Tíminn - 09.06.1951, Blaðsíða 5

126. blaff.
TÍMINN, laugardaginn 9. júní 1951.
5
Laufiard. 9. jtínt
Vaxandi hreyfing
Fyrir nokkrum dögum opn-
a'ði Kron fyrstu brauðbúð
sína í Reykjavík. Það er að
sönnu enginn stórviðburður,
en þó er það spor í þróun sam
vinnumálanna í bænum. að
félag neytenda hefir eignazt
brauðgerð og rekur brauðbúð
í því sambandi.
Jafnframt þessari frétt hef
ir verið skýrt frá því, að Kaup
félag Eyfirðinga hafi sam-
þykkt á aðalfundi sínum nú
hýlega, að endurgreiða félags
mönnum 30% af almennri á-
góðaskyldri úttekt, 5% af
brauðum og 6% af lyfjavör-
úm. Þetta telur K.E.A. sér
fært vegna þess, að fyrirtæki
þess, sem félagið rekur bera
svo ríflegan hlut af sameigin-
legum kostnaði.
Fréttir sem þessar eru fylli-
lega athyglisverðar. Hér er um
að ræða þróun félagsmálanna
í landinu. Hér er borinn fram
öruggur vitnisburður um á-
hrif og hlutverk samvinnu-
hreyfingarinnar í landinu.
Fréttin frá Akureyri sýnir
hvernfig almenningur nýtur
kjarabóta af því, að hafa
byggt upp öflugt samvinnu-
félag til að gegna ýmislegri
þjónustu fyrir sig. Fréttin frá
Reykjavík sýnir hins vegar, að
einnig þar setja menn traust
sitt á samvinnuskipulagið og
úrræði þess.
Þessar fréttir eru einstök
dæmi um þá þróun, sem er að
verki um allt land og hvar-
vetna hefir sín áhrif. Kaupfé
lögin eru óðum að bæta við sig
ýmiskonar þjónustu fyrir al-
menning og beint og óbeint
njóta menn þar margvíslegra
kjarabóta.
Á mörgum sviðum er sam-
vinnuhreyfingunni einni til
trúandi að leysa málin svo að
tortryggni og ríg verði bægt
frá og óeðlilegum byrðum sé
létt af viðskiptamönnum.
Hinu má ekki gleyma, að sam
vinnu skipulagið gerir ráð fyr
ir vakandi gagnrýni og áhuga
almennra félagsmanna. Sú
gagnrýni hlýtur eðli sínu sam
kvæmt að vera góðgjörn, en
hún þarf að vera vakandi og
athugul engu að siður. Og í
sambandi við stórfyrirtæki
þarf sérstaklega að gefa
gaum að því, að menn eigi
þess kost almennt að vita skil
á rekstrinum.
En þó að þetta sé nefnt, er
það einkum áminning til sam
vinnumanna almennt, að
sofna ekki á verði og svíkja
samtök sín með því að bregð-
ast almennum þegnlegum
skyldum í þeirra garð. Ef fé-
lagsmennirnir gera það, er
samvinnufélagsskapurinn heil
brigður og veitir almenningi
miklar raunverulegar kjara-
bætur.
íslenzkir samvinnumenn
eiga eftir að samlaga skipulag
sitt og hreyfingu þjóðfélags-
háttum og ástæðum á mörg-
um sviðum, svo sem eðlilegt er.
Öll borgarmenning er í mót-
un hér á landi og samvinnu-
hreyfingin er alltaf að nema
ný lönd og gera nýjar tilraun
ir ef svo má að orði kveða.
Þegar svo er ástatt kemur
margt í ljós, sem reynslan ein
getur sannað og kennt. Með
hverju ári sem liður, eykur
ERLENT YFIRLIT:
Á fundi með ný-nazistum
Höfðiiigjarnir f Bonn soííja að Renior sé
bara nfoinlauN og áhrifalaus götustrákur.
— Hann doilir á alla, oj»' sogir að þýzka þjóð
in hafi aldrei vorið si^rnð.
Undanfarið hafa borizt fréttir
af samtökum ný-nazista í Þýzka
landi. Flokkur þeirra þótti sig
ursæll í kosningum í Saxlandi
en litlu síðar var leiðtogi þeirra,
Remer herforingi, dæmdur í
fjögra mánaða fangelsi fyrir ó-
sæmileg ummæli um Adenauer.
Norska blaðið Verdens Gang
birti nýlega fréttabréf um
þessa hreyfingu frá Odd Eidem
sendimanni sínum og fer frá-
sögn hans hér á eftir:
Það var siður í varnarsveitum
Þjóðverja að nota ávarpið fé-
lagi, og mér er sagt að það sé
fallegur siður. Ég stend and-
spænis tilkynningu um það, að
félagi Remer muni flytja ræðu
í kvöld.
