Tíminn - 09.06.1951, Qupperneq 4

■
TÍMINN, laugarda^inn 9. júní 1951.
126. blað.
Rjúpan og vísindin
(Framhaid) ^ ' eftir Theódór Cunnlaiigssoii, Bjarmalandi
Dr. Finnur skýrir frá því, I
að hann hafi fengið mörg skjóta þær, ekki þó vegna þær sama sem ekkert skotn-
bréf, er staðfesti þetta víðs þess, að nóg væri af þeim,1 ar.
vegar að af landinu, um „að heldur vegna þess, að mennl 2. Síðastliðið vor sást hér
rjúpunni hafi fjölgað". Hér vil áttu ekki von á miklu verði ein rjúpnamóðir — en unga
ég aðeins taka fram að þegar fyrir þær. Seint í október fór [ laus. Tel ég óhikað að tófurn-
miðað er við Þingeyjarsýslur ég einn dag norðaustur að
Leirhnjúkshrauni. Voru þær
sem heild, hefir rjúpum fjölg-
að mjög lítið af ástæðum, er þar i stórum flæðum, þeim
síðar verður greint frá. Hef stærstu, sem ég hefi séð. All-
ég margar sannanir fyrir því. an tímann var tíð svo góð, að
Ég vil líka taka fram, að mér ekki var von að þær kæmu
þykir ekki ósennilegt að mörg mikið í byggð, en þó var stund
þessi bréf, er dr. Finnur talar um töluvert af þeim og dá-
um, séu frá rétttrúuðum, eins lítið skotið. Seinni hluta vetr
og bréfkafli sá, sem hann arins sá ég það mesta, sem ég
birti. En það var önnur ástæða hefi séð á þeim tíma og mjög
fyrir þvi, að ég vitnaði í fyrr gæfar. Um vorið (1946) varð
nefnd bréf. Ég hef nefnilega maður ekki mikið var við að
sjálfur fengið mörg mjög fróð Þæi- verptu hér í kring, en
leg bréf frá þessum Ragnari, þó varð meira vart við þær
því til þeirra bræðra leita ég með unga en vorið áður. Um
oft eftir upplýsingum, þar haustið var minna vart við
sem þeir eru fróðastir allra þær í Búrfellshrauni en haust
hér, um fuglalíf sýslunnar. ið áður og fjöldinn 'virtist
En það vitum við allir, að misjafnari frá degi til dags,
Mývatnssveit, með öll sín en fyrra haustið. Fór ég einn
hraun og skóga, breiðir vissu dag þangað austur í nóv. Var
lega faðminn mjúkan og það siðasti dagurinn, sem
bliðan móti rjúpunni, þegar góða tíðin hélzt. Hraunið var
veðurfar og snjóalög eru hag Þá alautt (þær eru ekki skotn
stæð, á sama hátt, og andirn ar þar nema í auðri jörð) en
ar, er þangað leita, finna snjór í Búrfelli og fjallgarð-
þar hina sönnu paradís. | inum suður af því. Norðan til
Bréf Ragnars, sem ég vitna í hrauninu var ekkert af
í, er dags. 3. jan. 1948. Þar.rjúpum, en þegar kom suður
stendur:
,Jlg varð mjög undrandi, er
ég las grein þína í „Náttúru-
fræðingnuih“ um rjúpurnar
og sá hve mikill munur hefir
oft verið á fjölda þeirra hjá
ykkur og hér. Hafði ég að ó-
reyndu haldið að það mundi
svipað. En nú sé ég að mun-
urinn er svo mikill, að til þess
að yfirlit eins og það, sem þú
hefir komi að fullum notum,
ar hafi átt sök á því.
3. Ein rjúpa sást í haust og
sem af er vetri á Borgarhafn
arheiði. Var hún ekki skotin,
þvi hér hafa ekki verið skotn
ar rjúpur síöan fyrir 1920 og
þá mjög lítið“.
Á öðrum stað segir Skarp-
héðinn:
„Einn nábúi minn, sem er
einna mestur göngumaður
hér og oftast farið til fjalla,
hefir í mörg ár séð eitt rjúpna
par á sömu slóðum á hverju
vori, en nú í vor var Kerrinn
horfinn og hvað veldur? —
Máske dáið úr elli eða pest,
eða tófan náð honum. Þessi
rjúpnahjón hafa víst ekki
komið upp neinum ungum á
síðustu árum vegna mergðar
af tófum hér í sveit og sýslu.“
Og enn læt ég Skarphéðinn
hafa orðið:
„í friðsælu dölunum og
heiðalöndunum má til með að
viðhalda fuglalífinu öllu, eft-
ir megni og þá ekki sizt bless-
uðum rjúpunum, því ef hún
hyrfi sjónum vorum, þá væri
í hraunið, var þar það mesta, land vort svift einni fegurstu
sem ég hefi nokkurn tíma séð. perlunni." —
Eftir þetta var fremur lítiðl Ég veit að þessir bréfritar-
skotið hér, svo mikið hefði ar fyrirgefa mér, þótt ég taki
átt að verða eftir, enda sáust j mér bessaleyfið, i svona kring
þær oft töluvert seinni part umstæðum.
