Tíminn - 23.07.1954, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, föstudaginn 23. júlí 1954.
1G2. blað,
FRELSIÐ OG ÞJÓÐIN
Háttvirtu áheyrendur!
Viö erum hingað komin til
þess, að minnast hins endur-
urreista lýðveldis á 10 ára af
maeli þess. Við viljum minn-
ast þess hér á þessum stað,
vegna þess, að hér stóð vagga
þess manns, sem við tvímæla
laust eigum mest að þakka í
sjálfstæðisbaráttunni, Jóns
Sigurðssonar forseta, sem var
fæddur hér á Hrafnseyri, 17.
júní 1811. Þetta mikla verk
Jóns Sigurðssonar í endur-
reisn lýðveldisins hefir verið
viðurkennt fyrir alþjóð með
því að endurreisa það á af-
mælisdegi hans og gera hann
að árlegum þjóðhátíðardegi. i
En hverju er þá að fagna
og hvers að minnast í sam-
bandi við þetta frelsi og sjálf
stæði, sem svo mikið og hátt
er um talað, eru þetta ekki ^
innantóm orð, sem ekki hafa !
neitt raunhæft gildi? Til
þess að svara þessum spurn-
ingum og skilja þær til hlítar,
þurfum við að líta til baka,
yfir okkar þjóðarsögu. Allt til
þeirra tíma, er: „Gnoð úr hafi
skrautleg skreið, skein á jök-
ulfjöllin heið. Ingólfur þá
eygði fyrst ísland morgun-
gejslum kvsst.“
Landnámsmennirnir voru
miklir frelsisins menn. Þeir
komu hingað til lands til að
öðlast aftur það frelsi, sem
þeir voru að glata í heima-
landi sínu. Hér reistu þeir
byggðir og bú og undu glaðir
við sitt engum háðir. í
Og er stundir liðu, settu
þeir sér sameiginleg allsherj-
arlög með samkomum, er þeir
nefndu Alþingi, og var það
háð í fyrsta sinn á Þingvelli1
í júní 930 og eru því 1024 ár
síðan, núna þessa dagana, og
er það eitt hið elzta þjóðþing,
sem um er vitað. Enda sagði
einn enski fulltrúinn á Alþin
ishátíðinni 1930: „Að Alþingi
íslendinga gæti verið amma
Parlamentisins (enska þings-
ins),“ en hann hefði áður
haldið að enska þingið væri
eitt hið allra elzta. Á þessu
sést að íslendingar vildu
snemma ráða sér sjálfir og
skipa málum sínum eftir eig
in geðþótta. Með stofnun Al-
þingis hófst glæsilegt og
merkilegt tímabil í sögu þjóð
arinnar, sem nefnt hefir verið
Söguöid eða Gullöld. Mörgum
finnst sumt, sem gerðist á
þessu tímabili, lítið hrósvert,
svo sem vígaferli og róstur
ýmiss konar. Margt af þessu
var þó merki frelsis og sjálf-
stæðis, enginn vildi vera öðr-
um háður á neinn hátt eða
vamm sitt vita að nokkru
leyti.
En því er ekki að neita, að
þessir feður okkar voru óbil-
gjarnir um margt, miklir fyrir
sér og þrætugjarnir, en höfð-
ingjar í lund, sem áttu erfitt
með að lúta boði eða banni
annarra. Þetta fundu þeir
sjálfir og settu sér snemma
lög og reglur til að fara eftir
með stofnun Alþingis. Ekki
gátu þessi lög þó komið i veg
fyrir, að þjóðin missti stjórn-
frelsi sitt, rúmum þrem öld-
um eftir stofnun Alþingis.
Með afsali valds íslendinga
sjálfra yfir málum sínum til
erlends þjóðhöfðingja árið
1262—64 er brotið í blað í okk
ar þjóðarsögu. Þá hefst hið
dimma sjö alda tímabil í sögu
þjóðarinnar, ef svo mætti að
orði komast. Þótt ekki sé
alltaf jafn dimmt yfir þessu
tímabili, þá hvílir yfir því
skuggi ófrelsisins. í fyrstu
varð ekki mikil breyting eftir
eftír MagasEr Gnðmumlsson ©dclviía.
flsiíí á að Safnseyri 17. júuí 1954.
valdaafsalið 1262, íslending-
ar sigldu skipum sínum enn
um skeið til annarra landa.
