Tíminn - 24.12.1953, Blaðsíða 43

JDLABLAÐ TIMAN5 1953
43
um a'ö liggja að verða frjálsar
manneskjur, enda þótt rofa virtist
til í bili. Hvort sem Sunnefa hefði
unnið eiðinn eða ekki, þegar á
reyndi, þá kom það aldrei til, þvi
hún lézt áður en því yrði komið í
framkvæmd. Það var, eftir því sem
næst verður komist, árið 1757, var
hún þá 34 ára og hafði verið fangi
frá 16 ára aldri. Var mjög „mis-
rætt“ um dauða hennar (Esphólín),
og verður nánar að því vikið.
Eftir lát Sunnefu er mál Jóns
bróður hennar enn tekið fyrir í yf-
irdómi á Alþingi, og Jón Snorrason
sýslumaður skipaður verj andi hans.
Vörn hans virðist hafa verið mjög
skörp og athyglisverð. Hann bend-
ir á, að ef Sunnefa hefði lifað, hefði
hún unnið eiðinn, og hefði það leitt
til sýknu Jóns. Hún sé nú látin, en
hafi haldið fast við neitun sína
fraim í andlátið, og sé þaö, sem
maður staðhæfi á svo örlagaþrung-
inni stund, jafngilt eiði. Hlýtur aö
verða að fallast á þessa skoðun.
Hinsvegar er ekki vitað, hvaðan
verjandinn hefir þetta, og lítur út
fyrir, að Sunnefa hafi verið innt
eftir þessu á banastund. Ekki töldu
yfirdómendur samt fært að ganga
fram hjá játningu Jóns, og dæmdu
hann enn til lífláts, en skjóta skyldi
framkvæmd dómsins til konungsúr-
skurðar. Er mælt, að lögmaðurinn,
Sveinn Sölvason, hafi tárfellt, þeg-
ar dómurinn var upp kveðinn. Virð-
ist af ýmsu, að töluvert hafi þótt til
Jóns koma eins og systur hans, og
„aumkuðu margir óhamingju
þeirra systkina,“ segir Gísli Kon-
ráðsson.
Líflátsdómi Jóns var síðan breytt
með konungsúrskurði í ævilanga
þrælkunarvinnu í Friðrikshafnar-
kastala, en það kom aldrei til
framkvæmda, þar sem Jón andað-
ist áður en ha-nn yrði fluttur utan.
Hann var 32 ára er hann lézt, og
hafði þá verið fangi síðan hann
var 14 ára. Lýkur þar með harm-
sögu systkinanna.
VII.
Af þessu, sem nú hefir verið rak-
ið, virðist mega ráða með yfirgnæf-
andi líkum, að Wium sýslumaður
hafi verið saklaus af grunsemdum
þeim og sakargiftum, sem hann
hefir legið undir, fyrir skírlífisbrot,
valdníðslu, dómsmorð og meinsæri.
Því fer svo fjarri, að hann hafi
dæmt systkinin gegn betri vitund,
að allt bendir þvert á móti til þess,
að hann hafi beinlínis vilj að hj álpa
þeim til að umflýja hin ömurlegu
örlög, sem að þeirra tíma réttar-
fari beið þeirra.
En hver er þá sannleikurinn um
endalok Sunnefu? Þrálátur orðróm
ur hefir jafnan gengið um það, að
Wium hafi átt að stytta henni
aldur, eftir að hún kom aftur í vörzl
ur hans sem fangi, en áður en hún
fengi unnið eiðinn, svo sem fyrr
segir. Um það atriði liggur ekki
fyrir nein rannsókn, og eiginlega
ekkert við að styðjast nema get-
gátur og sagnir. Til er örnefnið
Sunnefuhylur skammt frá Skriðu-
klaustri, og samkvæmt þjóðsögu
(E. H. K.) á Sunnefu að hafa ver-
ið drekkt þar.
Það má því slá því föstu strax, að
ekki er nokkur minnsti fótur fyrir
þeirri frásögn.
Þannig var málum háttað, að
þegar Wium fékk sýsluna aftur
samkvæmt dómi hæstaréttar,
skyldi hann og taka fangana til sín
á ný til varðveizlu, þar sem ekkert
eiginlegt fangelsi var til í landinu.
Óneitanlega var þetta samt nokk-
uð kaldranaleg ráðstöfun, a. m. k.
hvað Sunnefu snerti, og getur mað-
ur ekki varist þeirri hugsun, að
Wíum hafi, eftir allt sem á und-
an var gengið, verið farið að liggja
þungt hugur til hennar. Ekki er
þess þó getið sérstaklega, að hann
hafi beitt hana neinum harðræð-
um, t. d. látið leggja hana í járn,
eins og í rauninni var þó skylt.
