Tíminn - 28.08.1952, Blaðsíða 4

«.
TÍMINX, fimmtuflaginn 28. ágúst 1952.
193. blað'.
Böovar Magnússon, Laugarvatni:
Orðið er frjáSst
Bændur í Skálholti
Mikið er búið að rita um
Skálholtsstað á undanförnum
árum, og enn ,þá meira tala.
Ég, sem hefi verið þögull á-
heyrandi, get ekki varist að
geta þess, að sumt af því, sem
sagt hefir verið og ritað um
Skálholt, hefir mér þótt of-
sagt og annað vansagt.
förðin Skálholt og ábú-
endur hennar í seinni tíð.
Enginn, sem fylgzt hefir
aokkuð með því, sem um jörð
ina hefir verið sagt og ritað,
getur fundið annað út en jörð
tn hafi alltaf verið í sífelldri
niðurniðslu síðan biskups-
stóllinn var fluttur þaðan
1785 og ekki aðrir búið þar en
írkibúskussar. Þetta hefir sí
og æ verið sungið og kveðið,
svo jað jafnvel nánustu ná-
grannar við Skálholt virðast
vera farnir að trúa þessu,
pótt þeir viti þó allt annað,
— eða að minnsta kosti verö-
ir ekki vart við annað, —-
nvað þá um hina alla víðs veg
ar út um land, sem ekkert
pekkja þarna til, og ekkert
/ita um búendur í Skálholti
annað en það, sem blöð og
tiver og einn hefir eftir öðr-
im um þennan stað.
Það er kunnara en frá
purfi að segja, að þegar síð-
asti biskupinn í Skálholti,
tíannes Finner, flutti þaðan
Dg biskupsstóllinn var flutt-
tr frá Skálholti, var jörð og
hús komin í hina mestu nið-
rrníðslu, svo að jafnvel bisk-
•ip telur sig hvergi geta varið
bækur sínar fyrir leka og fúa.
(Satnkv. ævisögu Jóns pró_
fasts Steingrímssonar og víð-
ar). — Nærri alófært var
heim á staðinn úr hverri átt,
sem var fyrir fúamýrum, og
það fram á daga núlifandi
manna. Þegar nú svona var
imhorfs í Skálholti eftir sjö
alda biskupsstól, með því fé,
sem þeir höfðu handa á milli
og þeim vinnukrafti, sem þeir
höfðu á að skipa, er ekki svo
mikil furða, þótt leiguliðum
sumum fátækum, hafi geng-
ið erfiðlega að rétta allt við.
Að vísu voru Skafáreldarnir
jg Móðuharðindin nýafstað-
in með öllum sínum hörmung
im, þegar biskupsstóllinn var
fluttur. Hefir það að sjálf-
sögðu gert mikiö til.
Mér er ekki kunnugt um
ábúendur í Skálholti fyrri en
á síðari árum 19. aldar, en
upp frá því hafa búið þar
ainir mestu dugnaðarmenn,
og hinir ágætustu búhöldar.
Síðari hluta 19. aldarinnar
bjuggu í Skálholti Einar
Kjartansson hreppstjóri, all-
góður bóndi, og Grímur Ei-
ríksson frá Gjábakka, síðar
bóndi í Gröf í Laugardal, harð
duglegur bóndi alla tíð. Áttu
Grímur og Guðrún Eyjólfs-
dóttir frá Laugarvatni mörg
börn í Skálholti, en bjuggu
þar í 15 ár stórbúi. Þá bjó þar
eftir Einar hreppstjóra nokk-
ur ár Guðmundur Erlendsson,
síðar í Skipholti, og kona
hans Þórunn Stefánsdóttir,
annálaður dugnaöarbóndi
alla tíð. Svo búa þar upp úr
aldamótunum Skúli Árnason
iæknir og koná hans, Sigríð-
ur Sigurðardóttir og Jón
Bergsson, föðurbróðir Lárus-
ar á Kirkjubæjarklaustri. —
Fluttu þau hjón að Skálholti
frá Hóimum í Landeyjum
með 8 börn uppkomin, 4 syni
og 4 dætur. Var þetta óvana- jlandstjórnarmenn gera slíkt,
góður vinnukraftur. Enda sem eiga að sjá um, að slík
bjuggu þessir bændur báðir,1 loforö séu haldin. — Á bisk-
Skúli og Jón, blómlegustu bú-jupssetri í Skálholti hafa öll
unum, sem til voru í sveit- ioforð verið þverbrotin. Bisk-
inni. Byggðu þeir sína stór-j upsstóll lagður niður og jörö-
hlöðuna hvor yfir 1000 hestajin sjálf — þetta höfuðból —
sem þá var óvanalegt, og slétt seld í brask þar til nú, að
uðu í túni hvor um sig eina landið á hana, en allóvíst,
dagsláttu á ári, sem líka var hvað við hana eigi að gera.
