Tíminn - 21.05.1950, Blaðsíða 5

110. blað
TÍMINN, sunnudaginn 21. maí 1950
5
Sunnud. 21. muí
Náuðsyn stjórn-
Þrætueplið við Adríahafið
Trieste 5. maí 1950.
Um bessar mundir munu
vera liðin rétt þrjú ár síðan
ríkisstjórn Stefáns Jóhanns
fékk þá ályktun gerða á Al-
þingí að skipa skyldi nýja
stjórnarskrárnefnd. Sú nefnd
átti að taka við störfum eldri
nefnda og halda þeim áfram,
enda var hún skipuð á því
sama ári, þó að myndun henn
ar tæki ærinn tíma.
Hitt er svo staðreynd, að
þessi nefnd hefir ekki gert
neitt, svo að sjáanlegt sé. Ör
lög hennar hafa orðið hin
sömu og fyrri nefnda. Störf
in hafa verið á sömu leið: Litl
ar umræður. Engar tillögur.
Það er komin talsverð
reynslá af því að vinna á
þennan hátt að því að endur
semja íslenzka stjórnarskrá.
Eftir því sem enn verður séð,
eru engin teikn til þess, að
lýðveldið ísland eignist sína
nýju stjórnarskrá, meðan
nokkur þeirra manna,sem lifði
stofnun þess, er fyrir mold
ofan, ef svona vinnubrögðum
verður haldið áfram í þeim
efnum.
Öllum kemur saman um
það, að stjórnarskrána eigi
að endurskoða. Vitanlega
greinir menn á um nokkur at
riði stjórnskipulagsins og
það jafnvel meginatriði, en
það er ekki hægt að bíða eftir
því, að engínn slíkur ágrein-
ingur sé til. Það liggur því
sannarlega fyrir, að taka mál
ið upp á þeim grundvelli og
á hann hátt, að betur vinnist
en hingað til.
Framsóknarmenn hafa
nokkrum sinnum lagt það til
á Alþingi, . að endurskoðun
stjórnarskrárinnar verði falin
sérstöku stjórnlagaþingi, sem
sérstaklega og eingöngu væri
til þess kosið. Með þeirri til-
högun væri það hvort tveggja
tryggt, að málið væri fengið
mönnum, sem þj óðin kysi sér-
staklega til þess að fjalla um
það eingöngu án tillits til ann
arra ágreiningsmála og stofn
unin hefði heldur ekki öðru að
sinna. Það ætti að minnsta
kosti að vera óhætt að reyna
þessa leið.
Það leiðir af sjálfu sér, að
Alþingi á miklu óhægra með
lausn þessa máls og sama gild
ir um nefndir, sem beinlínis
eru skipaðar af stjórnmála-
flokkunum eða ráðherrum
stjórnmálaflokkanna. Þó að
mennirnir séu flokksmenn
jafnt hvernig sem þeir hafa
fengið umboð sitt, er það allt
annað, að vera blátt áfram og
beinlínis umboðsmaður flokks
ins og skipaður sem fulltrúi
hans eða kosinn almennum
kosningum. Það er einmitt
fyrst og fremst þetta, sem
veldur því, að ekkert hefir
gerzt í stjórnarskrármálinu,
að því hefir verið slegið föstu,
að stjórnmálaflokkarnir en
ekki þjóðin sjálf, væru aðilar
að endurskoðun stjórnarskrár
innar. Meðan því fer fram er
lítil von til að lýðveldið fái
sína stjórnarskrá.
Þess er líka, að gæta, að
Alþingi er jafnan önnum kaf
ið með margbreytt störf önn-
Trieste, sem nú heyrist
næstum daglega nefnt í
heimsfréttum, er sérkennilegt | * •
og fagurt fjallahérað við botn
Adríahafsins að austanverðu.
