Tíminn - 30.04.1950, Side 4

4
TÍMINN, sunnudaginn 30. apríl 1950
94. blað
Gfugþróunin í skólamálunum
Nokkrum sinnum heyrist
ymprað á einu og öðru, sem
menn telja. orsök þeirra þjóð-
félagsmeina, sem nú ógna
okkur með tortímingu, en
furðu finnst mér þó gegna,
hvað það er fyrirferðarlítið,
og auk þess ber margt af þvi,
sem tæpt er á, keim af þvi,
sem alþýðan kallar á sinu
hispurslausa máli að fara í
kringum sannleikann eins og
köttur kringum heitan graut.
Ég ætla mér ekki þá dul, að
rekja öll þessi mein til róta,
en langar til þess að minn-
ast lítið eitt en tæpitungu-
laust á eina þá rót, sem ég
hygg að mjög hafi breytt um
eðli og ávexti fyrir þjóðfé-
iagið, frá þeim tíma, að hún
var gróðursett hér með björt
um vonum og Öruggu trausti
þess, að upp af henni sprytti
„lífsins tré,“ til ævarandi
blessunar fyrir þjóðina.
Væri ekki afsakanlegt að
spyrja á þessa leið: Hvernig
geta svona þjóðfélagsmein
orðið til, þar sem fyrir er
alþýðumenning og svo bæt-
ast við nægir möguleikar til
þess að menntast, þar sem
einstaklingsfrelsi er í heiðri
haft, og stjórnmálafrelsi er
að auki?
Verður þá fyrst fyrir ör-
stutt yfirllt: Sú kynslóð, sem
nú er óðum að ganga til mold
ar, má segja að væri kreist
úpp og kvalin, skilyrði til
menntunar á nútimamæli-
kvarða voru engin, og hvert
heimili varð að vera sjálfu
sér nógt, um það, sem annað.
Þó virtist brjóstvitið njóta sín
vel og örðugleikarnir hömr-
úðu ódrepandi seiglu í það
af fólkinu, sem tórði þá af.
Sú kynslóð, sem nú er um
cg yfir miðaldra, fékk all-
hart uppeldi, en að því er
virðist hollt, því að spor henn
ar sjást lengi í athafnalífi
þjóðarinnar, litlir en vax-
andi möguleikar til mennt-
unar voru vel notaðir.
Kynslóðin, sem nú er tutt-
ugu til þrjátíu ára, hefir lif-
að stökkbreytingu, og þar af
leiðandi slitið tengsli sín við
fortíð þjóðarinnar, en það
getur orðið afdrifaríkt. Hvað
veit hún um strit feðra sinna
•
óg mæðra -*■ svo að ekki sé
nefnd afi eða amma — fyrir
þeim lífsþægindum, sem hún
Jítur nú á sem svo sjálfsagð-
an hlut, að varla sé eyðandi
að orðum? Vægast sagt mjög
lítið, og kærir sig ekkert um
að rifja neitt slíkt upp. Flest
af henni er skólagengið, sumt
mikið, en það er raunaleg
staðreynd, að eftir vaxandi
skólagöngu byrjar fyrir al-
vöru flóttinn frá lífinu sjálfu
hinu raunhæfa starfi.
,Og nú fer óðum að versna
sagan. Unglingar, sem nú eru
milli fermingar og tvítugs,
muna ekki annað en veltiár-
in, þegar allir höfðu nóga
peninga — og voru þeim mun
„fínna“ fólk, sem það þurfti
minna fyrir þeim að hafa.
Þá kemur að börnunum, sem
nú eru að komast til vits og
fara i skóla. Þau eru sprottin
upp úr því umhverfi, er síð-
ast var minnst á. Kaupstaðar
barnið er bundið við skólann
meiri hluta árs, þar til það
er fjórtán ára. Þá er þorri
þeirra orðinn svo drepleiður
á að hanga yfir þessum skræð
Efttr Gnðinuiid Þorstoinsson frá Lundi
um, að þau yrðu lifandi fegin
að hrista af sér rykið og kom
ast í raunhæft starf. En þvi
er ekki að heilsa. Þá kemur
ríkisvaldið með reiddan
hnefa og segir: Nei, gjörðu
svo vel og sittu í tvö ár enn
á bekknum!
