Tíminn - 06.03.1951, Qupperneq 5

54. blað.
TÍMINN. þriðjudaginn 6. marz 1951.
5.

Þriðjndatfnr 6. marz
Undirstaðan
Almenn velmegun í hverju
landi hlýtur að byggjast á
framleiðslukerfi þess. Undir-
staðan er verðmæti fram-
leiðslunnar og annað ekki. Að
framleiða verðmætar vörur
er fyrsta skilyrði þess, að
nokkur þjóð geti látið börn-
um sínum líða vel.
Skipting þjóðarteknanna er
annað atriðið. Þó að nógu sé
að skipta, ef vel væri skipt,
er ekki þar með sagt, að allir
búi við velmegun. Ranglát
skiptagjörð er aldagömul ó-
heillafylgja allra þjóða. En
fyrsta atriðið er þó, að ein-
hverju sé að skipta.
Á seinni árum hefir yfir-
leitt ekki verið um fastan og
varanlegan gróða að ræða hjá
undirstöðuframieiðslu þjóðar
innar. Þó að margir hafi efn-
ast og mikil persónuleg eyðsla
og íburður átt sér stað, bygg
ist sá gróði, sem ber það uppi,
á ýmiskonar milliliðastörrf-
um fyrir framleiðsluna og al-
menna neytendur.
í þessu liggur ærin hætta.
Menn, sem eiga fjármagn,
sem þeir vilja ávaxta. eru ó-
beinlínis hvattir til að leggja
það í allt annað en raunveru
leg framleðislutæki: Lítið ,er
nú um það, að menn vilji á-
vaxta fé sitt með því að kaupa
hlut í fiskibát, svo að dæmi
sé nefnt.
Þjóðfélagslegt ástand hefir
þannig orðið til þess, að draga
bæði fólk og fé, vinnuafl og
fjármagn frá framleiðslunni
til annarra hluta, svo sem
ýmiskonar milliliðastarfa.
Þetta hefir óhjákvæmilega
þau áhrif, að framleiðsla þjóð
arinnar í heild minnkar og
lífskjör þjóðarinnar verða
þrengri.
Þetta verður ekki lagað á
annan veg en þann, að fram
leiðslan borgi sig og menn
geti treyst því, að ef vel er á
haldið, sé framleiðslutækið
engu síður arðvænleg eign
en hvað annað.
Til þess að leggja grundvöll
raunverulegra kjarbóta al-
mennings hér á .landi er nú
nauðsynlegt að fjölga þeim
höndum, sem vinna fyrir þjóð
inni, en það er meðal ann-
ars hægt að gera með því, að
samdráttur verði nokkur
i milliliðastarfseminni.
Það er að vissu leyti gott,
að bæjarfélag bjóði fram 80
þúsund af útsvörum gjald-
enda sinna til að borga halla
á einu veiðiskipi. Hitt skyldu
þó allir gera sér Ijóst, að með
an svo er, mun ílestum finn-
ast, að tryggara sé að geyma
fé sitt í borðsilfri og húsgögn
um en slíkum framleiðslutækj
um eða atvinnurekstri. Og
þar er raunar um mjög þýð-
ingarmikið atriði að ræða.
Það er fjárflóttinn frá at-
vinnulífinu.
Það mun haldast einhvers
konar hallærisástand á ís-
landi, þar til breyting verður
á þessum málum. Meðan
menn telja það borga sig bezt
að halda fjárhlut sínum sem
lengst frá því framleiðslulífi,
sem öll velmegun þjóðarinn-
ar hvílir á, er ekki við góðu
að búast.