Það er þá orðið heimilt að
kalla hershöfðingja félaga. 1
kvöld ætlar hann að tala við
hina félagana. Remer kom mjög
við sögu þegar Hitler var sýnt
banatilræði 1944. Hann vann að
því, að kveða það samsæri niður.
Nú hefir hann aftur látið á
sér bera, svo að nafn hans hefir
flogið um allan heim. Hann er
helzti talsmaður ný-nazista og
það sýndi sig, að í Neðra-Sax-
landi hafði hann 400 þúsund
kjósendur bak við sig.
Varð þetta mönnum til hréll-
ingar? Hinir ábyrgu menn í
Bonn brosa rólega í kampinn
að fávísum útlendingum, sem
hafa áhyggjur af þessu og finnst
þeir illa þekkja þýzka þjóðar-
sál. „Maðurinn er meinlaus götu
strákur", segja þeir og formaður
þessarar hreyfingar, Fritz Dorls,
hefir yfirleitt enga þýðingu.
Remer og Dorls hafa enga
þýðingu. Það er gott að heyra.
En 400 þúsundir manna eru nú
samt sem áður flokkur og þeir
búa í litlum hluta Þýzkalands
aðeins.
Á fundarstaðnum glymja her-
göngulög úr gjallarhornunum.
Það er þjóðhátið í Þýzkalandi,
sex árum eftir að heimsstyrjöld
er lokið. Hljómleikarnir eru látn
ir heyrast í kilómetra fjarlægð.
Við ætlum að hlusta á götu-
strákinn, sem svo er kallaður í
Bonn. Fyrir framan dyrnar
standa ungir menn í röðum.
Þeir hafa merki flokksins á
handleggnum. Andlitin eru veð
urbitin. Menn standa óþreyju-
fullir í biðröðum. Það minnir á
þegar mest er sótzt eftir að
komast inn á knattspyrnuvelli
á Norðurlöndum. Aðgangurinn
kostar aðeins 20 pfenninga.
Bak við ræðustólinn er fán-
um raðað. Flokksmenn sitja í
hverri röðinni bak við aðra. Þeir
horfa rólegum hermannsaugum
á samkomugesti. Salurinn fyll-
ist. Átján hundruð manns bíða
átekta. Það er sagt, að 400 hafi
orðið frá að hverfa. Hark heyr-
ist úti fyrir dyrum. Einhverjir
æpa og sá kvittur heyrist, að
komið hafi til ryskinga. Svo
þagnar allt.
Hljómsveitin leikur „Preuss-
ens Gloría“. Þegar því lagi er
lokið, lyftir hljómsveitarstjór-
inn höndum á ný og nýir tónar
berast okkur að eyrum. Hvað
er þetta lag? Eg þekki það ekki.
Dökkhærður ungur maður með
haukfrán augu er allt í einu
kominn í ræðustólinn. Hann rétt
ir höfuðið hátt og opnar munn
inn og eftir merki hljómsveitar |
stjórans byrjar hann að þylja.
Fingurnir sveiflast meðan
hann mælir fram eftir hljóðfalli
hljómsveitarinnar. Hann syng- j
ur blóðmessu. Orðin hafa dul-
rænan blæ eins og miðalda-
kvæði. Hann vegsamar hina
dauðu. Ó, látnu hermenn! Blóð,
dauði. Blóð og dauði. — Þetta
segir hann aftur og aftur. Orðin
streyma hægt eins og hraun,
sem vellur úr gíg. Áhrifin af
blóðmessunni síast inn í hug-
ann. Fólkið stendur á öndinni.
Maðurinn með valsaugun lýkur
máli sínu með þessum orðum:
Deutschland wird
immer und immer
bestehen!
(Þýzkaland lifir og það mun
alltaf lifa).
Hann lýtur höfði. Augnablik
er allt hljótt eins og í kirkju.
Svo brjótast tilfinningarnar
fram, loftið fyllist af ópum. Það
er hrópað í takt: Sieg heil! Sieg
heil! (Mæl heill!)
Maðurinn með valsaugun tal-
ar. Hann verður oft að gera hlé
á máli sínu vegna hrópa þeirra
áheyrenda, sem ekki geta hamið
hrifningu sína. Hann deiiir á
stjórnina í Bonn. (Hvers vegna
talar hann nú allt í einu um
handsprengjur? Ég skil ekki
sambandið.) Hann vegsamar
þýzku konuna. Alltaf hefir hún
verið fær um að fórna. Hún bar
oss fram í siðasta stríði. Hann
minnir áheyrendur á Maríu
Lovísu drottningu, sem fórnaði
sínu gullna hári á altari föður-
landsins. Nú fóru enn örlaga-
tímar í hönd. Hann lyfti hönd-
um og hrópaði: Lifi hið dýrlega
þýzka fööurland vort!
