Tíminn - 14.04.1953, Blaðsíða 4

«.
TÍMINN, þrigjudaginn 14, april 1953.
83. blað.
Hannes Jónssson, félagsfræhingur:
Áætlunarbúskapur I.
Frumstig áætlunarbúskapar
Undanfarið hefir nokkuð
borið á tilhneigingu manna
til þess að flokka áætlunar-
búskap með sósíalisma og
sumir ganga svo langt að
telja áætlunarbúskap eitt af
sérkennum sósíalismans og
eitt höfuðatriðið, sem grein-
ir hann frá öörum þjóöfé-
lagsstefnum.
Þessi meðferð á hugtakinu
áætlunarbúskapur er vægast
sagt mjög villandi og næsta
furðulegt að einstaka fræði-
maður skuli halda slíku fram.
Hugtakið áætlunarbúskap-
ur í víðari merkingu þýðir
ekkert annað en það, að sett
eru ákveðin efnahagsleg tak-
mörk, sem markvisst er unn-
ið að náist eftir fyrirfram
ákveðnum leiðum.
Af þessu leiðir, að áætlun-
arbúskap má framkvæma í
mörgum stigum og þýðir.
ekki fylgi við eitt stig hans,
ekki nauðsynlega fylgi við,
annað. — Eða eins og hinn
frægi brezki sósíalisti og hag-
fræðingur, Barbara Wootton,
orðaði það í bók sinni „Free-
dom under Planning“ (bls.
9):
„Stigmunur er á fram-,
kvæmd áætlunarbúskapar. —'
Hann er hvergi algerlega úti-
lokaður, og hvergi nær hann
yfir 100% efnahagslífsins.“
Fimm stig
áætlunarbúskapar.
Til glöggvunar má greina
a. m. k. fimm stig áætlunar-
búskapar. Fyrst er það, sem
kalla mætti „áætlunarbú-
skap“ eða áætlunarrekstur
einstaklinga og heimila. Næst
„áætlunarbúskapur“ eða á-
ætlunarrekstur fyrirtækja. í
þriðja lagi takmarkaður op-
inber áætlunarbúskapur. í
fjórða lagi takmarkaður á-
ætlunarbúskapur einstakra
greina. Og í fimmta lagi það,
sem kalla mætti algjöran á-
ætlunarbúskap.
Um fjögur fyrst töldu stig
áætlunarbúskapar er það að
segja, að þau eru framkvæmd
að meira eða minna leyti í
velflestum lýðræðislöndum
vestrænnar menningar hvaða
flokkar, sem fai’a þar með
völd. En fimmta stigið hefir
verið framkvæmt í Sovét-
Rússlandi og leppríkjum þess
svo og í Þýzkalandi nazism-
ans bæði á friðar- og stríðs-
tímum, og að verulegu leyti
bæði 5 Bretlandi og Banda-
ríkjunum á stríðstímum.
i _ «i iifik
„Áætlunarbúskapur"
einstaklinga.
Segja má, að hvert einasta
heimili geti í vissum skiln-
ingi framkvæmt vissa tegund
áætlunarbúskapar. Þegar
húsbóndinn kemur heim með
viku- eða mánaðarlaunin og-
skiptir þeim á milli fastra
útgjalda, svo sem húsaleigu,
ljóss og hita, til greiðslu á
sköttum og tryggingum, eld-
húspeningar til húsmóður-
innar, til skemmtana og spari
fjársöfnunar, o. s. frv., er
hann í raun og veru að fram
kvæma sinn eigin áætlunar-
búskap.
Á sama hátt má segja að
húsmóðirin geti framkvæmt
eins konar heimilisáætlunar-
búskap, þegar hún sér um
rekstur heimilisins. Kaup-
geta hennar takmarkast ann
ars vegar af eldhúspeningum
hennar, en hins vegar af
verði varanna, sem á boð- j
stólum eru. Hún sér því svo (
um, að kaupa fyrst og fremst
það, sem nauðsynlegast er,
en því, sem eftir er, eyðir!
hún í annað ónauðsynlegra.'!
eftir því sem verðiö og óskir'
hennar og fjölskyldunnar;
gera ráð fyrir. Vanti dóttur- j
ina lcápu eða drenginn skóla-!
föt, þarf * hún e. t\v. um i
nckkra hríð að draga við sig j
útgjöld við matarkaupin,1
fresta að endurnýja eigin föt, \
láta viðgerð á straujárnij
bíða eða eitthvað þess hátt-
ar. í upphafi hafði hún feng- J
ið ákveðna peningaupphæð i
til eyðslu í ákveðnum til-
gangi. Útgjöld sín þarf hún
að miða við það, að endarnir
nái saman.
