Tíminn - 29.08.1951, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, miðvikudag'nn 29. ágúst 1951.
194. blaff.
Sjálfstæðisbarátta Islendinga
Niðurlag.
Ég rek ekki þessa baráttu
Jóns Sigurðssonar og eftir-
manna hans hér, hún er öll-
um íslendingum svo kunn. En
með ævilangri baráttu hafði
Jón Sigurðsson komizt svo ná-
iægt markinu, að aðeins 39
árum eftir andlát hans, eða
l. desember árið 1918 varð ís-
land frjálst og fullvalda ríki,
aðeins í konungssambandi
við Danmörk. Og nú hefkt
glæsilegasta menningartíma-
bil í sögu þjóðarinnar. Nýtt
ísland rís úr djúpi tímanna.
Ný þjóð, stórhuga, framsæk-
ln þjóð sækir fram á öllum
sviðum. Ný gullöld er runnin
upp. En hámarki sínu nær
þessi hin pólitíska þróun 17.
júní, 1944, þegar íslenzka lýð-
veldið er formlega stofnað á
pingvöllum við Öxará, þegar
þjóðin fullheimtir hið ytra
frelsi sitt og fullveldi. Það er
glæsilegasti kapítulinn í æv-
intýrinu um íslenzku þjóðina.
Þeir atburðir voru annað og
meira en rómantískir Jóns-
messunæturdraumar. Margra
alda draumur var orðinn að
veruleika. Lýðveldið ísland
hafði tekið sér sæti á bekk
hinna frjálsu þjóða heimsins.
Hrifningaralda fór um þjóð
ina. í fyrsta skipti í langan
tíma, já, kannske í fyrsta
skipti í allri sögu þjóðarinn-
ar, komu íslendingar nú fram
sem ein þjóð, samhuga þjóð.
Þann dag voru engir flokkar,
engar stéttir, engir lærðir eða
leiknir, engin alþýða og yf-
irstétt, aðeins ein samhuga
þjóð. Slík augnablik, helguð
af himinsins náð,.koma að-
eins sjaldan fyrir i lífi hverr-
ar þjóðar, því miður, b'd að
þau ern ætíð og nokkurs kon-
ar vígsla, vígsla til nýrrar og
betri framtíðar, vígsia til
nýrra og stærri hlutverka. 17.
júní árið 1944 var þessi litla
þjóð vígð sem fullgildur aðili
í samfélagi hinna frjálsu
þjóða heimsins. Kolbíturinn
var risinn úr öskustónni. —
Helga dóttir karls í koti fékk
nú að njóta verðleika sinna
Þyrnirós prinsessa var vökn-
uð. —
17. júní. — Það er einhver
söngr.r og hrynjandi vorsins
í þessum tveimur orðum. eitt-
hvað fagnaöarríkt — einhver
uppfyhing gamalla vona og
tírauma. Og vér skulum hafa
það til marks, að þegar 17.
júní snertir enga strengi í
hjörtum vorum, bá erum vér
farm að gleyma því, sem vér
m. egum aidrei gleyma. Vér er-
um farin að gleyma þvi, hvern
ig þjóð glatar frelsi sínu —
og vér erum farin að gleyma
hvernig hún vann það aftur.
Hún vann það ekki með tóm-
læti, ekki með sundrungu, því
síður með blóðsúthellingum.
Hún vann þaö með samvinnu
og félagslegri þróun. Og ef
17. júní á í framtíðinni að-
eins að vera dagur kaldra ytri
fcrma, dagur inrihaldslausr-
ar venju, þá hefir eitthvað
kólnað í oss sjálfven. og vér er
um snauðari eftir en áður. 17.
júní á að vera alltaf nýr, eins
og vorið, eins og lifið sjálft.
Vér eigum að kasta flokksvi‘4j
unum og vera að minnsta
kosti þennan eina dag ársins
ein, samhuga þjóð.
Og nú kemur 17. júní enn
einu sinni til vor, og vér minn
umst 7 ára afmælis ísienzka
lýðveldisins. Sj álfstæðisbar-
áttunni út á við er lokið en
vér prum enn í miðjum hlíð-
Kæða cfíir Ilannes J. Magniísson skóla-
stjóra, flntt á Aknreyri 17. jóní 1951
um í hinni innri sjálfstæðis-
baráttu. — „Sá einn er sterk-
ur, sem staðið getur einn“ —
segir Ibsen einhvers staðar.
