Tíminn - 24.11.1951, Blaðsíða 3

267. bla'ð.
TÍMIINN, laug-ardaginn 24. nóvember 1951.
S.
Isíendingaípættir
Dánarminning: Kristinn Erlendsson
Fyrir nokkrum dögum barst
mér sú fregn, að Kristinn Er-
lendsson væri látinn. .Við and-
látsfregn hans vöknuðu í huga
mínum ótal minningar frá
bernsku og æskuárunum, er við
vorum nágrannar norður í
Skagafirði, um þá menn, er voru
á miðjum aldri, þegar ég var
barn og eru nú horfnir eða
hverfa sem óðast af sjónarsvið
inu yfir landamæri lífs og
dauða.
Kristinn var fæddur 28. desem
ber 1874 í Gröf á Höfðaströnd.
Foreldra sína missti hann ung
ur ög var tekinn í fóstur af Kon
ráði Jónssyni bónda í Miðhúsum
og síðar í Bæ á Höfðaströnd, og
hjá honum ólst hann upp.
Eftirlifandi konu sinni, Sigur
línu Gísladóttur frá Meðra-.ísi
í Hjaltadal, kvæntist Kristinn
1901 og hófu þau búskap að Ing
veldarstöðum, fluttu síðan
til Sauðárkróks, en þaöan til
Hofsóss árið 1913, og þar áttu
þaú heimili, unz þau brugðu búi
fyrir þremur árum.
Á Hofsósi stundaði Kristinn
smíðar, en á vetrum barna-
kennslu. Efni rnunu hafa verið
lítii, enda var ómegð þung. Þeim
hjónum varð tíu barna auðið
og lifa átta þeirra föður sinn.
Má nærri geta að starfsdagur
þeirra hjóna var oft langur, en
elju og atorku beggja við brugð
ið
Kristinn var hinn bezti fé-
lagsbróðir, hjálpfús og vildi
hvers manns vandræöi leysa,
var það almanna orð. Ræðinn
Var hann og glaðsinna, en væri
Öeilt, hélt hann sinu máli fast
fram, var opinskár og lund-
hreinn, enda átti hann marga
Vini, en óvildarmenn enga.
Hann var maður trúaður og guð
rækinn, og meðhjálpari var
hann við Hofskirkju alla þá
stund, sem ég man til. Var hann
mjög áhugasamur um kirkju og
kristindómsmál, og man ég
eftir mörgum samræðum þeirra
séra Pálma Þóroddssonar og
annarra um þau mál og fleiri,
sem ofarlega voru á baugi í
þann tíð, og þótti mér Krist-
inn jafnan halda vel á máli
sínu .
Kristinn mun hafa verið um
fimmtugt, þegar ég man fyrst
eftir honum. Hann var þá orð-
inn slitinn maður af miklu erf-
iði, en karlmenni hafði hann
verið að burðum og ósérhlífinn
með afbrigðum, en ætíð var
hann léttur í lund og sívinn
andi, þótt aldur færðist yfir
Sögur og ævintýri
Nýlega er komin út lítil bók
eftir Margréti Jónsdóttur, skáld
konu. Nefnir hún hana: Ljósið
í glugganum. Sögur og ævintýri.
Margrét Jónsdóttir er löngu
þekkt skáldkona, ekki sízt hjá
yngstu lesendunum, því að hún
var lengi ritstjóri barnablaðs-
ins Æskunnar, og hefir skrifað
fjölda af smásögum og Ijóðum
fyrir börn. Eftir hana eru einn
ig til mörg önnur ljóð, t. d. ýms
tækifærisljóð, því að Margrét
hefir unnið í mörgum félaga-
samtökum og jafnan verið ólöt
til starfa (hafa ljóð þessi birzt
í tveimur ljóðabókum). Allt, sem
hún lætur frá sér fara ber á
sér merki hreinleika í hugsun,
vani'.virkni og fagurs málfars.
Væri íslenzku rriáli yfirleitt sýnd
slík virðing í töluðu og prent-
uðu máli og hún gerir, þá yrði
tungan okkar tiginborið mál
menningarþjóðar, því að engin
þjóð heídur menningu sinni til
lengdar, ef hið daglega tungu-
tak ber á sér merki skrílsins.