„Áætlunarbúskapur“ af
þessari tegund kemur hvar-
vetna fyrir og ekki sízt í
frjálsu hagkerfi. Þetta kem-
ur til af því, að þar sem hið
opinbera rekur ekki áætlun-
arbúskap reka allir neina
fangar, betlarar og sjúkling-
ar á vissan hátt sinn eiginn
„áætlunarbúskap", sem mið-
ast við það, að ekki sé eytt
meira en aflað er. Hver og
einn ákveður þá sjálfur,
hvernig hann hagar eyðslu
sinni, sparnaði og fjárfest-
ingu. Hve mikið á að leggja
upp til þess að geta gripið til
í veikindum, atvinnuleysi
eða elli? Hve mikið á að setja
til hliðar svo að hægt sé aö
stofna heimili, mæta aukn-
um kostnaði vegna barneigna
o. s. frv. — Margir þurfa líka
að gera áætlun um fram-
leiðsluna. Þeir ákveða hvað á
að rækta, framleiða eða fiska
og framkvæma síðan ákvörð-
un sína með tilliti til sölu-
möguleika og afkomu.
í algjörum áætlunarbúskap
gætir „áætlunarbúskapar"
einstaklinga ekki eins mikils
og i frjálsu hagkerfi, þar sem
hin alvitru „áætlunarráð"
taka þá að nokkru leyti ó-
makið af( einstaklingunum
með skömmtun, skyldusparn-
aði, fjárfestingartakmörkun-
um og yfirleitt með sinni föð
urlegu forsjá í efnahagsmál-
unum.
Sextug: -
Guðrún SigurðardóttSr
Aætlxinarbúskapur
fyrirtækja.
Það er kunnara en frá
þurfi að segja, að öll vel rek-
in fýfirtæki gera í ársbyrjun
rekstraráætlun, sem síðan er
reynt að framkvæma á nýja
árinu. Fyrirtæki eins og t. d.
General Motors, Ford, U S.
Steel, Lever Brothers, svo
nokkur stórfyrirtíæki séu
nefnd, gera í byrjun hvers
árs mjög ítarlegar reksturs-
áætlanir, sem mjög strang-
lega er gengið eftir að fram-
kvæmdar séu. Hve mikið á að
selja af þessari vöru eða
hinni á árinu? Hve mikið
efni, hve mikinn vinnukraft,
hve mikla auglýsingastarf-
semi þarf til þess? Hve mikla
fjárfestingu þarf til að ná
settu marki um aukna sölu,
lækkaðan framleiðslukostn-
að eða aukinn arð? Þetta eru
liðir, sem forstjórar stærri
fyrirtækja glíma við í byrj-
un hvers árs, ásamt aðstoðar
mönnum sínum, þegar þeir
semja rekstursáætlunina.
Jafnvel smáfyrirtæki, eins
og litlar prentsmiðjur eða
blöð og tímarit hér á íslandi
gera slíkar rekstursáætlanir.
Hve mikinn pappír þarf að
kaupa, hverju má eyða í
myndamót- eða aðkeypt efni?
Hvað má hafa upp úr lausa-
sölu, föstum áskrifendum,
auglýsingum? Hvað þarf að
gera til þess að endarnir nái
saman?
„Áætlunarbúskapur" af
þessu tagi er framkvæmdur
að meira eða minna leyti í
öllum löndum heims. En
hann á það sameiginlegt með
„áætlunarbúskap“ einstakl-
inga að hann nýtur sín ekki
hvað sízt í frjálsu hagkerfi.
— Enda er það svo, þegar
sósíalistar ræða um áætlun-
arbúskap, þá eiga þeir yfir-
leitt ekki við þau tvö frum-
stig hans, sem hér hafa ver-
ið gerð að umtalsefni, heldur
fyrst og fremst þau þrjú stig
hans, sem rædd verða i tveim
ur næstu greinum, og snerta
meira heildarrekstur rikisins
eða einstakra atvinnugreina.
Sextug er í dag frú Guð- 1
rún Sigurðardóttir, Máva-
hlíð 41. — Hún er fædd að
Skarfhóli í Miðfirði 14. apríl
1893, dóttir hjónanna, er þá
bjuggu þar, Kristínar Þor-
steinsdóttur og Sigurðar Hall
dórssonar hagyrðings, síðar:
á Efri-Þverá í Vesturhópi.
Stóðu aö þeim hjónum sterk-
ar bændaættir, sem margt
merkra manna er af komið,
þótt ekki verði það rakið hér.
