Tíminn - 21.05.1950, Qupperneq 4

4
TÍMINN, sunnudaginn 21. maí 1950
110. blað
Kristindðmsfræösla á Islandi
Framh.
Steingrímur Benediktsson
minnist á skynsemishyggj -
una. Hún hefir fyrst og fremst
komið fram í því, að skyn-
semisrökin ein hafa verið tek
in til greina í umræðum um
heimspekileg og trúarleg
efni. Aðferðír náttúruvísind-
anna mótuðu hugsunarhátt
fólksins, og þau lögðu mæli-
kvarða þekkingarinnar. Þekk
ingarleitin varð fyrst og
fremst fólgin í því að skoða
hlutina utan frá. Trúar-
bragðafræðslan átti í þessu
að lúta sömu lögmálum og
önnur fræðsla. Sumir skóla-
menn töluðu um, að trúar-
bragðafræðslan ætti að vera
svo hlutlaus, að hvorki kenn-
arar né nemendur mættu
taka jákvæða afstöðu til trú-
arsanninda. Það hefir verið
iikjandi tilhneiging í skóla-
starfi þessarar aldar að leggja
mikla rækt við að fræða, og
er það auðvitað gott og bless
að, ef ekki hefði um leið ver-
ið vanrækt að hvétja hina
yngri kynslóð til að taka á-
byrga afstöðu til æðstu vanda
mála lífsins. Þannig þótti
sjálfsagt, að trúarbragða-
fræðslan yrði helzt í því fólg-
in að gefa mönnum einhverja
nasasjón af kenningum sem
flestra trúarbragða, án þess
að skapa skilyrði fyrir því,
að nemendur gætu sjálfir til-
einkað sér nokkura trú. —
Þetta víðhorf hefir einnig
gilt með tilliti til hins kirkju
Iega boðskapar, er hann var
fluttur i kirkjunum. Menn
hafa litið á kirkjuna sem
landssamband eins konar
námsflokka í kristnum fræð-
um, og ekki nóg með það, —
með mælikvarða náttúruvís-
indanna í höndum og heimz
speki efnishyggjunnar í höfð
inu var jafnan miðað við það,
hvort kenningar kirkjunnar
kæmu í öllum atriðum heim
við þetta hvort tveggja, en
minna um það spurt, hvort
kirkjan og trúfræði hennar
hefði nokkur þau sannindi
að flytja, sem fulltrúum vís-
inda og heimspeki bæri að
taka tilút til. Þess var ekki
gætt sem skyldi, að alveg eins
og náttúrufræði, stjörnu-
fræði og sagnfræði biblíunn-
ar verður að leggjast undir
dóm vísindanna, þannig verða
skoðanir á trúarsannindum
bibliunnar að byggjast á því,
sem trúin hefir um þau að
segja. Það mun þykja hrein
vitfirring að kenna músík, ef
ekki væri tekið tillit til þess,
sem maðurinn skynjar við
músíkalskar iðkanir. Sá mað-
ur, sem ekki kynnist heimi-
trúarinnar af eigin reynslu,
hversu öfullkomin sem sú
reynsla kann að vera, verð-
ur litlu nær um trúarbrögðin,
hversu mörg trúarbragða-
kerfi, sem hann er fræddur
um. Grundvallarskilyrðin fyr
ir þvi, að menn skilji krist-
indóminn, er því ekki það, að
menn sén í hverju smáatriði
hárvissir um það, hvar ein-
hver og einhver saga bibli-
unnar stenzt vísindalega
gagnrýni, heldur hitt, að í
Kristi er að finna Orð Guðs
og- opinberun til mannanna,
og þetta Orð Drottins kemur
til móts við oss í biblíunni.
Ennfremur, að kjarni þess
orðs verði ekki skynjaður af
Eftir séra Jakob Jónsson.
öðrum en þeim, sem í trúnni
á Krist veita honum viðtcku.