Ritstörf voru stunduð og líð-
an þjóðarinnar ailgóð fyrst í
stað. Afturförin kemur smátt
og smátt eins og þung, lam-
andi hönd sé lögð á hjarta
þjóðarinnar, svo að henni
verður æ þyngra og þyngra
um andardráttinn, unz tví-
sýnt er um, hvort hún fær
dregið andann lengur. íslend
ingar hætta smám saman að
sigla milli landa, skipum
þeirra fækkar, unz þeir eiga
ekkert haffært skip eftir. Þeir
fara að setja allt sitt traust
á hinn framandi þjóðhöfð-
ingja, enda hafði því verið
heitið í Gamla sáttmála, að
sex hafskip skildu ganga til
landsins ár hvert. En þetta
brást eins og svo margt ann-
að í viðskiptum okkar við
hina erlendu vaidsmenn. Tök
um nú eftir því, hve nátengd
ir við erum hafinu. Þegar
þjóðin á nóg skip bæði til
utanlandssiglinga og fiski-
veiða, er líðan hennar bæri-
leg, þegar niðurlæging henn-
ar er sem mest, á hún fáar
lega þjóðfrelsisbarátta; hann
gaf út tímaritið Ármann á
Alþingi og ræddi þar fram-
faramál íslendinga. En eins
og svo mörgum góðum dreng
varð þjóðin aö sjá af honum
á unga aldri. Fjölnismenn
koma næstir með listaskáid-
ið góða, Jónas Hallgrímsson,
og vinnuvíkinginn Tómas Sæ
mundsson og fleiri góða menn
innan borðs. En enn er það
sama sagan; Jónasar og Tóm-
asar naut ekki lengi við. En
það er eins og þessir menn
séu sendir til að jafna veg-
inn fyrir þann, sem næstur
kemur.
Jón Sigurðsson kemur til
Kaupmannahafnar í sama
mund og Baldvin Einarsson
andast og er þá aðeins 22 ára
að aldri. Hann hneigðist fljót
lega að stjórnmálum, honum
voru líka gefnir beztu kostir
stjórnmálamannsins: Góðar
gáfur, atorka, ósérplægni,
þrautseigja og óbilandi vilja-
festa. Hann hefir verið nefnd
ur: Sómi íslands, sverð þess
og skjöldur í sjálfstæðisbar-
áttunni. Honum er einnig
gefið það langlífi að geta
Refur
hljóðs:
bómái hefir kvatt sér
„Heill og sæll, Starkaður!
Óð'arþráin eins og forðum,
enn er rík í mínu sinni.
Ferðasögu í fáum oröum,
flyt ég nú í baðstofunni.
Ljóðum þínum lof skal tjá,
létt er strengur sleginn.
Birtu skáldsins blysum frá
bregður fram á veginn.
A Akureyri fann ég meðal annarra
gamlan kennara minn, Júníus Jóns-
son, fyrrverandi verkstjóra, en hann
var barnakennari í Staðarsveit vet-
Mun ég þar teygja lopann svo urna 1913 og 14. Júníus er maður
glaðlyndur og skemmtilegur og hinn
bezti drengur, mörgum að góðu
kunnur. Tók hann mér sem góðum
vini og lærisveini.
lítið sem mér er unnt. Geta vil ég
þess, áður en lengra er farið, að
ég er nú aifluttur af Akranesi vest
ur í mína góðu og gömlu sveit á
Snæfellsnesi og á þar mitt lög-
heimili eftirleiðis, þvi:
fleytur og smáar. Þetta gildir (beitt kröftum sínum á öllum
jafnt um fortíð og nútið. aldursskeiðum. — Jón átti
Tímabil einokunarverzlunar- iengst af heima í Khöfn eftir
innar verður að teljast það fyrstu komu sína þangað og
erfiðasta, sem lagt hefir ver- vann að velferðarmálum fs-
ið á íslenzku þjóðina af er- íands embættislaus og þar af
lendu valdi, því að þá bættist íeiðandi oft við þröng kjör
þessi mikla skerðing á ein- fjárhagslega. Þótt Jón liíði
staklingsfrelsi við hið stjórn þag ekki að sjá allar óskir
arfarslega, en það ófrelsi sínar rætast, þá komst margt
eigum vði íslendingar ekki til betri vegar þjóðinni til
síður erfitt með að þola.
handa um hans daga og full
Beztar kenndir hjá mér lirærast
heima þars ég elska flest.
Loft er hreinast, hafið tærast,
himinn hvergi blárri sést.