Það er því að vissu leyti til
raun, sem hnígur í rétta átt,
þegar reynt er að færa gróða,
'se::: fallið hefii’. í skaut verzl-
E RLE NT YFI RLIT:
Kosningarnar á Guliströnd
Atburðnr, sem gctnr liaft raikilvaeg álirif
fyrir stjóruiiiáIa|iróuiJn:i í Afríkn
Nýiega var sagt frá því í blöð-
um og útyarpsfréttum, að þing-
kosningar hefðu farið fram á
Gulíströndinni, en svo nefnist
brezk nýlenda á vesturströnd
Afríku. í fréttum þessum var
einnig greint frá því, að þjóð-
ernissinnar hefðu unnið mikinn
kosningasigur. Lítið nánara var
svo frá þessu sagt, en stjórn-
málaatburðir þeir, sem nú eru
að gerast á Gullströndinni, eru
þó vel þess verðir að ýtarlega
sé sagt frá, gangi þeirra.
Brezka verkamannastjórnin
hefir þar ráðist í tilraun, sem
þykir óvenjulegt pólitískt
dirfskubragð, enda litin með
mikilli tortfyggni af íhaldsmönn
um og vaidamönnum annarra
rikja, er ráða yfir nýlendum í
Afríku. Malan forsætisráðherra
Suður-Afríku hefir þegar látið
opinberlega andúð sína í l.jós.
Hvort sem þessi tilraun brezku
stjórnarinnár heppnast eða
ekki, bendá allar líkur til, að
hún geti haft hin mikilvægustu
áhrif á stjé*nmálaþróun Afríku
og hvernig sem henni lyktar,
mun hún 'vafalaust ýta undir
stóraukna sjálfstæðishreyfingu
hins svarta kynflokks þar.
Mesti kakaoútflytjandi
í heimi. /
Lengi vel kom Gullströndin
helzt við sögu á þann hátt, að
þrælasalar rændu þar fólki og
seldu til anharra landa. Á þeim
tíma höfðu aðaliega Hollending
ar og Brét'ár þar bólfestu og
þó öllu hefður þeir fyrrnefndu,
sem settustlfar að fyrstir hvítra
manna. Svo -fór þó, eins og oft
áður, að Bretar höfðu betur í
samkeppniani. Síðan 1870 hef-
ir Gullströödin verið yfirlýst
brezk nýlenda. Flatarmál ný-
lendunnar er um 90 þús. fer-
milur og íbúatalan milli 4—5
milljónir. Áf íbúunum eru 4—5
þús. aðfluttir. Hinir allir eru
Afríkumenn:
1 seinni -tíð er það einkum
kakaoframleiðslan, sem gerir
Gullströndúja eftirsóknarverða.
Gullströndin er nú mesti kakao
útflytjandi' í heimi. Kakaoút-
flutningurínn þaðan er einn
drýgsti liðúrinn í dollaratekjum
Breta. Einlflg er flutt þaðan
gull, mangan og demantar. Ný-
lendan er Bretum því mikil-
væg frá fjárhagslegu sjónar-
miði.
Það var kakaoið, sem leiddi
til fyrstu afvarlegu árekstranna
milli Bretá ög Gullstrandar-
manna. Kakaoræktin er aðal-
lega í höndum innfæddra
manna, en -verzlunin er í hönd
um Breta,- Árið 1937 lækkuðu
brezku kaupmennirnir kakao-
verðið. Framleiðendurnir efndu
þá til verkfails, er að vísu fór
út um þúfur, en lagði hins veg-
ar grundvöhinn að sjálfstæðis-
hreyfingu landsmanna.
Nýju stjórijskipunarlögin.
Það var íyrst eftir styrjöldina
sem þjóðernishreyfing Gull-
stranaarmanna fékk byr í segl-
in. Leiðtogi hennar var J. B.
Danaguah, velmenntur og hygg
inn lögfræðingur. Hann setti
markið í fyrstu ekki hærra en
það, að Gullstrandarmenn
fengju sjálfstjórn, en nytu þó
áfram yfirstjórnar Breta meðan
þeim væri aö vaxa reynzia og
þroski til að fara að öllu ieyti
með eigin mál. Danaguah taldi
landa sína ekki færa um þaðÁ
þessu stigi að fara að öllu leyti
með stjórn eigin mála, þar sem
alþýðumenntun er enn lítil,
eins og marka má á því, að
meirihluti landsmanna er
hvorki iæs né skrifandi.
