Tíminn - 05.11.1954, Blaðsíða 9

250. blað.
TÍMINN, fðstudaginn 5. nóvember 1954.
' - r**
9
Það er almannarómur fyrr
og síðar að Njála sé kóróna
íslendingasagna og naumast
verður þeim dómi hrundið.
Kann okkur þó stundum að
þykja sem vant sé á milli að
sjá. Þær eru ýmsar svo frá-
bærar perlur og þó hver með
sínum eigin svip. Flestir
mundu segja að Egilssaga
væri sá keppinauturinn, sem
næstur stæði, énda gengur
hún næst henni að stærð.
En mikið eru þær ólík&r.
Hvorug er svo, að ekki finn-
ist á hehni lýti. Fjálgleiki í
orðalagi óprýðir Njálu á
stöku stað („it sætasta Ijós
augna minna“), en því fer
fjarri að 'slikt komi fyrir í
Eglu, sem aftur á móti geym-
ir hina fárániégu og kot-
ungslegu frásögn um fyrir-
hugaða silfUrsáningu höfð-
ingjans Egils: Þéss hefir líka
aldrei verið krafizt af Hómer,
að háhn mætti ekki dotta.
Senniléga er ekkert hinna
stærri 'meistaraverka heims-
bókménntanna þannig úr
gárði gert, aö hvergi sé á
þvi bláþráð að finna. Og í
heild sinni eru gullaldarbók-
menntir íslendinga svo frá-
bsérar, að stórþjóð mundi
vilja gefa mikíð af auði sín-
rum til -þesa að þær væru
hennar, vaxnar upp úr henn-
ar eigin járðvegi. William
Morris leyfði sér að skipa
þejm hærri.sess en gullaldar-
bókmenntum Grikkja. Það
mat er, að ^sjáifsöigðu á hans
ábyrgð, emékki okkar. Hvor-
ar t.véggja þekkti hann vel.
Ep ekki vissi ég það fyrr en
náfntogaður lærdómsmaður
erlendur benti mér á það
fyrir fáum árum, að forn-
bókmenntir okkar væru stór-
um meiri að vöxtum en þær
fornbókmenntir Grikkja, sem
geymst hal'a. ..
Nú eru liðin rétt hundrað
og tíu ár síðan Njála var
fyrst prentuð á íslandi, og
rétt sextíu ár síðan hún kom
í útgáfu Sigurðar Kristjáns-
sonar, sem var að mestu
endurprentun hinnar ákaf-
lega merkilegu útgáfu Kon-
ráðs Gíslasonar. Svo er fyrir
að' þakka, að allan þann
tíma hefir hún verið hér á
bókamarkaðinum. Eigi að
siður verður það líklega talið
á meðal höfuðviðburða árs-
, ins 1954 í bókmenntum okk-
ar, að þá kom Njálssaga í
útgáfu Fornritafélagsins.
Lengi og af talsverðri ó-
þolinmæði höfum við beðið
þessarar útgáfu, jafnvel þeir
fáu, ,sem áttu þó bæði út-
gáfu Konráðs með öllum
,. þeim mikla fróðleik, sem lát-
ínn va.r fyigja henni, og hina
ágætu útgáfu Finns Jóns-
sonar, þá er kom út á Þýzka-
■ landi 1908 með miklurn skýr-
... ingum og merkilegum. Nú er
. • hún loksins komin í allri
prýði Fornritafélagsins.
Langan tíma var útgefand-
inn, Einar Ól. Sveinsson, bú-
inn að henni að vinna —
■ varla skemur en aldarfjórð-
ung, að því er reikna má —
en. það er enn eins og á
þrettándu öld, að fremur
verður spurt, hvernig ort var,
heidur en hitt, hve lengi var
að verið; og hér mun dóm-
urtap verða sá, að vel hafi
veri^ ort. Útgáfur hans eru
áður kunnar af fyrri bind-
um í safni Fornritafélagsins,
en um það safn munu sann-
gjarnir menn ávallt segja,
að svo smávægileg séu lýtin
að þau hverfi algerlega fyrir
yfirgnæfandi prýði. Því fer
fjarri, að þetta nýja bindi
verði til afbrigða frá þessu.