vetrar. Einnig varð ég tölu-j Frá fleiri iandsh0rnum,
vert var við þær í vor (1947) gœti ég vitnað j bréf> er sýna
þegar snjóa byrjaði að leysa, hver reginmunur er á upp-
en hurfu síðan. eldisstöðvum og fjölda rjúp-
í júlí og ágúst í sumar voru unnar á sama tíma, í sömu
þær allmikið með unga hér sýslunni og jafnvel sveitinni.
þyrfti að skrá sams konar í og virtist mér lita út fyrir að siíkur munur er einnig til og
flestum eða öllum sveitum mikið mundi verða af þeim í hefir oft verið í minni sýslu.
landsins. Sennilega yrði erf-'haust en það fór á aðra leið, ^Ágætt dæmi um rjúpnafæð-
itt að koma því á, en helzt því sáralítið var af þeim. Var. ina hér í sumum sveitum
væri að vinur vor, dr. Finnur! eftirtektarvert hve mikill sýslunnar er eftirfarandi sam
Guðmundsson gæti hrundið hluti af því litla, sem hér var [ tal:
af stað einhverju í þá átt- voru gamlar rjúpur, stunduml Vorið 1948 hlttust tvær van
in^' ~~ . UPP í helming. Var það því ar grenjaskyttur. — Önnur
A;taðsegír Ragnar^einkenniiegra sem ungar virt þeirra var af Melrakkasléttu,
Anð 1942 var orðið allmik, ust ná góðum þroska i sum- hin úr Núpasveit) sem er næst
1 ^ 1 4°« |aiuA . henni að sunnan, en sú síð-
október þá um haustið sá ég Hér læt ég staðar numið. I artalda liggur að Axarfirði að
meira af þeim í skóginum hér j Væri þó freistandi að birta norðan
vestur, en ég hefi séð það síð ýmislegt fleira úr bréfum! TT
an. Vorið 1943 verpa þær all-[ Ragnars. En í sambandi við^ ».Hefir þu séð margar rjup-
mikið hér i kring. Um haust- þessi ummæli, sem ég tilfærinr. 1 vor? spyr Nupsveitung-
ið er tíðin góð og halda þærlliér, vil ég taka fram: Unii?' .
sig lítið í byggð; - dálítið i. að ég reikna með því að’ ’éuíinn- Þ ***
skotið. Vorið 1944 ber minna þau hafi tilætluð áhrif. I b™ einn Kerra , Bekra
á þeim um varptímann hér 9 m4V1o I ”Bara emn Kerra 1 BeKra"
heima við. Viku af júni lá ég'-.' TÍ Tf •! |hraUm'
á greni norður í Bóndhóls- “ ’ 's® . °r”Ó! andskotinn» — góði-
rjupna á takmorkuðum stoð- Var það þá lika Kerri « varð
um, jafnvel innan sömu sveit hinum fyrrnefnda að iorði.
arinnar.
greni
hrauni (vestan undir Gæsa-
fjöllum), og bar þá töluvert
á Kerrum í hrauninu. Sá ég
víða í kring um grenið hvar
læðan (hún var ein, — ref-
laus) hafði drepið rjúpur. —
Um haustið var annað slagið
töluvert af rjúpum, þó tíð
væri góð og dálítið skotið.
Annars lítið um skotfæri. Dá-
lítið bar á rjúpum seinni
hluta vetrar.
Vorið 1945 er svo sáralítið
af rjúpum hér í nágrenninu.
Var ég á greni í Bóndhóls-
hrauni á sama tíma og vorið
áður og sá þá fáa Kerra og
stygga. Um sumarið sá ég
aldrei mikið, en dálítinn slæð
ing. Þess má geta að sumum
fannst svo lítið af þeim um
sumarið og vorið að þeir
liéldu að um haustið mundi
verða nálega rjúpnalaust.
Þegar kom fram á rjúpna-
tímann, var tíð miög góð, og
jörð auð. Var þá ógrynni af
rjúpum í Búrfellshrauni og
mikið skotið þar fyrsta hálf-
an mánuðinn, en þá hætt að
3. að t. d. í Búrfellshrauni,
sem er oft mjög rjúpnasælt,
veit ég ekki til ,að hafi oft
fengið heimsókn „stórútgerð-
arinnar“.