í sjálfu sér er landið fremur
hrjóstrugt, miðað við hina
frjósömu Pósléttu Ítalíu hinu i
megin við Adríahafið.Orsökin
til þess að Trieste er svo um-
deilt land er auk þjóðernis-
metnaðar sú, að þar er ákafl.
mikilvæg og góð hafnarborg
á all stórum láglendum skaga,
sem gengur fram úr hálend-
inu. Hagar ekki ósvipað til;
þarna á nesinu, og ef hafn-
arborg væri byggð á Hvíta-
nesi í Hvalfirði, þar sem
brezki herinn hafði mikilvæg-
ar stöðvar og braggaborg í
síðasta stríði.
j Mikill meirihluti Triestebúa vi!l að liorgin
vorði itölsk aftur
Trieste — hafnarborgin á nesinu.
Þar sem sítronur glitra í sól-
inni og uxinn dregur kerruna.
Vegurinn til Trieste frá í-
talíu liggur fyrst um láglend-
ið við Adríahafið, þar sem
landbúnaður er stundaður
með frumstæðum tækjum.
Tæknin er ennþá óþekkt fyr-
irbrigði, nema af bilunum,
sem fara um veginn. Þar
standa menn bognir við slátt
yfir stuttum orfum, engin
sláttuvél sjáanleg, en uxarnir
draga þunglamalegar kerrur
með heyi, eða öðrum flutn-
ingi. Konurnar eru með börn-
in á skurðbökkunum við veg-
inn og þvo þvottinn upp úr
skolpinu, sápulaust og berja
óhreinindin úr á flötum stein-
um. Vinakrar, appelsínur,
epli og sitrónur glitra í sól-
inni á milli trjánna, en drátt-
arvél, sláttuvél og votheys-
turna er óvíst að nokkur á
þessum slóðum viti að sé til,
og þó þeir vissu það er af-
rasktur smábýlanna ekki svo
mikill að neitt verði afgangs
frá þvi að framfleyta fjöl-
skyldunni við hin frumstæð-
ustu skilyrði. Félagsskapur og
samvinna eru að mestu ó-
þekkt fyrirbrigði. Bændurnir
myndu ekki trúa því, að með
því að stofna samvinnufélög,
gætu þeir notfært sér tækn-
ina og í félagi notfært sér vél-
ar til að létta störfin og auka
afkipstin og skapa sér þannig
betra viðurværi. Uxinn hefir
dregið hina þunglamalegu
kerru þeirra svo lengi, sem
sögur fara af og vínviðurinn
vex og gulaldin gljá í trján-
um alveg eins og á dögum
rómverzku keisarann
I snarbröttum hliðum
við sjóinn.
Minnstur hlutinn af Trieste
er þó gróðursælt sléttlendi.
Áður en yarir liggur vegurinn
alveg niður að Adriahafinu,
þar sem gróðurlítið hálendið este verði aftur ítalskt land-
gengur snarbratt fram í sjó- svæði. Trieste er að mörgu
inn, en vegurinn er víða leyti orðinn hluti af Ítalíu og
höggvinn inn i klettabeltin. ítalskan er það mál, sem fólk-
Sums staðar í fjallahlíðunum, ið talar, þó að landfræðilega
þar sem mold er að finna, hef séð, tilheyri Trieste Júgó-
ir verið komið fyrir vínekrum,1 slavíu, ef hugsað væri um að
hlöðnum upp í sillum eins og 1 gera landamæralínur sem
beð í íslenzkum kálgarði, áð- beinastar. En svo eru líka til
ur en vélarnar komu í garð-
ana.
Rétt áður en komið er til
hafnarborgarinnar, sem hér-
aðið dregur nafn sitt af, verð-
ur landið heldur flatara, þar
gnæfa barrtrén, tignarleg og
fögur við himinn á hæðum og
hálsum.
Eins og ReyUjavík á her-
námstímunum.
Götulífið minnir á hér-
námstimana á íslandi. Brezk-
ir og amerískir hermenn
stjórna landinu og hvarvetna
má sjá herbíla og hermenn
með stálhjálma á götunum og
við opinberar byggingar, en á
veitingahúsum og börum
ræða dátarnir við stúlkurnar.