Svo komst ég að orði í ljóði, er
ég kvað við komu mína vestur. En
áfram með söguna:
Ég flutti mig vestur í Staðarsveit
seint í maí s. 1., og ferðaðist þá
víða um Snæfellsnes, m. a. kom
/ Hörgárdal dvaldi ég í rúma
viku og kom þar á ýmsa staði og
var hvarvetna vel tekið. Meðal ann-
ars kom ég að Skriðu, en þar er
hinn frægi trjálundur, sem talinn er
140 ára gamall, gróðursettur af Þor,
iáki Kernisted. Munu hæstu trén
þar vera orðin um 15- metra há og
hin fegurstu. Á Skriðu fékk ég hin-
ar alúðiegustu og beztu viðtökur, og
eru bóndinn þar og börn hans ná-
komnir ættingjar mínir. j
I
i
Einn daginn meðan ég dvaldi þar
ég í Grundarfjörð og var þar í nyrðra fór ég inn að Sörlatungu og.
nokkrar nætur. Gisti þar hjá gömlu heimsótti Gunnar S. Hafdal skáld,
vinafólki mínu, Lárusi Jónssyni frá er þar býr nú. Var ég honum au-
Gröf og Halldóru Jóhannsdóttur fúsugestur og ræddum við margt!
frá Kverná, er nú búa í Grafar-' saman.Gisti ég þar um nóttina í
nesi, en hjá þeim hefi ég jafnan hinu bezta yfirlæti. Sörlatunga er,
átt góðu að mæta frá fyrstu tíð, eins og kunnugt er, í mynni Bark-
sem öðrum Grundfirðingum. Færi árdals, sem er djúpur og þröngurt
ég þeim, og öðrum þar, mínar dalur inn af Þelamörk. Gengum vi3
beztu þakkir fyrir viðtökurnar. | Gunnar um kvöldið langt inn 1
Ýmsar stökur kvað ég í þessu þennan dal og kannaði ég þar nýjai
ferðalagi, sem eigi verða þó hér stigu. í Barkárdal er nú einn bæn
birtar. Læt þó eina fara, er ég kvað
undir borðum á bæ einum í Stað-
arsveit:
Bezta fæða er boðin segg,
býsn er getur étið:
Slátur, nýmjólk, æðaregg
einnig hangiketið.
Og er þetta matarguðspjall Refs
bónda.
Þessar dimmu aldir þokast víst er, að engum eigum við
áfram hægt og hægt, svo fer eins mikið að þakka og hon-
aftur að rofa til. Alltaf voru um, að haldið er hátíðlegt 10
uppi á þessu tímabili merki- ára afmæli lýðveldisins í dag.
legir einstaklingar meðal | Alþingi hafði verið lagt nið vaS " stað£STTlíu? Þ«
þjóðarmnar, þott ekki verði ur um aldamotin 1800, en var vel Get því >sungið minn söknuð
aðrir nefndir hér en nokkrir endurreist 1845 á hans fyrri
þeirra, sem koma við sögu baráttuárum. Verzlunin var
endurreisnartímabilsins. Vil gefin frjáls í hans tið og mest
ég fyrstan nefna Skúla Magn fyrir hans ótrauðu baráttu.
ússon, sem nefndur hefir ver-J Og að endingu kom stjórn-
ið faðir Reykjavikur. Hann1 arskráin 1874, sem færði Al-
hiaut fyrstur íslendinga þá'þingi fullt löggjafarvald og
virðingarstöðu að vera skip-1 aðskilinn fjárhag Danmerk-
aður landfógeti. Skúli var ^ Ur og íslands. Hér verður ekki
fæddur réttri öld á undan'mikið sagt um líf og starf
Jóni Sigurðssyni. Skúli sneri þessa þjóðskörungs okkar,
sér að því að bæta verzlunina epda ekki á allra færi að gera
og efla iðnað landsmanna. Þá það, svo vel sé. Þess þarf held
var vegur einokunarverzlun- ur ekki, því að hann er orö-
arinnar sem mestur. Skúli inn svo samgróinn vitund
átti í miklum erjum við kaup þjóðarinnar, að mætti hann
menn og varð nokkuð ágengt dýrlingur kallast. Þó veit fólk
í því að klekkja á þeim, og að sjálfsögöu mismikið um
bjarga fólki frá hungurdauða Hf hans og starf. En það
með því að opna verzlanir, er mætti í stuttu máli segja: Að
Iokaðar voru að vetrinum. hann lét sér ekkert mál ó-
Einu sinni, er Skúli hafði feng
ið kaupmenn dæmda fyrir ó-
löglega verzlun og verzlun-
in var boðin upp, vildi enginn
bjóða í hana. Eggerti Ólafs-
syni sárnaði þá niðurlæging
þjóðar sinnar og kvað vísu
þessa:
Fyrr þín gæði fýsileg
fjöldi sótti þjóða.
