Tíminn - 15.11.1950, Blaðsíða 4

TÍMINN, miövikudaginn 15. nóvember 1950.
255. blað
C.
Tilðögur um atvinnumál
Gjaldeyrisvandræðin
Xíminn birtir í dag og
aæstu daga kafla úr erindi
því, er Kristján Friðriks-
son flutti í Listamannaskál
anum þ. 5 ]i. m. Erindið
aefír höfundur endursam-
ið að nokkru vegna birting
ar í blaðinu í styttri grein-
um.
áinna erfiðast viðfangs í
cfnahagsmálum íslendinga
im pessar mundir virðist
/era sKortur á erlendum gjald
i-yri. Þessi svonefndi gjald-
lyrissKortur leiðir síðan af
iév gjaideyrishöft og alls
mnar viöskiptafjötra. Öllum
íramkvæmdum og allri upp-
oyggir gu er stjórnað ofan
: á af þar til kjcrnum nefnd
im. Þykir mörgum þetta ill-
þolandi og telja, ýmist með
/éttu eða röngu, að það hindri
nagstæða uppbyggingu at-
innulífsins. Gjaldeyrisskort-
rrinn veldur einnig því, að
nargar vörur vantar i verzl-
rnir tímunum saman og fást
ymist alls ekki eða aðeins á
svcrtum markaði.
dvo ramt kveður að gjald-
eyrísskortinum, að misjafn-
iega tekst að fá gjaldeyr: til
þess að framleiða meiri gjald
eyrí eða til að spara
ujaídeyri.
ímsir halda því fram í
: -æðu og riti, að öll þessi vand
:.æði stafi af siðferðisbresti
i.ijá þjóðinni sjálfri. „Þjóðin
iifir um efni fram“, segja aðr
: r, an þes að slá nokkru föstu
um siðferðisástandið.
£x til vill má hvort tveggja
íil sanns vegar færa að ein-
hverju litlu leyti — en í aðal-
ucriðum er hvort tveggja vill
andí. Eg hef enga trú á því,
að þessi þjóð sé siðlausari í
xjáimálum en fólk gerist
annars staðar upp og ofan —
ef óheilbrigt fjármálaástand
þvingaði ekk: fram ýmiskon-
ar spillingu, og hvað því við
víkur að þjóðin lifi um ofni
:tram, þá hef ég trú á því, að
hún gæti e. t. v. liíað við
hærra neyzlustig en hún ger
ir nú, ef tekin væri upp ný
stefha í atvinnu- og viðskipta
jiriálum — og vel á haldið.
Gjaldeyrisvandræðin tiibúin.
£g lít þaiynig á, að gjald-
eyrisvandræðin, og þar með
.nest af þeim vandræðum,
sem af þeim stafa, séu „til-
ouin“ vandræði. Það sem
KKapar þau aðallega og held-
ur þeim við er skekkja í við-
skíptakerfinu. Og ef um ein-
hvern siðferðisbrest er að
sæða hjá þjóðinni í sambandi
við íjármálin, þá felst hann í
þvi, að menn hafa ekki nennt
að gera sér grein fyrir þessari
skekkju. Annars tel ég siðferð
isbrestinn liggja hjá stjórn-
ináiamcnnunum og vera fóig
inn i því, að þeir hafa ekki
: rætt þjóðina um fjárhags-
málin eins og skyldi. Þeir hafa
sinnt meira atkvæðaveiðum,
en þvi, að gera mönnum grein
fyrir staðreyndum, sem þeir
e. t. v. gátu óttast að yrðu
övinsælar.
3g nú vil ég biðja lesendur
þessara kafla, að gefast ekki
upp vió að setja sig inn í
þann hugsanagang, sem hér
kemur fram, jafnvel þótt
þeím finnist þeir lítið græða
á lestri eins kafla út af fyrir
dg — menn þurfa einmitt að
verþa sig á að hugsa allt mál
íð í suirihengi.