Þessi litla bók, Ljósið í glugg
anum, er í raun og veru saman
safn svipmynda daglegs lífs.
hann. Hann hnýtti mjög í hð-
um,°f f„Lle!f;f:VÍ,n!: Myndir ■þessar'bera'á^sér sann
an svip raunveruleikans, flest-
Aldarfar og örnefni
i Önundarfiröi
Óskar læknir Einarsson mun gleggra fyrir en augu annarra.
verða Önfirðingum minnisstæð ] Röskur helmingur bókarinnar
ur. Hann var héraðslæknir í flytur önfirzk örnefni og ýmsar
Flateyrarhéraði í rúman áratug, j örnefnasögur. Að bókárlokum
1925—1936. Munu það flestir er svo ágæt ritgerð um önfirzk
mæla, er til þekkja, að hann j örnefni. Er þar víöa komið við
hafi verið einhver farsælastur og á margt drepið.
embættismaður vestur þar á síð Örnefnasöfnun Óskars læknis
ari tímum. Þótt heilsa Óskars er að sjálfsögðu hið mesta nytja
væri jafnan í veikasta lagi, nutu ] starf, og þarf ekki að fara um
Önfirðingar í ríkum mæli hæfi- það mörgum orðum. Hefir skiln
leika hans og mannkosta, enda ingur manna á gildi örnefna-
varð hann hinn mesti atkvæða 1 söfnunar farið mjög vaxandi hin
maður í héraði, gegndi þar mörg 1 síðari ár, enda er ekki seinna
en þó starfaði hann mjög um
líkur fram. í ar nokkuð átakanlegar og ein-
Síðustu árin dvaldi hann á staka, eins og t. d. aðalsagan
Elliheimilinu Grund í Reykja-
vík. í fyrrasumar heimsótti
Kristinn mig eitt sinn á heimili
mínu, og áttum við saman á-
nægjustund. Þó að nokkuð væri
hann stirður orðinn í hreyfing-
um, fannst mér fjör hans sama
og fyrrum, og enn sýndist
mér hann hafa krafta í köggl-
um. Hugði ég gott til að rifja
enn upp forn kynni, en þó fór
það svo, að við sáumst ekki
framar. _______________
Bið ég nú Kristni frænda
mínum látnum guðs blessunar
og þakka honum og konu hans
og börnum glaöar og Ijúfár
minningar frá bernsku rninni,
allar þær stundir, er ég átti á
þeirra heimili.
Andrés Björnsson.
Póstferöir í desember
Frá póststofunni hefir blað ^ 15. desember til Hafnar. Eim-
ið fengið eftirfarandi upp- skipafélag íslands veit ekki,
lýsingar um póstferðir í des-
ember:
Skipaferðir til innlendra
hafna í desember:
Samkvæmt áætlun Skipa-
útgerðar ríkisins þá fer m.s.
Skjaldbreið tíinn 11. desem-
ber til strandhafna. Senni-
legt þykir, að þaö veröi eina
ferðin á þessar hafnir fyrir
jól, nema flugferðir falli. M.
s. Herðubreið fer hinn 17.
des. austur jim land með við-
komu á öllum höfnum til
Bakkafjaröar. M.s. Hekla fer
vestur um land, einnig 17. des.
Frá ísafirði fer skipiö beint
til Siglufjarðar og þaðan norð
Ur um land til Þórshafnar. —
Hinn 20. des. fer m.s. Skjald-
breið til Breiðafjarðar. — M.
s. Hugrún mun einnig halda
uppi feröum vikulega til Vest
fjarða í desember, en m.s. Ár-
ínann og Skógarfoss verða í
förum milli Vestmannaeyja
og Reykjavíkur einu sinni í
viku hvort. Um ferðir skipa
Eimskipafélags íslands til inn
lendra hafna í des., er allt í
óvissu.
Skipaferðir til útlanda
í desember.
Eina örugga skipsferðin,
sem nú er vitað um til Norð-
urlanda, er með Dr. Alex-
andrine frá Reykjavík hinn
eins og nú standa sakir, um
feröir skipa sinna í des. Þá er
nokkurn veginn víst, að Detti
Ljósið í glugganum skrifaðar
með heitu hjartablóði höfundar
ins. Þaö leynir sér ekki, að sál
arstríð og þungar raunir hafa
sorfið að höfundi þessara smá-
sagna, en yfir þeim er þó jafn
framt blær rósemi og friðar, sem
aöeins trúarvissa og kærleikur
til guðs og manna getur veitt.
Það verður enginn verri maður
á því að lesa sögurnar hennar
Margrétar, þvert á móti, þrátt
fyrir allt hið misjafna, sem
mönnum mætir á lífsleiðinni og
allt varnarleysi tilverunnar verð
ur niðurstáðan þessi:
„Gu.ð hefir ekki gleymt þér.
— Hann er eilífur og þú ert eitt
af börnunum hans“.
Þetta er hollur boðskapur og
settur í fagra umgerð. Frágang
ur á bókinni er góður og hún
er prýdd teikningum, sem marg
ar eru mjög smekklegar.
'v ,c,q?
Aðalbjörg Sigurðardóttir.
dögum,en almennum fyrir kl.