Hernámsliðið er vel þokkað í
Trieste og íbúarnir skilja það,
að meðan þess nýtur við
hremmir þá engin af hinum
sterku nágrönnum.
Á Ítalíu eru oft æsingar og
hópgöngur út af Trieste. Þar
er víða í borgum letraðar
kröfur á húsveggi og opinber-
ar byggingar um það, að Tri-
este verði aftur ítalskt. En í
Trieste ber ekki mikið á slík-
um æsingim. Fólkið er að
vísu áhyggj ífullt um framtíð
sina og landsins síns. Og
spyrji komumaður Trieste-
búa um viija hans hvað snert-
ir framtið Triesfe er komið að
hjartanu.
Austurríki og gömul frægð.
Sannleikurinr er sá, að yf-
irgnæfandi me'rihluti Tri-
estebúa virðist dlja að Tri-
ur en stjórnskipunarmálin.
Það er því engin von til þess,
að málið áfgreiðist á vegum
þess svo fljótt, sem orðið gæti
á sérstakri samkomu, sem
ekki hefði öðru að sinna.
Það skal tekið fram, vegna
þess ótta, sem reynt er að
læða að mönnum i þessu sam
bandi, að þeir, sem fylgjandi
eru sérstöku stjórnlagaþingi,
ætlast yfírleitt til þess, að
sú stjórnarskrá, sem það
samþykkti, yrði síðan borin
undir þjóðaratkvæði til synj-
unar eða staðfestingar, svo
að enginn þarf þess vegna að
óttast, að eitthvað, sem meiri
hluti þjóðarinnar er mjög á
móti, yrði sett í stjórnar-
skrána.
Á þriggja ára afmæli síð-
ustu stjórnarskrárnefndar
færi vel á því, að hugleiða
þetta mál, og reyna að gera
sér ljóst, hvort réttara muni
vera, að láta málið niður
falla eða taka það upp á nýj-
um grundvelli, því að það er
engum til sæmdar en ýmsum
til vansa og leiðinda að halda
þvi enn á sviði stóru orðanna
en efndaleysisins, eins og ver
ið hefir.
þeir Triestebúar, sem vilja að
landið verði sjálístætt, aðrir
vilja að það verði austurríkst,
eins og það var um aldarskeið
fram að lokum síðustu heims-
styrjaldar. Þá voru að ýmsu
leyti uppgangstímar í Trieste.
Hún var þá eina höfnin, sem
Austurríki átti aðgang að og
því ákaflega þýðingarmikil
og mikið fyrir borgina gert.
Þeir, sem vilja að héraðið
sameinist Austurríki meta þá
það sjónarmið mest að slíka
þýðingu getur borgin aldrei
haft fyrir Ítalíu eða Júgó-
slaví, sem eiga fjölda af öðr-
um hafnarborgum.
Þegar vindurinn breyttist.
í Trieste er öllu meiri festa
í stjórnmálunum en á Ítalíu,
Kommúnistarnir, sem létu
talsvert að sér kveða eftir
styrjöldina og hafa nú á að
skipa flestum þeim, sem áð-
ur fylgdu Mussólini fastast,
þó æðstu foringjarnir séu trú-
ir Moskvu, urðu fyrir því ó-
láni i Trieste, að vindáttin
breyttist í Moskvu hvað Tító
og Júgóslavíu snerti. Við það
lenti flokkurinn á villigötum
og varð tvísaga, eins og oft
hendir þá, sem einblína á
annarleg sjónarmið.
Meðan Tító var góður mað-
ur, vildu þeir ólmir að Trieste
yrði júgóslavneskt lands-
svæði. Þar lifðu menn við
eilífa sælu, sögðu þeir, og
þyrftu litið fyrir lífinu að
hafa og auk þess var þar við
völd hinn mikli alþýðuforingi
Tító. Hins vegar höfðu allir
hinir stjórnmálaflokkarnir
það sameiginlegt í Trieste, að
vilja að héraðið sameinaðist
Ítalíu og Gasperi forsætisráð-
herra Ítalíu, heldur fast við
þá kröfu og hlýtur vinsældir
fyrir þá afstöðu.
