Tíminn - 26.08.1951, Blaðsíða 4

4.
tt
TÍMINN. sunnudaginn 26. ágúst 1951.
192. biað.
Hér í blaðinu í gær var gerð
nokkur grein fyrir því, að það
myndi draga úr einræðis-
hættu þeirri, er fylgir núv.
samruna löggjafarvaldsins og
framkvæmdavaldsins, að fela
þjóðkjörnum forseta að fara
með framkvæmdavaldið. Hér
á eftir verður leitast við að
lýsa öðrum yfirburðum þess-
arar tiihögunar en þá má
teija: Öruggari framkvæmda-
stjórn, bætt löggjafarstarf,
fullkomnara lýðræði og heil-
brigðari flokkaskipun. í kjöl-
far slíkrar stjórnskipunar-
breytingar myndi svo fara
umrót í stjórnmálum, er vel
gæti leitt til nauðsynlegrar
vakningar.
Verður hér á eftir reynt að
gera grein fyrir hverju þessu
atriði um sig.
Öruggari framkvæmda-
stjórn.
Einn kostur þeirrar tilhög-
unar að fela forsetanum fram
kvæmdavaldið er sá, að fram-
kvæmdavaldið verður þá
miklu öruggara. Með því er
tryggt, að það helzt í höndum
sama aðila í a. m. k. fjögur ár,
ef kjörtímabil forseta verður
það sama og nú er. Forseti,
sem veit, að hann hefir á-
kveðið starfstímabil fyrir
höndum, getur tekið miklu á-
kveðnari og fastari tökum á
viðfangsefnunum en stjórn,
sem er í óvissu um líf sitt, en
svo vill oft verða um þing-
stjórnir. Þetta á undantekn-
ingarlítið við um allar sam-
bræðslustjórnir, en slíkar
stjórnir hafa íslendingar nú
búið við um meira en tuttugu
ára skeið. Þetta getur og átt
við um hreinar flokksstjórnir,
er styðjast við veikan meiri-
hluta, sbr. brezku verka-
mannastjórnina nú. Stjórnir,
sem búa við stöðuga óvissu
um líf sitt, eru ekki líklegar
til að taka fast á málum og
hugsa iðulega ekki um annað
en að búa í haginn fyrir flokk
sinn og gæðinga sína. Af þessu
skapast sukk og óreiða, en
hitt er látið vera að hreinsa
nokkuð til. Stjórnarfar íslend
ínga seinasta áratuginn er
svo glöggt dæmi um þetta, að
óþarft ætti að vera að lýsa
þessu frekara.
Til þess að framkvæmda-
stjórnin geti farið sæmilega
úr hendi, þarf hún að byggjast
á öruggum grundvelli. Þennan
grundvöll vantar alveg, ef
handhafi framkvæmdavalds
ins er jafnan í óvissu um, hver
starfstími hans verður. Þess
vegna er það mikilvægt at-
riði til þess að tryggja örugga
og trausta framkvæmda-
stjórn, að handhafa hennar
sé tryggður ákveðinn starfs-
tími. Það verður vart gert
betur með öðrum hætti en
að fela forsetanum fram-
kvæmdavaldið.
Það er og trygging fyrir
bættri framkvæmdastjórn,
að sambandið miili þings og
stjórnarinnar er slitið og
þeir, sem fara með fram-
kvæmdastjórnina, þurfa því
ekki að hafa neinar tafir af
þingstörfunum. Fyrir ráð-
herrana er nú lítt mögulegt
að sinna nokkrum stjórnar-
störfum, svo að mynd sé á,
á méðan þing situr. Þingset-
an tekur svo mikið af tíma
þeirra. Ráðherrastörfin yrðu
stórum betur af hendi leyst,
ef þingstörf væru ekki látin
fylgja þeim.
Bætt löggjafarstarf.
