Tíminn - 15.08.1950, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, þriðjudaginn 15. ágúst 1950
176. blað
Haldið á rétti íslands ^
Öllum er kunn hin ágæta
framganga Benedikts Sveins-
sonar í þeim þætti frelsisbar-
áttu íslendinga, er nefnd
hefir verið stjórnarskrárbar-
áttan.
En Benedikt hefir einnig
látið Grænlandsmálið til sín
taka, og sýnt eldlegan áhuga
fyrir því. Mér verður alla ævi
minnisstæð ræða sú, sem
hann hélt á Grænlandsfund-
inum í Iðnó sumarið 1919, og
er útdráttur sá úr henni, er
bókaður var, enn til, en því
miður ekki nú við hendina.
Benedikt átti ekki minnst-
an þátt í því, að borgara-
fundur sá, er þeir fjórmenn-
ingarnir: Einar Benedikts-
son, Benedikt Sveinsson,
Bjarni Jónsson frá Vogi og
Helgi Valtýsson héldu haust-
ið 1923, fór fram með þeim
ágætum, sem raun varð á.
Fundurinn samþykkti ein-
róma þessa áskorun til lands-
stjórnarinnar:
„Fundurinn skorar á stórn-
ina að láta ekkert ógert til
þess að halda uppi réttmœt-
um kröfum vorum til Græn-
lands, hinnar fornu nýlendu
íslands.“
Var fundarsamþykkt þessi,
svo o g fréttir af fundinum,
símað til nálægra landa.
Kom þetta mjög illa við kaun
Dana og styggði mjög íslend-
inga þá, er fylgdu þeim að
málum.
Benedikt Sveinsson mun
hafa verið einn af hvata-
mönnum þess, að árið 1924
hélt Alþingi lokaðan fund um
Grænlandsmálið og einn
þeirra mörgu þingmanna, er
stóðu að tillögu um skipun
þingnefndar til að rannsaka
Grænlandsmálið. Hlaut Bene
dikt kosningu í þessa Græn-
landsnefnd.
Það erfiðaði nefndinni öfl-
un gagna, að hún hafði ekki
opinbera skipun. Á Alþingi
1925 bar Grænlandsnefnd
þessi því fram svohljóðandi
tillögu til þingsályktunar:
„Alþingi ályktar að láta
fram fara rannsókn á réttar-
stöðu Grænlands gagnvart
íslandi að fornu og nýju, og
skipa í þvl skyni þriggja
manna milliþinganefnd.“
Framsögumaður var Bene-
dikt Sveinsson, og mælti svo:
„Öllum er kunnugt um deil-
ur þær hinar miklu, er verið
hafa um nokkur ár milli Norð
manna og Dana um réttar-
stöðu Grænlands.
Deilur þessar hófust alvar-
lega eftir för konungs vors til
Grænlands sumarið 1921 ....
Skömmu áður höfðu full-
trúar Dana viðurkennt jafn-
rétti íslendinga til veíða við
Grænland, og síðan hafa
Danir gert bráðabirgðasamn-
ing við Norðmenn um rétt-
indi til aðseturs og veiða
á Austur-Grænlandi.
Þótt margt og mikið hafi
verið rætt um réttarstöðu
Grænlands nú um hríð á
Norðurlöndum, og af ærnu
kappi, þá hafa íslendingar
setið hjá þeim málum hing-
að til — ekkert lagt til mál-
anna opinberlega, nema það,
sem áhugamenn hafa látið
málið til sín taka í blöðum,
svo sem fyrst og fremst Einar
skáld Benediktsson, er allra
manna bezt hefir lagt til
þessara mála.
Ekki er þögn þessi fyrir þá
Benedikt Sveiasson lýsir skoðiin siimi
'i Grænlandsniálimi
sök, að það sé oss óskylt mál,
heldur liggja til þess aðrar
ástæður.
Stöðu sjálfra vor hefir ver-
ið svo háttað, að vér höfum
þurft að leita réttar sjálftra
vor og fullra yfirráða i landi
voru. Nú er vér höfum loks
fengið viðurkennt fullveldi
vort, höfum vér náð nokkru
færi á að leita annars þess
réttar vors, er oss var áður
með öllu fyrirmunaður, og í
saiti hefir legið.
