Tíminn - 11.06.1953, Blaðsíða 5

128. í blað.
TÍMINN, fímmtudagin 11. júní 1953-
9.
FUmntud. 11. júní
Hvar^er kaup-
mannsgróðinn?
Hér í blaðinu hefir nokkru
sinni verið gerðar fyrirspurn-
5r um það’ til Morgunblaðsins
og Vísis, hvað hafi orðið af
hliðstæðum gróða kaup-
mahha við þann gróða kaup-
félaga, er þau hafa endur-
greitt viðskiptamönnum sín-
um með einum eða öðrum
hætti-undanfarin ár.
Sá samanburður lítur í
stuttu máli þannig út:
Þrátt fyrir það, þótt verð-
lag kaupfélagana sé yfir-
leitt íægra en verðlag kaup-
manna, hafa kaupfélögin í
SÍ.S. endurgreitt félags-
mönnum sínum eða lagt í
sameiginlega sjóði rúmar 38
millj. kr. á árunum 1942—
1951. Ef miðað væri við nú-
verandi gengi, myndi þessi
upphæð hækka mikið, þar
sem langmest af þessu fé er
greitt fyrir gengislækkun-
ina.
Samkvæmt upplýsingum
Björns Ólafssonar hafa
kaupfélögin 23% af verzlun
Inni, en kaupmenn 77%.
Ekki er ástæða til að ætla,
að hagnaður kaupmanna
hafi orðið hlutfallslega
minni en kaupfélaganna,
þar sem verðlag þeirra er
yfirleitt hærra og þeir
verzla með hlutfallslega
meira af álagningarháum
vörum. Þar sem endur-
greiddur tekjuafgangur
kaupfélaganna hefir numið
um 38 millj. kr. á umrædd-
úm 10 árum, ætti því til-
svarandi ágóði kaupmanna
alltaf að hafa orðið 120 milj.
kr- eða rúmlega þrisvar sinn
um meiri. Miðað við núver-
andi gengi peninga, er þessi
upphæð þó miklu hærri, þar
sem mest af þessum gróða
er fengið fyrir gengislækk-
unina.
Spurningarnar, sem Tím-
inn hefir lagt fyrir Vísi og
Mbl., eru því þessar:
Hvað hefir orðið af gróða
kaupmanna, sem er tilsvar-
andi þeim 38 millj. kr., sem
kaupfélögin hafa endurgreitt
og ætti að nema um 120 millj.
kr.? Hafa kaupmenn endur-
greitt hann viðskiptamönn-
um sínum eða lagt hann í
sameignarsjóði þeirra, eins
og kaupfélögin bafa gert?
Eða hafa þeir blátt áfram
stungið honum í eigin vasa
og þannig féflett almenning
á hinn stórkostlegasta hátt?‘.
Þessum spurningum hafa
Mbl.-og Vísir vikizt undan að
svara, nema helzt með þeim
útúrsnúningum, að þessar 120
tthllj. hafi allar farið í
skgtta! Slíkt er vitanlega
alveg út í hött, þar sem mjög
lítill munur er nú orðinn á
skattabyrðum kaupfélaga og
kaupmápna, eins . og sést á
því, að samvinnufélögin og
fyrirtæki þeirra eru lang-
stærstu skatta- og útsvars-
greiðendúr t flestum kaup-1
stöðum og kauptúnum lands-
ins-
Þessi útúrsnúningur Mbl. >
og Vísis er því ekkert annað
en merki þess, að blöðin
treysta sér ekki til að svara
spumingunum hreinlega.Þau
pora ékki að játa það hrein-
lega, hvert kaupmannagróð-
ifln::háfi farið.
