Tíminn - 02.12.1954, Blaðsíða 9

273. blaS.
TÍMINN, iimmtudaginn 2. ðesember 1954.
9
Ræða Þórarins Björnssonar
(Pramhald af 5. síðu).
svo er kallað. Þeir hafa gam
an af hugsun, en hugsun er
gjarnan fólgin í því að koma
skipan á hugmyndir sinar,
ra,ða þeim saman, svo að úr
verði samhengi og samfella.
Urn slíkt er auðvitað margt
gott að segja. Það er eitt af
því, sem mannihum er gefið
um fram aðrar skepnur. Öll
fræði eiga sitt samfellda
kerfi, stærðfræði, náttúru-
fræði, málfræði, án þess verð
ur ekki verið. Nemendur í
skðlum venjast á að styðjast
við slík kerfi og.skipa hverj
um hlut á sihn stað. Þeim
eri kennt að vitna í reglur
máli sínu til skýringar og
sönnunnar. En þetta er ekki
með oliu hættuiaust. Andinn
lifir ekki á einu saman sam
hengi, minnir mig að haft
sé.eftir hinum viðsýna jöfri
séra Matthíasi. Það er dauða
synd margra,- að þeir hafa
ekki skilið þetta. Þeir hafa
haidið, að hægt væri að
þröngva margbreytileik mann
legs iífs í spennitreyju fastra
kenninga. En slikt hefnir sín.
Þeír hafa hugsað sig út úr
lífinu í stað þess að lifa sig
Inn í það.'og afleiðingin orð
ið •sú, að þeir hafa misþyrmt
lifinu í stað þess að bæta það.
Ttökræn hugsun og iíf fara
oft, því miður, óþægilega á
i.iis. Því gleyma margir gáf
aðir stúdentair, sem njóta
þess að reisa sér sína hugar-
höll, og hana oft glæsilega,
cn iokast að síöustu inni í
henni, og byrgja sér útsýn
til lífsins og verða þannig
þröngsýnir og einstrengings-
legir. En þaðan sprettur of-
stækið.
Hjá ungum stúdentum renn
ur þvi stundum saman þetta
þrennt, sem ég hefi drepið á:
Uppreisnarhugur ungs
manns, fótfestuþörf hins rót
slitna manns og kerfisþörf
hins „intellectuella“ eða rök
hyggjumannsins. Af þessu
samanþrinnuðu getur skapazt
sjúklegt ofstæki, ef vér erum
ekki sífellt á verði gagnvart
sjálfum oss. En það er fyrsta
skylda hvers manns að vera á
verði gagnvart sjálfum sér í
öfgafullum heimi. Það verða
stúdentar öðrum fremur að
muna, og því hefi ég bent
hér á þessi atriði, að það
mætti einhverjum verða til
ihugunar og jafnvel varnað-
ar.
Hver sá, er menntaður vill
teljast, verður að varðveita
hug sinn sem lengst frjálsan
og opinn. Frjálslyndi og við
sýni er aðal sannrar mennt-
unar. Öfgar og ofstæki er ó-
menningar vottur og minnir
á galdrabrennur liðinna tíma.
Sönn menning er hófsöm.
Hún leitar jafnvægis and-
stæðnanna eins og fagurt
listaverk. Hún litur á margt,
helzt allt, en einblínir ekki á
eitt. Að því leyti á hún sam-
leið með hinum gamla stúd
entahug, sem taldi sér ekkert
mannlegt óviðkomandi. Öfg-
arnar sjá hins vegar það eitt,
sem þeim hentar að sjá, en
sníða hitt burt, hvort heldur
það eru óþægar staðreyndir
eða höfuð á of stífum bol.
Dæmi sögunnar fyrr og síðar,
hvort heldur eru trúarofsókn
ir fyrri alda eða stjórnmála
ofsóknir síðari tíma, bera því
ljósastan vottinn.
í þessu sambandi er fróð-
legt að athuga, hver breyting
hefir orðið á innbyrðis-af-
stöðu frjálslyndra manna og
róttækra í þróun sögunnai.