Hefði þess væntanlega verið getið,
ef hún hefði verið beitt slíkri
harðneskju, því á fjölmennu sýslu-
mannssetri hefði slíkt ekki dulizt,
og alveg áreiöanlega ekki verið lát-
ið liggja í láginni. Sama er að segja
um þá grunsemd, sem fram kemur
hjá Gísla Konráössyni, að hún hafi
verið „drepin úr hor ella ófeiti“, og
hafi þó margir talið, aö með þessu
ætti að „frelsa hana frá aftöku“.
Aö vísu gengu yfir Austurland á
þessum árum einhver mestu harð-
indi og hungursneyð, sem sögur
fara af, og hrundi fólkið niöur í
hrönnum úr „hor og ófeiti“. Verð-
ur því ekkert um það fullyrt né fyr-
ir það tekið, að hið mikla hallæri
og almenni skortur hafi að ein-
hverju leyti átt þátt í því, að Sunn-
efu varð ekki lengra lífs auðið, en
hitt má telja jafn víst, að ef sýslu-
maður hefði beinlínis látið svelta
hana, hefði fljótlega verið eftir því
tekið, og vissulega ekki látiö liggja
i þagnargildi, þar sem hatramir ó-
vildarmenn sýslumanns voru á
næstu grösum, t. d. Hjörleifur pró-
fastur á Valþjófsstað, næsta bæ við
sýslumannssetrið, og Pétur sýslu-
maður á Ketilsstöðum Þorsteins-
son, sækjandi Sunnefumálanna og
höfuðfjandmaður Wiums. Vissu-
lega hefðu þeir ekki látið Wium
undan bera, ef hann hefði þannig
komið í höggfæri. Þetta hefir Wi-
um og verið fullljóst. Meðan mál-
um hans og Sunnefu var enn ekki
að fullu lokið, voru þau bæði und-
ir „smásjá stórvelda“ í landinu.
Fráfall Sunnefu hlaut á þessum
tíma — þótt að bæri með „eðlileg-
um“ hætti — að skapa sýslumanni
nokkurn vanda. Það er því „blátt
áfram óhugsandi“, að hann hafi
ráðið henni bana, og „bætt þarmeð
á sig nýjum vandræðum“ (próf.
G. J.), enda þótt hitt sé rétt, að
honum mátti ekki á sama standa
að hún kæmi því við að vinna eiö-
inn. En þótt sýslumanni væri þaö
vitaskuid nokkurs virði að koma í
veg fyrir það, þá skapar það út af
fyrir sig engar líkur fyrir því, að
hann hafi framið slíkan glæp. Það
er því og hæpið í Æfiskrám P.E.Ó.,
að fráfall Sunnefu hafi „mjög leyst
úr vanda sýslumanns", það setti
hann þvert á móti í mjög hættu-
lega aðstööu, enda var t. d. mál
Jóns Sunnefubróður enn ódæmt á
Alþingi, og ekkert trúlegra, en
krafið yrði sagna um afdrif Sunn-
efu í sambandi við það mál.
Þegar allt þetta er virt sýnist
liggja nokkurnveginn ljóst fyrir, aö
kvittur þessi um grunsamleg enda-
lok Sunnefu sé ekki annað en róg-
ur og álygar, vafalaust undan rifj-
um óvildarmanna Wiums, til sára-
móta fyrir ófarir þeirra í hæstarétti
etc, og hafi rógur þessi síðan orö-
ið lífseigari vegna vísunnar og
vegna ýmiskonar þjóðsagna og ör-
nefna, svo sem t. d. „Sunnefuhyl-
ur“, sem fyrr er greint. Hefði nokk-
ur fótur verið fyrir þessu, er ná-
lega óhugsandi annað en það hefði
borið á góma í sambandi við á-
framhaldandi rannsókn þessara
mála, en hvorki Jón Sunnefubróöir
né verjandi hans, Jón Snorrason,
né heldur höfuðandstæðingur Wi-
ums, sækjandi málsins, Pétur sýslu
maður Þorsteinsson, vikja að þvi
einu orði, að nokkuð hafi þótt
grunsamlegt um fráfall Sunneíu.
Og eftirtektarvert er, að í æviminn-
ingu P. Þ. (Kbh. 1820), þar sem
Wium er þó ekki borin vel sagan í
sambandi við þessi mál, er hvergi
látið liggja að því, að andlát Sunn-
i
Olíusamlag Fáskrúðsfírðinga
FASKRUDSFERÐI
TILKYNNIR:
Höfum ávallt fyrirtiggjandL:
Gasolíu frá birgbageymi.
Benzín frá birgðageymi.
Ljósolíu á tunnum.
Smurningsolíur af öllum tegundum í ýmsum umbubum.
Koppafeiti og fl. tegundir af feiti.
Munum kappkosta að veiia vibskiptamönnum
vorum hina beztu fojónustu.
Reynib vibskiptin.
GLEÐILEG JÓLÍ - FARSÆLT KOMANDI AR!
usamlag Fáskrúðsfirðinga
FASKRUÐSFIRÐI — SIMI 7