.v Um Njálu hefir þarna veriá
Njálssaga Fornritafélagsins
fjallað sem helgan dóm. Svo
bar líka að gera, og svo ber
ávallt að gera. Héðan af
verður sennilega lítið unt um
að bæta, og það er í þessari
útgáfu að menn eiga nú að
lesa þessa höfuðgersemi ís-
lenzkra bókmennta. Þá munu
þeir njóta hennar bezt, því
að hér er þeim veitt öll sú
hjálp, sem þörf er á og veitt
verður til skilnings á sög-
unni. Og fyrir sakir ytri
fegurðar ber útgáfan af öll-
um hinum fyrri, jafnvel
þýzku útgáfunni, sem þó er
augna-yndi. Uppdrættir lit—
prentaðir eru hér fjórir til
skilningsauka og allmargar
ágætar myndir. Ættaskrár
eru fullnægjandi og registur
er hið prýðilegastá, eftir
Runólf Þórarinsson.
Það er kunnugra en frá
þurfi aö segja, að letrið á
útgáfum Forprit.afélagsins er
eitthvert hið fegúrsta, sem
sést hefir á íslenzkum bók-
um. Þær eru handsettar, og
mun einn maður hafa sett
þær nálega allar, Sveinbjörn
Oddsson. Ekki mun Stein-
grímur Guðmundsson hafa
valið af handahöfi þegar
hann kaus mann til starfs-
ins, því að útgáfa þessi hefir
frá öndverðu verið honum
metnaðarmál, eri prentsmiðj-
unni til sóma. Þegar útgáf-
an var hafin, átti ekki prent-
smiðjan þær setningarvélar,
er hæfa þættu svo vönduðu
og vandasömu verki, en þetta
er nú breytt, því að nú á hún
þær vélar, sem setja með
sama hætti og handsetjari,
og afbragösmenn með þær
að fara. En nú er það bæöi
að letrið tekur að slitna, þó
að ekki sé enn til lýta, og að
ekki endist Sveinbjörn Odds-
son til þess að ljúka þessari
útgáfu, því að fyrir endann
á henni fáum við ekki að sjá,
sem á hans aldri erum. Þar
mun mikið á skorta, því enn
er langt til hafnar. En héðan
af mun varla 1 um það
að ræða að yngri maður geti
orðið hans jafnoki við hand-
setningu. Hún er íþrótt sem
heyrir til liðna tímanum. Er
því einsætt að brátt muni
breytt um setningaraðferð
við fornritin; og þau þurfa
einskis í að missa um fegurð
við það.
Varla er cnnur tegund lygi
auðvirðilegri en sú, að ljúga
með þögninni, og þá er ekki
heiðarlega um bækur skrif-
að ef annað hvort er getið
þess eins, sem miður er, en
þagað um kostina, ef ein-
hverjir eru, eða getið aðeins
prýðinnar, en um lýtin þag-
að, ef þau er að finna. Ekki
vil ég gera svo, enda þótt hér
sé það smávægilegt, sem mér
finnst miður, og allt mein-
lítið að því er flestir munu
telja, og kannske aö surnra
tíómi allt álitamál.
Tvö handritasýni eru fram
an við söguna, en við þau
er þess ekki • getið, hvar
textabrot þau sé að finna í
sögunni. En þetta mátti vel
gera, lesendum til skemmt-
unar, og er þráfaldlega gert
í slíkum útgáfum. Þá gátu
þeir reynt að stafa sig fram
úr þessum brotum. Framan
við texta sögunnar, er að
sjálfsögðu miðsíðutitill, og á
honum hefst blaðsíðutal
hennar. En þá kemur hand-
ritaskrá og er tekin með í
síðutali sögunnar og fer ekki
v.el á sliku. Sagan er í þess-
ari útgáfu kölluð Brennu-
Njáls saga. Þetta mun apað
eftir Finni. en hann var um
annað frem’-i en smekkvísi á
mál, og pao er vafasöm af-
sökun að Njáll er þannig
nefndur i niðurlagi sögunn-
ar, sem nú er breytt frá fyrri
útgáfum. Ekki hafði það
freistað hinna fyrri útgef-
enda og vitanlega er þessi
auökenning upp komin eftir
Njáls daga og hefir aldrei
orðið við hann föst. Hann
bar ekkert viðurnefni. Njáls-
sögu þarf ekki rneð þessum
hætti að greina frá öðrum
Njálssögum, sem engar eru
til.