4. að vorið 1944 og 1945 var
Á júnínóttum leyna Kerr-
arnir sér ekki fyrir þeim, sem
vaka og hlusta.
Öruggasta leiðin til að fara
nærri um fjölda rjúpna frá
ári til árs í hverri sveit og
sýslu landsins, er vafalaust
svo mikið af rjúpum hér í það að fylgjast vel með þvl
Axarfirði og Kelduhverfi að
seint í maí, þegar svipast var
að bornum og óbornum ám,
bar mönnum saman um að
það sæti Kerri á næstum
hverri hæð.
þegar þær eru ófriðaðar, —
hvað skotið er í hverri sveit,
á hvaða tíma og hvaða stöð-
um mest. Þar næst kemur á-
lit glöggra manna um fjölda
þeirra á varpstöðvum vor
Hér eru svo nokkur orð frá • hvert. Ætluðum við að fara
öðru landshorni. Bréfritarinn nærrj um magn æðarfuglsins
er Skarphéðinn Gíslason okkar, gætum við lítið byggt
smiður á Vagnsstöðum, A-
Skaftafellssýslu, en frá hon-
um fékk ég mjög fróðlegt
svarbréf um rjúpur, fálka,
refi o. fl. Bréfið er skrifað 26.
des. 1948, og eru þar eftir-
farandi svör:
1. „Fyrir 1920 var mjög mik
ið hér af rjúpum, en þær
voru mjög styggar og hurfu
á næstu vetrum. Annars voru
á frásögn þeirra, er færu með
ströndum fram. Þeir sem
gengu með brimsollinni
strönd, sæju varla fugl, en
hinir sem færu hlémegin,
segðu að víkur og vogar í
stöku stað, hefðu morað af
fugli. Til þess að fá réttari
hugmynd um stofn æðar-
fuglsins, færum við til varp-
eigenda og fengjum hjá þeim
Ágúst L. Pétursson í Keflavík
hefir ort vorvísur þessar, sem
mér hafa borizt til birtingar:
Vorið kæra völdin fær,
völlur grær í næði,
sólin skær og blíður blær
blessun ljær og næði.
Lífsins giftu lýðir sjá
litaskipti á fúnum,
fönnum svipt og fagurblá
fjöllin lyfta brúnum.
Út um flóa, fjörð og mel
fugla þróast hlátur,
syngur lóa víða vel
vellar spói kátur.
Ástarþáttinn þröstur kær
þylur dátt í runni,
allt er kátt, sem andaö fær
úti í náttúrunni.
Brjósti hallar báran tær
bergs við stall með lotning.
Við þig spjallar blíður blær
blessuð fjalladrottning.
Ekki væri það ástæðulaust, þó
að það verði ef til vill árangurs-
laust, að tala um venjur manna
og hætti í umgengni sinni dags
daglega. Hvers vegna er Arnar-
hólstúnið þakið i bréfarusli? Þyk
ir mönnum það prýði á túninu?
Og hvers vegna özla menn yfir
garða og lóðir ef ekki eru axlar-
háar girðingar umhverfis?
Meira að segja menntamenn
troða sér milli birkihríslnanna
við Ingólfsstræti inn á blett-
inn við safnahúsið, ef þeim
finnst þeir þurfi að stytta sér
leið. Sannarlega eru þó þessar
vesalings kræklur ekki of falleg
ar, þó að menn létu vera að
ryðjast yfir þær í gróandanum.
Og stígurinn, sem troðinn var
í flag yfir blettinn og nýbúið er
að þekja, og ætti að vera Reyk-
víkingum svo í fersku minni, að
þeir nenntu að krækja fyrir
blettinn. En það er eins og ekk-
ert dugi til að vega upp á móti
sóðaskapnum og smekkleysinu í
fólkinu.
Margur hefir skoðað í glugga
Málarans við Bankastræti síð-
ustu daga líkön danska myndlist
armannsins Aage Nielsen Edwin
af verkum þeim, er hann hugsar
sér til að prýða háskólalóðina.