Guðrún ólst upp hjá for-
eldrum sínum til þess að hún
giftist Karli Friðrikssyni brú
arsmið frá Bakkakoti i Víði-
dal. Bjuggu þau lengst á
Hvammstanga, en síðan í
Reykjavík en slitu þar sam-
vistum. Sjö þörn eignuðust
þau hjón, sem öll lifa, og eru
merkir borgarar: Eva, frú á
Brekku í Þingi, gift Þóri
Magnússyni, Sigurður bíla-'
smiður, giftur Sveinbjörgu
Davíðsdóttur, Ingunn, gift
Paul Bernburg hlióðfæraleik
ara, Kristín, gift Axel Magn-
ússyni forstjóra, Friðrik tré-
smíðameistari, giftur Guð-
rúnu Pétursdóttur, Baldur,1
verkam., giftur Vigfúsínu
Danjíleusardóttur, Ólafur,
prentari, giftur Rósu Guð-
jónsdóttur. Öll í Reykjavík.
hefir oft verið minnst sem
þeirrar, er stærstum arfi hafi
skilað til niðjanna. Frú Guð-
rún er ein úr þeirri hljóðlátu
fylkingu, sem með iðjusemi
og fórnfýsi tryggði sigur fram
þróunarinnar. — Móðirin,
sem elur upp stóran barna-
hóp í guðstrú og drengskap,
leggur stærsta gullið í sjóð
framtíðarinnar.
Guðrún er einlæg trúkona,
fróð og ljóðhneigð, sem hún
á kyn til, prúð í framgöngu,
glaðvær og félagslynd. sér
vel spaugilegu hliðar lífsins,
en leggur öllu gott til. Segir
Aldamótakynslóðarinnar
skemmtilega frá, enda minn-
ug. Hún er vinsæl 6g vinföst,
minnast margir skemmti-
legra stunda í návist hennar.
Þótt hún hafi ætið háft sitt
eigið heimíli,'' skipár hún
samt heiðurssætið á sjö heim
ilum barna sinna:, enda bíða
hennar þar 'alltáf 12' bafha-
börn með ' eftirvæntihg'ú." —
Mun ekki grunlatist áð þau
liti á hana seiíl yfirKéhriára,
er alltaf sé von' á'hýíúíh fýóð-
leik frá, sögðum \ þánjijhátt,
er þeim hentar bézti: ''''
Frú Guðrú'n .Hygí.uý/.Vnú á
heimili dóttur , sinnar,..,frú
Kristínar óg ‘ 'téngdasphar
Axels Magnússpnar.,J‘,j— Að
sjálfsögðu má húast. ,við að
mannmargt veýði á’ heimili
þeirra mæðg.ha...á. .þpssum
merkisdegi, því. ættingjar,
vinir og kúnningjar munu ó-
efað vilja réttp. fienhi Jj'lýja
hönd, með þökk...iyriy, liðin
kynni. .
Hinir verða þó sjálfsagt
fleiri, er aðstöðu vegna, eiga
þess ekki kost, en Véíðá að
láta sér nægja áðú;sehda
henni hugskeyti úr fjarlægð,
með beztu óskum ■ uiír'bjarta
framtíð. — Lifðu He'ilPSS'-a:
......Kuntiingi.
Góð bújörð til sölu'
Jörðin Skipanes í Leirár- og Melasveit fæst til kaups
og ábúðar í næstu fardögum að telja. Öll hús stein-
steypt. Stórt tún, allt véltækt. Mikið land þurrkað og
tilbúið til ræktunar. Mikil og góð skilyrði til Laxveiði.
Sími á staðnum um Akranes. — Semja ber við ábú-
anda og eiganda, sem gefur allar nánari upplýsingar.
Stefán Gunnarsson.
Fasteignaeigendafélag Reykjavíkur:
Aðalfundur
Fasteignaeigendafélags Reykjavíkur verður haldinn i
Verzlunarmannaheimilinu í kvöld klukkan 8,30.
DAGSKRA:
Venjuleg aöalfundarstörf.
Önnur mál.
STJÓRNIN.
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og ‘hjálp 'við
andlát og jarðarför móður okkar, tengdamóður og
ömmu, , .,,,
ÓLAFAR HALLDÓRSDÓTTUR, Vjh,,
Butru, Fljótshlíð.

Börn, tengdabörn og barnabörtp
:
Fundur verður haldinn í húsi félagsins þriðjudag-
inn 14. þ. m. kl. 8,30 e. h.
Dagskrá:
1. Lagabreytingar, síðari umræða.
2. Bifreiðastjóraráðstefnan.
3. Önnur mál.
Félagsmenn sýni skírteini við innganginn.
Stjórnin.
o
o
o

AUGLYSING
UM SÖLUSKATT
Athygli söluskattskyldra aðila í Reykjavik skal vak-
in á því, að frestur til að skila framtali til skattstof-
unnar um söluskatt fyrir 1. ársfjórðung 1953 renn-
ur út 15. þ. m.
Fyrir sama tíma ber gjaldendum að skila skattin-
um fyrir ársfjóröinginn til tollstjóraskrifstofunnar og
afhenda henni afrit af framtali.
Reykjavik, 11. april 1953,
Skattstjórinn í Reykjavík. Tollstjórinn í Reykjavík