éndurtek, að ég trúi
Eftli* Kristján Friðrsksson, framkv.stjóra
því, að. auðvelt verði að auka
hagsæld þjóðarinnar frá því
sem nú er — en eitt af frum
skilyrð'um þess, að það megi
takast, tel ég vera, að þjóð-
in sjálf afli sér skilnings og
þekkingar á samhenginu í
sínum eigin efnahagsmálum,
þ. e. samhenginu milli fram-
leiðslumagns, peningatekna,
gjaldeyrisskráningar, spari-
fjármyndunar o. s. frv. At-
hugun einangraðra fyrir-
brigða þessara mála villir
mönnum oft sýn. ,
Hér er ef til vill rétt að
skjóta því inn, að annað aðal-
efni þessara þátta er að gera
grein fyrir þeirri skoðun, að
íslendingar ættu nú þegar að
fara að koma hér upp stór-
iðnaði, bæði til að afla og
spara gj aldeyri og til að skapa
festu í atvinnulífið. Þetta at
riði verður rætt síðar, en hér
skal þess aðeins getið vegna
þess, að eitt af því sem tor-
veldar mjög eðlilega uppbygg
ingu og vöxt slíks stóriðnaðar,
er einmitt sú „skekkja", í við-
skiptalífinu, áem ég gat um
áðan, og er annað aðalum-
ræðuefni þessara þátta.
Grundvallarskekkjuna tel
ég vera hina röngu gengis-
skráningu, sem hefir verið og
er enn haldið við hér á landi.
Hana tel ég einnig undirrót
flestra annarra örðugleika,
sem vér höfum við að stríða
í fjármálum og viðskiptamál
um. Eins og nú er ástatt í
þjóðfélaginu, tel ég mál mál-
anna í baráttunni fyrir fram
tíðarhagsæld þessarar þjóðar
og þá um leið fyrir því að
uppbygging iðnaðarins verði
þjóðhagsleg, að komið verði
á og viðhaldið réttu gengi ís-
lenzku krónunnar. Því næst
að stöðvuð verði sú þróun í
fjárhagsmálunum, sem leið-
ir til nýrra og nýrra gengis-
breytinga. Sú stöðvun verður
torfengin nema almenningur
læri að skilja eðli þessa máls
og menn átti sig á því, að þjóð
in græðir • á réttri gengis-
skráningu
„Rétt gengi“.
Margir munu nú spyrja:
„Hvað er átt við með því að
tala um rétt gengi?“
Ég mun nú leitast við að
gera grein fyrir því, hvað ég
á við með þeim orðum, því
mér virðist á blaðaskrifum
og viðtölum við menn, að hér
sé um að ræða það atriði,
sem algengast er að valdi
röngum hugmyndum um þessi
mál.
Fyrsta atriðið í þessu sam-
bandi, sem nauðsynlegt er
að menn geri sér grein fyrir
er það, að vinnan er ein aðal-
undirstaðan undir allri fram-
leiðslu.
. .Þess vegna á gengið hjá
hverri þjóð að vera í sam-
ræmi við það kaupgjald, sem
greitt er fyrir hverja meðal-
vinnustund hjá hverri þjóð.
(Þetta gildir þó aðeins í við
skiptum milli þjóða, sem
standa á svipuðu stigi tækni-
lega). Ef t. d. í Bretlandi er
greitt 1£ fyrir 8 stunda verka
mannsvinnu og ef greiddar
eru t. d. 70 krónur fyrir sam
bærilega vinnu á íslandi, þá
á sterlingspundið að vera
skráð á 70 krónur o. s. frv.
Þá fyrst er hægt að tala um
rétt gengi og þá fyrst væru
, skilyrði fyrir frjálsum og eðli
| legum viðskiptum milli þess
ara tveggja þjóða. Ég undir-
strika, að í aðalatriðum og í
prinsípi er þetta sá eini grund
völlur, sem hægt er að byggja
á rétta gengisskráningu.
