Tíminn - 05.11.1954, Qupperneq 6

c
TÍMINN, föstudaginn 5. nóvember 1954.
250. blað.
Þættír frá New York: I.
Vaxandi friðarhorfyr
(Þórarinn Þórarinsson, rit
stjóri Tímans, scm nú dvelst
í New York sem fulltrúi a
allsherjarþingi Sameinaðw
þjóðanna, mun senda blað
:inu nokkrar greinar, sem
birtast undir þess ,ri yfir-
skrift, og kemui hér hin
fyrsta).
New York, 1. nóv.
Ég átti þes^ kost að hlusta
nokkuð á i ,nræður á þingi
S. Þ. haust ö 1952. Mér fannst
þá eins ' g andrúmsloftið þar
yera þ- ingið af vonleysi og
trúlev. og' stríðsóttinn vera
miki l, Á þinginu nú finnst
méj. indrúmsloftið vera ann
;?ð. pað er vafalaust ofmælt
lið segja, að stórfelld breyt-
:íns hafi orðið. En það hefir-
óneitanlega eins og rofað til
og því glæðst að nýju þær
vonir, að hægt verði að af-
stýra styrjöld og bæta sarn-
búð stórþjóðanna.
Vafalaust er það margt,
sem veldnr því, að þessi breyt
ing hef r oröið. Veigamestu
orsakii’nat eru þó án efa
þessí- r:
atriðin, sem seinast voru
nefnd, séu beint og óbeint ár-
angur eða afleiðing tveggja
hinna fyrst nefndu, en um það
efni skal ekki frekar rætt hér.
Ótalið er svo atriðið, sem
hefur sennilega meira en
nokkuð annað létt andrúms-
loftið á þingi Sameinuðu
þjóðanna. Það, sem hér er
átt við, er hin sameiginlega
tillaga Bandaríkjamanna,
Breta, Rússa, Frakka og Kan-
adamanna í afvopnunarmál-
inu, en stjórnmálanefndin
samþykkti hana einróma í
seinustu viku og þingið sjálft
mun án efa samþykkja hana
einum rómi i þessari viku.
Þetta er í fyrsta sinn síðan
1946, að vesturveldin og Rúss-
ar standa sameiginlega að til-
lögu á þingi S. Þ., en talið er
að kalda stríðið hafi hafizt
það ár.
Það verður að vísu ekkjl
sagt, að sjálft efni þessarar
tillögu lofi miklu um fram-
tíðina. Meginefni hennar er
að vísa afvopnunarmálinu til
undirnefndar, sem er skipuð
fulltrúum fimm áðurnefndra
ríkja. Jafnhliða er svo í til-
lögunni lagður viss umræðu-
grundvöllur, en um hann hef-
ir ekki náðst samkomulag áð-
ur, því að vesturveldin hafa
talið rétt að ræða fyrst um
alhliða afvopnun, en Rússar
hafa sett bann við kjarnorku-
vopnum á oddinn. Nú hafa
Rússar gengið til móts við
sjónarmið vesturveldanna.
Eftir er samt sem áður að ná
samkomulagi um öll helztu
ágreiningsefni og vafalaust á
það langt í land. Hinsvegar
er það von manna, að fyrstu
sporin hafi. nú verið stigin
með því að ná samkomulagi
um viðræðugrundvöllinn og
þannig takist að þoka sér
smátt og smátt áfram meðan
tortryggnin sé að hjaöna og
gagnkvæm tiltrú að aukast.
Þessvegna er nú horft fram á
leið með meiri bjartsýni en
lengi áður, þótt enn þyki of
snemmt að búast við skjótum
árangri eða að tími sé til þess
kominn að hætta að' gæ'ta
vöku sinnar. Hinar batnandi
horfur stafa ekki sízt af því,
að hinar vestrænu þjóðir hafa
staðið saman og treyst sam-
eiginlegar varnir. Ef sú sam-
heldni rofnaði, gæti fljótt
syrt i lofti aftur.