með því almesta, sem gert' Ég sé nú ekki betur en allir
var á þeim árum með skófl- ^landsmenn eigi að taka sam-
unni einni, og var það meira; an höndum um það aö reisa
verk en þótt nú væru teknar
; 10—20 dagsláttur með þeim
jVerkfærum, sem nú eru not_
Einnig byggðu þeir önn-
aftur biskupsstól í Skálholti,
og þar með fullnægja skilyrð
um Döllu um ævarandi bisk-
upssetur þar. Ekkert annað er
útihús og heyhlööur yfir j sæmandi svo göfugum gef-
uð.
ur
allan sinn fénað, betri en þá! anda, hitt er allt svik. Tvisv_
var títt. íbúðarhús þaö, sem! ar er búið að hafa sýningar í
enn stendur, byggði Guðmund ! Skálholti, sem tákna eiga
jur Erlendsson fyrir aldamót, j hina fornu frægð staðarins.
. og var það fyrsta hús af því: Þótt ég hafi í hvorugt skiptiö
í tagi, sem reist var í Biskups- j getað verið þarna, skilst mér,
itungum. Skúli læknir var ann að þetta hafi verið sýnt í
jálaður ágætis búhöldur á^þeim tilgangi að sýna áhorf-
jsinni tíð, múraður í heyjum á jendum inn í hina glæsilegu
hverju, sem á gekk, og áttiifortíð staðarins, og svo hvaö
1 allra manna fallegastar skepn j fagurt bíði Skálholts í fram-
ur og gagnsamar. Munu ekki, tiðinni, en ekki til að ögra
hafa veriö margir góðbænd-jóhorfendum með fornum
íirnir hér á landi betri í þá glæsileik, ef svo aldrei ætti
tíð en hann.
Eftir Skúla lækni tekur svo
Jörundur Brynjólfsson alþm.
aftur að koma biskup eða
biskupsstóll að Skálholti.
Þegar Þórhallur Bjarnason
Skálholtiö og býr á allri jörð- var biskup man ég eftir, aö
inni mestallan tímann, síðan hann sa8'ði við vísitasíu i Mið
jþar til nú fyrir 3 árum. Bjó dal> að síðan biskuparnir
ha-nn þar allan tímann stór- hefðn verið í Skálholti, væri
i búi, eða því langstærsta í ekkert gaman að vera biskup,
! sveitinni og þótt víðar væri en Þar væri gaman að vera
leitaö. Þegar síðasta jarðamat ð’skup og reka bú í stórum
j var.tekið, bjó Jörundur í Skál stíl- Þetta sagði nn Þessi bisk-
holti. Var þá þurrheyshlöðu- j UP °S var Þó margt öðru vísi
rúm yfir 1650 hesta, auk vot-
iheyshlöðu. Jarðávöxtur var 25
jtunnur. Heyfengur var, sem
!hér segir: Taða 500 hestar.
flæðiengi 600, annað úthey
400, samtals 1500 hestar. Á_
þá með allan aðdrátt og sam-
göngur en nú er.