Það er og engin vafi á því,
að það myndi hafa góð áhrif
á störf Alþingis, ef f-ram-
Hugleiðingar um stjórnarskrármálið II.: £3 I B'j
Hvað vinnst við það að fela for
setanum f ramkvæmdavaldið ?
kvæmdavaldið yrði aðskilið
frá löggjafarvaldinu. Ekki
lítill hluti af tíma þingsins nú
fer í stjórnarkreppur, en þær
myndu það alveg losna við,
ef tekin yrði upp umræcVl
tilhögun. Á sama hátt myndi
það losna við margar aðrir
tafir og tímaeyðslu, er fylgja
núv. tengslum þess við fram
kvæmdavaldið. Þingið myndi
eftir umrædda breytingu
geta snúið sér einhliða að
löggjafarstarfinu og hefði þá
stórum betri tíma og aðstöðu
til að rækja það. Það yrði þá
mikíu sjálfstæðara og óháð-
ara, þar sem það hefði ekki
lengur húsbóndavald stjórn-
arinnar yfir höfði sér. Efa-
laust myndi það þá betur
gæta réttar síns sem hand-
hafi fjárveitingavaldsins og
myndi það hafa holl áhrif
á fjármálastjórnina. Þess
mætti og vænta, að það
veitti framk;væmdastjórn-
inni stórum meira aðhald
en nú á sér stað.
Það mætti þannig í fám
orðum sagt vænta miklu
betra löggjafarstarfs og
annarra vinnubragða hjá
Alþingi, ef umræddur að-
skirnaður löggjafarvalds og
framkvæmdavalds næði fram
að ganga.
Ýmsir virðast standa í þeirri
trú, að það myndi draga úr
valdi þingsins, ef umrædd til-
högun yrði tekin upp. Slíkt er
mesti misskilningur. Þingið
hefði eftir sem áður mesta og
örlagaríkasta þjóðfélagsvald-
ið, löggjafarvaldið. Munurinn
yrði hins vegar sá, að eftir
þessa breytingu hefði það
þetta vald í raun og veru, en
ekki að formi til, eins og
raunverulega á sér stað nú,
þar sem það hefir í fram-
kvæmd afhent ríkisstjórnun-
um löggjafarvaldið. Þessi
breyting myndi því raunveru-
lega auka vald þingsíns og
hefja það aftur til álits og
i virðingar úr þeirri eðlilegu nið
urlægingu, sem það hefur
komist í við þaö að vera auð-
sveipur húskarl ríkisstjórn-
anna, hafandi mikið vald að
‘nafni til, en ekki í fram-
1 kvæmd.
Fullkomnara lýðræði.
Sú tilhögun, að aðskilja
framkvæmdavald og lög-
gjafarvald, tryggir það á ýms-
an hátt mun betur en þing-
stjórnarskipulagið,- að vilji
kjósenda geti notið sín. Kjós-
endur ráða þá miklu meira
um það, hver fer með fram-
kvæmdavaldið, en þeir geta
gert nú. Kjósendur hafa litla
vitneskju um það nú, hvernig
næsta stjórnin verður mynd-
uð eða hverjir fara með hana,
er þeir ganga að kjörborðinu.
Þá, sem kusu kommúnista
haustið 1942, mun ekki hafa
órað fyrir þvi, að með því
væru þeir að gera Ólaf Thors
að forsætisráðherra. Á sama
hátt munu þeir, sem þá kusu
Sjálfstæðisflokkinn, ekki hafa
gert sér ljóst, að með því voru
þeir að gera Brynjólf Bjarna-
son að æðsta stjórnanda
menntamálanna. Þá munu
þeir kjósendur, er kusu Fram-
sóknarflokkinn og Sjálfstæð-
Ávintiinjíiirinii yrði öruggari framkvæmda
Ktjórn. ba>tt löggjafarstarf, fullkomnara
lýðræði o« hrilbrigðari flokkaskipun
isflokkinn sumarið 1946, ekki
hafa séð fyrir, að með því
voru þeir að gera Stefán Jó-
hann Stefánsson að forsætis-
ráðherra. Svona mætti lengi
telja. Með því stjórnarkerfi,
sem við höfum nú, er oftast
ómögulegt fyrir kjósendur að
átta sig á því, hvaða menn
þeir eru raunverulega að
styðja til æðstu valda, er þeir
afhenda atkvæði sín við kjör-
borðin.