Nú bíður oss það mikla hlut-
verk að læra að standa einir.
Og þá vil ég minna á fjárhags
legt sjálfstæði þjóðarinnar
sem grundvallarskilyrði fyr-
ir varanlegu sjálfstæðj voru
í framtíðinni. Það er kann-
ske nokkuð, hversdagslegt um
ræðuefni á hátíðastund að
tala um sparnað og eyðslu,
framleiðslu og útflutning, en
þetta eru þó hlutir, sem eru
nátengdir sjálfstæði voru í nú
tíð og framtíð. Næsta skrefið
í sjálfstæðisbaráttu vorri hlýt
ur að vera það, að tryggja
fj árhagslegt sjálfstæði vort.
Og sjálfstæðinu fylgja ekki
aðeins réttindi, heldur skyld-
ur. Sjálfstæðið er enginn
svæfill til að hvílast á, þaö
er aðeins'vegur inn í nýjan
og betri heim, ef vér viljum
og kunnum að ganga hann.
Því er kjörorðið í dag eklci
aðeins meiri þægindi, styttri
vinnutími, hærra kaup, meiri
innfutningur, o. s. frv. Held-
ur meiri vinna, meiri fram-
leiðsla, meiri útflutningur,
fleiri menn til framleiðslu-
starfanna, meiri sparnað,
meiri ræktun, fleiri skip, fleiri
verksmiðjur. Já, svona ver-
aldlega hluti verðum við einn
ig að tala um í dag, af því að
það eru margar stoðir, sem
þurfa að renna undir sjálf-
stæði lítillar þjóðar.
Yfirbygging þjóðfélagsins
er orðin of mikil, en grunn-
urinn of veikur, en grunnur-
inn er framleiðslan, vinnan,
grunnurinn er bændurnir,
verkamennirnir, sjómennirn-
ir og iðnverkafólkið, fólkið,
sem skapar verðmæti. Af öllu
þessu vil ég þó leggja sérstaka
áherzlu á ræktun landsins.
Þar eigum við mesta framtíð,
mest verkefni. Þjóð, sem býr
yfir mikilli ræktunarmenn-
ingu, hefir skilyrði til að verða
mikil og sterk menningarþjóð.
Ræktun er uppalandi, mold-
in er menningargjafi. Og
framtíðinni á sviði verklegra
framkvæmda er að rækta
landið. Sveitirnar eiga aftur
að fyllast af lífsglöðu og starf
andi fólki.
Þegar Friðrik 8. kom á brún
Hellisheiðar og horfði yfir
Suðurlandsundirlendið mælti
hann: Hér gæti verið heilt
konungsríki.
Það má margfalda íbúatölu
sveitanna frá því sem nú er,
því að við lifum enn í lítt
numdu landi.
Já, ísland er auðugt land,
það getur verið eitt hið mesta
matarforðabúr heimsins, ef
öll skilyrðj eru nýtt. Við get-
um orðið fjárhagslega sjálf-
stæð þjóð, ef við erum að
sama skapi hagsýn og atorku
söm þjóð, eins og við erum
menntuð þjóð og gáfuð þjóð.
Þeir erfiðleikar, sem við eig-
um nú við að búa, eru svo
smávaxnir í samanburði við
allar þær hörmungar, sem
þjóðin hefir orðið að þola og
komizt út úr, að þar eiga eng
ar harmatölur við. Allt víl og
vol er eitthvað svo óíslenzkt.
Og við skulum sreyna að
þurrka út úr lífi okkar allt
nöldur. Annað hvort er íslend
ingurinn með eða á móti hlut
unum, annað hvort heill í and
stöðu eða fylgi, aldrei hálfur,
aldrei falskur, aldrei spark-
andi skóinn niður af samferða
manni sínum, því að þannig
eiga frjálsÞ menn í frjálsu
landi ekki að lifa saman.
„Lítilla sanda, lítilla sæva,
lítil eru geð guma“, slíkt á
ekki að vera hægt að segja um
oss íslendinga, svo stórbrotin
og mikilfengleg er vagga vor,
og þó, þó finnst oss stundum
hið opinbera líf ákaflega lág-
fleygt, og þá ekki sízt stjórn-
málabaráttan. Kannske er
það missýning. En ekki er ég
viss um, að Jón Sigurðsson
hefði verið ánægður með
hana, e ns og hún er.