í þessari bók, sem inniheld-
ur sagnfræðilegar heimildir,
helgisagnir, ævintýri. sálma.
bréf, guðspjöll, ástaljóð, leik-
rit, spámannarit o. s. frv. er
að finna Guðs orð til mann-
anna, þegar hún er skoðuð
sem heild. Og mat hinna ein-
stöku atriða hennar á í trú-
arlegum efnum að miðast við
Jesúm Krist, en náttúrufræði
og stjörnufræði við hlutað-
eigandi vísindagreinar. Það
verður hlutverk guðfræðing-
anna að útlista þessa opin-
berun, og til þess leggur trú-
fræðingurinn stund á ýms
hjálparvísindi, en þess ber vel
að gæta, að guðfræðin er eins
|og öll önnur vísindi að því
leyti, að maðurinn verður þar
að ganga við Ijós þeirrar
skynsemi og reynslu, sem guð
hefir gefið honum. Guð-
jfræðin er því aðeins til leið-
beiningar fyrir manninn, en
t leiðir hann aldrei alla leið að
marki. Enginn verður sálu-
hólpinn fyrir guðfræði, frem-
ur en menn verða heilir heilsu
af því einu að læra læknis-
fræði eða músíkalskir af
því einu að lesa söngfræði.
Villa skynsemishyggjunnar
svonefndu hefir því alls eigi
legið í því, að skynsemi var
beitt í guðfræðinni, heldur
hinu, að skynseminni var ætl
að að gera grein fyrir hlut-
um, sem hún náði ekki til.
Villa rétttrúaðra gamalguð-
fræðinga var aftur á móti sú
að bægja vísindunum frá að
fást við helgiritin og telja op-
inberunina háða bókstafleg-
unr áreiðanleik hverrar setn-
ingar í ritningunum. Þeir
höfðu tilhneigingu til að verja
ranga náttúrufræði og hæpna
sagnfræði, af því einu, að
biblían átti í hlut. Nýguðfræð
ingarnir hafa aftur á móti
verið of veikir á svellinu gagn
vart þeim hugsunarhætti, að
kristindómurinn væri fyrst og
fremst mannlegar kenning-
ar um guö og tilveruna, og
hvað sem um nútímaguð-
fræðina má segja í einstök-
um atriðum, þá get ég ekki
annað en glaðzt yfir þeirri
áherzlu, sem nú er á það lögð,
að kristin opinberun flytji
ekki fyrst og fremst boðskap
mannanna um guð, heldur
boðskap guðs til mannanna.
Vorri kynslóð hefir orðið það
ljóst, að biblían er vitnis-
burður manna um Krist, en
hin hliðin hefir óneitanlega
orðið út undan hjá oss, að í
biblíunni sem heild er að
finna þann boðskap, sem taka
beri fram yfir öll önnur fræði,
ef heiminum eigi að vegna
vel, því að sá boðskapur sé
guðlegs uppruna. Það er ekki
hægt að bera á móti því, að
frjálslyndir menn hafa ekki
sótt kirkjurnar hjá prestum
af sinni stefnu, fremur en
kynslóðin á undan hjá sinum
rétttrúuðu kennimönnum.
Þeir hafa farið inn í ýms fé-
lög, sem fjalla um andleg
mál, svo sem guðspekifélög,
sálarrannsóknarfélög o. fl.
Ekki sé ég, að slíkt þurfi að
rekast á þátttöku í kirkjulegu
starfi, en rejmdin er yfirleitt
sú, að menn hafa brugðizt
þeirri stefnu Haralds Níels-
aðp
sonar, að öll slík félög ættu
kirkju Krists að þjóna og
hana að styðja.En meiri hluti
frjálslyndra manna hefir
hvorki aðhyllzt þessi félög
né annan andlegan félags-
skap, heldur orðið svo miklir
einstaklingshyggjumenn, að
þeir eru hvorki kirkjumenn
né annað. Þeir sækja hvorki
messur til frjálslyndra presta
né annarra af þeirri einföldu
ástæðu, að þeir hafa ekki trú
á því að boðskapur kirkjunn-
ar hafi neitt meiri þýðingu
en þeirra eigin íhuganir. Með
al þeirra, sem nú eru taldir
„rétttrúaðir,“ hefir þróunin
orðið lítið skárri. Þar ganga
menn í félög, eins og K. F. U.