Skiptu líka um skoðun.
En vindurinn snerist á einni
nóttu. Stalín brást Titó, og
sömuleiðis fór með kommún-
istana í Trieste. Þeir sneru
líka baki við þessum elsku-
lega nágranna sínum. Hann
var allt í einu orðinn hinn
versti maður og glæpamanna
(Framhald á 7. siðu.)
Vélbátar og fisk-
iðnaður
Haft er eftir hinum banda-
rísku fiskiðnaðarsérfræðing-
um, sem hér hafa verið, að ís
lenzki fiskurinn sé betra hrá-
efni til iðnaðar en sá fiskur,
er þeir hafi áður séð. Þetta
er mjög ánægjuleg staðfest-
ing á þeirri skoðun margra ís
Ienzkra fiskimanna, útgerðar
manna og annara er máium
þessum eru kunnugir, að við
íslendingar getum dregið að
landi betri fisk en flestar aðr
ar þjóðir og á þeirri staðreynd
byggjast vonir okkar fyrst og
fremst um sölumöguleika
fiskjar og fiskiðnvöru á er-
lendum markaði í harðri sam
keppni við aðra.
íslenzk fiskimið eru auðug
af mörgum tegundum góðra
nytjafiska. Fiskislóðirnar
liggja yfirleitt tiltölulega ná-
lægt landinu og á því byggist
aðstaða okkar til þess að geta
flutt hinn ágæta fisk glænýj-
an á land. Af þessum ástæð-
um eigum við að geta haft
betra hráefni til fiskiðnaðar
en flestar aðrar þjóðir, þ. e.
a. s. við þá fiskvinnslu, þar
sem áherzla er lögð á nýtt
hráefni.
Nýr fiskur er vandmeðfar-
inn. Hann þolir illa hnjask
eða langa geymslu. í þessu
sambandi kemur það og til
greina hversu misjafn fiskur
inn er, ekki ólfkar tegundir,
heldur innan hverrar tegund
ar eftir árstíðum, stærð og
aldri fiskjarins o. fl. Það er því
ekki eins auðvelt og ætla
mætti að koma á land fyrsta
flokks hráefni til vinnslu.
Það verður væntanlega hlut-
verk íslenzka vélbátaflotans
að tryggja þessa dýrmætu að
stöðu okkar með því að flytja
fiskinn nýjan og vel með-
höndlaðan á land. Á þann
hátt má tryggja þjóðinni þá
yfirburði, sem hún getur haft
í samkeppninni á fiskmörkuð
um. Vélbátar eru ekki aðeins
stórvirk veiðitæki heldur
ennig er með þeim hægt að
ná á land góðri hrávöru til
vinnslu.
Það er nauðsynlegt að
mönnum sé þetta ljóst. En
svo virðist sem ýmsir forystu
menn í sjávarútvegsmálum
hafi ekki svo opin augu fyrir
þessu sem skyldi. Víst er það
að vélbátaútgerð hefir orðið
að þoka fyrir öðrum atvinnu
greinum.
Ætli íslendingar að hefja
sókn á nýjum fiskimörkuðum,
byggða á framboði góðrar
vöru, þá verður sú sókn að
vera undirbúin á íslenzka vél
bátaflotanum. Rekstrargrund
völlur vélbátaútgerðarinnar
þarf að vera heilbrigður og
öruggur eftir því sem hægt
er. Útvegsmenn og fiskimenn
munu þá eigi bregðast þeim
kröfum, sem til þeirra verða
gerðar einnig hvað snertir
góða meðferð aflans. Sam-
stillt átök fiskimanna, mats-
manna, ríkisstjórna og fleiri
manna. ríkisstjórna og fleiri
aðila geta hleypt nýjum
krafti í bátaútveginn. Mætti
af því vænta glæsilegs árang
urs þjóðinni til hags.
En þetta er það, sem menn
verða að gera sér ljóst, aö
framtíðargengið byggist á
vandaðri, góðri vöru, og því
er það dýrmælt að eiga land
sitt fast við fiskimiðin.
V.