06.00 á þriðjudagsmorgna í
kassa aðalpóststofunnar. Hin
foss muni fara til New York fiugferðin til Norðurlanda og
fyrri hluta desembermánaðar Englands er með P.A.A. frá
og verður það sennilega eina
skipsferöin vestur um haf fyr-
ir jól. Þá vill póststofan vekja
athyglj almennings á því, aö
samkvæmt tilkynningu frá
brezku póststjórninni verða
bögglapóstsendingar, sem
Keflavíkurflugvelli um Prest-
vík og aðfaranótt fimmtu-
daga. Pósti þarf að skila fyrir
kl. 17.00 á miövikudegi. Póst-
ur til Ameríku er einnig send-
ur tvisvar í viku. Á þriðju-
dagsmorgnum með „Gull-
eiga að komast til viðtakenda faxa“ um Prestvik og frá
fyrir jól, að vera komnar til
Englands hinn 8. desember,
en allur annar jólapóstur á
tímabilinu 13. til 19. des. Er
því nauðsynlegt að almenn-
ingur hraði, eftir því sem
mögulegt er, að setja í póst
alla þá jólaböggla, sem fara
eiga með skipum til Englands
Að vísu er ekki hægt að fá
upplýst um neinar fyrirfram
ákveðnar skipaferðir til Eng-
lands í des., en reynt verður
að senda póstinn með togur-
um ef ekki verður á öðrum
skipaferöum völ.
Flugpóstur til útlanda
í desember:
Til Norðurlanda, Englands
og annarra Evrópulanda er
flugpóstur sendur tvisvar í
viku. Þriðjudagsmorgna með
„Gullfaxa‘‘ frá Reykjavík kl.
08.00. Ábyrgðarpósti þarf að
skila fyrir kl. 18.00 á mánu-
Keflavíkurflugvellj með P.A.
A. beint til New York aðfara-
nótt föstudaga. Pósti, sem
fara á með þessarf ferð verð-
ur að skila fyrir kl. 16.00 á
fimmtudag. Áætlanir yfir flug
póstferðir fást í afgreiðslu
póststofunnar.
Póstur á landleiðum:
Ef veður spillast ekki frá
því sem nú er, má vænta
þess, að hægt verði að halda
uppi samgöngum í desember
á sérleyfisleiðum á svipaðan
hátt og verið hefir. Þannig
má gera ráð fyrir, að Norð
urleið h.f. haldi uppi ferðum
á þriðjudögum og föstudög-
um með viðkomu á öllum póst
stöðum á leiðinni til Akureyr
ar. Einnig eru ráðgerðar fleiri
ferðir í viku norður ef flutn-
ingsþörfin gefur tilefni til
. (Framhald á 7. siðu)
um trúnaðarstörfum, öllum með
ágætum.
Skömmu eftir að Óskar lækn
ir kom til Flateyrar, heyrði ég,
strákurinn, fullorðna fólkið
ræða um það sín á milli, að
margs þyrfti héraðslæknirinn
nýi að spyrja um „ættir og
slekti“ fjarðarbúa, og væri hann
þegar orðinn ótrúlega fróður
um þau efni. Voru þá enn uppi
í Önundarfirði eigi allfáir fróð
leiksmenn, — og þó einkurn fróð
leikskonur — hinnar eldri kyn
slóðar. Varð héraðslækninum
löngum skrafdrjúgt við gamla
fólkið, er gömul fræði kunni.
Auk ættfræði og persónusögu
tók Óskar brátt að safna ör-
nefnum. Starfaði hann kappsam
lega að þessum hugðarmálum
sínum, hvenær sem færi gafst
frá umfangsmiklum skyldustörf
um. Varð hann, er fram liðu
stundir, hverjum manni fróðari
um menn og málefni í Önundar
firði, jafnt á fyrri og síðari tím
um.
Fimmtán ár eru nú liðin síð
an Óskar kvaddi vini sína, Ön
firðinga. Þori ég að fullyrða, að
þeir minnast hans lengi og
sakna jafnan vinar í stað. Hitt
er og víst, að Óskar man enn
Önundarfjörð og Önfirðinga.
Ljósastur vottur þess er hin
fallega vinarkveðja, er hann
sendir þeim um þessar mundir,
þar sem er bókin„Aldarfar og
örnefni í Önundarfirði“. Er bók |
in nálega 200 bls., snotur að ytri
gerð, gefin út af forlaginu
„Iðunn“ . Langar mig til að fara
um hana fáeinum orðum.