Þ. Þ.
Vetnissprengjan, sem
'íandaríkin — og vafalaust
einnig Sovétríkin — hafa nú
til umráða, er óyggjandi sönn
un þess, að næsta heimsstyrj
öld myndi leiða tortimingu
yfir mannkynið og leika jafn
grálega sigurvegarann og
þann sem undir yrði. Vetnis
sprengjan dregur að því leyti
úr árásarhættunni, að sá,
sem nú byrjar styrjöld, getur
átt það á hættu að verða
engu betur leikinn cn liínn,
sem hann ætlar að undiroka.
Vetnissprengjar. er þvi öll-
um aðllum h;n Öfiugasta
hvatning til að tryggja frið-
inn. Óttinn við eyðheggingar
mátt hennar nsfir vafalaust
meira en nokkuð annað átt
sinn þátt í að glæóa friðar-
viljann seinustu mánuðina.
2. Varnir vestrænu þjóð-
anna eru miklu sterkari nú
en þær voru fynr tveimur
áium. Nýja samkomulagið
um þátttöku Þj íðveqa í vörn
uin Vestur-Evrópu, bendir
eindregið til þess, að sam-
heldni vestrænu þjóðanna
verði ekki rofin, þrátt fyrir
ágreining um ýmis atriði,
eins og alltaf vill verða, þeg
ar frjálsir aöilar vinna sam-
an. Aukinn styrkur og sam-
heldni lýðræðisþjóöanna hef
ir skapað meira jafnvægi
milli austurs og vesturs,
dregið þannig úr stríðshætt
unni og aukið möguleika á
samkomulagi.
3. Veruleg breyting hefir
orðið á utanríkisstefnu Sovét
ríkjanna síðan Stalín féll frá.
Of snemmt getur verið að
dæma um það, hvort þar er
aðeins að ræða um breyttar
starfsaðferðir í bili eða
stefnubreytingu til frambúð
ar. Hitt er eigi að síður stað
reynd, að Rússar hafa að
ýmsu leyti sýnt meiri tilhliðr
unarsemi og sanngirni eftir
fráfall Stalíns.
4. Hvergi er nú barist í
heiminum, en fyrir tveimur
árum var bæði barizt í Kóreu
og Indó-Kína, og styrjald-
irnar þar gátu þá orðiö hve
nær sem var að miklu ófrið
arbáli. Óneitanlega glæðir
það friðarvonirnar, að þess-
um styrjöldum er nú hætt og
að hvergi skuli nú barizt,
þegar innbyrðiskærur eru
undanskildar á nokkrum
stöðum. Margir telja, að tvö
Bíldudalsbryggjan, er hrundi
Þegar Gísli Jónsson hóf
valdabaráttu sína í Barða-
strandarsýslu í kringum 1938,
var hann ekki smátækur i
loforðum og framkvæmdum
þar vestra.
Eitt af því, sem hann þá
tók sér fyrir hendur, var að
byggja haískipabryggju á
Bíldudal. Var bryggjan ein
hin stærsta á landinu, þvi
að svo skyldu allar fram-
kvæmdir þessa manns vera,
enda skorti hann eigi fé,
þótt menn vissu ógjörla, hvað
an það var runnið.
Um skeið hafði Gísli mikl
ar framkvæmdir á Bíldudal,
en þegar hann þóttist hafa
fest sig vel í sessi sem þing-
maöur kjördæmisins, tók á-
hugi hans að dvína fyrir
starfrækslu þar vestra, og
hefir hann nú losað sig við
allan atvinnurekstur þar.
Bryggjuna stóru seldi Gísli
hreppsfélaginu eftir 8 eða 9
ára eign, en það varð síðar
sögulegt í sambandi við
bryggju þessa, að þegar
hreppurinn hafði átt hana í
1 eða 2 ár, þá hrundi hún um
vorið 1950, þegar lítið flutn-
ingaskip lagði að henni.
