Tíminn - 14.04.1951, Qupperneq 5

84. blað.
TÍMIXN, laugardaginn 14. april 1951.
5,
Luitíiard. 14. uitríl
Jón Sigurðsson
og Morgunblaðið
Síldveiðar við Jan IVIayen
Mbl. vill gera lítið úr því,
sem Tíminn vitnaði til Jóns
Sigurðssonar forseta um verzl
únarmál á miðvikudaginn.
Segir það, að hann hafi verið
að tala um „frjáls og óháð
verzlunarsamtök“, „til sam-
keppni við hina erlendu eða
hálferlendu selstöðuverzlun'
og viljað „tryggja þjóðinni
samkeppni um verzlun og við
skipti“.
Mbl. getur þó ekki neitað
því, að Jón Sigurðsson and-
mælti því með sterkum rök
um, að nokkur hætta væri á
einokun í verzlun, þó að eitt
félag almennings hefði alla
verzlun í einu héraði. Hann
nefndi Húnvetninga til dæm-
is, en auðvitað gildir það eins
um Skaftfellinga. Hann taldi
vakandi áhuga félaga nóg að
hald fyrir stjórnendur félags
.ins. Hann trúði því, að til
dæmis Vestur-Skaftfellingar
létu engan kaupfélagsstjóra
verða einræðisherra yfir sér,
hvað sem sýslumaðurinn i Vík
og Mbl. álíta í þeim efnum.
Það er auðvitað aldrei hægt
að fullyrða hvernig fyrri tíma
menn hefðu snúizt við samtíð
armálum okkar, en rök Jóns
Sigurðssonar gegn einokunar-
hræðslu kaupfélaganna eru
enn í fullu gildi fyrir sérhvern
lýðræðismann, sem trúir fólk
inu til að velja sér fulltrúa
til ábyrgðarmikillar þjónustu.
Mbl. segir, að Jón Sigurðs-
son hafi verið að ræða um
verzlunarfélög til samkeppni
við erlenda kaupmenn. Ef
menn lesa grein forsetans sjá
þeir þó, að hann er að tala
um félagslega verzlun almenn
ings. sem eigi að koma í stað
bæði innlendra og erlendra
kaupmanna.
Sigurður Bjarnason, heima
maður í Vigur ætti að
minnsta kosti að vita, hverju
Jón Sigurðsson víkur að kjós
endum sínum við Djúp í þess
ari ritgerð. Hann segir þar
eftir að hafa farið maklegum
viðurkenningarorðum um þá
vini sina og stuðningsmenn:
Ásgeir Ásgeirsson á ísafirði
og Hjálmar Jónsson á Flat-
eyri:
„En það er óheppilegt og
næstum undarlegt, að aldrei
hefir tekizt að stofna verzlun
arfélag undir forstöðu þess-
ara manna“.
Hér kemur það glöggt fram,
hvern mun Jón Sigurðsson
fann á félagsverzlun og verzl-
un innlendra kaupmanna.
Og um samkeppnina og val
manna milli kaupmannaverzl
ana segir hann:
„Ár eftir ár hafa lands-
menn látið sig flæða
á sama skerinu. Öll
þessi samtök hafa því
verið til lítils gagns, því
menn hafa ekki haft annan
hag af þeim, en að sjá fram-
an í tvo kaupmenn í staðinn
fyrir einn“.
: ,.Menn höfðu þá enn engan
hug eða dug til að hafa sam-
tök, leggja fram fé sitt og
voga því undir forstöðu dug-
legs manns, sem þeir kysu
sjálfir“.
Og svo falla þessi orð í garð
Djúpmanna:
,,Það kvað svo ramt að
þessu, að þegar Vestfirðing
um bauðst einu sinni dug
Um iegu Jan Mayen er þess
að geíá,'-.að hún er 550 km í
norðaustúrátt' frá Langanesi,
eða um 300 sjómílur. Hún er
314 ferkm. að stærð og liggur
frá STiðVestri' til norðausturs. Á
lengd er hún 55 km„ en 3—18
km á breidd. Eyjan ber öll ein-
kenni eldfjallalands, en síðast
hefir gosið þar svo menn viti
árið 1818. Bjarnafjall, 2545 m á
hæð, tekur yfir mikinn hluta
af norðureyjunni, þar sem hún
er breiðúst. Er það gamalt #ld-
fja.ll, en er nú þakið jökli, og
ganga skriðjökulstungur úr því
til sjávar. á þrjá vegu, en þær
eru níu talsins. Þegar jöklinum
sleppir, mjókkar eyjan skjótt.