Bókin er í sjö köflum. Gefa
kaflafyrirsagnirnar nokkra hug-
mynd um efni ritsins. Kaflarn-
ir heita: „Önundarfjöröur; Ævi
kjör Önfirðinga; „Kjörin settu
á manninn mark“; Þættir úr
sögu; Málmar og hlunnindi;
Flateyri; Byggð og örnefni.
Dómur minn úm rit Óskars
læknis er í stuttu máli sá, að
það sé samið af fágætri vand-
virkni og alúð og hafi að geyma
mikið af traustum fróðleik.
Flestum Önfirðingum mun það
verða skemmtilestur, en margir
aðrir, sem hneigjast að göml-
um fræðum, munu hafa af því
drjúga ánægju. Eru þar víða
góðar og skarplegar athuganir,
sem snerta eigi aðeins sögu Ön-
firðinga, heldur þjóðmenningar
sögu okkar í heild. Vil ég í því
sambandi benda á kaflann um
„ævikjör Önfirðinga". Þar er að
finna ýmsar merkilegar bend-
ingar um vaneldissjúkdóma fyrr
á tímum. og sambandið milli
bráðadauða fólks á vorin og
mataræöis þess að vetrinum.
Einnig má nefna hugleiðingarn
ar um erfðafræði og sjúkdóma.
Saknar maður þess helzt, að
ýmsum girnilegum rannsóknar
efnum, sem á er drepið, skuli
ekki gerð rækilegri skil, en ein-
hvers staöar verða takmörkin
að vera. Tel ég það einn höfuð
kost bókarinnar, að hún vekur
víða til umhugsunar um mikils
verð atriði þjóðmenningarsögu,
sem auga læknisins er vafalaust5
vænna, ef bjarga á tugþúsund
um gamalla örnefna frá algerri
glötun. Um örnefni og söfnun
þeirra farast Óskari þannig orð:
„Á Vestfjörðum er land fjöl-
breytt og örnefni mörk. Sumar
jarðir eru bókstaflega svo þakt
ar nöfnum, að varla verður þver
fótað milli þeirra. Mjög er þetta
þó misjafnt, rétt eins og fólkið
sjálft er misminnugt og mis-
greint. Að öðru jöfnu eru þær
jaröir örnefnaríkastar, sem setn
ar hafa veriö mann fram af
manni af sama stofni. Tíð á-
búendaskipti eru hættuleg ör-
nefnunum, eiirkum ef ábúendur
flytjast að úr fjarlægum og ó-
iíkum sveitum.
Örnefnin eru hluti af lífi fólks
ins. Þau lifna og dafna fyrir
starf þess og smekk og deyja,
ef það starf hættir eða breytist
að mun. Þjóðin lifir á miklum
breytingatímum í atvinnuhátt-
um sem öðru. Þess vegna er
höfuðnauðsyn að skrá þau nöfn,
sem enn eru kunn, meðan nokk
ur man þau.
Sá tími er löngu liðinn, að
menn dveljist í seljum fram til
dala. Þegar því var hætt, hafa
vafalaust mörg nöfn glatazt,
sem fengur væri að. Smalarnir
héldu þó áfram aö kanna út-
hagana og kunna nöfn á kenni
leitum, og munu mörg örnefni
þannig hafa varðveitzt á vör-
um þeirra.
Nú er hætt að smala ám til
kvía, svo að daglegar smalaferð
ir um búfjárhaga eru niður lagð
ar, enda svo komið, að þeir eru
að verða nafnlausir í hugum
unglinga, sem áður stunduðu
smalamennsku og lærðu að
þekkja þar hvern krók og kima.
Ég hefi sannprófað, að lang-
flest örnefni utantúns eru að
verða horfnir vinir þeirrar kyn
slóðar, sem er aö hverfa af
vettvangi lífsins, og deyjandi
minjar horfinna starfa.
Með safni mínu vildi ég reisa
örnefnunum í Önundarfirði
minnisvarða, sem uppvaxandi
og ófæddar kynslóðir mættu
lesa af, ef lysti“.
Óskar Einarsson kom alger-
lega ókunnugur til Önundar-
fjarðar og dvaldist þar eigi leng
ur en áratug, heilsuveill jafnan
og þó hlaöinn margvíslegum
störfum. Þegar á þetta er litið,
má undravert heita, hve trausb
þekking hans er á héraðinu,
hvort heldur litið er á sögu þess
eða staðfræði. Hefir hann og
gert sér allt far um að vanda
rit sitt, og mun það hafa kraf-
izt meiri nákvæmni og elju en
ætla mætti í fljótu bragði.
Allt ber ritið þess vott, að hér
er ekki um neina „aktaskrift"
að ræða, heldur Ijúft starf, unn
ið af áhuga og alúð.
Gils Gúðmundsson.
Gerist áskrifendur að
^Jímanum
Askriítiúsíml 232S
.•; i (