Liíberalir og frjálslyndir voru
þeir kallaðir, sem áður börð
ust fyrir auknu frelsi. Þessir
sörnu menn vildu miklar breyt
ingar á þjóðfélagsháttum.
Þeir voru því jafnframt radi
kalir eða róttækir. Liberal-
ismi og radikalismi fóru sam
an. Og frelsið jókst, stjórn-
frelsi, trúfrelsi, skoðanafrelsi,
ritfrelsi, málfrelsi, athafna-
frelsi. En í ákafa frelsisins
gleymdust stundum takmörk
in, sem frelsinu voru sett í
mannréttindayfirlýsingunni
frönsku, en þar er frelsi skil
greint svo: Frelsi er fólgið í
því að rnega gera allt það,
sem ekki er öðrum til meins.
Þessi síðasta v'iðbót: „sem
ekki er öörum til meins“ vilai
stundum detta aftan af. Því
var frelsið misnotað og reynd
ist þá stundum aðeins réttur!
hins sterka tii að traoka hhm
veikari unair íotum. :.-a varj
til þess gripið, í nafni mann j
úðar og retclætis, að setjai
frelsinu skorúur. Og haldið
var aíram aó r'eisa fleiri og
fleiri skorður. Þar gengu hinir
róttæku oít vasklega fram, en
gætiU þá fekki alitaf írelsis-
ins. Og þar kom, að þeir frjáls
lyntíu gátu ekki lengur íylgt
þenn. Saku-ar standa bví þann f
ig hu, ao írjaþslyaiur menn
og róctækiv, sem í upphafi j
vo.u sarnherj;. r, verða æ
meiii andstæðUi. Aástæðurj
eru . r y,tar, og aístaða frjals;
ly. manua e,tu ovu : 'reis .
ið vur aður að berjast til
landa, nú á það henciur að
verja. Eins og frjálsiyndir
rnenn fylktu sér áður til sókn
ar íyrir freisið, verða þeir nú
að skipa sér því til varnar.
En hættan kemur ekki að-
eins að utan. Frelsisdýrkend i
urnir mega enn vara sig áj
sjálfum sér. Frelsinu stafar |
enn hætta innan frá, írá;
sjálfs sin eðii. Því hættir allt í
af til að telja sér of margt
leyfilegt. Það frelsi, sem ekki
man að taka tillit til frelsis
annarra, grefur undan sjálfu
sér. Bezta innri vörn frelsis-
ins er hófsöm meðferð þess.
Tillitssemin, aðgátin við aðra
verður að vera frelsinu sam
íara, cf það á ekki að verða
sjálfu sér að bráð. Sem betur
fer, hefir skilningur á þessu
aukizt cg eykst stöðugt á Vest
urlöndum og það svo mjög
að bilið milli hinna ýmsu lýð
ræðisflokka minnkar óðfluga.
Stefnt er að því að samþýða
frelsi og réttlæti, og þó að
margt megi enn betur fara
og óhreint mél sé enn í mörg
um poka og muni því miður,
lengi verða, hefir stórum mið
að í rétta átt, og í þvi er sig
urinn fólginn.
Frjálslyndir stúdentar og
víðsýnir, hvar i flokki sem
þeir standa, munu skipa sér
undir sóknarmerki þessarar
framfarastefnu sem unnend
ur réttlætisins og verjendur
íreisis.
Jólaskreytingar
| Póstsendum grenivafninga til jólaskreytinga hvert á
}| land sem er.
j Alaska Gróðrastöðin
b við Miklatorg, sími 82773.
Á morgun koma á l'ókamarkaöinn tvær nýjar bækur
ferðasaga frá Sziður-Ameríku,. eftir KJAR>T-AN ÓLAFSSON hagfræðing, en
hann er víðförlastur allra ísl. menntainanna og mestur ævintýramaður.