M., en maður gengur þess ekki
dulinn, að einnig í þeim flokki
lýtur sjálf kirkjutilfinningin
í lægra haldi fyrir flokkstil-
finningunni. Kirkjan og trú-
in er dæmd út frá sjónarmiði
flokkshyggj unnar, eins og
sumir pólitískir menn dæma
um föðurlandsást út frá
flokkssjónarmiðum. Leiðin
út úr ógöngunum er því ekki
sú, að hverfa aftur til þess
rétttrúnaðar, sem Steingrím-
ur saknar svo mjög, heldur
að þjóðin átti sig á því, að
ckkert getur komið í stað
kirkjunnar og hinnar kristnu
fræða, af því að ef þetta
gleymist, mun Jesús Kristur
annað hvort gleymast eða
verða að óljósri þjóðsögu-
mynd. Og ef Kristur gleym-
ist, gíeymist og kærleikur
Guðs og rétt siðferðisvitund
mannanna. Mennirnir mundu
að sjálfsögðu halda áfram að
hugsa um guð og ræða um
guð. En það Orð, sem guð hef
ir talað til mannanna, mundi
þá ekki heyrast. Það hefir
verið einkennilega titt meðal
samtíðar vorrar að líta svo
á, að aðrar stofnanir eða fé-
Iög gætu komið í stað krist-
innar kirkju. Ég man þá tíð,
að ýmsir vínir minir héldu
því fram í fullri alvöru, að
skólar, læknar, verkalýðsfé-
lög eða eitthvað annað gott
gæti eiginlega innt af hendi
hinar fornu skyldur kirkj-
unnar betur en hún sjálf. En
reynsla þessarar aldar hefir
áþreifanlega sýnt, að hversu
mikils sem af þessum aðilum
má vænta, uppfylla þeir aldr
ei þá sérstöku skyldu krist-
innar kirkju að vera hið sýni-
lega og áþreifanlega samband
milli Krists og postulanna
annars vegar og vorrar kyn-
slóðar hins vegar. Engin vis-
indi geta komið í stað trúar-
bragðanna og engir skólar í
stað kirkjunnar. Þess vegna
þurfa skólarnir hínnar trú-
rænu uppbyggingar við frá
kirkjunni og hennar kenn-
ingum. Þess vegna vil ég
halda því fram, að í kristnu
landi eigi trúaðir foreldrar
kröfu til þess, að börn þeirra
fái einhverja trúarlega upp-
byggingu hjá stofnun, sem
með valdi laganna tekur þau
undan áhrifavaldi heimil-
anna langtímum saman á við
kvæmasta þroskaaldri þeírra.
Gerum nú ráð fyrir, að
þessi skilningur, sé ekki enn-
þá ríkjandi meðal kennara
og skólamanna. — og kann-
ske ekki heldur hjá trúuðum
(Framhaid á 6. siOu.)
UMDÆMISSTÚKAN á Suður-
landi, — Umdæmisstukan nr. 1 —
minn:st 60 ára aímælis sins í sam-
bandi við vœþing sitt þessa dag-
ana. Umdæmisstúkan er raunveru
lega héraðssamband góðtemplara
og þarf ekki að gera þeitri félags-
legu bygglngu nánari skil hér. En
hltt má vel, líta um öxl á þessum
tímamótum.
ENNÞA ERU A LIPI þrír menn,
sem voru á stofnfundi umdæmis-
stúkunnar 31. maí 1890. Þeir hafa
allir allt til þessa verið starfandi
templarar og eru það jafnvel enn,
en þessir menn eru Sigurgeir Gísla
son í Hafnarfirði, Helgi Sveinsson
og Jón Einar Jónsson i Reykjavík.
Þannig eru órofin -tengsl frá deg-
inum í dag til fyrsta starfsins fyrir
60 árum.