Suðaustan í mjóddinni er Reka-
vík. Fyrir-miklum hluta hennar
er svo néfnt Suðurvatn. Malar-
kambur um 40 m breiður skilur
milli þess og sjávar, en sjálft er
vatnið um. einn metra yfir sjáv-
armál. Gþgnt Rekavík, norðvest
anvert & eýnni, er Maríuvík,
en milli hennar og Norðurvíkur
er höfðí-nöfekúr nefndur Prest-
höfði. Að vestanverðu á eyjunni
er NorðurvatH, rösklega 200 m.
frá sjó, og er.þar 36 metra dýpi.
Hálent er um miðbik eyjarinn-
ar, og ganga þverhnípt björg í
sjó fram súms staðar við vík-
urnar. í armi þeirra er skjóla-
samast í Norðurvík, en þar er
talið híe fýflr tveimur áttum.
Þegar víkímum sleppir, breikkar
eyjan nakkuð á ný, og mun suð
austurhhiti .hennar rösklega 8
km, þar sem hann er breiðast-
ur. ÓU er eyjan hrjóstrug og
gróðurs'nauðl
Efíir Lú9vík Krisílánssojs, rkstjúra
Lúðvik Kristjánsson ritstióri flutti 13. mara s. i. fróðlegt
erindi i útvarpið um síldveiðar við Jan Mayen, en norska
rannsóknarskipið „Georg Ossian Sars“ fann mikiar síidar-
göngur á hafinu þar í kring á s. i. sumri. Leiddi það m. a. til
þess, að fimm norsk skip stunduðu þar síidveiði i sepiembér
með góðum árangri, en veður Ir mluðu iengra úthaldi. Er
það nú mjög rætt í Noregi, hveruig bezt sc að hátta síldveið-
um þar á komandi sumri.
í upphafi erindisins ra,kti Lúðvík ro. a. sögu eyjarinnar,
en hún var fyrst fundin svo vita.ð sé af Hollendiiignum Jan
Mayen 1611. Síðar á öldum stunduðu bæði Hoilcndingar og
Rretar þar hvalveiðar og sóttust bæði þeir og Rússar eftir
vfirráðum þar um skeið. Árið 1923 lögðu Norðmenn eignar-
hald á Jan Mayen og hafa haft þar veðurathugunarstöð
síðan.
í niðurlagi erindisins, sem hér fer á eftir, ræðir Lúðvík
einkum um möguleika ti! síldveiða við Jan Mayen og viðhorf
íslendinga til þess máls.
taldi sig ekki með öllu ókunnug irbúning fyrir síldveiðarnar
an þar norður frá. Fór hann sumarið 1951, einkum með hlið
ekki dult með það, að örðugt ef sjón af því, ef síldin héldi sig á
ekki ókleift mundi reynast að svipuðum slóðum og síðastliðið
stunda veiðar á þessu nýja síld- í sumar. Vartdal lét hafa það
arsvæði, því að stórviðri gætu eftir sér að fundinum loknum
á brostið þegar í ágústmánuði, að það þyrfti að mörgu að
Er þá næst að því að víkja,
hvað norglni skipstjórarnir, er
þá er síldveiði ætti í rauninni
að standa sem hæst. Ofviðri
þessi stæðu oftast af norðaustri,
og þegar straumur gengi gegn
vindátt, yrðu skjótlega feikn í
sjó. Og af þessum fiskislóðum
yrði torsótt að leita til hafnar,
hvort heldur væri við ísland eða
Jan Mayen. Skipin yrðu því að
bera af sér sjó og vind á hafi
úti og vitanlega vera útbúin með
það fyrir augum. Að sínum
dómi væri trauðla um það að
fóru tiþ. Járf Mayen s. 1. sumar, j ræða að gera hin minni skip út
hofðu ftl mála að leggja um til síldveiða á þessum slóðum.