Flótti frá framboðsfundum' Ávííavangi
Eftir 1‘orft Björnsson, frambjóðanda Fram
sóknarfl. í Gullbringu- og Kjósarsýslu
í tilefni þess að þeir Ólaf-
ur Thors, Guðmundur í. Guð
mundsson, Finnbogi Rútur
Valdimarsson og Egill Bjarna
son, frambjóðendur í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu við
Alþingiskosningarnar 28. þ.
m., hafa gefið út sameigin-
lega tilkynningu, dags 8. þ.
m., um að þeir hafi ákveöið
að taka ekki þátt í sameigin
legum framboðsfundum í sýsl
unni og sinna ekki áskorunum
um aö mæta á slíkum fund-
um, vil ég taka eftirfarandi
fram:
Það er rótgróin venja hér
á landi að frambjóðendur til
Alþingis í einmennings- og
tvímenningsk j ördæmum
halda sameiginlega framboðs
fundi. Þar leiða frambjóðend
ur saman hesta sina, sækja
mál sitt og verja. Þar gefst
kjósendum tækifæri til að
hlýöa á rökræður frambjóð-
enda og hvernig þeir halda á
máli sínu, sem hlýtur að vera
| kjósendum til leiðbeiningar
um hvernig frambjóðendur
myndu halda á málum um-
bjóðenda sinna, ef kosnir
' væru. Þessir fundir hafa ver-
1 ið taldir bæði réttur kjós-
Jenda og skylda frambjóð-
enda.
Þennan rétt og þessa
skyldu hafa frambjóðendur í
Gullbringu- og Kjósarsýslu
einnig um langan aldur við-
urkennt. Þeir hafa alla jafn-
an haldið sameiginlega fram
boðsfundi og hefir hinn kjör
dæmakjörni þingmaður haft
frumkvæði að þeim.
Þannig var það fyrir sein-
ustu Alþingiskosningar 1949.
' Þá kvaddi Ólafur Thors hina
f rambj óðendurna þr j á á
fund til viðræðna um sam-
eiginlega framboðsfundi. Síð-
an voru haldnir 10 fundir
víðsvegar í kjördæminu.
Núna fyrir kosningarnar
28. júní er allt annar háttur
á hafður. Frambjóðendur
hafa aldrei verið kvaddir á
fund til viðræðna um sam-
eiginlega framboðsfundi.
Ólafur Thors hringdi hinsveg
ar til mín líklega 29. f. m. og
skýrði mér frá þvi, að
hann ætlaöi að tala við þing
mennina Guðmund í- Guð-
mundsson og Finnboga Rút
Valdimarsson um framboðs-
fundi. í samtali þessu skýrði
ég Ólafi strax frá minni skoð-
un, sem væri sú, að allir fram
bjóðendur ættu að halda
sameiginlega framboðsfundi í
hverjum hreppi og leyfa inn
anhéraðsmönnum að taka til I
máls ef þeir vildu. Nú hefir!
komið á daginn að þeir Ólaf- j
ur, Guömundur í. og Finn- S
bogi Rútur hafa gert með sér j
samkomulag um að hafaj
enga framboðsfundi og hefir j
þeim svo tekist að fleka einn
frambj óðanda til viðbótar til
að undirrita samkomulagið.
Aðalrökin, sem þeir fjór-
menningar hafa tínt til fyrir
samkomulagi sinu eru þessi:
1. Kjördæmið er hið „lang
fjölmennasta" utan Reykja-
vikur og „eitt hið víðlend-
asta“. 2. Fundartími yrði a.
m. k. 7—8 klst á hverjum
stað og fundarstaöir eigi
færri en 13—14. 3. „Langt er
frá þvi að allir kjósendur
eigi þess kost að sækja fram-
boðsfundi þótt haldnir yrðu
(og) óvíst að þeir, sem þá
sæktp, gætu allir gefið sér
binda fundi ekki við hreppa
heldur stærri svæði og þann-
ig fækka fundum.
3. Það hlýtur jafnan að
vera svo um einhverja kjós-
endur, að þeir eigi þess ekki
lcost að sækja framboösfundi
eða sitja þá til enda. En ef á
að afnema sameiginlega
framboðsfundi í Gullbringu-
og Kjósarsýslu af þeim á-
stæðum er áreiðanlega hægt
að leggja slíka fundi niður í
öllum kjördæmum landsins
Svar Þjóöviljans.
í fyrradag birtist hér f
blaöinu ýtarleg og rökstudd
grein, þar sem sýnt var
fram á, aö yfirgangs- og
hernaðarstefna kommún-
ista gerði það óhjákvæmi-
legt, að nokkrar hervarnir
væru á íslandi, eins og nú
er ástatt í alþjóðamálum.
Þjóðviljinn í gær reynir
ekki neitt til þess að hrófla
við þessum röksemdum, en
skrifar hins vegar níðgrein
um Tímann cg kallar hann
klámblað!