Ég þykist hafa allgóðar
heimildir fyrir þvi, að gjörð
hafi verið fyrir skömmu skoð
anakönnun meðal nærfellt
þrjú þúsund skólabarna í
Reykjavík, — skoðanakönn-
un um þáð, hvort þau vildu
halda áfram námi eftir fulln
aðarpróf úr barnaskóla. Nið-
urstaðan varð að minna en
tíu af hundraði vildu halda
áfram — hin rúm níutíu eru
neydd til þess.
Mér er ekki kunnugt um,
að nokkursstaðar hafi verið
getið um þetta opinberlega —
en ef einn hlaupari kemst
1/10 úr sekúndu fram fyrir
annan, tiggur útvarpið það
í okkur svo oft á dag, að
flestir eru búnir að fá vel
nóg áður en það er uppgefið.
Samt hvarflar ekki að mér
að biðja neinn afsökunar,
jafnvel þó ég yrði til þess
hér að ljósta upp viðkvæmu
innanríkisleyndarmáli, því
ég veit ekki um, hvað þjóðina
varðar, ef ekki sannleikann
í svona' alvörumálum.
Þjóðina vantar vinnuafl á
mörgum sviðum, en fyrst og
fremst til framleiðslustarfa
sinna. Það er óumdeilanlega
skaði, að nýta ekki vinnuafl
unglinganna, en hvað er það
þó móti því gífurlega óbeina
tjóni, sem þjóðin virðist
varla hafa komið auga á
enn, að hneppa hæfileika
þeirra í neikvæða afstöðu..
Þessi börn eru svo vel upp-
alin og bráðþroska likam-
lega, að þau eru um ferm-
ingaraldur komin að afdrifa-
ríkasta þroskastigi sinu, og
eru því næstu tvö árin úrslita
tími um andlegan þroska og
manndóm. Þeir, sem stein-
leiðir yoru orðnir á utanrifja
bóknámi 14 ára, en neyddir
eru áfram á sömu braut
næstu tvö ár, sefjast og dá-
leiðast við það á kynþroska-
aldrinum að fljóta mókandi
og áhugalaust áfram, með
það eitt í huga að hafa sem
allra minnst fyrir lífinu, fá
óbeit á öllu raunhæfu starfi,
en að sama skapi sjúklega
græðgi í hverskonar skemmt
anir og nautnir.
Gefa verður jafnhliða
gaum öðrum þætti, sem ligg-
ur samhliða þessum, og líka
hefir sín áhrif í uppeldi hins
væntanlega þjóðfélagsþegns:
Mjög mörg börn eiga ekki
kost annars leikvallar eða
dvalarstaðar í tómstundum
en göturnar, þar sem hætt-
urnar leynast í hverju spori;
verst þeirra allra er þó and-
rúmsloftið þar. bæði efnis-
legt og andlegt. Einn fyrsti
ávöxtur þess umhverfis er
græðgi í sælgæti, sem þar er
hvarvetna á boðstólum, og
aurahyggja í því sambandi.
Næst kemur svo dýrkunin á
kvikmyndunum og hetjulífi
þeirra. Þá eru mörg börn lítt
vaxin úr grasi (eða grjóti),
þegar þau fara að sækjast
eftir vindlingum, og eðli sam
kvæmt verður sú nautn þeim
fljótlega að óviðráðanlegri
ástríðu. Og hví skyldu þau
ekki sækjast eftir vindling-
um, þar sem flestir, sem þau
líta upp tU, mega ekki án
þeirra vera? Það er þó tak-
markið að líkjast hinum full-
orðnu, og vart til þess að
ætlast, að börnin hafi vit
fyrir þeim. Þegar hér er svo
komið uppeldinu, er styttra
skref en flestir gjöra sér ljóst
til vínsins, sem segja má að
fljóti hér — og síðast en ekki
sízt, þá byggir ríkissjóður að
verulegu leyti afkomu sína á
að selja þegnunum tóbak og
vín. Reynslan sýnir, að sá
tekjustofn svíkur ekki mikið!