Mér dettur í hug, að hanri
hefði á ný hvesst sjónir inn
í framtíðina, og sett þjóð sinni
ný og mikil takmörk til áð
keppa að og reynt að sam-
eina hana um það.
Dr. Sigurður Nordal segir
einhvers staðar í Áföngum
sínum:
„Okkur vegnar bezt með tak
mark í huga, sem við getum
aldrei náð, en er samt þann-
ig háttað, aö það gerir hvért
spor í áttina að sjálfstæðu tak
marki.“ Þannig er það með
sjálfstæðisbaráttu vora. Hver
hektari af nýræktuðu landi,
hvert skip, sem bætist í flof-
ann, hver menningarstofnun,
sem rís af grunni, hvert sam-
i eiginlegt menningarátak, er
spor í áttina til meira og
traustara sjálfstæðis inn á
við. Og þó er ef til vill ótal-
ið það, sem mest er um vert,
meira en allt þetta, sem tal-
ið hefir verið, en það er frelsi
og fullveldi einstaklingsins
inn á við. Er ég frjáls mað-
ur gagnvart sjálfum mér? —
Ert þú það? Leggjum vér ekki
sjálfir á oss einhver bönd,sem
hefta oss, draga oss niður?
Jú, enginn af oss er frjáls í
þessum skilningi. Og þegar
vér höfum leyst öll önnur verk
efni, þá bíður oss þarna mik-
il og löng sjálfstæðisbarátta.
Ég held, að það hafi verið
þetta innra sjálfstæði, sem
Sigurður skólameistari lagði
meiii áherzlu á í uppeldi nem
enda sinna en flest annað, o£
vona ég að sú heillafylgja
skilji aldrei við þann skóla.
Maður, sem er sjálfs síns
þræll, er átakanleg sjón. Mað
ur, sem er fullkomlega sjálfs
síns herra, er farinn að nálg-
ast sjálfa guöina. Þó að ég
nefni þennan þátt sjálfstæð-
isbaráttunnar síðast, er hann
þó sá mikilvægasti. Það er
heilög skylda hvers einstakl-
ings, hverrar menningarstofn
unar, hvers þjóðfélags að efla
þetta sjálfstæði. Það er grund
völlur allrar siðmenningar.
Einstaklingsþroskinn er
grunnurinn, sem hin háreista
bygging menningarinnar hvíl
ir á. Ef hann bregst, hrynur
allt hitt.
Þegar brugðið er skyndiljósi
ytir sögu þjóðarinnar frá upp
öafi til vorra daga og þegar
litið er á það, hve stutt er
síðan fór að vora í lífi henn-
ar, er hún ævintýri líkust sú
menningarþróun. sem átt hef
ir sér stað hér hina síðustu
áratugi. Á hálfri öld, eða
minna en hálfri öld hefir þjóð
in hafist úr fátækt og frum-
stæöu menningarlífi og tekiö
sér sæti á bekk frjálsra menn
(Framhald á 7. síðu)
Magnús Jónsson, formaður
Fjárhagsráðs, svarar í gær lúa-
legri árás, er nýlega var gerð
í Þjóðviljanum og Mbl. til að
ófrægja Eystein Jónsson og
skyldmenni hans. Magnús segir
m. a.:
„I Morgunbiaðinu 23. þ. m.
er löng grein undir dulnefni. —
Þar stendur m. a.:
„-----------eða, hvað skeði í
Fjárhagsráði nýlega, þegar bág
stödd kona var rekin úr starfi,
en dóttir fjármálaráðherrans
ráðin i hennar stað“.
Út af þessum ummælum skal
það upplýst, að hér mun vera
átt við bráðabirgðastarf (sumar
starf) við símavörzlu, og er því
ekki um það að ræða, að einn
né neinn hafi verið ,,rekinn“
úr föstu starfi. Þessu sumarstarfi
hefir stundum verið gegnt af
konu, sem annars hefir verið viö
símavörzlu á Alþingi. En að
þessu sinni var hún látin vita
fyrirfram, að ekki myndi verða
af þessu. Fólki er nú mjög fækk
að í Fjárhagsráði, og átti að
reyna að komast af án þess að
taka aukna aðstoð, enda nær,
ef einhver þeirra stúlkna, sem
atvinnu hafa misst vegna fækk
unar í deildum fjhr., hefði getað
notað þessa bráðabirgðaat-
vinnu. Vegna óvæntra forfalla
varð þó að ráða símastúlkuna
um nokkra hríð.