Að vonum þótti Bílddæl-
ingum ending bryggjunnar
hafa verið heldur lítil, en þá
er mælt að Gísli hafi séð það
ráð að höfða skaðabótamál
gegn eigendum og vátryggj-
endum flutningaskipsins að
upphæð 200 þús. kr. fyrir
skemmdir á bryggjunni að
viðbættum tveim álíka háum
kröfum hvorri fyrir sig, ann
arri fyrir meinta truflun á
verksmiðj urekstri Gísla sjálfs
og hinni fyrir almenna trufl
un atvinnulífs í kauptúninu
vegna hruns bryggjunnar.
Mun mál þetta enn ekki til
lykta leitt. En það er álit
kunnugra, að bryggjan hafi
raunverulega hrunið af því
að hún var í upphafi illa
byggð og gleymdist t. d. al-
veg að gera varnarráðstafan
ir gegn maðkátu, enda var
bryggjan orðin svo maðkétir
eftir 10 ár, að í mörguiu 12
þumlunga gildum máttar-
stólpum hennar var aðeins
eftir lítil maðkétin taug, og
litu þeir því út við fjöruborð
eins og yddir blýantar, sem
snúa oddunum saman.
Samkvæmt framan-
greindu er það álit kunn-
ugra, að bryggjan hafi raun
verulega verið komin í það
ástand, að hún hafi verið
dæmd til að hrynja annað
hvort af sjógangi eða því. aö
skip legðist að henni, því að
auðvitað er mikill þungi af
skipum, sem eru að eigin
þunga og með farmi upp í
mörg þúsund smálestir. Haf-
skipabryggjur eru því mann
virki, sem gerð eru til mót-
stöðu gegn miklum þunga,
og þoli bryggja, sem boðiö er
upp á að nota, ekki eðlilega
áreynslu, á ekki skipseigandi
að vera skaðabótaskyldur,
fremur en t. d. Matthias
læknir var talinn skaðabóta
skyldur af því að Kópavogs-
brúin foröum hrundi untían
bifreið hans. Engum dact
heldur í hug að höfða mál
gegn bifreiðastjórunum tveim
sem urðu fyrir því að Ölfus-
árbrúin hrundi, er þeir óku
yfir hana.
En því er minnt hér á
Bíldudalsbryggjuna, aö hún
er í raun og veru táknræn
upp á flestar framkvæmdir
Gísla Jónssonar aðrar en
m^lliliöastarfsemi. Bryggjan
var mikil á að líta í byrjun,
en byggð af fljótfærni og van
þekkingu og hrundi því fyrir
aldur fram.

| PILTAR eí þið elgið stúlk-I
I una, þá á ég HRINGINAÍ
I Kjartan Ásmundsson I
| gullsmiður, - Aðalstrætl új
iSími 1290 Reykjavík!
vnHiluuiliuiiiiiHiiniimiliiHacniitiiiiiiiimMMiiMiiiut
K. hefir scnt mér eftirfarandi
pistil um Grím Thomsen og Sn. J.:
„Það ber til oft og. einatt, að
ýmsir menn birta í blöðum eða tíma
ritum fjarstæðukenndar fullyrðing-
ar, stundum um bækur eða menn.
Oftar en skyldi eru menn þessir
látnir vaða elginn mótmælalaust.
Þeir, sem fjarri búa útkomustöðum
b'að'a eða rita, hólka oft fram af
sér með að rísa upp til andsvara
og stundum dregst úr hömlu að
senda svar við fjarstæðunum og er
þá fennt yfir skrafið. Stundum er
það máske ckárst.
Nokkrir þessara manna eru þó
meira en þess verðir að þeim né
anzað. Meðal þeirra er Sn. J. (Snæ-
björn Jónsson bóksali), sem skrifar
fjarstæðufullan kapítula um Grím
Thomsen og skáldverk hans í 224.
blað Tímans. Ritdómur getur það
ekki talizt, enda stendur slíkt ekki
til, þar sem ekki er um nýja út-
gáfu af ljóðum Gríms að ræða nú.