Eftir nokkra þögn mælti
hann svo lágt að varla mátti
heyra:
Nú talar Remer félagi vor.
Við réttum úr okkur og horf-
um. Enginn sést. Jú. Maður
gengur hægt að ræðustólnum.
Það er sá, sem þeir kalla götu-
strák. Það er eins og hann heyri
ekki ópin og klappið, sem á að
hylla hann. Hann horfir beint
fram undan sér. Það er eins og
hann geri bæn sína og biðji
um kraft. Svo lítur hann á okk
ur. Hann virðir áhorfendur ró-
lega fyrir sér. Hann byrjar með
lágri röddu og bældri tilfinn-
ingu.
Remer hefir karlmannlegan
hermannssvip, róleg augu og
stálhart bros. Hann ber hendurn
ar rólega eins og sá, sem vanur
er að skipa fyrir. Hann var yngst
ur allra hershöfðingjanna og er
nú 39 ára. En þessi ró stendur
ekki djúpt. Ólgan getur þá og
þegar brotizt út i máli hans.
Leyndardómurinn við ræðu-
mennsku hans er þetta sam-
bland af ólgu og ró.
Hann hefir mál sitt á því, að
segja, að „óvinir vorir kalla oss
bjána, nazista eða moskvumenn.
Otto Ernst Remer.
Þeir kalla oss landráðamenn".
Það leynir sér ekki, að Remer
hershöfðingja er mikið í hug,
þegar tal hans berst að tilræð-
inu við Hitler 1944. Þar fór hann
sjálfur með höfuðhlutverk.
Ég stend hér, segir hann, sem
hermaður með hreina sál og
frammi fyrir þjóð minni ber ég
ábyrgð á því, sem ég gerði, þeg
ar reynt var að myrða foringj-
ann. Ég myndi gera hið sama
aftur, ef ég stæði í sömu spor-
unum í dag. Þessari síðustu setn
ingu slöngvar hann fram af
miklum krafti og samkoman tek
ur undir með dynjandi ópum.
Þegar hljóð fæst heldur hann
rólega áfram. Það er munur á
drottinssvikum og landráðum.
Á friðartímum er hægt að
steypa einvaldshöfðingja af
stóli, án þess að vera landráða-
maður. í því tilfelli má tala um
drottinssvik. I stríði getur her-
maður ekki risið gegn yfirboðara
sínum. Þá væru drottinssvik og
landráð eitt og hið sama. 1944
voru uppreisnarmennirnir land
ráðamenn.
✓
Þessum skýringum er tekið
með þögn. Menn fylgjast varla
með skýringum herforingjans.
(Framhald á 6. síðu *
samvinnuhreyfingin á þann
hátt dýrmætum skerf við
reynslu sina.
Til eru þau héruð á þessu
landi, þar sem samvinnuhreyf
ingin hefir mótað fólkið og
öll samskipti þess og hugar-
far. Sú þróun heldur áfram
og á eflaust eftir að láta til
sín taka í miklu ríkari mæli
á komandi tímum en hingað
til. Samvinnuhreyfingin er
enn vaxandi hreyfing um all-
an hinn frjálsa heim og stend
ur hvarvetna föstum fótum,
þar sem hún hefir einu sinni
numið land. Og hér á íslandi
á hún vaxandi fylgi að fagna.
í sveitum og kaupstöðum set-
ur þjóðin traust sitt á sam-
vinnuskipulagið í vaxandi
mæli og þangað leitar hún
réttlátra skipta og réttlátra
sambýlishátta.
Raddir nábúanna
Alþbl. segir sjálft frá hugar
fari sínu í garð bændastéttar
innar á þennan veg:
„Alþýðublaðinu dettur ekki
í hug að vanmeta starf bænda
stéttarinnar. Alþýðuflokkurinn
hefir lagt lið öllum þeim mál-
um, sem hann hefir talið henni
til heilla. Hann vildi gjarna
hafa aðstöðu til að leggja
bændastéttinni meira lið en
hann hefir getað og getur. En
Alþýðublaðið hikar ekki við að
krefjast þess, að verðlagning
landbúnaðarafurðanna hlýti
lögum og settum reglum neyt
enda og framleiðenda. Og það
telur hneyksli, að ólögleg hækk
un á lífsnauðsynjum almenn-
ings í landinu sé notuð sem
hefndarráðstöfun gegn verka-
lýðnum og vinningur í póli-
tísku happdrætti afturhalds-
flokkanna á þessu eða hinu
landshorninu eins og nú virðist
vera ætlunin.