Jafnframt þeim atburðum,
deilum og umræðum, er orðið
hafa um Grænland í millum
frændþjóða vorra á Norður-
löndum, hefir að vísu vaknað
áhugi íslendinga á Græn-
landsmálum, miklu meira en
áður hefir verið. Þess er og
von, að íslendingar þykist
fullkomlega vera svo ná-
komnir þessum málum, að
þeir megi eigi til langframa
sitjandi hlut í eiga. Grænland
liggur næst íslandi allra Norð
urálfulanda. Má eigi gleyma
þvi. Grænland fannst og
t byggðist frá íslandi af ís-
lenzkum þegnum eingöngu.
íslenzk nýlenda stóð þar um
500 ár. — Þótt hafið væri tor-
sótt milli Grænlands og ís-
lands í þann tíma, var þó við-
skiptasamband milli land-
anna um langan aldur — allt
þar til, er konungar bönnuðu
sigling á milli, og jafnvel
lengur — svo að íslendingar
sættu stundum afarkostum,
ef þeir fóru til Grænlands.
Þingið í Görðum í Einars-
firði (Igaliko) samsvaraði að
sumu leyti vorþingum hér á
landi, og á Grænlandi gengu
íslenzk lög. Þessu til sönnun-
ar eru ýmsir staðir í Grágás,
þar sem ákvæði er um þá
menn, sem eru „hér á landi
eða i órum lögum“. Sbr. Víg-
slóða (Staðarhólsbók): „Ef
maðr verðr sekr á Grænlandi
ok er hverr þeira manna sekr
hér, er þar er sekr. En svá
skal hér sækja um björg ens
sekja manns, er út þar varð
sekr fullri sekð, sem hann
yrði hér sekr á várþingi, þar
til sagt er til sekðar hans á
Alþingi“ — o. s. frv.
Grænland hefir verið talið
nýlenda íslands að fornu, og
er almennt nefnt svo í ritum,
útlendum sem innlendum
fram á síðustu tíma.
Nýlendusamband getur ver-
ið mjög margvíslegt, og þótt
það sé harla lauslegt, getur
það þó verið traust og hald-
gott samkvæmt skilningi
þeirrar þjóðar, sem nú er
ríkust í heimi og mest hefir
við nýlendumál fengist, en
það eru Englendingar. Ég vil
í þessu sambandi minnast á
greinir dr. Jóns Stefánssonar,
er fyrir skemmstu hafa birzt
hér í blöðum, en út 1 það fer
ég eigi frekar.
Bókmenntir íslendinga gera
þess Ijósast vitni, hversu
þeír töldu landið nákomið
sér. Ari Þorgilsson hinn fróði
ritar heilan kapítula um fund
og bygging Grænlands í hið
örstutta ágrip íslandssögu,
íslendingabók, sem alls er 10
kapítular. Eins telja Land-
námabækur íslands, Ágrip
landnáma í Grænlandi. ís-
lendingar færðu og í letur
sögu Eiríks rauða og aðra
merka atburði vestur þar,
bæjatölu o. s. frv. í þessu
felst að vísu engin sönnun
um stjórnskipulegt samband
landanna, en sýnir, hve ís-
lendingar töldu landið sér ná-
komið. Annálar segja, að
Grænlendingar hafi gengið á
hönd Hákoni konungi 1261 j
[sic! Þetta er missögn, því
frumheimildin, Hákonarsaga, i
nefnir ekki handgöngu, held- j
ur aðeins skattgjald, loforð,
um fjárgreiðslu]. Hafa sum-J
ir talið það vitni um fullveldi i
Grænlands, en þetta sannar
ekkert um stjórnlagalegt sjálf
stæði eða fullvelid þess. Goð-
orðin íslenzku komu sama
konungi í hendur á ýmsum j
árum þessa tímabils, en á
þeim árum, er Gamli sátt-
máli var ger, hafðist hér við
Ólafur Grænlendingabiskup
(1262—64), og kom hingað j
utan af Grænlandi.