j Ég veit ekki hvaöa skoðuri
núverandi biskup hefir á
þessu máli, en hitt veit ég,
að sá ágætismaður hefir stutt
í ársriti Skógræktarfélags Islands
1951—52 birtist þessi grein um trjá
garðinn á klettinum, og má vera
að baðstofufólkið hafi ánægju af
henni:
„J>eir, sem fara um Borgarnes að
sumarlagi. veita athygli fallegum
trjágarði, sem gnæfir hátt á bergi
við aðalgötu bæjarins. Vegfarendur,
sem einhvern áhuga hafa á gróðri
jarðar, munu efalaust staðnæmast
þarna og furða sig á hvernig hægt
sé að rækta tré uppi á hæsta klett-
inum í Borgarnesi, þar sem vindar
næða um af öllum áttum og sjó-
rokið af vestanátt rýfcur yfir. En
þarna hefir Magnús Jónsson for-
stjóri sparisjóðsins í Borgarnesi
breytt 700 fermetra klettahól í fagr
an og sérstæðan skrúðgarð.
Þegar Magnús hófst handa með
trjárækt á þéssum stað árið 1929,
var nálega- enginn gróður á klett-
inum, en vottaði aöeins fyrir gras-
tóm á stöku staö í klettaskorum.
Fyrstu trjáplönturnar, sem Magn-
úg gróðursetti, voru fáeinar birki-
piöntur, sem hann sótti í skógar-
kjarr í Borgarfirði. En árið 1936
komst vcrulegur skriður á þessa
ræktun Magnúsar á klettinum. Þá
var sett upp öflug girðing og mold
borin í pokum upp á klettinn.
Síðan hefir starfinu verið haldið
áfram sleitulaust af mikilli elju og
dugnaöi. Þarna hafa.verið gróður-
settar trjáplöntur 1 húndraðatali,
flestar aðkeyptar, en einnig nokkr-
ar, sem Magnús hefir alið upp sjálf-
ur. Mest ber á birki og reynivið,' cn
auk þess eru þarna margar víði-
tegundir og runnar og nú hin síðari
ár hefir Magnús gróðursett barr-
plöntur. Hæstu trén eru meira en
4 m. á hæð, og yfir að líta er kletta
hóllinn sem samfelldur skógar-
hólmi.
| Magnús telur, að yngri plönturn-
j ar dafni betur en þær eldri, og er
því ætlun hans: að. fella þær eldri
j smám saman en gróðúrsetja úng-
viði í þeirra stað. Auk trjáplantn-
anna hefir Magnús viðað áð sér
• fjölmörgum plöntum íslenzkum,
! sem dafna þarna vel.
J>etta er í stuttu máli sagan um
þessa sérstæðu „gróðureyju" í
: Borgarnesi. En. að baki liggur geysi
, mikið starf, em Magnús hefir unnið
í tómstundum sínum ásamt konu
I sinni frú Guðrúnu Jónsdóttir, og
í mörgum myndi vaxa það eitt í
j augum að bera að í pokum alla þá
I mold, sem trjáplönturnar eru gróð
ursettar í.
En nú cru verk þeirra Guðrúnár
og Magnúsar farin að veita fleir-
um ánægju en þeim sjálfum, og
mér finnst, að einmitt þessi blett-
ur sé betra dæmi um framtíðar
trjárækt á íslandi en mörg önnur.
Hinn sjötugi öldungur hefir með
þessu starfi sínu rutt nýjar braut-
ir í trjárækt á íslandi, sem munu
verða lengi í minnum þeirra, er
þekkja til, og verða ýmsum hvatn-
ing til dáða á sviði trjá- og skóg-
ræktar, er áður voru efagjarnir.
Borgarnes hefir notið góðs áf um-
hyggju Magnúsar í skógræktarmál
um, enda er trjárækt .hlutfallslega
meiri í Borgarnesi en í flestum öðr
um bæjum á landi hér. Magnús hef
ir um langt skeið átt. sæti i stjórn
Skógræktarfélags Borgfirðinga og
reynzt þar sívaká-hdi áhúgamaður,
er aldrei lætur úndir höfuð leggj-
ast að vinna skögfæktarstárfinu
allt það lið, er hann má“.
Lýkur svo baðstofuhjalinu í dag.
Starkaður.

; höfnin var 20 nautgripir, 550,eða vil1 styðía> að endurreisn
j kindur og 40 hross. Má hver staðarins. Og þótt herra Sig-
kalla þetta kotungsbúskap, í firgeir Sigurðsson biskup teidi
sem vill, en geri hann þá bet- j sií?- Þar sem hann er roskinn
ur sjáiíur. Jörundur stórbætti maðnr> ekki vilja flytja þang
túnin o. fl. að> — hvað ég ekkert veit um,
Þegar þess er gætt, að alliri“ er metnaði íslendinga
i þessir bændur voru leiguliðar!allmiklð fanð að fara aítur
og vitað er öllum skynbær-ifru Þvi fynr fáum vikum, ef
um mönnum, hvað fráleittekkl yrðl nogir úr Prestastðtt
var að geta haft út úr nokkr-j!nm tl! að Wggja það virðu-
um jarðeiganda nokkurn i le.7a emhætti aö vera biskup
styrk tii jarðabóta á þessum ' ^fu ánctl’ husettur í Skál-
'árum, er sanngrlega ekki að ,ho tJ> að staifi hans loknu
Bæjakeppni
I
í knattspyrnu á milli
ætlast til meira með réttu af;
Á þessu á að byrja, svo
leiguliðum, en það, sem þess-jkenuu’ fleir£1 1merkllegt á
ir úrvalsbúmenn gerðu í Skál ^.cunan fornhefgá glœsileea
!stað siðar. — Ekkert annað
er Skálholti bjóðandi, en bisk
upssetur, eins og það var í 7
aldir. Ekkert minna.
holti síðustu 70 árin. Þessir
menn, sem ég hefi hér talið
upp, voru allir afbragðs bú-
höldar, og eiga alls ekki neitt
skylt við fortíðar- eða nútíð-
ar búskussa. Þessa hefi ég
viljað geta, því fremur, sem
ég hefi þekkt alla þessa
menn að góðu einu. —
Aðalbiskup landsins og
biskupsstól á að flytjast
af.tur að Skálholti.
Hitt er svo annað mál,
hvérníg haldið hefir verið
það loforð, sem gefið hefir
verið fyrir aldna og óborna,
að biskupsstóll skyldi alltaf
vera í Skálholti á meðan land
ið væri byggt eins og sjálf-
sagt hefir verið gefið, þegar
jörðin var þegin sem gjöf, sem
biskupssetur.
Það er eitthvað ömurlegt
við það, þegar engu er hægt
að treysta af því, sem sagt
er, engin loforð haldin, sem
gefin eru, og allir eiðar svikn-
ir. Þetta er nógu ljótt, þótt af
einstakling sé, en hvað þá, ef
\ Reykjavíkur

IflUSfll/tG 4?
uiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiuiiiiiiiiiitiiiiiiinmv
| Kýr - Taöa |
I Höfum til sölu nokkrar kýr 1
| á góðum aldri, bæði |
| snemmbærar og síðbærar. i
lEinnig töðu og kúgæfa 1
ístör. — Upplýsingar gefur i
i kaupfélagsstj órinn.
1 Kaupfélag Rangœinga,, |
Hvolsvelli. I
llillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllU
(Í.B.R.)
OG
Akraness
(í. A)
o fer fram í dag kl. 7,30.
Verð aögöngumiða kr. 2, 10 og 15. Miðasalan opin
frá kl. 4.
MÓTANEFNÐIN
Þökkum hjartanlega auðsýnda samúð og hluttekningu
við andfet og jarðarför
GÍSLÍNU G. GÍSLADÓTTUR.
Aðstandendur.
Öilum hinum mörgu, sem sýndu mér og börnunum
mínum samúð og kærleika í orði og verki við andlát |
og útför konunnar minjiar
GUÐRÚNAR PÁLSDÓTTUR
og litla drengsins okkar,
votta ég ahiðarfyllsta hjartans þakklæti.
hönd og harnanna okkar
Fyrir mína
Stefan Eyjólfsson, Borgartúni við Akranes.