Augljóst ætti að vera, að
viðskipti milli íslendinga og
Breta geta aldrei orðið eðli-
leg, ef hlutur, sem kostar 10£
að framleiða — þ. e. jafn-
virði 10 meðal vinnudaga,
getur á íslandi orðið keyptur
fyrir jafnvirði sex vinnudaga
jafn starfhæfs manns. Slíkt j
verkar sem óhófleg ásókn í |
erlendan gjaldeyri, og þá oft
óhófleg eyðsla á erlendum
gjaldeyri, sem þá um leið leið-
ir af sér vöntun á erlendum
gjaldeyri. Þetta leiðir enn-
fremur af sér, að ómögulegt
er fyrir íslenzka atvinnuvegi
að keppa á mörkuðum við
framleiðslu annarra þjóða,
sem búa við gengi, sem er í
samræmi við sterlingspundið,
en svo er um gengi flestra
nágrannaþjóða okkar.
Það lítur út fyrir, að ís-
lendingum hafi verið ljóst á
undanförnum árum, að geng
isbreytingar eru í eðli sínu
rangsleitni (t. d. gegn spari-
fjáreigendum), en að þeim
hafi aftur á móti ekki verið
ljóst að jafnvel ennþá hættu-
legra fyrir hverja þjóð er að
búa við ranga gengisskrán-
ingu út á við, og að hjá
hverri þeirri þjóð, sem býr
við ranga gengisskráningu. en
þarf a hafa mikil utanríkis-
viðskipti verður bókstaflega
aált viðskiptalífið sjúklegt.
Röng gengisskráning þýöir .
sekt á þá aðila, sem afla
gjaldeyrisverðmæta, en verð-
i laun til þeirra, sem eyða
■ gjaideyrisverðmætum, þar
I sem þeir fá keypt andvirði
I fleiri erlendra vinnustunda
: heldur en þeir láta.
Röng gengisskráning leiðir
af sér að allir mælikvarðar
ruglast. Sumum tekst að fá
keypt tæki og vörur, sem eng j
inn eðlilegur grundvöllur er
fyrir að þeir ættu að fá, sem
svo leiðir aftur til þess, að
ekki er hægt að kaupa bráð- j
nauðsynlegustu hluti. Hún
1 viðheldur hinum óeðlilegu
ströngu innflutningshöftum
og allskonar viðskiptafjötrum
Hún leiðir af sér svartan mark
að beint og óbeint og hefir í
för með sér hverskonar við-:
, skiptaspillingu. Ennfremur
er það skoðun mín, þótt ég
leggi ekki út í að færa full-
komin rök Vfyrír þeirri skoð- ;
un hér, að hið fasta, ranga
gengi síðustu ára hafi meira
en flest annað ýtt undir þær
stórfelldu kauphækkanir,
sem átt hafa sér stað hér á
landi síðustu árin —og sem
alltaf hafa gert gengið meira
og meira vitiaust og hafa
beinlíns skaðaö launþega og
alla þjóðina fjárhagslega,1
eins og síðar mun sýnt. Ef
gengið væri skráð eftir kaup
inu, þá félli burt tilhneiging
launastéttanna — almennt j
skoðað — til þess að fá kaup
hækkanir. Ef menn t. d. gætu
gengið út frá því vísu, að 10%
launahækkun hjá allri þjóð-
inni leiddi strax af sér sam-
svarandi gengisfeilingu, sem
hún auðvitað ætti að gera
(Framhald á 7. síðu.)
í dag er það H. J., sem kemur
hér til fundar og talar um mál-
vöndun. Líkar mér það mjög
v’el að talað sé um rétta með-
ferð málsins:
„Ég lít hér inn, Starkaður, af
þvi að þú ert gestrisinn og bað-
stofan þín rúmgóð.
Ekki er við því að búast að
allur fjöldinn, sem í baðstofu
þína koma, sé sammála. En hins
mætti vænta, að þeir sem inn
líta, fylgdu ekki vísvitandi
röngu máii.
Sú var tíðin, að blaðið Vísir
gekk næst Skutli að málvendni,
en þá stýrði honum séra Guð-
mundur frá Gufudal. Baldur
Sveinsson átti mikinn þátt í,
hve Vísir var þá ritaður á vönd
uðu máli. Enn tekúr Vísir fram
sumum blöðunum að nákvæmni.