Það var í samræmi við skoð-
anir Danaguahs, sem brezka
stjórnin vann að þyi. að setja
Gullströndinni ný stjórnariög,
sem veita henni allvíðtæka'
sjálfsstjórn. Samkvæmt þeim
verður kosið sérstakt þing, sem
ræður mestu um málefni lands
ins og velur því rikisstjórn.1
Helmingur þingmanna skal kos
inn af landsmönnum öllum
með leynilegri kosningu, en
hinn helmingurinn er kosinn af
ættarhöfðingjum og iðjuhöld-
um. Brezki landstjörinn getur
gripið inn í og hefir þá úrslita-
valdið í sínum höndum, en ekki
er ætlazt til þess að hann beiti
því, nema í ýtrustu nauðsyn. I
Stjórnarlög þessi eru nýlega
gengin í gildi og hafa fyrstu
kosningarnar farið fram sam-;
kvæmt þeim. Kosningarnar áttu '
að fara leynilega fram, en
kjörstjórnir þær, sem land-
stjórinn útnefndi, urðu þó að
aðstoða kjósendur, þar sem þeir
voru flestir ólæsir og óskrifandi.
Það þykir sýna, að kjörstjórn-
irnar hafi framkvæmt verk sitt
heiðarlega, að þjóðernissinnar
fengu 34 af þeim 38 þingmönn-
um, sem almenningur kýs. Telja
má vízt, að þeir fái það marga
til lios við sig af þeim þing-
mönnum, sem ættarhöfðingjarn (
ir og iðjuhöldarnlr kjósa, að
þeim sé tryggður meirihluti í
þinginu.
Kwame Nkrumah.
Það er þessi sigur þjóðernis-
sinna-i Gullstrandarkosningun-
um, sem hefir gert þær sögu-
Legar og vakið á þeim athygli
víðsvegar um heim. Það er þess
vegna, sem þær eru taldar til
mikilla tíðinda i stjórnmála-
sögu Evrópu.
Það má þó kannske öllu held-
ur segja, að það sé ekki þessi
sigur þjóðernishreyfingarinnar,
heldur sú breyting, sem á henni
hefir orðið í seinni tið, er mesta
athygli hefir vakið. Hinn gætni
stofnándi hennar, Danaguah,
sem áður er sagt frá, hefir
nefnilega misst völdin í henni,
og forusta hennar er nú í hönd
um manna, sem ekki láta sér
nægja sjálfsstjórn, heldur
heimta algert sjálfstæði. Leið-
Krísuvíkurvegurinn
„Um það blandast engum
hugur, að hinn nýi Krísu-
víkurvegur skapar aukið ör
yggi í samgöngumálum
Suðurlands. Að hann er
þessvegna veruleg Sam-
göngubót“.
Þessi játning er I upphafi
forustugreinar Mbl. í fyrrad.,
eða nánar tiltekið rúmum 3
árum eftir að Sjálfstæðis-
menn í Reykjavík tóku þá ör
lagaríku ákvörðun.aðneita um
stuðning til að Ijúka Krísuvík
urvegi á sem allra stystum
Attlee, sem ráðið hefir miklu tíma- Er sú saga öll í fersku
um afsíöðu brezku stiórnar- minni. En jafnframt eitt allra
ínnar í Guilstrandarmálinu mest áberandi dæmi um nær
sýni manna í ábyrgðarstöðu.