framtíðárveiðar við eyjuna.! Auk þeirra erfiðleika, sem á því
Segja riiari- Áð Ole Kalve, skip- væri að sjá skipunum fyrir nauð
stjóri a ,TFálken“, hefði orð fyr- þurftum, væri sérlegum vand-
ir þeim;. en hann sagðist líta
svo á, að auðvelt væri að gera
kvæðum bundið að ná til drykkj
arvatns á Jan Mayen, og þótt
ágæta -höfn á Jan Mayen, ef úr því kynni að mega bæta,
auðið reyndist að grafa skurð mætti ekki alveg gleyma því, að
inn í Súðurvatn. Færi að þeirri: margir dagar gætu liðið svo, að
von sinni, mundi verða léttsótt j ókleift reyndist að hafa sam-
band við land.
Þannig ráku sig á skoðanir
manna um þessa hluti. En með-
að afla sficl’ár við Jan Mayen og
láta verká liana í landi. Þá taldi
hann góðáv. aðstöðu til þess að
ná í drykkjarvatn. Hafnir þær, j an svo for franl; var aflaö upp-
sem haefe;:sagðist hafa haft lýsinga um veðurfar við Jan
kynni af .Ym Jan Mayen, taldi
hann velíállnar til þess að hafa
þar móði{fskip. Loks sagði hann
það sína sKoðun, að auðveldara
væri að sfúnda veiðar við Jan
Mayen Án' ísland, því að þar
vottaði ekki fyrir straumröst-
um. ’
Þessi tíðtndi þóttu vitanlega
góð og -Voru á lofti gripin. Var
sumum.jYfl brátt í muna við
Mayen yfir sumartímann og
gerður samanburður á því og
veðurfarinu við Grímsey. Sjálf-
sagt hefir niðurstaðan af þeim
hyggja, ef stunda ætti síldveið-
ar við Jan Mayen. Hafnarmálið
þar ber að athuga, en annars er
það svo vaxið, að engu verður
um þokað í svip.
Á þessum fundi var ákveðið,
að mál þetta skyldi á nýjan leik
tekið til umræðu á fulltrúafundi
í félagi sildveiðimanna, er halda
skyldi 13. og 14. nóvember. Fund
ur þessi var haldinn á þeim
tíma, sem ákveðið var, og í meg
inatriðum gengið frá ákveðnum
tillögum viðvíkjandi undirbún-
ingi sildveiðanna næsta sumar.
En til þess að forma þær ná-
kvæmar en þar reyndist unnt,
var kosin sex manna nefnd.
Skal nú rakið lið fyrir lið, hvað
Norðmenn hyggjast fyrir til
þess að floti þeirra eigi auðveld-
ara en ella með að stunda síld-
veiðar á hinum nýju miðum.
Qerð verði sem nákvæmust sjó-
kort yíir svæði það, sem sildin
heldur sig væntanlega á, því að
enn skorti mikið á, að reiða
megi sig á sjókortin af svæðinu
kringum Jan Mayen. Reynt verði
að koma upp radiomiðunarstöð
á eyjunni. Gerð verði tilraun
með að koma hafnarskilyrðum
á Jan Mayen í það horf, að skp
Ossian Sars“ haldi norður í haf
síðast í maí eða í byrjun júní-
mánaðar. Meðan rannsóknarskip
ið fer aftur og fram um svæðið
milli Færeyja, íslands og Jan
Mayen, er unnið sleitulaust að
því að búa íslenzka síldveiðiflot
ann á veiðar fyrir Norðurlandi.