Kjartan hefir dvalið lar.gdvöium erlendis, og oít árum sainan. Nám sitt
sundaði hann við háskóla í morgum iöncium Evrópu cg nam fyrstur allra
íslendinga við háskóia á Spáni. Þaðan kom honum færni sú í róinönskuni
málum, sem varð honum -siðar lykill að töfraheimum Suður-Ameríku, sem
þessi bók segir frá. —(jÞegar hann hóf.þá för, sem bókin greinir frá, var
hann orðinn þaulvanur ferðamaður, en átti að auki þau kynni af spánskri
menningu, sem gerðu þennan framandi ferðamann að sjálfboðnum gesti
og skyggnum athuganda manna og bjóða, sem íslentímgar hafa áður haft
engin kynni af, en eiga þó i 'nugum þeirxa sinn rómantíska blæ. En Kjartan
vildi lifa ævintýrið en lesa það^kki og þess vegna hefir honum tekizt að
afla efniviðar í þessa gágnmerku bók. ekki aðeins a mælikvarða íslendinga,
heldur einnig á heimsmælikvarða. Það er íjöimargt i þessari bók, sem far-
andmenn og könnuðir af öðrum þjóðum hafa e’cki ratað á cg séð, en Kjar-
tan segir frá á sinn góðiátlega og kýmilega hátt.
Þorp „skógarnegra“ í Hollenzku Guayana.
1 bók sinni er Kjartan ekki aðeins að segja frá. Hann býður lesandanum að ferðast með, lifa, sjá og njóta, dansa við Suðurhafsmeyjar í
góðrí gleði, ræða við milljónera og þrælaeiganda, ferðast inn í mesta myrkvið veraldar með Indíánum, og veiða krókódíla með þeim, sjá
Iguazu, einn af stærstu fossum heims, heimsækja næturklúbb í Buenos Aires, ræða við betlara. læðast vfir sofandi eiturslöngu, eða vera far-
þegi í flugvél í einu af hinum ægilegu eldingaveðrum yfir frumskógum Brasilíu, þegar himininn logar í eldflóði, svo að eitthvað sé nefnt.
SÓL í FULLU SUÐRI er fyrsta íslenzka ferðasagan, sem skrifnð hefir verið frá S-Ameríku. Bókin er prýdd 50 myndnm.
Undrahelmur undirdjúpanna
S :
eftir kaptein J. Y. Ccusteau, höfund og brau.tryðjanda köfunarað-
ferðarinnar með „vatnslunganu,“ en þessir kafarar eru svokallaðir
„Froskmenn." Bókin segir frá ævintýrum og svaðilförum höfund-
arins og félaga hans, s. 1. 10 ár, niðri í ríki undirdjúpanna. Bókin
hefir vakið meiri athygli en fiestar aðrar bækur, sem út hafa kom-
ið á þessari öld, og er talin ein af hinum mestu heimsviðburðum
um langt árabil. Bókin kemur út á næstum öllum tungumálum í
haust og í þeim löndum, sem hún hefir þegar komið út, er hún
stöðúgt endurpiæntuð í þúsundum eintaka. í bókinni eru 45 mynda
síöur úr ríki undirdjúpanna þar af 6 síður í eðlilegum litum. —
Guðmundur Guðjónsson, hinn eini íslenzki „Froskmaður,“ ritar
fcrmála fyrir bókinni, og segir þar m. a. að fáir eða engir „Frosk-
menn“ hafi ratað í slík ævintýri, sem Cousteau og félagar hans.
„Uníráheimur undirdjúpanna er bók vorrar kynslóðar,“ segir
brezka timaritið Time and Tide. — New York Times segir: „Kap-
tein Cousteau segir hvað hann gerði, hvað hann sá, hvernig tilfinn-
ingar hans voru og hvað hann uppgötvaði, og bara það, er nóg til
þess.að hver, sem kærir sig hið minnsta um sjó og haf, óskar að
lesa bók hans.“ — Morgenbladet, Noregi, segir: „Ein af þeim sjald-
gæfu bókum, sem maður harmar að ekki er tvisvar sinnum þykkri.“
Neðansjávarkvikmynd kapt. Cousteau, sem er nákvæmlega sam-
hljóða bókinni, verður sýnd hér á landi mjög bráðlega.
Bókaátgáfan „HrímfelL"
Tailliez reynir að veiða fisk með hnífi. Dýrið mætir honum
með þöndum bakugga.