Því verður vart með rökum
hrundið, að Grænland hafi
verið nýlenda frá íslandi á
þessu tímabili. En hvenær
glataðist þá hinn forni réttur
íslands til þessarar nýlendu?
Það er einmitt eitt höfuðefni
þeirrar rannsóknar, sem til-
lagan ætlast til að verði ger,
að svara þeirri spurningu.
Nýlendan týndist og eyddist
fyrir samningsrof konunga,
siglingabann til annara
landa og fullkomið siglihga-
leysi af sjálfra þeirra hálfu.
Myndu þessar „ráðstafanir“
af hálfu konunganna hafa
svift ísland fornum rétti sín-
um til Grænlands?
Þá þarf að athuga breyting-
ar þær, sem urðu á ríkjaskip-
un NorSurlanda 1814, og af-
skipti og athafnir Dana síð-
an á Grænlandi, hvort lokun
landsins komi heim við al-
þjóðarétt o. s. frv.
Þá er að athuga, hvort hér
sé einungis um rökleg réttindi
að ræða af hálfu íslendinga,
er eigi skipta neinu um hags-
muni vora í framkvæmd.
Skoðanir manan eru að vísu
allmjög skiptar um kosti
Grænlands á sjó og landi og
hagsmuni þá, er íslendingar
muni hafa þangað að sækja.
[Þetta er vart lengur svo].
Enginn vafi er á því, að
veiðiskapur má vera mikill
við Grænland. Nýjasta dæmið
er. reynsluför Norðmanan til
VesturtGreénlands- ! í fyrra
[IS24].rDánir; serft^ýoru þar i
sama ttiúfid,1 tihdfúfeust fiski-
gengd þá, er þar var. Nú er í
ráði, að 40 skip fari þangað
frá Noregi og Færeyjum í
sumar [1925], og nokkur á-
hugi er einnig vaknaður hér
á landi til framkvæmda í
sömu átt.
Á fundi Fiskifélags íslands
í Reykjavík var í vetur skorað
á Alþingi að veita 50.000 kr.
til tveggja skipa frá íslandi,
er reyna skyldu veiðar við
Grænland í sumar, en það
mál hefir ekki komizt lengra.
Á hinn bóginn hefir það
margoft verið tekið fram, að
einkar hagkvæmt mætti
verða að stunda veiðar við
Grænland á íslenzkum botn-
vörpungum um hásumartím-
ann, [varla þó frá ca. 15. júlí
(Framhald á 7. síðu.)
Skagafjörður „skein við sólu“
á minningarhátíð Jóns Arason-
ar síðastliðinn sunudag. Oft
hefir þó verið dimmt yfir Norð-
urlandi á þessu sumri.
Jón Arason var sá maður, er
með mestri hörku barðist gegn
lúterskum sið á íslandi. Fyrir
þessa baráttu var hann tekinn
af lífi af Lúthers- og kóngsins
mönnum. Nú halda fyrirmenn
hins nýja siðar minningarár
hans hátíðlegt, og minnisvarði
hans að Hólum er vígður af lút-
erskum biskupi. Hver myndi
hafa trúað því í Skálholti hinn
7. nóvember 1550? Eða um vorið
áður á sama stað, þegar hann
lét flytja bein Gissurar biskups
úr kirkjugarðinum og grafa í ó-
vígðri mold? Við vitum heldur
ekki, hverra minnisvarðar verða
vígðir eftir 400 ár.
Hólafeðgar voru teknir af lífi
án dóms. En dauðadómur þeirra
var kveðinn upp síðar, og mál
þeirra hefir aldrei verið tekið
upp aftur fyrir dómstóli. Ekki
man ég eftir, að neinn hafi tek-
ið sér fyrir hendur að ganga úr
skugga um, hvort þeir hafi verið
sekir að lögum, enda má vera,
að gögn skorti til þess. En í
meðvitund þjóðarinnar var Jón
Arason hetja og píslarvottur,
mikill maður, hart leikinn. Við
íslendingar höfum ríka tilhneig
ingu til að vera með þeim, sem
hafa örlögin á móti sér.