— Sn. J. byrjar á að skýra frá því,
að engin kvöldvaka útvarpsins hafi
verið betri en sú, þar sem fluttar
voru Búarímur Gríms Thomsen. —
Þetta er digurbarkalega mælt. Það
er nú alls ekki á færi eins né neins
að kveða unp úr með það, hver hafi
verið bezta útvarpsvakan. Ýmsum
gezt bezt að fróðleiksþáttum, öðrum
að tónlist o. s. frv.
En þótt um bókmenntalegt efni
væri að ræða og þættir af þvi tagi
hafi verið fluttir ýmsir mikilsverðir,
bæði í ljóöum og lausu máli, þá er
vitanlega mögnuð fjarstæða að telja
Búarímur Gríms hið fremsta í þeirri
grein. Annars hafa bókmenntaskýr
endur til þessá tíma talið Sigurð
Breiðfjörð, sem vitanlega er meiri
bragsnillingur en Grímur, mesta
rímnaskáld vort. Þeim dómi verður
varla hnekkt með einni fjarstæðu
kenndri blaðagrein. Það má vel vera
að Búarimur, sem víst frekar eru
taldar til söguljóða en rímna, séu
með því snjallasta í þeirri grein.
En taka þær fram Númarímum Sig
urðar Breiðfjörðs? Þá eru nýrri rím
ur, og af nokkuö öðru sauðahúsi,
eigi síður hlutgengar, svo sem Al-
þingisrímurnar og Ólafs ríma Græn
lendings Einars Benediktssonar. —
Það er býsna djarft og ber vott
um drýldni mikla, að kveða hispurs
laust upp úr með það, að Búarimur
séu dásemdarverk og beztu söguljóð
in, sem kveðin hafi verið á íslenzka
tungu.
Enginn neitar því, að Grímur r>é
mjög gott skáld. Hann er líka ramm
íslenzkur i máli og hugsun og bæði
alþjóðamaður og þó þjóðrækinn á
sinn hátt. Ljóð hans eru því hollur
iestur landsfólkinu. Það var þvi
vel til fallið, að Sn J. skyldi ráðast
í að gefa út Ijóð Gríms og vel Var
það að hann fékk kostnaö sinn vel
upp borinn. En þar fyrir er óþarfi
að grobfca um of af fyrirtækinu.
Ýmsir bókaútgefendur hafa unnið
svipuð þörf verk og ekki stært sig
neitt. Og það er meira en vafasamt
að hinir háværu lofstafir Sn. J.
um Grím endist til aukinnar sölu á
ljóðum hans. — Að Grímur sé stór-
skáld er næsta hæpin fullyrðing.
„Það er stórt orð Hákot“, segir mál
tækið. Stórskáld eru fátíð og geta
ekki taMzt önnur en þau, sem láta
eftir sig samfelld stór skáldverk.