ÞÓ ERU umskiptin orðin fvo
mikil, að það er furðulegt á ævi-
ferli einna og sömu manna. Unga
fólkið á erfitt með að hugsa sér
starfsskilyrði og viðhorf 1 félags-
málum, þá. Á þeirri tíð fóru templ-
arar úr Reykjavík upp á Akranes
í útbreiðsluferð. Þeir þurftu ekki
að tala um hvort þeir ættu held-
ur að fá sér bíl kringum Hvalfjörð,
fara með áætlunarbátnum eða
fljúga sér til hátíðabrigða. Þeir
tóku þann eina kost, sem um var
að ræða, fengu sér skip og mönn-
uðu það sjálfir og fóru á því. Og
sama aðferðin var höfð, þegar far
ið var út á Álftanes.
ÞETTA ER RAUNAR ekki annað
en allir ættu að vita um ástand
og þróun íslenzkra samgöngumála.
En það er svo erfitt að átta sig á
breytingunum, þegar þær eru
liðnar hjá. Mörgum mun finnast
það skritið, að mitt á meðal okkar
er fólk á miðjum aldri, sem þrá-
sinnis fór fótgangandi milli Hafnar
fjarðar og Reykjavíkur, bæði til
að sækja skemmtanir og í öðrum
erindum. Þá voru fætur manns-
ins samgöngutæki og gönguíerðir
nauðsyn. Nú eru þær sport og ég
held íþrótt líka. — En hefir fé-
lagsþroska, félagslund og félags-
starfi farið fram i samræmi við
það, sem samgönguskilyrði hafa
batnað?
t
EG ÆTLA ekki að rekja sögu
umdæmisstúkunnar sunnlenzku hér
Hitt vona ég, að hún haldi áfram að
ttarfa óg þeir hugsjónamenn, sem
vinna þar og annarsstaðar í bind-
indishreyfingunni láti það ekki á
sig fá, þó að störf þeirra séu oft
vanmetin. Þeir ættu alltaf að muna
það, sem Friðrik Ásmundsson
Erekkan rithöfundur sagði í hófínu
í Iðnó í fyrrakvöld, að það er mikill
ar þakkar vert, að fá að njóta
þeirrar náðar að starfa með góðu
fólki í góðum tilgangi. Það er meira
vert, en ýmsum er ef til vill ljóst.
ÞAÐ SEM ER merkilegast við
félagsskap templara er ekki bind-
inssemin, því að það þarf sann-
arlega ekki annað en dálitla hag-
sýni og óbrenglaða skynsemi og
dómgreind til að sjá, að bindindis
semi borgar sig. Hitt er það, að
þetta eru samtök bindindismanna
um að reyna að gera aðra að bind
indismönnum. Það er aukaatriði,
þó að einstakir snápar snúi þessu
við í áróðrl og brigzli templurum
um mannfyrirlitningu og skyn-
helgi. Það er eitt af úrræðum
spillingarinnar til að fæia nauð-
stadda menn frá því að leita sér
hjálpar, þar sem hana er helzt að
fá.
ANDI OG STEFNA góðtempl-
araregiunnar einker.nlst af þeim
hug, sem kom fram í niðuriags-
orðum aðalræðunnar, sem flutt var
i afmælishófinu í Iðnó í fyrra-
kvöld, þar sem sagt var eitthvað
á þessa leið: „Gefi oss guð, að
vér aldrei gieymum skyldum vor-
um við þá, sem liggja særðir við
veginn“. Það er þessi vilji, sem
hugsjón félagslífsins byggist á.
Þess vegna er hér að verki hug-
sjónafélagsskapur, sem við eigum
að veita athygli. En af þessum
rökum leíðir það líka. að á hans
vegum er unnið mikið starf bak
við tjöldin á þann hátt, að það
er aldrei hægt að auglýsa það, en
þó er það mikil saga, mikil reynsla
og stundum uppspretta mikillar
hamingju.
Starkaður gamli.
HElMiLIS
IMjRINN
4. hefti, maí—júni
er komið út.
Flytur bráðskemmtilegar sögur, skrítlur og kvæði,
frásögn af nýjum kvikmyndum, Bridgeþátt, kros3-
gátur o. m. fl. — Prýtt fjölda my«da.
Fæst hjá bóka- og blaðasölum.
NltllltimillfltlttllttMMIIMMIMmnillKlllinillllMIIKIItlMlllllllÍMMItMlllll

Auglýsingasími Timans 81300