Þetta svar Þjóðviljans
sýnir þaö bezt, að kommún-
istar treysta sér ekki til að
hnekkja þeirri staðreynd,
að það er yfirgangsstefna
þeirra, sem gerir hervarnir
óhjákvæmilegar hér á
landi, eins og á Norðurlönd-
um. Vegna þess, að rökin
brestur þá, grípa þeir til
níðs og uppnefna Slíkur
málflutningur svarar sér
bezt sjálfur.
í liðsbón.
og reyndar einnig flokks-
tíma*til"að sitja þá til enda íundi. Og hversvegna má
.« 4 „Fjöldi fundar-.ekki haldá fundi fyrir alla
nianna yrði ’að standa úti“. hina, sem eiga þess kost að
Vil ég víkja nokkrum orð- sækja fundi? Það kemur
um að þessum rökum þeirra greinilega fram í tilkynningu
félaga I fjórmenninganna að þeir
1. Kjósendur í Gullbringu-1 trúa ekki sjálfir á þessi rök
og Kj ósarsýslu eru nú aðeins sín.
nokkrum hundruðum fleiril 4. Þeir óttast nefnilega aö
en kjósendur í sumum öðrum svo margir myndu sækja
kjördæmum, þar sem engum' sameiginlega framboösfundi
að af-
að „fjöldi fundarmanna yrði
manni dettur í hug
nema sameiginlega fram-
boðsfundi. Þá hefir Gull-
bringu- og Kjósarsýsla ekki
svo vitað sé stækkað frá því
í kosningunum 1949, þegar.
frambj óðendur í sýslunni j yrðu „að standa úti“. Jábræð
létu ekki „víðlendi“ hennar ur Finnboga Rúts Valdimars
áð standa úti“. En meðal ann
ara orða: Ólafur Thors kyn-
okaði sér ekki við að halda
ræðu á sjómannadeginum 7.
þ. m. þó að áheyrendur hans
draga úr sér kjark til funda-
halda.
2. Fundur þar sem hver
hinna sex frambjóðenda
fengi samtals 50 mínútna
ræðutíma tæki 5 klst. Væri
ræðutími hvers frambjóð-
anda samtals 40 mínútur
væri fundartíminn 4 klst. og
væri ræðutíminn 30 mínútur
væri fundartíminn aðeins 3
klst. — Aldrei hefir verið
reynt að fá samkomulag
frambjóðendanna um að
Það mun því vonlaust að
vera að reyna að neyða þau
til að svara. Almenningur
allur veit líka svarið. Kaup-
mannagróðinn hefir orðið
einkaeign tiltölulega fárra
manna, sem hafa notað
hann sem eyðslueyri eða til
þess að tryggja sér meiri
völd og yfirráð í þjóðfélag-
inu. Fyrir almenning í land
inu eru þessar 120 millj. því
tapað fé.
Sá samanburður, sem hér
er nefndur, sýnir betur en
flest annað, mun samvinnu-
verzlunarinnar , og kaup-
mannaverzlunarinnar. Árang
ur samvinnustefnunnar er sá,
að 38 millj- kr. renna aftur
frá verzluninni í vasa almenn
ings og verða til margvíslegra
hagsbóta og varanlegra fram
fara í viðkomandi byggðar-
lögum. Afleiðing kaupmanna
verzlunarinnar er hins vegar
sú, að 120 millj. kr. renna í
vasa einstakra manna, sem
nota þetta fé til óhófslifnað-
ar og einkaþarfa, er stríða
meira og minna gegn hags-
munum almennings.
Af þessu er hin mikla reiði
braskaranna í garð sam-
vinnuhreyfingarinnar líka
sprottin. Af þessu eru árás-
irnar í Mbl. og Vísi sprottn-
ar. Ef kaupfélaganna hefði
ekki notið við, hefðu millilið-
irnir ekki aðeins hlotið 120
millj., heldur 38 millj líka-
Þess vegna hamast þeir gegn
samvinnuhreyfingunni og
vilja hana feiga.
Árásir þeirra og níð munu
hins vegar bera öfugan ár-
angur við það, sem ætlað er.