Og Tíminn ætti að spara sér
allt sjálfslof um ást á bænda-
stéttinni og stuðning við hana.
Bændur eiga samleið með öðru
vinnandi fólki i landinu, en
það ætti að verða þeim hvöt
þess að hafna forustu og for-
sjá þeirra, sem vilja hafa fram
færi af þeim, en hika ekki við
að bregðast trúnaði þeirra, ef
þeir telja þaö leik á borði
sjálfra sín“.
Það skal tekið fram, að
þetta stendur í forustugrein
blaðsins en ekki í „Brotnum
pennum“. Fleiri eru nú fyndn
ir en Loftur.
Rökvillur
Þjóðviljans
Þjóðviljinn leiðir hjá sér aff
svara spurningum Tímans í
sambandi viff þaff, aff verff-
fella framhfiðslu þe'irra
bænda, sem mikið framleiffa,
en segir hins vegar „en hitt
er þó aðalatriðið, að af hverj-
um mjólkurlítra, sem fram-
leiddur .er, fæst ákveðinn
gróði“. Þetta er undirstaðan
undir hagfræði og stjórnfræffi
Þjóðviljans.
Hér er veilan í dæminu.
Reynslan sýnir nefnilega, aff
það er yfirleitt alls enginn
gróði af því að framleiða
mjólk. Með því að ætla bónd-
anum lægra kaup á vinnu-
stund hverja en Dagsbrúnar-
verkamanni á mjólkurfram-______
leiðslan að bera sig, án þess
að skila gróða.
Þetta er kjarni málsins.
Þess vegna er öll stjórnfræffi
Þjóðviljans ein rökvilla. Hinn
ákveðni gróði, sem hann reikn
ar með af hverjum mjólkur-
lítra er enginn til. Hann er 0.
Og það er alveg sama hvort
Þjóðviljinn margfaldar þaff,
sem ekkert er, meff einum effa
fimm. Fimm sinnum núll er
núll. Þegar Þjóðviljinn hefir
athugað þetta, er tæpast að
tvíla að jafn heiðarlegt blaff
endurskoði afstöðu sína.
Vitanlega er fjárhagsleg af
koma kúabúanna misjöfn, svo
mörgu, sem hún er bundin,
en hér verður að miða viff
meðaltalið. Það má líka lengi
deila um margt í þeim reikn-
íngum. Það má deila um, hvaff
sanngjarnt sé að ætla bónd-
anum miklu færri krónur en
Dagsbrúnarverkamanni til
þess að afkoman sé jöfn. En
hér skiptir mestu, aff
verðlagsrcikningurinn ætlar
bcndanum klippt og skoriff
Dagsbrúnarmanns afkomu
fyrir vinnu sína og engan
gróða af framleiðslu sinni
umfram það.
Reynslan af opinberum bú-
um er sú, að hann hefir oft-
ast orðið neikvæður gróffinn
af framleiðslu hvers mjólkur
lítra. Það hefir verið tap. £
því sambandi má enn minna
á kúabú ísfirðinga, sem verka
lýðsflokkarnir báðir samein-
uðust um að koma úr opinber
um rekstri.
Það var sannarlega ekki af
því, að það væri „ákveðinn
gróði“ af að framleiða hvern
mjólkurlítra.
Það er hægt að komast
margvíslega að fáránlegri niff
urstöðu með svona reikningi
eins og Þjóðviljinn byggir á.
Hann getur talað um efnilega
menn og þar fram eftir göt-
unum, en betur færi að hann
Iærði að halda sér við um-
ræðuefnið sjálft.
En ef Þjóðviljinn telur enn
hagfræðilegan grundvöll und
ir kröfum sínum um lægra
mjólkurverð til „stórbænda",
færi vel á því, að blaðið gerffi
grein fyrir því, hvernig þaff
| hugsar sér þá framkvæmd. Á
bara að miða við þann f jölda
1 mjólkurlítra, sem framleiddur
j er á búinu, án tillits til þess,
; hver kúaf jöldi og reksturs-
. kostnaður er? Eða á að miða
| við kúafjöldann, þannig að
stefnt verði að því að kaupa
kýrnyt á föstu verði, án tillits
til þess hvort hún er 2000 eða
, 4000 lítrar? Um þetta spyrja
I menn að vonum. Þeir, sem
kunna að taka svo mikið
j mark á Þjóðviljanum, að
þeim detti í hug að hann
meini sjálfur eitthvað með þvl
1 (Framhald á 7. síðu.)