Þar eru bæði gosbrunnar og lík-
neski, sem tákna eiga ýmsa
kunna fræðimenn úr íslands-
sögunni og einstök störf eða at-
vinnuhópa. Engin lýsing verður
hér gefin á þessu, en gaman er
að því og vel færi á því að eitt-
hvað slíkt yrði gert til að fegra
svip borgarinnar. Það er ekki
verra en að kaupa áfengi og
tóbak fyrir skrifstofu borgar-
stjórans fyrir 30 þúsund krónur
á ári auk þess, sem bærinn ver
rúmlega 200 þúsund krónum í
veizluhöld og móttöku^es^j^
Það er mikil rausn að láta
hvert knattspyrnulið, sem hing
að kemur frá útlöndum fá át-
veizlH og drykkjarveizlu og bíl-
ferð austur á Þingvöll eða alla
leið austur að Gullfossi á kostn
að reykvískra gjaldenda. Raun
ar mun sumum finnast það nokk
ur bót í máli, að íslenzku kepp-
endurnir hafa löngum verið með
sigursælla móti á næstu keppnl
eftir að hinir útlendu gestir
nutu risnu borgarstjórnarinnar,
' og því sé engin ástæða til að
' telja eftir stríðsöl það, sem
bjargi sæmd landsins á slíkan
hátt. En við ættum samt að
kunna að greina á milli þess,
sem fegrar bæinn og almennr-
ar sóunar. Annað er svo það,
sem máli skiptir í þessu sam-
bandi, að allir njóta jafnt fag-
urra garða og smekklegra iista-
verka, en veizlurnar eru forrétt
indi þeirra, sem þangað eru
boðnir.
Starkaður gamli.
upplýsingar um árlega dún-
tekju, geldfugl o. m. fl.
Þegar rjúpan okkar var
stödd á síðasta lágbylgju-
svæði, veturinn 1947—1948
átti að alfriða hana strax 1—
2—3 ár eða þar til talsverður
stofn var vaxinn upp aftur.
Að slík ráðsmennska hefði
haft „skaðleg áhrif á stofn-
inn“ ætla ég ekki að deila
um, en vil taka fram, að einn
ig hér, kennir andblæ hinnar
sönnu trúar.
Snemma í október 1947 fór
ég inn á Akureyri. Báðar leið
ir var blíðaveður, sól á lofti
og alauð jörð. Fimm rjúpur
sá ég á ferð minni báðar leið-
ir. Þó fór ég eftir Aðaldals-
hrauni og Reykjaheiði, sem
er mjög rjúnasæl á þessum
tíma og hafði ég sjónauka
svona rétt til gamans. Á leið
minni sá ég nokkrar rjúpna-
skyttur, sem höfðu frá eina
upp í sjö eftir daginn. Jafn-
vel þó að rjúpurnar feli sig í
þykku kjarri, hraunhellum,
djúpum giljum og fjallaskörð
um, fá þær ekki dulist fyrir
vönum og kunnugum skytt-
um, sem fara ótrúlega nærri
um það, hvar þær er helzt að
hitta, eftir snjóalögum, veð-
urfari, landslagi o. fl. Þess
vegna er það, þegar rjúpan
okkar er stödd á lágbylgju-
svæðinu, og engin undirstaða
er fyrir stórútgerð, þ. e. þeg-
ar tugir manna komast á bíl-
um upp á heiðar, þar sem
þær halda sig oft á mjög tak-
mörkuðum svæðum, þá á að
alfriða hana, því þótt fyrr-
nefndri hættu, sem þá er af-
drifaríkust sé bægt frá, má
ekki halda að með því sé hún
sjálffriðuð. Vanir menn og
kunnugir, einn og tvéir í fé-
lagi geta tint saman furðu
margar, ef þeir fá að vera í
friðí á svæði, sem máske er
tugum skiptir ferkílóm. að
flatarmáli. Nú og undanfarna
tvo vetur hefir ekki þurft
nema eina rjúpu eftir hvern
klukkutíma, til þess að hafa
sæmilegt kaup. Er það mikil
freisting fyrir þá, sem ekkert
hafa að gera og hafa svo á-
nægjuna í ofan á lag.
Þar sem eiginhagsmunir
ráða, éins og oft vill verða,
þegar margir eru að veiðum
á litlu svæði, er það daglegur
viðburður að góð tækifæri
eru ekkj oft látin ónotuð, til
að gera hættulegum keppi-
naut til bölvunar, jafnvel þó
það kosti talsverða snúninga.
Við þetta losna þeir, sem fara
einir, eða hafa góða félaga.
Síðastliðinn vetur voru
skotnar hér í Axarfirði og
Kelduhverfi tæpar þúsund
rjúpur. í S.-Þingeyjarsýslu
voru skotnar, á sama tíma,
miklu fleiri. Hefði nú rjúpan
okkar verið alfriðuð haustið
1947 og fram að t. d. 1. nóv.
s.l. þá hefði mátt segja að
I undirstaða væri fengin fyrir
því að henni fjölgaði „eðli-
lega“, og þá hefði líka nú ver
ið öðruvísi um að litast.
Ég hefi safnað drögum um
þær rjúpur, sem skotnar eru
ár hvert í Þingeyjarsýslum
frá 1946. Ennþá benda þau
ekki til þess að rjúpan hafi
farið „ört fjölgandi". Þegar
miðað er við sýslurnar í heild.
Eins og málum er háttað væri
líka erfitt að skýra slíkt tfyr-
(Framhald á 7. siðu.)