Þetta verður hins vegar allt
annað, þegar þjóðkjörinn for-
seti fer með framkvæmdavald
ið. Þá er kosið sérstaklega um
handhafa framkvæmdavalds-
ins eða forsetann. Af starfs-
ferli og framkomu forseta-
efnanna geta kjósendur þá all
vel ráðið, hvernig stjórnar-
framkvæmdum verður háttað
eftir því, hver hnossið hlýtur.
Kjósendur vita þá miklu bet-
ur, hvað þeir eru að gera með
atkvæði sínu. Þeir vita þá,
hvaða mann þeir eru að styðja
Jtil æðstu valda, er þeir af-
henda atkvæði sitt, en um það
hafa þeir litla eða enga vitn-
eskju nú. Þess vegna tryggir
á móti hafir niðurstaðan orð-
ið sú, eins og t. d. í Bretlandi
og Bandaríkjunum, að raun-
verulegu völdin hafa lent í
höndum hinna óháðu kjós-
enda, er staðið hafa á milli
og kosið á víxl. Þeir hafa ver-
ið úrslitalóðið á vogarskál-
inni oð aðalflokkarnir hafa
því mjög hagað stefnu sinni
og störfum með tilliti til
þeirra. Hinir aðgætnari og hóf
samari menn í flokkunum
hafa því oftast fengið þar
mestu ráðið og markað leið-
ina. Þannig hefir öfgunum
verið haldið niðri og nauðsyn-
legt jafnvægi verið tryggt.
Hættan á því, að þjóðin
skiptist að lokum í tvær öfga-
fylkingar er einmitt mest í
sambandi við smáflokkakerf-
ið. Þegar kjósendurnir eru
orðnir nógu langþreyttir á
glundroðanum og upplausn-
inni, er fylgir hinum mörgu
flokkum, kasta þeir sér í
faðm öfgaflokkanna, sem
lengst eru til hægri og vinstri
og ákveðnast lofa sterkri
stjórn til að binda enda á
glundroöann. Slíka hættu er-
sú skipan, að aðskilja þing og lum við óðum að nálgast og
stjórn með því að fela þjóS- )hún get«r vissuiega. or-Sið hinu
kjörnum forseta framkvæmda un&a lýðveldi að fjörtjóni, ef
valdið, miklu fullkomnara lýð ekki verður séð við þvi í tíma
ræði en þjóðin býr við nú og °S teknir upp nýir og betri
eykur stórlega áhrif og vald stjórnarhættir,
kjósendanna frá því, sem nú
er. —
Heppilegri flokkaskipun.
Síðast, en ekki sízt, er svo
að nefna þann kost þessa fyr-
irkomulags, að það stuðlar að
heppilegri flokkaskipun. Við
forsetakjörið munu kjósendur
fyrst og fremst skiptast um
þau tvö forsetaefni, er hafa
mestu sigurmöguleika. Þessi
skipan stuðlar þannjg að því,
að smáflokkarnir, sem mest-
um glundroða og losi valda,
hverfa úr leik. í stað hinna
mörgu smáflokka og þess
glundroða, sem þeim fylgir,
myndast þá aðallega tvær
meginfylkingar, annars vegar
íhaldssamir menn, en hins
vegar framsæknir menn og
róttækir. Slík flokkaskipun
myndi þó ekki fyllilega kom-
ast á, nema kosningunum til
þingsins yrði háttað á þann
veg, að þær stuðluðu að svip-
aðri flokkaskipun og forseta-
kjörið. Með því myndi líka
komið í veg fyrir, að óeðlilegir
árekstrar yrðu milli löggjaf-
arvaldsins og framkvæmda-
valdsins, því að þingmeirihlut
inn tilheyrði þá Iangoftast
sama flokki og forsetinn.