Þrátt fyrir vonbrigðin undan-
farin sumur verður vafalaust
hugur í mönnum að komast á
síld, því að talið er líklegt, að
verð síldarafurða verði hærra
en nokkru sinni fyrr. Um mán-
aðamótin júní og júlí eru nokk-
ur íslenzk skip komin á míðin
fyrir Norðurlandi og þeim fjölg
ar fyrri hluta júlímánaðar. Sild
gefst lítil, eitt og eitt skip rek-
ur í smápeðring. En einn góðan
veðurdag kemur svo fregn um
það frá hinu norska rannsókn-
arskipi, að Austur-íslands-
straumurinn sé með sama brag
og sumarið 1950. Fyrir austan
hann sé mikil síld. Undan Langa
nesi sé stytzt í hana, um 150
sjómílur, en eftir því sem nær
dragi Jan Mayen sé síldin þó
mest, eða um 250 sjómílur frá
íslandi.
Ég segi ekki, að þetta verði
svona, en þannig gæti það orð-
ið, og hvernig mundi þá verða
snúizt við þessari fregn. Mundi
allur íslenzki síldveiðiflotinn
leggja þegar af stað 150—250
sjómílur norðaustur í haf í von
um að fá þar síld. Ég tel fullvíst,
að svo yrði ekki. Miklar líkur
eru til þess, að enginn hring-
nótabátur mundi leggja í þá för,
en þeir eru nú orðnir helming-
urinn af íslenzka síldveiðiflot-
anum. En hin skipin? Vel má
vera, að eitthvað af þeim teldi
sig fært að halda til veiða lang
leiðis norður til Jan Mayen. En
væri ætlan þeirra að fiska þar
síld í bræðslu, kæmi mér ekki á
óvart, að þau ýrðu ekki ýkja
mörg.
samanburði komið flestum á ó- in geti fengið vatn þar. Reynist
vart, en þrátt fyrir það eru veð- ' slíkt ókleift fyrir komandi ver-
urskilyrðin við Grímsey sildar- tíð, búi skipin sig undir að flytja
svæðinu þar í hag.
með sér neyzluvatn í tunnum að
heiman, svo sem áður hafi stund
um tíðkazt I sambandi við út-
Svo til samtímis og þessi könn
un var gerð, var haldinn eins hafsveiðar.
konar undirbúningsráðstefna j Rannsóknarskipið
_ Georg
þau, að þeir .vildu þegar láta j hjá Klaus Sunnaná, fiskimála-! ossian Sars“ he'fji rannsóknir
hefjast. h.anda um hafnargerð , stjóranum norska. Þar voru með snemma sumars, og komið verði
þar á næ£ta sumrtr Aðrir tóku ai annars mættir skipstjórar' a þeirri skipan, að° nokkur skip
i í i -- þeir> er veitt höfðu við Jan May- j fyigi því eftir og reyni reknetja-
en, og Knut Vartdal formaður í' veiði á þeim slóðum, sem þau fá
hins vegar fregnum þessum fá-
lega og töídu sitthvað mishermt
og annaö'Töfsagt. Meðal þeirra Islandsfiskernes Forening. Höf-
var Hans Roald skipstjóri, er ! uðumræðurnar snerust um und-
legur og séður maður, til að
standa fýrir félagsverzlun, þá
fékk nanti engan með sér,
nema SVo aðeins, að hann
bæri áíian vandann sjálfur,
þeir h’efðu ábatann, án þess
að leggja neitt til, nema að
verzla Við~hann, ef hann gæfi
betrl pfísa -en aðrir. Þetta er,
eins og gefur að skilja, sama
eins og að afneita öllum fé-
lagsskap. og gefa sig á vald
þess káúpmanns, sem slungn
astur ét að nota sér hin fornu
einokunárbrögð. Með þess kon
ar aðférð búa landsmenn til
vöndinn á sjálfa sig, og halda
þessu víð svo lengi, sem þeir
hafa ekki lag á að taka upp
aðra siði í verzlunarefnum
sínum.“
Þetta var dómur Jóns Sig-
urðssohar um það, að vilja
heldur islenzkan kaupmann,
bendingar um frá rannsóknar-
skipinu. Jafnframt verði sam-
bandi flotans við rannsóknar-
skipið komið í kerfisbundið horf,
maður, sem hér var um að svo að veiðifréttaþjónustan
ræða, var Ásgeir Ásgeirsson! komi að sem beztum notum.
skipherra og kaupmaður. !Enn íremur verði birgðaskip a
„. , .. x ______. I veiðisvæðinu, er einkanlega
Nn er s^° komlð’ að yeynt 1 geymi olíu fyrir flotann. Er ætl-
er að fá landsmenn til, að | unjn ag nota til þess lítið tank-
„búa til vöndinn á sjálfa; skip, er jafnframt hafi lestar-
sig“ með því, að stofna heima
í héruðunum verzlunarfélög,
sem eru útibú heildsalanna í
rúm fyrir helztu þurftavörur
síldveiðiflotans.