Ritgerðirnar framan við
sögur Fornritafélagsins hafa
frá öndveiðu verið nefndar
formálar, og úr því að þetta
var einu sinni upp tekið, var
sjálfsagt að halda því. En
hvergi nema á íslandi mundi
þetta hafa veriö gert, og brot
in er hér sú regla sem Sir
Stanley Unwin gefur. Rit-
gerðirnar eru allt annað og
miklu meira en það, sem
venjulega er átt við með for-
mála. Ef gefið hefði verið út
á Þýzkalandi, mundi hafa
verið notað orðið Einleitung,
ekki Vorwort; á Englandi
Introduction, ekki Preface.
Sama greinarmun mátti að
sjálfsögðu halda hér á landi,
en eins og þegar var sagt, er
það ekki útgefandi Njálu, er
á þessu á sök. „Formálinn“
fyrir þessari útgáfu sögunn-
ar er svo langur, að ef hann
hefði verið gefinn út sér-
stakur, heföi hann orðið
rúmlega tíu arka bók. Þetta
má kalla óþarfa lengd, því
að höfundurinn var áður
búinn að skrifa þrjár bækur
um sama efni og hér er að
allmiklu Jeyti um endurtekn-
ingu á efni þeirra að ræða.
Það er ekki einungis að rit-
gerð þessi sé lö«g, heldur er
hún á köflum langdregin og
efnislítil,' svo að þreytandi er
að lesa, enda er stíll útgef-
andans ávallt tilþrifalítill og
oft tilgerðarlegur, sökum þess,
að hann hefir tamið sér að
segja hugsanir sínar öðruvísi
en honum er eðlilegt, trúandi
því, að þá fari betur. Slikt er
ætíð varhugavert, og á allt
annan hátt hafa þetta þeir
þrír menn, sem af núlifandi
mönnum skrifa skemmtileg-
ast um fornbókmenntaleg
efni; en það eru vitanlega
þeir Björn Þórðarson, Ólafur
Lárusson og Sigurður Nordal.
í þessum formála má finna
heilar spurningarunur, eins
og í tossakverinu, en meö
þeim mun, að hér er spurn-
ingunum ekki svarað og
verða úr þeim eintómar
vangaveltur, sem við erurn
engu bættari meö. Fastur lið-
ur í tilgerðinni er ofnotkun
sagnarinnar að mega, svo að
henni er riðin gandreið,
ekki einungis í ritge'röinni,
heldur kemst hún jafnvel
svo inn í skýringar aö orða-
lagið verður broslegt. Dæmi
þessa eru legíó, svo að hver
maður getur sjálfur fundið
þau. En þó að ég héldi áfram
aðfinnslum af þessu tagi, þá
gera þær ekki annað en stað-
festa það, sem áður er sagt
urn að verkið sé vel unnið.
Skýringar eru svo ríkulegar
að jafnvel það er skýrt, sem
enginn meðalgreindur maður
þarf skýringar á, t. d. hvernig
skilja beri orð Hrúts á bls.
67; en í því efni er líka betra
of en van.
Það er óhemjulega mikio
verk, sem Einar Ól. Sveins-
son er búinn að leggja í Njálu,
og ég veit ekki hvort áður
hefir vegna nokkurrar sögu
verið gerður slíkur saman-
burður handrita. Hjá leik-
manni vaknar óumflýjanlega
sú :• purning, lrvort réttlætan-
Iegt sé að fórna tímanum
þanr.ig, þégar mörg knýjandi
verkeíni bíða lausnar.
Leséndur eru þakklátir fyr-
ir hvert bindið, sem við bæU-
ist í Fornritaútgáfunni. En
þó aö margir eigi hlutdeild í
því þakklæti, má það samt
aldrsi gleymast, að fyrst og
fremst ber okkur að þakka
þeim snilldarmanni, sem
upptökin átti, hóf þá baráttu
er gerði hugmyndina að
veruleika, hefir stöðugt ver-
ið lífið og sálin í Fornrita-
félaginu, haldið því uppi með
ódrepandi þrautseigju og í
fullan aldarfjórðung fórnað
því ekki litlu áf tíma sinum
og kröftum. Við megum eiga
það víst, að þegar hann er
allur, muni ekki verða sparað
að að syngja honum lof, og
vel er það og maklegt, en hitt
stríðir á engan hátt á móti
góðum siðum að honum séu
tjáðar þakkir meðan þær enn
þá ná eyrum hans. Efalaust
munu honum koma þær
þakkir be2t, að félaginu sé
látinn í té allur mögulegur
stuðningur. Það gerir almenn
ingur bezt með því að afla
sér ritanna og lesa þau gaum
gæfilega. Blöðin geta látið
mikilvægan stuðning í té
með því að hvetja lesendur
sína og fræða — gera meira
að því, en þau hafa hingað
til gert.