Tvímælalaust standa sveita
börnin betur að vígi. Þeirra
skólaþvingun mun oftast
metira en helmJvngli stýttrL
Væri lengd skólatímans ó-*
brigðull mælikvarði, ættu
þau því að vera meira en
helmingi ver að sér — en
treystir nokkur sér til að
sanna að svo sé? Enn frem-
ur er heilbrigðri athafnaþrá
þeirra ekki nærri eins þröng-
ur og óhentugur stakkur snið
inn. Þó er ekki hægt að
ganga fram hjá þeirri stað-
reynd, að lendi þau lítt þrosk
uð í soll, geta þau engu siður
orðið nærri því að segja að
umskiptingum.
Fjármálaráðherra upplýsti
nýlega að í byggingu væru
'skólahús, sem fullgjörð
'mundu kosta um 85 millj. kr.
jVíst er þaö nokkur skilding-
|Ur fyrir þjóð, sem sokkin er
í skuldum og riðar á barmi
gjaldþrots. Þó mun það vart
meira en hálfsögð saga, því
að fyrir liggja endalausar
kröfur um fleiri skóla. Það
lítur út fyrir, að þjóðin sé
búin að sefja sig steinblinda
og daufa í þeirri trú, að skóla
ganga og menntun sé eitt og
hið sama. Áberandi hefir ver
ið, hve íslendingar hafa ríka
löngun til þess að apa flest
eftir öðrum þjóðum og þar
af leiðandi flutt inn margar
venjur og viðhorf, sem ekki
henta hér. Þess vegna er
varla hægt annaö en furða
sig á því í öllu þessu skóla-
fári, að aldrei skuli hafa ver-
ið komið upp hinum minnsta
vísi að tæknikönnun. Er það
ekki hrópandi tákn um ráð-
l.eysi og fálm í raunveruleg-
um menntamálum þjóðarinn
ar að enn skuli steinblind til-
vlijun, þrengsta sjónarmið
stundarhagsmuna, eða jafn-
vel hégómlegustu skoðanir á
því, hvað sé „fín“ atvinna,
ráða sérnámsvali unglinga?
Ávextina af þessu má þegar
víða sjá í þjóðlífinu, þó ekki
verði farið nánar út í það hér
vegna þess, hve það er yfir-
gripsmikið.
Væri nú ómerkilegra við-
fangsefni en allt annað fyrir
okkar lærðu og mörgu hag-
fræðinga að reikna út hvað
mikið mætti spara af þessu
skólahúsrými og tilsvarandi
útgjöldum í því sambandi, ef
hætt yrði við að draga þang
að með valdboði þá unglinga,
sem er það naúðugt — þó
ekki væri til svo mikils mælst
að hin volduga tízka hætti
að ýta eða draga þangað þá,
sem ekki vilja, né eiga þang-
(Framhald á 7. síðu.J
MÁNAÐAMÓT eru komin. Apríl freistast til að taka undir með
hefir verið kaldur og í sumum Steingrími:
Því meiri svín, því meiri gæfa,
ég miklu nær því sanna hygg.
OG ÞÓ ÆTLA ég ekki að boða
sveitum landsins eru nú kviðvæn-
legar harðindahorfur, ef ekki bregð
ur skjótt til batnaðar. Um það
vitum við yfirleitt litið, vonum hið
bezta, þó að við reynum hinsvegar það, en hitt mun vera rétt, að
að búa okkur sem bezt undir það, menn „uppskeri ekki eftir verð-
sem að höndum kann að bera. leikum hér i heimi“, eða það sé
annað meira vert, en veraldar-
ÞAÐ HEFIR VERIÐ skammt gengið' sem Venjulega er mlðað
milli óhappanna undanfarið. Svo þið' Það er lítið talað og litið hugS
má segja, að hvert hafi rekið ann-
að um andlega heill, sem byggist
að. Stórbrunar hafa verið þrír með á öðru en þvl’ að hafa nóg að
litlu millibili. Stærsta sápuverk- borða og lvstuga tilbreytni 1 þelm
smiðja landsins brann til kaldra nægðum’ mjúkt og hlýtt rúm að
kola. Fiskþurrkunarstöð eyðilagð- liggja 1 og nógan tíma og aura'
ist og hafskipið Lagarfoss skemmd
ist. Stórskip strandaði með salt-
farm, sem allur ónýttist, bátur
sökk hlaðinn vörum og svo fram-
vegis.
ráð til að skemmta sér og hvíla
sig. Og þó er þetta allt saman
aukaatriði. •
NU FER 1. MAI í hönd, dagur
verkalýðsins, og þá erum við svo
að segja allir verkalýður, þvi að
ÞAÐ ER NÆSTA meinlegt, að aUir eiga fr{ Ég ætla ekki að gera
einmitt þegar söluvonir útvegsins (lítlð úr þeim degi eða telja gftir,
eru allmjög bundnar við saltfisks- þó að M gé einn dag til að festa
verkun, skuli brenna fiskþurrkun- ! sér j minnj mikilvægi verkalvðs-
arstöð með ærnum birgðum og rétt lns Qg verkalýðshreyfingarinnar.