Eins og framangreind frásögn
Ég veit, að einhverjir munu
svara því til, að ekki sé að ótt-
ast vegalengdina, eða hvort ég
viti ekki, að áður fyrr hafi sild
þráfaldlega verið flutt austan
frá Bakkafirði vestur á Hesteyri
eða allar rastir suður í Önundar
fjörð. Ekki er því að leyna, að
mér sé kunnugt um það, þvi að
ég var mörg sumur einmitt á
skipum þeim, sem fluttu síld
þessa leið. En ég tel tvennt ólikt
að fara með ströndum fram, þar
sem víðast hvar má leita í var,
eða sigla vegalengd þessa um
opið úthaf með jafnvarasaman
flutning og laus síld getur orðið.
Reynist þetta hugboð nærri
lagi, er sýnt, að íslenzki síldvflði
flotinn mundi verða af veiði,
þúsundir manna koma tómhent
ir heim og útgerðin standa hall-
ari fæti en nokkru sinni áður,
svo að ekki sé minnzt á aðrar af
leiðingar. Og þetta gæti gerzt á
sama tíma og Norðmenn fengju
sambærilegan afla við það, er
þeir hafa áður fiskað mest við
ísland.
Vel má vera, að það, sem nú
hefir verið sagt, reynist mælt
út í bláinn, og færi vel, ef svo
yrði. En undan slíkri rót má ekki
vera runnin afsökun fyrir því,
að vér höfumst ekkert að til
þess að mæta hinu verra.
~ Það er því mín skoðun. að nú
þegar eigi að láta fara fram at-
hugun á því með hvaða hætti
vér getum helzt hagnýtt oss
síldina næsta sumar, ef svo
reyndist, að hún yrði á svipuð-
um slóðum og norski fiskifræð-
(Framhald á 6. síðu '
Reykjavík. Það er orðið svo ,her með ser’ thldu Norðmenn
eigi annað ráðlegt en leggja
hart í ári hjá kaupmönnum,
að þeir hafa ákveðið að skera
smákaupmenn út um land af
fóðrum til að bjarga því, sem
bjargað verður.
En í sambandi við skoðun
Jóns Sigurðssonar á félags-
verzlun almennings mun vera
drög að þessum undirbúningi
þegar á s. 1. hausti. Ber það ljóst
vitni um fyrirhyggju þeirra og
andvara.
En hvað höfumst vér að? Eða
hentar það oss máske bezt að
láta allt reka á reiða í þessum
óhætt að bæta því við, að efnum, þangað til séð verður,
enda þótt hann gæti vel hugs
að sér heil héruð kaupmanns
laus, taldi hann eðlilegt að
kosningar í þessum félögum
væru frjálsar, svo að völdin
þótt ágætur væri, en félags- væru ekki bundin í höndum
verzlun almennings. Þessi I neins konar minni hluta þar.
hvar aíidin kann að veiðast
næsta sumar. Ég efa ekki, að
allir, sem láta sig þessi mál nokk
uð varða, muni svara á einn veg.
Ég mun því freista þess að reyna
að gera grein fyrir því, hvað
mér er í huga í þessu sambandi.
Gerum ráð fyrir, að „Georg
Samvinnumenn!
Vinnið rösklega að því,
að Kaupfélag Reykjavíkur
starfi aftur á ópólitískum
grundvelli, eins og sam-
komutag var um, er félagið
var stofnað, en kommún-
istar síðan sviku. Vinnið að
sigri lista lýðræðissinnaðra
samvinnumanna. i Kron-
kosningunum í dag og á.
morgun. Tryggið með því
starfsemi ópólitísks og vax
andi kaupfélags í Reykja-
vík.