togi þeirra Kwame Nkrumah,1 Málið lá Þó lióst fyrir öll7
sem nú er vafalaust einn helzti um’ sem vlldu sJa> sem eitt
stjórnmálaleiðtogi svarta kyn- mesta og sj álfsagðásta hágs-
flokksins í Afríku. ” munamál allra hlutaðeig-
Nkrumah er fæddur 1909 og enda. Allar líkur bentu til að
hlaut fyrstu menntun sína í góðæri liðinna ára kynni að
trúboðsskóla. Sagt er, að hann Ijúka fyrr en varði. Þá var
hafi lært þar að tala með biblíu- óvérjandi, ef sú yrði raun á,
legum innblæstri en það hafi að hafa ekki fullgert þennan
gert hann að jafn ahrifamikl- ., Q
um ræðumanni meðal landa °
hans ,og raun ber vitni um.' Þessi ottl manna rættist
Hann lauk síðar háskólanámi ^yrr °S alvarlegar, en menn
í Bandaríkjunum, þar sem hanh höfð.u gert ráð fyrir. Vegur-
kynntist Paul Robeson og fleiri inn hafði ekki fyrr náð sam-
róttækum leiðtogum svertingja an austan Krísuvíkur en
vestanhafs. Eftir 10 ára dvöl Hellisheiði gerðist ófær. Þetta
í Bandaríkjunum, fór hann til marg endurtók sig allan vet-
Englands og stundaði um skeið
urinn og fram á sumar 1949.
nám við London School of Econo „„„ ,____. ,,___.
mics. Þar gekk hann í brezka J0,™18*? miklð kapP á að
kommúnistaflokkinn. Þegar halda heiðavegunum opnum
hann kom heim til Gullstrand °S dýrum erlendum vélum og
arinnar 1947, var hann fullur brennsluefni eytt þar, að
af draum um hin „sósíalist-1 dómi ýmsra, meira af kappi
isku Sovétríki Vestur-Afríku“. j en forsjá, og flutningabilarn
Nkrumah varð brátt athafna íágu ósjálfbjarga í snjósköfl
samur eftir heimkomuna. Árið unum> iíkt og rekaviður á
1948 átti hann þátt í óeirðum,' siávarströnd
sem kostuðu marga menn lífið.
Harm og Danaguah voru báðir
teknir fastir. Danaguah var
(Framhald á 6. síðuú
Raddir nábúanna
unarbraskara, í hendur báta
útvegsmanna. Ef það tekst,
ætti það að efla bátaútveg-
inn, svo aö heildaraflinn
verði meiri og meira komi til
skipta.
Það mætti að sjálfsögðu
fara ýmsum orðum um vöru-
vöndun og nauðsyn þess að
gera framleiðslu sína góðar
söluvörur. íslendingar ættit
að skilja það nú, hvað það
þýðir ef til dæmis íslenzkur
fiskur reyndist einhversstað-
ar líkt og spanska vefnaðar-
varana, sem hingað er ný-
lega komín.
Aukin framleiðsla og vand-
aðri og betri framleiðsla er
það, sem leggur grundvöll
aiþjóöar velmegunar á ís-
landi. ÞessU mega menn aldr-
ei gleyma. Gengislækkun
hárra og hækkandi kaup-
taxta hefir hinsvegar sýnt sig
vera haldlítil ráðstöfun. Á
þessu stigi er það allt annað,
sem orðið gæti til almennra
hagsbóta. í húsnæðismálum,
verzlunarmálum og á fleiri
sviðum hins daglega viðskipta
lífs er hægt að koma fram
verulegum og almennum hags
bótum, ef samtök og áhugi
væri meðal almennings. Þess
vegna er það þung ábyrgð,
að deyfa áhuga almennings
og eyða samheldni hans um
raunhæfar hagsbætur með of
trú á snuðtúttu launahækkun
ar á pappírnum og meiri bréf
j peninga.