Nú-vill enginn eiga þig
ættarjörðin góða.
Jón Eiríksson, sem starfaði
í stjórnarráði Dana, vann
eftir mætti að velferðarmál-
um íslendinga á sama tíma
og Skúli Magnússon, en mætti
litlum skilningi og þreyttist
i starfi og fyrirfór sér tæp-
lega sextugur að aldri. Þá
varð Skúla að orði: „Þar gátu
þeir farið með hann, nú er uti
um ísland“. En með Baldvini
Einarssyni, á fyrri hluta nítj-
ándu aldar, hefst hin eigin-f
viðkomandi, er snerti Island
eða íslendinga. Það mátti
einu gilda, hvort það var
fiskveiðar, landbúnaður, verzl
un eða menntamál. Hann átti
fyrstu hugmyndina að há-
skóla hér á landi. Hann sann
aði fyrstur manna íslend-
ingum áþreifanlega, að bók-
vitið væri hægt að láta i ask-
ana. Hann hafði engin vopn
í höndum í baráttunni við
Dani, önnur en þekkingu
sína á sögu íslenzku þjóðar-
innar, en þessum vopnum
beitti hann af þeirri snilli og
festu, að danska stjórnin lét
undan síga, fet fyrir fet. Þeg-
ar Jón Sigurðsson féll frá ár-
ið 1879 var hagur þjóðarinn-
ar stórlega farinn að batna
á sumum sviðum. En þótt mik
ið væri eftir enn til þess að
ná fullu stjórnfrelsi, þá var
nú svo komið, að íslendingar
burt, um sumarkvöld við Álfta-
vatnið bjarta." Margs væri hægt
að minnast frá þessu ferðalagi um
Snæfellsnes, en ég læt þetta.nægja.
Snemma í júní s. 1. fór ég svo
norður í Eyjafjörð og Akureyri og
dvaldi á þeim stöðum báðum um
tíma, legnst hjá Erni vini mínum
á Steðja í Hörgárdal, er tók mér
vel sem fyrr.
Ég- heimsótti á Akureyri þá Da-
víð skáld frá Fagraskógi og Björg-
vin GuðmundSscn tónákáld, er
báðir tóku mér með ágætum. Hafði
ég hina mestu ánægju af að kynn-
ast þeim. Til Davíðs kvað ég eftir-
farandi stöku, sem hann fékk þó
ekki að heyra:
byggður, Baugasel, sem er innar-
lega í dalnum, en annar bær, Fé-
eggsstaðir, voru áður byggðir, en nú
í eyði. Eru Féeggsstaðir nú nytjaðiri
frá Baugaseli og eru þar beitarhús,
Milli Féeggsstaða og Baugasels muni
vera um einnar kiukkustundar gang
ur eða vel það. !
|
f Baugaseli mun vera allúrkomu-i
samt á öllum árstíðum og því kvað!
Gunnar Hafdal: I
i
í kotinu frammi karl og snót !
kynnast skúr og éli.
Þó að hvergi rakni í rót
rignir í Baugaseli.
" v
Sagt er, að eigi sjái sól i 24. vikur
ársins í Baugaseli og þvi kvað
Gunnar Hafdal:
Hrákalt forsæiu húm er verst,
í hamra krika er bæinn lykur !
Þar sem eigi til sólar sést
samfleytt 24 vikur.
I
En í Barkárdal er kjarngott beiti
land og því gott undir bú, þóttj
vetrarríki sé þar mikið.“
Hér verður frásögn Refs bóndsS
frestað til næsta dags. I
I
Starkaður. |
SSSCSSSCSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSa
Grímsneshreppur
Hprtur Jousson Brjáussíöðu
rr innheimtumaður Tímans.
Greiðið honum blaðgjaldið.

KSÍSÍSÍÍSSSSSSSSSSÍSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSÍSSSSaSSÍSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSiaB
„Black Flag“ D.D.T.
flugnaeitur og sprautur fyrirliggjandl.
l’iSiM MOWFJðW & CO. H.F.
(Framhald á 5. SÍðU.) tssSSSSSSSSSSSSS5SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS5SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSÍSSSSS®S«Í