- t ;
Að þctta sé eitthvert hneyksli
að „dóttir fjármálaráðherrans"
var ráðin til þessa bráðabirgðar
starfs, er svo mikil fjarstæða, að
ekki er svaravert, og langt und-
ir virðingu Morgunblaðsins að
taka slíka lítilmennsku upp á
sína arma. Á þessari jafnaðar-
öld — og reyndar ávallt —
mætti það alveg einstakt heita,
ef börn opinberra starfsmanna
ættu að vera í einhvers konar
banni um að leita sér atvinnu."
Þess skal svo getið að endingu,
að höfundur greinarinnar, sem
Magnús er að svara, er Gunnar
Bjarnason ráðunautur, en ekki
vildi hann þó kannast við kró-
ann, heldur kallaði sig Mýra-
mann. Þótt virðing Mbl. sé ekki
hátt metin, er það vissulega rétt
hjá Magnúsi, að það er fyrir neð
an virðingu þess að birta grein
eftir Gunnar.
„Ármann“ ræðir hér um á-
lagningu kaupmanna á kartöfl-
ur og gulrófur. Bréf hans er
þannig:
„Fyrir seinustu helgi var ég
að grennslast eftir hvort nýjar
innlendar kartöflur og gulrófur
væru fáanlegar í verzlunum höf
uðstaðarins og hvert verð þeirra
væri. Mér var sagt, að hvort-
tveggja væri til og að kartöflurn
ar kostuðu kr. 3,50 kgr. en gul-
rófurnar kr. 5,50—6,00. Um sama
leyti var mér tjáð að verzlanir
borguðu framleiðendum kr. 2,50
fyrir kartöflur en kr. 3,50 fyrir
gulrófur, hvorttveggja miðað við
kgr.
Ef þetta er rétt, er álagning
verzlananna á kartöflur 40%
eða ein króna á kgr. en á gul-
rófur 60—70% eða kr. 2,00—2,50
á hvert kgr.
Þetta er ægilega mikil álagn-
ing einkum þegar þess er gætt,
að vörur þessar eru keyptar eft
ir hendinni, geymslukostnaður
enginn né flutningskostnaður,
skemmdir engar og rýrnun því
engin önnur en sú, sem leiðir af
sundurvigtun.
Framleiðandinn afhendir vör
una kaupmanninum að kostn-
aðarlausu í búðardyrunum, þeg
ar hann óskar. Verzlunin tekur
á móti vörunum og vigtar þær
í sundur eftir óskum kaupend-
anna, leggur stundum til bréfa-
umbúðir og tekur við andvirð-
inu um leið og afhending fer
fram. Vaxtakostnaður enginn
né lánsáhætta. Kosti þetta eina
krónu og upp í hálfa þriðju
krónu á hvert kgr, er það óhóf-
lega dýr þjónusta.
Verzlunarstéttin, sem nýlega
hefir verið selt sjálfdæmi um
verðlagningu flestra vara, ætti
sannarlega að minnast þess, að
henni ber að sýna það, að hún
verðskuldi traustið og sé þeim
vanda vaxin að hafa á hendi
verðlagningarvaldið á almenn-
um nauðsynjum í landinu. Við-
skiptamennirnir þurfa nú, öllu
fremur en áður, að veita verð-
la^Jnu fulla athygli sína og
skapa aðhald eða vörn gegn því,
að þeir, sem álagningarvaldið
hafa, fari fram yfir hófleg mörk
mn tekjuöflun fyrir sjálfa sig“.
Starkaður.

Bifreiðaeigendu
I
«
♦♦
♦♦
«
Eftirleiðis tökum vér að oss viögerðir á öllum teg- p
undum bifreiða. — II
H.F. RÆSIR
Skúlagötu 59.
8!ö8K»8ssí8«s:ssí::«5:í«í
JiSStt
I Gistihúsió á Laugarvatni
1 lokar mánudaginn 3. sept. — Notið því tækifærið. —
« Gerið pantanir yðar tímanlega. — Gott berjaland.
|| Um leið vildum við þakka fyrir viðskiptin á liðnu
sumri. —
(jtitikúAii iaucjatCatHi
SSSSSiSSiSiSiÍSiSiSSSSSÍSSSSSiSiSSSS
Auglýsingasími Tímans: 81300