Það er þó ekki einhlítt. Sögu-
lok hins síðasta Skálholtsbisk-
biskups í katólskum sið voru
líka hin hörmulegustu. Ög-
mundur varð blindui, yfirgefinn
af þeim, er hann treysti bezt,
fluttur sem fangi af landi brott,
kominn að fótum fram. Matthí-
as hefir ort ógleymanleg kvæði
um þá báða, Jón og Ögmund.
En af nafni Ögmundar stendur
enginn ljómi í sögu landsins.
Barátta hans var með öðrum
hætti en barátta Jóns Arasonar,
persónan önnur, og var þar þó
einnig kempa á ferð sem hann
var.
Áhugi er nú vaknaður fyrir
því, að sýna hinum fornu bisk-
upssetrum meiri sóma en gert
hefir verið til þessa, sérstaklega
Skálholti. Á Hólum er kirkjan
og bændaskólinn, og nú er gert
ráð fyrir, að þar verði prest-
setur. f Skálholti hefir verið á-
formað að reisa bændaskóla,
en skammt er það á veg komið.
Mér finnst réttast, að biskupi
landsins sé reistur embættis-
bústaður í Skálholti; og að hann
sitji þar. Það var líka áskilið,
þegar jörðin var gefin kirkj-
unni i öndverðu, að þar skyldi
jafnan vera biskupssetur. Þetta
skilyrði á að virða, þótt langt sé
liðið. Það er svo sem ekki nauð-
synlegt, að biskupinn sitji í
Reykjavík.
Vígslubiskup átti að sitja á
Hólum og vera sóknarprestur
þar. Ekki virðist nauðsyn, að
vígslubiskupar séu tveir. Þó er
svo sem ekkert á móti því, en
annar þeirra ætti þá að sitja á
Hólum.
Endurreisn biskupsseturs í
Skálholti þarf ekki að koma í
veg fyrir, að bændaskóli verði
þar líka, eins og áformað hefir
verið, enda er engin nauðsyn á
að biskupinn hafi jörðina til af-
nota. Óvíst, að menn í því emb-
ætti kærðu sig um að stunda
búskap, enda hafa þeir nógu að
sinna.
En prestar í sveitum eiga að
stunda búskap. Það er illt til
þess að vita, að sumir hinna
yngri manna í prestastétt virð-
ast ekki kæra sig um að nytja
prestsetursjarðirnar. Margar
þeirra eru þó úrvalsjarðir. Sum-
ir segja ef til vill, að erfitt sé
fyrir eignalaúsa menn, ný-
komna frá prófi, að koma sér
upp bústofni. En þeir hafa þó
launin til að styðjast við, og rík-
ið byggir íbúðarhúsin, smátt og
smátt. Auðvitað getur prestur-
inn ekki unnið eins mikið að
búskapnum sjálfur og bóndinn
gerir. En ungu prestarnir ættu
samt að athuga þetta. Ég held,
að þeim yrði starfið auðveldara,
ef þeir tækju þátt í lífsbaráttu
sóknarbarnanna á þennan hátt.
Og margir þeirra gera það raun-
ar enn, sumir myndarlega.
Sumir segja, að prestar séu
alltof margir. Það er ég ekki
viss um. En búskapinn eiga þeir
að stunda með prestsstarfinu,
og bæta og fegra prestseturs-
jarðirnar. Hins vegar virðist
sjálfsagt að leggja niður þau
prestköll, sem enginn sækir um
og sameina þau öðrum..
Gestur.
Þakka innilega aðusýnda samúð og minningar-
gjafir við andlát og jarðarför konu minnar
JÓNÍNU SIGURÐARDÓTTUR LÍNDAL
Lækjamóti.
Jakob H. Líndal.
Við þökkum öllum þeim af heilum hug, er sýndu
vinsemd og samúð við andlát okkar kæru foreldra og
tengdaforeldra,
INGIBJARGAR ÞORKELSDÓTTUR
frá Óseyrarnesi,
er var jarðsett 1. ágúst og
SIGURÐAR ÞORSTEINSSONAR
frá Flóagafli,
er var jarðsettur 12. ágúst.
Fyrir hönd systkinanna og tengdabarna,
Ásg. Sigurðsson.
GERIST ASKRIFENIH R AB
TIMANIJM. - ASKRIFTASFlfl 2323.