Nú hafa sum ritanna verið
um hríð ófáanleg og önnur
skilst mér að muni á þrotum.
En þetta má ekki svo til
ganga, að þau séu til lengdar
ófáanleg. Þau verður að end-
urprenta og til þess að gera
svo, verður að sjá félaginu
fyrir nægu fjármagni. Enda
bó að gott sé hvaðan sern íéð
kemur, verður þó í þessu eini
fyrst og fremst að líta til
Alþingis. Því er ærin vandi
á höndum nú, þegar við er-
um að krefjast þess að fá
handritin heim. Til hvers
væri slíkt ef ekki á að gera
efni þeirra arðbært þjóðinni?
Og af menningarlegum ástæð
um veröur við að gera allt
það, sem unnt er til þess að
efla lestur og skilning forn-
ritanna, og þá einnig með því
að sjá þjóðinni fyrir þeirn
hjálpargögnum, sem nauð-
synleg má telja. Þar undir
heyra útgáfur eins og þessar,
og slíkar ómissandi hand-
bækur sem Árbók Fornleifa-
félagsins. Nú hefi’' um langa
hríð mikið vantað á að hana
væri alla að fá, og á síðasta
aðalfundi félagsins var stjórn
þess falið að leita til Alþingis
um fé til endurprentunar.
Við skulum vona að sú mála-
leitun fái góðar undirtektir .
hjá þinginu.
Enn eitt, lesendur góðir:
Athugið það, að þegar allt er
vegið og metið, verður ,sú
raunin á, að hinar vönduðu
sagnaútgáfur Fornritafélags-
ins eru nú á meðal allra-
ódýrustu bóka á markaðin-
um.
Aðalútsala Fornritanna er
í bókaverzlun Sigfúsar Ey-
mundssonar, en vitanlega
fást þau í hverri bókaverzlun
um land allt. Sn. J.
PENNAVINIR
Vegna mjög margra fyrirspurná, innan lands og ut-
an urn hinn vinsæla bréfaklúbb Heklu, skal tekið fram:
Ákveðiö hefir verið að starfrækia þennan vel þekkta
bréfaklúbb frá 1. dþs. n. k.
Þeir, sem óska að gerast félagar, skulu senda nöfn
sín og heimilisföng ásamt árgjaldinu, kr. 20,00, í á-
byrgðarbréfi til klúbbsins.
Taka skal fram helztu áhugamál, ásamt því hvaða
tungumál menn geta skrifað. Fyrir árgjald sitt fá
menn 4 félagsblöð (meðlimalista), hinn fyrsta í des.
n. k. og hina þrjá á næsta ári. Þeir, sem óska eftir því,
að nöfn sín birtist i 1. blaði klúbbsins, verða að senda •
inntökubeiðnir sínar ásamt árgjaldi fyrir 1. des. n. k.
BRÉFAKLÚBBURINN HEKLA,
Pósthólf 356, Reykjavfk.
Skaftfellingafélagið
í Reykjavík
heldur aðalfund sinn að Hlégarði í Mosfellssveit
laugardaginn 13. nóvember næstk. kl. 9. e. h.
D A G S K R Á :
1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Minnst Eyjólfs Guðmundssonar á Hvoli.
3. Nýir kvikmyndaþættir úr Öræfum cg Mýrdal.
4. Dans.
Veitingar á staðnum. Ferðir frá Ferðaskrifstofunni
klukkap 8Ú2 stundvislega.
I
Tveir hestar eru í óskilum, gráskjóttur, mark:
Sneiðrifað hægra og blaðstíft framan vinstra. — Og
dökkjarpur marklaus.
Hreppstjjórinn í Bessastaðahreppi