En suður í Reykjavík strit-
uðust blekiðnaðarmenn Sjálf
stæðismanna að telja lesend
um blaða sinna trú um, að
Krísuvíkurvegur væri ófær
eða hálfófær. En leiðin yfir
Hellisheiði væri nú fær! Við
Forustugrein Alþýðublaðs- Þessa kleppsvinnu undu þeir
ins á sunnudaginn fjallar um 1 nokkra mánuði, en þegar í
hinn fyrirhugaða fjórvelda- 2' viku sumars ®erði enn allt
fund. Það telur eðlilegt, að gevsauiiega ófært yfir heið-
lýðræðisríkin séu vantrúuð á urnar’ Þögnuðu þeir loksins.
friðarvilja Rússa eftir það, Og þá var hætt við barnaskap
sem á undan er gengið. Síðan inn að m°kf'.Sf.10 uppi á
segir það- , heiðum í stórbyljum, þegar
'' annar sæmilega greiðfær veg
„Hins vegar geta menn auð- ur v á iágiendi.
bMme^Se^aUgUr^rÍr' Skapvonskan yfir Krísuvík
þeim moguleika, að valda- " . .. , , .
menn Sovétríkjanna hafi eitt- ^^S1 hef11 ekki skilið við
hvað lært síðustu tvö árin og Þessa menn og þessi blöð. Það
kunni þess vegna að vera eitt tekur tíma, að bera höfuðið
hvað reiðubúnari nú en áður hátt, þegar menn hafa orðið
til samkomulags. Máske þeir j sér til skammar. En nú skilja
hafi til dæmis lært það af allir íbúar Suðurlandsundir-
viðburðunum i Kóreu, að það lendis og allir Reykvíkingar,
sé ekki alveg víst, að þeir
myndu sækja gull í greipar
Vesturveldanna, ef til ófrið-
ar kæmi. Það hefir ýmislegt
skeð síðustu tvö árin, og með-
aj annars hafa Vesturveldin
hafið vígbúnað á ný til þess að
vera við öllu búin.
Öhugsandi væri það því ekki
að Rússar kyrtnu nú að sjá
sér þann kostinn vænstan, að
bjóða einhver betri boð en þeir
hafa gert áður. En þá er hitt
líka jafn víst, að þau verða,
eins og nú er komið, að verða
töluvert betri. Valdamennirnir
í Kreml þurfa ekki lengur að
láta sér detta það í hug, að
Vesturveldin láti blekkjast til
neinnar refskákar um Þýzka-
land.“
Vonir um árangur af fjór-
veldafundinum eru einkum
bundnar við það, að Rússar
hafi lært það af viðbúnaði
lýðræðisþjóðanna, að þeim
muni ekki gagna ofbeldis- og
yfirgangsstefnan lengur. Lík-
legt er þó, að Rússar þurfi
að sjá það enn betur, að lýð-
ræðisríkjunum sé það full al-
vara að vernda öryggi og frið
í heiminum, áður en þeir fall
ast á samningaleiðina.
sem ekki búa í andlegu
myrkri allan sölarhringinn, að
hér er lokið merkilegum á-
fanga til öryggis í samgöngu
málum höfuðstaðarins við
framleiðslusveitirnar austan
fjalls.
Ritstjórnargrein Mbls. á
sunnudaginn er óræk sönn-
un um þetta. Sagan endur-
tekur sig. Þegar framfara-
menn eru búnir að berjast
fyrir góðum málum og knýja
þau fram, oft gegn harðvít-
ugri mótspyrnu dauðu hand-
arinnar, sem stýrði blekiðnað
arpennunum veturinn 1949,
og málin hafa sýnt gildi sitt,
venda þessir menn kvæði sínu
í kross og segja: Þetta er
gott mál. Þetta er sjálfsögð
öryggisleið.
En almenningur man eftir
því, sem áður gerðist, og mun
kveða upp dóm sinn eftir því.
Honum verður ekki breytt
með þessum látalátum og
ekki heldur með því, þótt fag
urlega sé nú talað um aðrar
nauðsynlegar vegabætur, sem
ekki gera þó Krísuvíkurveg-
inn óþarfan. B. G.