á eftir glatast heill hafskipsfarm- j Það eru viss efnahagsleg og rétt.
ur af salti, sem er að koma til indaleg Jágmarksskilyrði nauðsvn-
saltlausra verstöðva. En þetta eru leg tu þess> að aiþýðumenning gett
óhöpp, sem ekki er hægt að rekja verið þróttmikil og sterk> en 4n
neitt samband á milli svo að óyggj-
andi sé, þó að trúmenn ýmsir telji
slíkan misfarnað eðlilega og rök-
rétta afleiðingu þess, að menn hafi
snúið baki við og slitið tengsl sín
við hin verndandi öfl tilverunnar.
Þá heimspeki ræði ég ekki nánar
hér, en hún er ekki ósennilegri en
sumt annað.
SVO MIKIÐ er vist, að lán og
ólán leikur misjafnlega við menn
og hefir jafnan gert. Seint er svo
örugglega um búið, að ekki geti
út af borið, ef „illa á til að takast"
og flest getur heppnast, ef „lán er
með“, eins og gamla fólkið sagði.
Það er ekki einungis trú, heldur
staðreynd, að einum heppnist
fleira en öðrum. Hvernig sem það
verður skýrt, verður það ekki hrak
ið. Og þetta á ekki aðeins við menn
ina. Flestir vita um skipin, hvflík-
ur reginmunur er á hamingju og
heillum þeirra, smærri sem stærri.
— En heppnin og velgengnin sýn-
ist ekki standa í sambandi við
dyggðugt líferni. eða göfugt inn-
ræti, nema stundum. Sumir myndu
alþýðumenningar verður ekkert
þjóðfélag farsælt og engin smá-
þjóð sjálfstæð. Hinsvegar getur
taxti um kaup og frítíma aldrei
borið uppi neina menningu, þó að
hann sé nauðsynlegt verndarskil-
yrði.
HIÐ GAMLA trúarlega boð úr
lögmáli Móses að halda hvíldar-
daginn heilagan, svo að þjónustu-
fólk og vinnudýr geti hvílt sig, er
meðfram vinnulöggjöf til að
sporna við ofþjökun. Þetta var eitt
af boðorðum kristins dóms, þó að
það væri aldrei aðalatriði. Ég held,
að á þeim grundvelli verði allir
að vinna. Það á að heiðra öll góð
boðorð, sem Stuðla að vinnuvernd,
bæði nauðsynlegri hvíid, mögulegu
öryggi og tryggri, farsælli atvinnu,
sem afkoma og velmegun byggist
á. En ofar þessu öllu er þó það,
sem er aðalátriði fyrir mannlega
farsæld og menningu og ætti að
vera sameign okkar allra, þrátt
fyrir stéttamismun og allan ágrein-
ing.
Starkaður gamli.
Jaröarför
GUÐJONS SAMUELSSONAR
húsameistara ríkisins
fer fram frá Hallgrímskirkju miðvikudaginn 3. maí,
og hefst með húskveðju á heimili hins látna, Skóla-
vörðustíg 35, kl. 13,30. — Ilúskveðju og kirkjuathöfn
verður útvarpað.
Vandamenn.
Hjartans þakkir færum við öllum þeim mörgu, nær
og fjær, er hjálpuðu okkur og styrktu með gjöfum,
vinnu og á annan hátt, er bærinn okkar að Háfshjá-
leigu brann þann 2. apríl 1949. —
Við biðjum Guð að launa ykkur öllum.
Vigdís Sigurðardóttir og heimilisfólk,
Háfshjáleigu.
GERIST ASKRIFENDIJR AÐ
TÍ MANUM. - ASKRIFTAStMI
2323.