Grím skortir vitanlega andagift
Matthíasar, stórkostlega skáldsýn
Einars Benediktssonar, hugsana-
dýpt og framsýna speki Stephans
G. Stephanssonar.
Þessa þrjá telja ýmsir dómbærir
menn að framtíðin teiji stórskáld
Íslendínga frá þessum siðasta
mannsaldri, aðra ekki. Jónas Hall-
grímsson er fyrr uppi og stendur
sér. Hver þar verður næstur skulu
ekki leiddar líkur að og skiptir líka
á þessu stigi málsins ekki miklu,
hvort það verður Grimur eða ein-
hver skáldbræðra hans frá þessum
árum. En undarlegt má það vera,
ef Þorsteinn Erlingsson verður ekkl
talinn meðal hinna fremstu. Eitt hið
listrænasta skáld síns tíma mun
hann verða talinn, en stórskáld
ekki. Þá er ólíklegt annað en Hann-
es Hafstein skipi þar breiðan bekk,
karlmannlegu hvatningaljóðin hana
munu verða mikils metin af fram-
tíðinni. — Og ekki verður gengið
fram hjá Steingrími af framtiðinni,
þótt nú um skeið sé þögn um nafn
hans, feginleikur hans yfir áunnum
frelsisvísi þjóðhátíðarinnar, ástin á
sögulegum atburðum fléttað saman
við náttúrulýsingar hans, og dreym
andi ró hans eftir liðinn dag um
fagurt sólarlag. — Þá munu skáldc
legar hamfarir Gröndals um him-
ingeyminn og hið stórkostlega hug
myndaflug hans, fyndni og fjör
skipa honum í fremstu raðir. — Þá
má heldur ekki gleyma Páli Ólafs-
syni, þótt vitanlega sé ekki stór-
skáld. Hann er vafalítið fyndnasta
skáld, sem uppi hefir verið, og eink
um fyrir það hversu hann er eðli-
iegur, léttur og tilgerðarlaus. Hann
á líka í fórum sínum alvarleg og
ágæt kvæði. Tvö yngri skáld frá
þessu tímabili má enn minna á,
þá nafna Guðm. Guðmundsson og
Guðmund Friðjónsson. Guðm. Guð-
mundsson er listamaður í ljóðum
sínum. Guðm. Friðjónsson er
rammeflt Ijóðskáld, og um sumti
svipaður Grími, en auk þess eru
sumar smásögur hans meðal hinna
albeztu á sinni tíð og raunar enn þá.
Ýmsir telja líka Guðm. Friðjónsson
með sérkennilegustu og mestu stíl-
snillingum vorum fyrr og síðar.
En það, sem mér virðist máli
skipta, er, að þessi skáld hafa flesfi
eða öll haft meiri áhrif á þjóðlífið
en Grímur Thomsen, þótt mikiS
skáld sé. — Myndu ekki þjóðhátíðar
ljóð Matthíasar og Steingríms hafa
frjóvgað þjóðlíf vort betur en IjóS
Gríms?
Þvx hefir verið haldið fram aí
aðdáendum Gi’íms, að hann hafj
eiginlega uppgötvað hið fræga ævin
týraskáld Dana, H. C. Andersen.
Þetta efni er tekið til meðferðar
í skilmerkilegri grein eftir hinn
góðkunna fyrrv. sendikennara Mar-
tin Larsen í Skírni 1952. Ályktunar-
orð hans um það efni eru þessi:
„Það er ekki stætt á þjóðsögunnl
um Grím Thomsen að hann hafl
fyrstur manna í Danmörku viður-
kennt H. C. Andersen og breytt álitl
landa hans á honum" I
Að skáldskaparverðleikum Gríma
Thomsen siepptum kemur líka ýmia
legt til greina, sem gerir hann mjög
óæskilegan sem þjóðardýrling, er
sumir aðdáendur hans eru að bisa
við. Það er rangt að þegja við af-
flutningi staðreynda, hvort sem um
lof eða last er að ræða.
Afskipti Gríms af þjóðmálum m§
vel hafa í huga, þegar um verðleika
hans er rætt. Meðan Grímur dvaldl
í Höfn var hann jafnan á öndverð-
um meið við Jón Sigurðsson. Hann
átti mikinn þátt í því, að því er
dr Páll Eggert Ólason telur, að snúá
ýmsum áhrifamönnum gegn stefnlt
Jóns, svo sem Arnljóti Ólafssyni og
Gísla Brynjólfssyni. Hann gerðisfi
strax ákveðinn andstæðingur Jóns,
er hann kom á Alþing 1869. Hann
mælti gegn því, aS gerðar yrðu breyt’
ingar á stjórnarskrárfrumvarpl
dönsku stjórnarinnar á þinginu þá,
og taldi, að slíkt myndi leiða til
Framh&ld & 10. 4!ðo, ]