Almenningur lærir það enn
betur af þessum umræðum
en ella, að það er meira hags
munamál hans en flest eða
allt annað að efla samvinnu-
starfsemina. Þess vegna
munu umbótamenn til sveita
og sjávar fylkja sér fastar
um flokk samvinnunnar,
Framsóknarflokkinn, í kosn-
ingunum 28. júní en nokkru
sinni fyrr.
sonar héldu um daginn port
fund við Miðbæjarbarnaskól-
ann í Reykjavík og þar urðu
allir fundarmenn „að standa
úti“. Á fundum verkalýðsfé-
laganna 1. mai þurfa einnig
allir fundarmenn „að standa
úti.“. En á Suðurnesjum cr
ófært að áliti fjórmenning-
anna að halda sameiginlegan
iramboðsfund af ótta við
það að „fjöldi fundarmanna
yrði að standa úti“.
Framangreind rök fjór-
menninganna eru aðeins yfir
varp eitt. Það eru aðrar á-
stæður fyrir því að þeir vilja
ekki sameiginlega framboðs
fundi. Hver hinna fjögurra
frambjóðenda hefir sína sér
stöku ástæðu.
En eitt er ljóst af tilkynn-
ingu fjórmenninganna. Þeir
telja eftir sér að halda fund-
ina. Þeir telja eftir sér ferða
lögin til og frá fundum í hinu
„víðlenda" kjördæmi og
nokkra klukkustunda setu á
fundi. Þetta er í góðu sam-
ræmi við dugnaö þingmanns
kjördæmisins við að halda
leiðarþing þar.
Það er orðið gustukaverk
að losa þingmennina þrjá
við erilinn og erfiðið, sem
þeir verða fyrir að vera þing'
menn fyrir „langfjölmenn-
asta kjördæmi landsins utan
Reykjavíkur og um leið eitt
hið víðlendasta“.
Þeir félagar hafa ekki feng
ið kjördæmi við sitt hæfi.
Þeir hefðu allir átt að bjóða
sig fram í fólkfæsta og land-
þrengsta kjördæmi landsins.
Gisli Jónsson er nú orð-
inn svo hræddur við þaff aff
falla í Barffastrandarsýslu,
aff hann hefir leitaff liffs hjá
kommúnistum. Sama hafa
fleiri frambjóðendur Sjálf-
stæðisflpkksins gert, er telja
sig í hættu stadda. Óvíst er
enn talið, hver svör komm-
únista verða, en áreiðan-
legt er, að þeir verffa dýr-
keyptir, ef úr samningum
vcrður.
Mbl. hefir undanfarið bor
ið þess glögg merki, aff Sjálf
stæðismenn eru í umræddri
liðsbón. Þaff hefir aldrei
skrifað eins lítið um komm-
únista, en beint öllum sin-
um vopnum gegn Fram-
sóknarflokknum og Lýðveld
isflokknum.
Valdbeiting.
Dómsmálaráðherrann hef
ir enn sýnt það, þó í litlu
sé, aff hann lítur á ráffherra
vald sitt sem flokksvald. —
Þess vegna hefir hann látiff
ráffuneyti sitt heimta með-
mælendalista nýju flokk-
anna af landkjörstjórn, svo
að flokksskrifstofa hans
gæti fengið greiðari aðgang
að þeim. Þetta var hins veg-
ar óþarfi fyrir ráðherrann,
þar sem hér er að sjálfsögðu
um opinber gögn aff ræffa,
sem flokkarnir eiga aff hafa
affgang aff. En ráðherrann
hefir viljað skapa flokki
sinum bezta aðstöðu og grip
ið til ráðherravaldsins í því
skyni. Þótt þetta geti ekki
talizt stórt afbrot, sýnir þaff
eigi að síður vel hugarfarið,
sem býr inni fyrir.
Uggur íhaldsins.
Astandið í íhaldsherbúðun
um í Reykjavik er nú einna
líkast því og gerist í komm-
únistaflokkum austan járn-
tjaldsins, þar sem hver og
einn er tortryggður meira og
minna fyrir að vera svikari.
Forkólfar Sjálfstæðisflokks-
ins óttast, að fylgi Lýðveldis
flokksins sé miklu meira en
smalar þeirra verða varir
viff og tortryggja því næst-
um hvern sem er. í samtöl-
um viðurkenna þeir, að þeir
hafi aldrei veriff eins óvissir
um fylgi sitt hér í bænum
og nú. ,