Sennilega yrði þetta bezt
tryggt með því að þingmenn
yrðu kosnir í einmenningskjör
dæmum.
Ýmsir munu gerast til að
halda því fram, að með því að
stuðla að umræddri flokka-
skiptingu, myndu bráðlega
skapast tvær öfgafylkingar,
er myndu láta kenna aflsmun
ar og einræði héldi þá inn-
reið. Slik hefir þó ekki orðið
reyhslan annars staðar. Þvert
Þjóð á vegamótum,
íslenzka þjóðin er nú stödd
á vegamótum. Að baki er hátt.
meira en hundrað ára frelsis-
barátta, er hefir beinst að því
að endurheimta stjórnarfars-
legt sjálfstæði. Framundan er
önnur frelsisbarátta, sem
felst í því að gæta hins ný-
fengna sjálfstæðis. Þjóðin
virðist hins vegar tæpast gera
sér það ljóst, að hún eigi slíka
baráttu fyrir höndum. Af völd
um seinustu heimsstyrjaldar
barst hér óvæntur og mikiil
gróði á land og síðan hefir
þjóðinni hlotnast mikið er-
lent gjafafé. Hér hefir þvi um
skeið verið mikil velmegun og
umfram það, er þjóðin hefir
raunverulega getað veitt sér.
Þjóðin er því að gerast hóglíf
og værugjörn og einstakling-
arnir kröfuharðir til annarra
en sjálfra sín. í stjórnmálalíf-
inu hefir um alllangt skeið
ríkt meiri og minni glundroði,
er ekki verður losnað við að
óbreyttu stjórnarkerfi. í kjöl-
far hans hefir fylgt margvís-
leg spilling og óáran.
Það verður því vissulega
ekki sagt, að glæsilega horfi
um þá sjálfstæðisbaráttu, sem
þjóðin á fyrir höndum. Þjóð.
sem þanníg er ástatt um, get-
ur orðið auðunnið vígi fyrir á-
róðursmenn erlendra ríkja, er
ekki munu verða naumir á
loforð um gull og græna
skóga, ef þeim sé fylgi veitt.
Hér þarf því að gerast mikil
breyting á stjórnarháttum,
lífsvenjum og skoðunum, ef
ekki á illa að fara. Endurbæt-
ur á stjórnskipulaginu er að
sönnu ekki einfær leið til
bóta, en þær eru einn áfang-
inn og þó einkum, ef þær
verða nógu gagngerðar til þess
að valda verulegu umróti og
umskiptum. Þá mun margt
það falla, sem er fúið og feysk
ið og nýjar traustari stoðir
koma í staðinn. Breyting, eins
og sú, að aðskilja fram-
kvæmdavald og löggjafarvald
með því að fela forsetanum
framkvæmdavaldið, er ein-
mitt líkleg til að koma slíku
umróti af stað og verða þjóð-
inni til vakningar á margan
Þ. Þ.
Dilkakföt
Alikálfakjöt
Tryppakjöt
Lundi
Lax
Ostar
Smjör
Smjörlíki
Kókossmjör
Kökufeiti
HERÐUBREIÐ
Sími 2678
umutntPmmmRr.nn!!ns!:í?>tt:nn;?:mn:nn:nmtnnnm«maMi’i.cur
Ég þakka innilega börnum mínum, vinum og frænd-
fólki, sem glöddu mig á sjötugsafmæli mínu, 11. ágúst
s.l„ með heimsóknum og heillaskeytum og gerðu mér
daginn ógleymanlegan. Bið ykkur allrar blessunar á
ókomnum æfiárum. Guð blessi ykkur öll.
Kristfn Friðriksdóttir.
OERIST ASKRII EADER AÐ
HMANUM. - ASKRITTASÍMI 2323.