Afmarkar hann fyrirsagnir með
punkti eins og vera ber. Og oft
notar hann greinarmerki í fyrir
sognum eins og í meginmáli.
Dæmi: „Þegar peningar eru í
aðra hönd, fellur ský á augað.“
Tíðaraukasetningin er hér á
undan aðalsetningunni, og fer
óft vel á því.
Útvarp, blöð og tímarit
hryggja oft þá, sem lesa og
hlýða.
Bögumæli og hljóðvillur hald
ast í hendur. Þulur segir að Pét
ur eða Páll hafi „gefið fyrir-
skipun um,“ skipað svo fyrir er
gleymt. ,,Voru þeir yfirheyrðir
af dómara“, en ekki dómari
yfirheyrði þá. „Fáni var dreg-
inn að hún“, en ekki það sem
rétt er; fáni var dreginn að
huni.
Blaðamenn kenna um hraðan-
um, sé fundið að við þá. Dálítið
hafa þeir til síns máls, en rnitt
í hraðanum mætti ýta við at-
hyglinni.
Lengi hefur sá óvani tíðkast,
jafnvel meðal ágætra rithöf-
unda, að byrja aukasetningu
eða viðlag með upphafsstaf, ef
málsgreinin eir fyrirsögn; til
dæmis: „Heimkynni huldufólks.
Eftir Sæmund sjáanda." En rita
ætti: „Heimkynni huldufólks,
eftir Sæmund sjáanda." Ætti
mönnum að vera ljúft að laga
þetta.
Getið skal þess, að mörg blaða
greinin er sæmilega rituð, og
ýmsir flytja útvarpsefni allvel
og sumir prýðilega.
Ræða sýslumanns Skagfirð-
inga yljaði. Þar fór saman al-
vara, þróttur og gott mál. Þá
talaði Brynleifur Tobiasson ný-
lega til lýðsins. Var ræða hans
frábær að öllu leyti.
Loks birtist nýlega gömul
ræða eftir Þórhall biskup
Bjarnarson, og ber hún vitni
snillingnum víðsýna, sem var
jafnglöggur á form og efni.
Þessir þrir menntamenn
kunnu að gera greinarmun á
tvítölu og fleirtölu; þeir þekktu
muninn á réttu og röngu, skynj
uðu virðuleik og háttvísi."
Eitt atriði þessarar ádrepu vil
ég þakka sérstaklega og taka
undir. Finna ekki allir hvað
þessar ,,afgerðir“ eru leiðin-
legar. Jón litli var vakinn af
sólargeisla, tekinn af fóstru
sinni, mataður á súpu af gömlu
konunni, en svo var honum
gefið kjöt af föður sínum. Þó
að þetta kunni að vera rétt mál
er það leiðinlegt, ef mikil brögð
verða að þessu.
Starkaður gamii.
Innilegustu hjartans þakkir til allra þeirra fjær og
nær er auðsýndu okkur samúð og vinarhug, við and-
lát og jarðarför
ÓLAFS BJÖRNSSONAR
frá ÁrbakÉa á Skógarströnd
Vandamenn
V.V.W.VV.V/.V.VAV.V.V.V.V.V.’.V.V.WAV.V.V.VV/
;■ Þeir kaupendur blaðsins, i
sem hafa verið aðvaraðir bréflega um að %
greiða blaðgjöld sín til innheimtumanna og *í
ekki hafa lokið greiðslu, eru alvarlega að- 7
% varaðir um að ijúka greiðslu fyrir áramót tii
■" viðkomandi innheimtumanns eða beint til V
■ .*
:■ innheimtunnar. —
í jj*
Innheimta Tímans j;
i'.V.V..V.V.V.V.VV.V.V.V.V.V.V.*.V.V.V.V.V.V.V.V.V,
Malverk og húsgögn
Ef þið komið til bsejarins og vantar málverk til tæki-
færisgjafa, og ennfremur, ef ykkur vantar dívan, skáp
eða stóla — þá lítið inn í
Húsgagnaverzlim G. Signrðssonar
Skólavörðustíg 28. — Sími: 80 414
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS