Tíminn - 28.08.1952, Blaðsíða 5

193. bláð.
TÍMINN, fimmtudaginn 28. ágúst 1952.
S'
Fimmiutl. 28. títjiíst
Vínveitingarnar á
skemmtistöðunum
Fátt mun nú valda liugs-
andi fólki öllu meiri áhyggj-
um en drykkjuskapur og önn-
ur óregla, er bersýnilega fær-
ist nú mjög í vöxt meðal yngri
kynslóðarinnar. — Af þeim
mörgu vandamálum, er þjóð- :
in glímir nú við, er þetta tví-
mælalaust eitt hið alvarleg-
asta.
Það á við um þetta vanda-
mál, eins og flest önnur, að i
lausn þess getur verið bezt'
að finna með því að gera sér
grein fyrir orsökum þess. ;
Orsakir hins vaxandi
drykkjuskapar yngri kynslóð-!
arinnar eru vafalaust marg-
ar. í kjölfar stríðsgróðavím-
unnar hefir ýmis konar upp-
lausn fylgt. Hér er vafalaust
um að ræða einn þátt henn-
ar. Þó hefði áhrifanna ekki
þurft að gæta jafnmikið á
þessu sviði og orðið hefir, ef
ekki hefði fleira komið til.
Þeir, sem ganga fram hjá
skemmtistöðum Reykjavíkur-
bæjar um það leyti, sem ver-
ið er að ioka þeim milli kl.
1—2 að nóttunni, munu fljótt
geta fundið eina meginskýr-
i.ngúná á hinurn aukna
drykkjuskap yngri kynslóðar-
innar.í>ar verður þá vart þver
fótað fyrir meira og minna
drukknum unglingum, sum-
um um fermingu. Unglings-
stúlkum meira og minna ó-
sjálfbjarga- er dröslað upp í
bílana en hálfvaxnir unglings
drengir röíta slagandi um göt-
urnar. .Öilu ömurlegri sjóii er
vart hægt -að hugsa sér. Þeg-
ar líður á-nóttina, lendir svo
margt af þessu ungviði í ó-
hugnanlegustu ævintýrum.
Margir þeirra, sem framið
hafa rán og þjófnaöi, hafa
gert það eftir að þeír komu
ölvaðir af einhverjum
skemmtistaðnum.
Síðan farið var inn á þá
braut af lögreglustj óranum og
stj órnaryfirvöldunum að leyfa
vínveitingar á nær öllum
skemmtistöðunum í bænum
að næturlagi, hefir ástandið!
farið síversnandi í þessum
efnum. Áður fyrr var það
mjög óalgengt að sjá drukk-
inn ungling á skemmtistöð-
uiuun. Nú gefur að líta meira
og minna drukkna unglinga
í tugataii á flestum dans-
skemmtunum. Vin sést þar
yfirleitt á hverju borði. Sú
stúlka eða piltur þykir naum-
ast kunna skemmtisiðina, er
ekki tekur þátt í drykkjunni.
Þaö er alveg tvímælalaust
aö hér er að finna eina helztu
orsök hins stóraukna drykkju
skapar meðal yngri kynslóö-
arinnar. Það er á dansstöö-
unum, er hún lærir að drekka.
Eigi ekki enn verr að fara,
þá verður að verða á þessu
stórfelld breyting. Það má
ekki gera dansstaðina að eins
konar skólum í drykkjuskap.
Þvert á móti á unga fólkiö að
læra að skemmta sér þar, án
áíengis. Það mundi draga
meira úr drykkjuskap unga
fólksins en nokkuö annað, ef
eindregio og markvisst væri
að því únnið, og þá j afnframt
úr annarri þeirri óreglu, er
fylgir drykkj uskapnum.
Fyrsfca sporið, "sem þarf að
Ritstörf William Cragi
í þágu islenzkra fræða
xe
Ævisöguþáttur,
er gSeymdist
Hinn kunni íslandsvinur og
fræSimaður Sir William Craigie
átti 85 ára afmæli 13. þ. m., cins
og getíð var um í blaðinu á sín-
um tíma. í tilefni af afmæli hans
birti Dr. Richard Beck grein í Lög
bergi, þar sem hann rakti hin
merku ritstörf lians í þágu fs-
lendinga. Útdráttur úr þessari
grein Dr. Beck fer hér á eftir:
Það er alkunnugt, að Sir William
A. Craigie lagði ungur að árum
ást á íslenzka tungu og fræði vor;
og það er til marks um frábæra
kunnáttú ' hans í íslenzkri tungu,
að þó að hann hafi sjaldan heyrt
hana, hvað þá talað hana.á undan
förnum áratúgum. þá flutti hann
hinn fróðlega og merkilega fyrir-
lestur sinn urn rímurnar í Háskóla
íslands (30. júní 1948) á svo ágætri
islenzku, að furðu sætti, að dómi
tilheyrenda hans, eins og einnig
er augljóst hverjum þeim, sem fyr-
irlesturmn les; verður vikiö nánar
að honum síðar.
Síðan Sir William birti í tíma-
ritinu Scotiish Review haustið 1896
Þjóðviljinn hefir undanfar
ið verið að ámálga róg sinn
um Olíufélagið og rifja upp
| Þarf eigi að fjölyrða um þaö, er rógsmál það, er hann og Wánu '
Sir Wiiliam yikur að í ofannefndum dagsblaðið hófu gegn félaginu
; fyrirlestri sinum, að hann hefir! - f , f
síðan haldið áfram að kynna -sér , U na;
i gaumgæfilega allt það, sem um I Þessum rógi Þjóöviljans
rímurnar hefir verið ritað, og þá hefir verið svo oft hrundið að
ergi síðiy,- hitt, að hann hefir1 ástæðulaust er að gera það
stöðugt haldið áfram rannsókn'enn einu sinni. Umrædd skrif
þeirra með þeim árangri. að hann ' hans gefa hins v tjlefni
er nú efalaust langfróðastur allra tn að minna á það að þ
nulifandi erlendra íræðimanna, og' , . ,. , 1 p “
flestra íslendinga, um þessa þjóð- | n3!111 mmntist fimmíugsaf-
iegu og merkilegu bókmenntagrein htúíbs Einars Olgeirssonar fyr
vora. jir skömmu, gleymdi hann al-
útgáfa hans af Skotiandsrímum veg að segja frá afrekum hans
(1908) er svo vönduð, að réttiiega' á sviði olíuverzlunarinnar. _
er til fyrirmyndar taiið. í hinum; Ekki veröur þó rúmleysi um
ágæta Oxford-fyrirlestri sínum um. þetta kennt> þar sem heilt
blað af Þjóðviljanum var al-
veg helgað Einari.
Þessi þáttur í ævistarfi Ein-
íslenzka skáldskaparlist, leggur Sir
William einnig áherzlu á það,
hversu sérstæð bókmenntagrein
rímurnar séu og merkur þáttur í
máls- og Ijóðsögu þjóðarinnar, og ars er þó vissulega vel þess
ritar þar um þær sem annars stað- verður, að hann sé rif jaöur
! I m í-'j i ar af glöggum skilningi.
Sir WILLIAM CRAIGIE
mennta hefir Sir William A. Craigie
þó tekið jafn miklu ástfóstri eins
upp.
Það sætti því engri furöu, að hon
um var falin útgáfa ljósprentunar- j Þegar Einar hóf stjómmáia
innar af hinu mikla rímna-handrita afskipti sín, var olíuverzlun-
safni, Staðarhólsbók, sem út kom in eitt af því, sem hann sagð-
hina merku ritgerð sína um skálda og yið rímurnar f fyrrnefnf}um fyr á vegum Ejnars Munksgaards í ist vilja endurbæta. Hann
kvæðin
Skalds")
(,The Poetry of
lile irlestri sínum í Háskóla íslands um KauPmannahöfn 1938 (Early Ice-
landic Rimur); inngangsritgerð Sir
ásamt snjöllum þýðing- það efni jýsir hann því á þessa leið,
um úr þessum forníræga skáld- hvernig. áhugi hans . á rímunum Williams um rímurnar er einnig
skap vorujn, hefiv hvert ritið um vaknagj. . : sem vænta mátti gagnfróðleg og
norræn ó'g íslenzk efni rekið annað j ‘ En vænt þykir inér um að fá ber Því órækan vott, hve handgeng
frá hans hendi: -- Scandinavian ' þe”ta tækifœri tiI þess aS greina frá inn hann er viöfangsefninu.
nr VnníSsncr— ástægunum ^il þess, að ég fór að 1
Folk-Lore (1896). úrval úr þjóðsög-
taldi sig líka getað látið lenda
þar við meira en orðin ein,
þar sem hann gæti haft hin
voldugu Sovétríki að bak-
hjalli. Einar stofnaði því sér-
stakt olíufélag, er áttl að
um Norðurlanda, er hann safnaði fá áhuga fyrir rímum; áhuga, sem 1 Þa eru Því efni eisi síður gerð verzla með rússneska olín. —
til og þýddi á ensku, Religion of nú um fimmtíu ára' skeið 'hefir snilldarleg skil í fyrirlestri þeim urn *........... ~
Ancient Scandinavia (1906), gagn-j stöðuglega aukið áut mitt á gildi rímurnar, „The Romantic Poetry
ort rit og greinagott um norræna j þeirra, og hefir líka oröið til þess of Iceianó“, er Sir William flutti í
goðafræðl; The Icelandie Sagas j að már eru ná ijósari ýms atriði í Glasgow-háskóla 1. nóvember 1949,
(1913), einkai glöggt yfiilit um ís- j SQgu þessarar skáldskapargreinar — r minningu um W. P. Ker (1855 -
lenzkar fornsögur, og Easy itea'i- j atriðl, sem ckki hafa Verið aJmcnnt 1923)' annan skozkan snilling á
ings in Old Icelandic (1924), hand- ! skihn eða almenningur haft vit- isienzk íræði, svo að þar hafa fáir
hæg byrjendabók í forn-íslémku.! neskjU um. 1 i';l — 1-----*■*•' *— '-**-*'-
! til jafns komizt um djúpan skiln
Sir Wiliiam valdi einnig íslemku Veturinn 1892_______93 lagði ég stund ing og sníaiia túlkun. Vikiö hefir
kvæðin í safnritiö The Oxford Bowk ' a þegar verið að hinum merka fyrir-
á íslenzku í Kaupmannahöfn og
of Scandinavian Verse (1925) ú? ! hafði H1 hess aðstnð heirm -bnrqtpins lestri á íslenzku (Nokkrar athug-
fylgdi þeim úr hlaði með gagnorð- j Erlingssonar og Valtýs Guðmunds- anir um rimur)- er sir William
um inngangi um íslenzkan skáld- ! sonar> sem báðir voru lengi síðan íiutti í Háskóla íslands fyrir Rímna
skap. I fyrirlestrarsafninu v The
Northern Elcment in English Litera
ture (1931) fjallar hann, meðal ann
ars, um áhrif íslenzkra fornrita á
enskar bókmenntir, og um norræn
orð í ensku nútíðarmáli í ritgerð
sinni „Northern Words in Modcrn
English" (1937). Sama haust flutti '
hann í Oxford-háskóla hinn snilld
arlega fyrirléstur sinn um skáld-
skaparlistina á íslandi („The Art
of Poetry in Iceland“), er ber fag-
urt vitni víðtækri þekkingu hans
á íslenzkum skáldskap að fornu
og nýju og sambærilegum skilningi
hans á sérkennum islenzkrar skáld-
skaparlistar.
Sir William hefir ekki látið þar
! við lenda; ;hann vann íslandi enn
(Framhald á 6. síðu).
Raddir nábú.anp.a
alúðarvinir mínir. A meðal bóka
þeirra, sem Valtýr gaf mér, voru
Svoldarrímur Sigurðar Breiðfjörös.
Með þeim komst ég fyrst í kynni
við merkilegt efni. Litlu síðar tók í AB í gær er greint frá eft
ég' eftir í skránni yfir Árnasafn bók irfarandi dæmi um fyril'-
arheitinu Skotlandsrímur, og vakti hyggjuleysið er einkennir
það forvitni mína. Þegar ég at- . .. . " Rpvlíiav1k,lrhTlar.
hugaði handritið, komst ég að raun 1 1
um, að rímurnar voru út af alkunn
um atburði í sögu Skotlands. Þær
höfðu ekki geymzt nema 1 einu
handriti, og tók ég nú eftirrit af
því.
Ég vissi það ekki þá, að þessar
rimur voru af fágætri tegund —
að það væri sjaldgæft að rímur
væru kveðnar um sannsögulegan
atburð, er nýlega hafði gerzt. Þegar
fremur hið þarfasta verk,- er hann ég hafði ákvarðað að gefa þær út
sneri á ensku riti dr. Björns Þórðar ’ sá ég, aö nauðsynlegt var fyrií mig
sonar, fyrrv. forsætisráðherra, um [ að auka við þekkingu mína með
ísland, Iceland Past and Present . því að lesa gaumgæfilega allar þær
(1941). Þessi litla bók er óvenjulega J rímur, sem til þess tíma höföu ver
kjarnorð lýsing á landi og þjóð, og [ ið prentaðar. Að þeim lestri lokn-
islenzkri menningu, enda fyrir [ um, var það ekki lítið, sem ég
nokkru komin út í annarri útgáfu. hafði íræðzt um rímnamálið og
Við enga grein íslenzkra bók- rímnabragfræðina“.
stíga í þessum efnum, er að
afnema með öllu vínveiting-
ar á skemmtistöðunum að
næturlagi og hvergi ætti að
leyfa vínveitingar á hótelum
nema á matartímum. Það
myndi fljótlega sjást, ef aö
þessu ráði væri horfið, að
drykkjuskapur minnkaði
meðal unga fólksins.
Því verður vafalaust hald-
ið fram gegn þesfeari ráðstöf-
! uh, að menn myndu þá koma
1 með vínið í rassvasanum á
[ skemmtanirnar og drykkju-
I skapurinn þá ekki verða
íminni. Slíkt er fjarstæöa. Að
\ slíku myndi ekki verða nema
jlítil brögð, og með sæmilegu
! eftirliti yrði hægt að útiloka
þetta að mestu eða öllu leyti.
Áhrifin af slíku yrðu aldrei
nema smávægileg i sarnan-
burði við þá hættu, er fylgir þann hátt.
hinum frj álsu vinveitingum
nú.
Þáð er talað um að loka
höfninni að næturlagi. Það er
sjálfsögð ráöstöfun. Það er
talað um aö draga sem mest
úr óþarfri umgengni við her-
inn. Það er líka sjálfsagt. En
hvort tveggja nær þó ekki til
sjálfrar uppsprettunnar, sem
er meira en nokkuð annað,
hinar frjálsu vínveitingar á
skemmtistöðunum. Meðan.
þeirri lind er ekki lokað, munu
aðrar ráðstafanir ná skammt.
Þar er aö finna eina helztu
orsök drykkjuskaparins meö-
al yngra fólksins. En vitanlega
þarf jafnframt því og henni
er lokað að gera ýmsar aðr-
ar ráðstafanir, er beina huga
unga fólksins að nytsömum
verkefnum og vinna gegn
drykkj uskaparóreglunni
„Það hefir verið hneykslunar-
efni Reykvíkinga um áratugi,
hversu illa hinum ýmsu deildum
bæjarins gengur að vinna sam-
an. Er þetta augljósast á götum
bæjarins, þar sem einn rífur upp
það, sem annar hefir nýlokið við
að gera með ærnum kostnaöi.
Á árinu 1951 var lokið við all-
stóran kafla af Hringbrautinni,
og kostaði hann 1.777.150.59 krón-
ur. En kostnaðurinn varð í raun
réttri meiri. Neðan við Kennara-
skólann lá hitaveitustokkur, og
það varð að lækka hann til að
hægt væri að leggja götuna. Sú
framkvæmd kostaði 131.304.01 kr.
og var sá kostnaður færður á
hitaveituna. Ótrúlegt er, að verk-
íræðingar bæjarins hefðu ekki
getað sagt hitaveitunni, þegar
stokkurinn var lagöur fyrir nokkr
um árum hversu djúpt hann
þyrfti að vera til að slíkt gæti
ekkl komið fyrir. Sá skortur á
samvinnu kostaði 131,000 krónur.
í sumar er verið að ganga frá
Hringbrautinni við Þjóðminja-
safnið, og munu þær framkvæmd-
ir kosta hátt á aðra milljón. Þar
kemur þetta sama fyrir. Það verð
ur að brjóta upp liitaveitustokk-
ana og lækka þá. Sjálfsagt mun
það kosta meira cn fyrri stokkur-
inn.
í fyrra var gengið frá Mikla-
Markmið þess var að stór-
bæta olíuverzlunina og stór-
Iækka olíuverðið.
Það yrði of langt mál að
rekja hér alla sögu þessa oliu
félags. í stuttu máli er hún
sú, að stuðningur Rússa brást
og var þó engri Marshall-
hjálp þá til að dreifa. Endur-
bæturnar á olíuverzluninni
urðu engar. Olíufélag Einars
starfaði eins og hvert annað
kapitalistiskt fyrirtæki. Enda
lok þess urðu líka á þann veg.
Annar olíuhringurinn bauðst
til að kaupa hlutabréf þess
fyrir allt að tífalt verð. Einar
og félagar hans stóðust ekki
freistinguna og bitu á agnið.
Einar fékk þannig margfald-
an gróða af olíufyrirtæki
sínu, en hagnaður almenn-
ings varð enginn. Einhvern
veginn virðist þessi gróði líka
hafa farið fram hjá skatta-
framtali, því að ekki verður
vart, að hann hafi haft áhrif
á útsvarsgreiðslur Einars.
Nokkur skilmáli virðist hafa
fylgt þessari hagstæðu hluta-
bréfaverzlun Einars. Mál-
gagn hans leggur á það alveg
sérstaka stund að ofsækja
það olíufélag, er vissulega
hefir átt þátt í því að gera
olíuverzlunina á ýmsan hátt
hagfelldari, m.a. fyrir útgerð-
ina. Einhver dulin öfl virðast
ráða ótrúlega miklu um skrif
Þjóðviljans varðandi þessi
mál. —
Þegar menn íhuga þessa
oliusögu Einars ofan í kjöl-
inn, munu þeir vafalaust fá
skýringu á því, hvers vegna
Þjóðviljinn gleymdi að segja
frá henni í afmælisblaðinu,
er helgað var Einari. Sú frá-
sögn myndi hafa dregið nokk
uð úr hinum stærstu lýsing-
arorðum þess á hinni skeleggu
baráttu Einars gegn auðvald-
torgi. Það kostaði 658,866 krón-
ur. í ár var torgiö rifið upp á inu og hringum þess.
þrem stöðum, — og þannig geng-
ur það ár eftir ár. Reykvíkingar
borga brúsann".
Þessi gagnrýni er vissulega
rétt. En víðar virðist pottur
brotinn, því að í blaði Sjálf-
stæðismanna í Hafnarfirði,
Hamri, gat nýlega að lesa svip
á I aða gagnrýni á hendur bæjar-
Ivaldanna þar.
Þjóðviljinn getur hinsvegar
verið viss um það, að olíu-
saga Einars mun ekki gleym-
ast, þótt hann reyni að láta
liana fyrnast. Til þess er hún
of glöggt dæmi um fyrirheit
og loforð kommúnista anars-
vegar og efndir þeirra hins-
vegar.
X+Y,