Tíminn - 30.12.1954, Blaðsíða 5

235. bíað.
TÍMINN, fimmttidagimi 30. desember 1954.
6
Fitmntud. 30. des.
Forstjóraskiptin
n'á S.ÍS.
Eins og áður hefir verið
skýrt frá, verður sú breyting
hjá Sambandi ísl. samvinnu
Jélaga nú um áramótin, að
,Vilhjálmur Þór lætur af
störfum sem forstjóri þess,
en við því starfi tekur Erlend
ur Einarsson framkvæmda-
stjóri Samvinnutrygginga.
Jafnframt verður sú breyt-
ing á framkvæmdastjórn S.
í. S., að hún verður eftirleið-
is skipuð fimm mönnum eða
þeim Erlendi Einarssyni,
Helga Péturssyni, Helga Þor-
steinssyni, Hjalta Pálssyni,
Hirti Hjartar og varam. Harry
Frederiksen. Undanfarið hefir
framkvæmdastjórnin verið
skipuð þeim Vilhjálmi Þór,
Helga Péturssyni og Helga
Þorsteinssvni.
Fyrir samvinnumenn lands
Ins er vissulega margs að
minnast, þegar Vilhjálmur
Þór lætur af störfum í
þj ónustu samvinnuhreyfing-
arinnar. Það er eitt gleggsta
dæmið um hyggindi og for~
sjálni Sigurðar Kristinsson-
ar, þegar hann réði því, að
Vilhjálmi vár ungum falin
forusta samvinnufélagsskap-
arins í Eyjafirði, er þeir bræð
úr Hallgrímur og Sigurður
höfðu komið svo vel á legg.
Vilhálmur brást heldur
ekki því trausti, er honum
hafði verið sýnt. Öll
stjórn hans'á Kaupfélagi Ey-
At M. Sk.:
Þeir, sem reykja, lifa skemur
firðinga var með slíkum
glæsibrag, að þess mun lengi
verða minnst sem hins merki
legasta fordæmis í sögu sam
vinnunreyfingarinnar. Eyja-
fjörður og Akureyri munu
líka lengi bera merki þess vel
heppnaða starfs, er þá var
unnið undir forustu Vil-
hjálms. Stjórn Vilhjálms á
Kaupfélagi Eyfirðinga hefði
ein nægt til þess að geyma
nafn hans sem eins snjall-
asta forvígismanns, er sam-
vinnuhreyfingin I«fir eign-
ast.
Vilhjálmur átti hlns vegar
eftir að vinna samvinnuhreyf
ingunni meira. Þegar Sigurð
ur Kristinsson lét af störf-
um sem forstjóri S. í. S., var
Vilhjálmur sjálfkjörinn eft-
irmaður hans. Þau átta ár,
sem Vilhjálmur hefir verið
forstjóri S. í. S., hafa óum-
deilanlega verið mesti fram-
faratíminn í sögu þess. Á
þeim tíma hefir ekki aðeins
verið haldið vel áfram að
eíla fyrri starfsgreinar þess,
heldur og hafizt handa á nýj
um sviðum með miklum
myndarskap og glæsilegum
árangri. Nægir því til sönn-
unar að benda á skipadeild
S. í. S., Samvinnutryggingar,
véladeild S. í. S. og Olíufé-
lagið.
Vilhjálmur Þór hefði ekki
náð slíkum árangri og raun
ber vitni um, ef hann væri
ekki cvenjulegur hæfileika-
maður. Hann sameinar í
senn mikinn umbótavilja,
hugkvæmni, dugnað, áræöi
og aðgætni. Áreiðanlega á
sagan ettir að fella þann
dóm, að hann hafi verið fjöl-
hæfasti og stórbrotnasti
framkvæmdamaður samtíðar
manna sinna á íslandi.
Það hefir verið íslenzku
Skv. rannsókn, sern Krabbameins
félag Bandaríkjanna lét fara fram,
er banamein reykingamanna tíðast
hjartaslag eða lungnakrabbi.
Rannsókn hefir einnig leitt í ljós,
að dánartala þeirra, sem reyktu
sígarettur, reyndist 75% hærri en
meðal hiuna, sem reyktu ekki. Dán
artalan af völdum hjartasjúkdóma
eða krabba meðal þeirra, sem reyktu
20 sígarettur á dag, eða meira var
helmingi hærri en meðal hinna,
sem reyktu ekki.
Krabbameinsíélag Islands hefir
látið safna skýrslum um reykingar
manna hér. Skýrslunum var safnað
í samráði við brezka rannsóknar-
ráðið um læknisfræðileg efni (Medi
cial Research Council), sem beitti
sér fyrir því að safna siíkum skýrsl
um í Englandi og Norðurlöndum
til að gera mætti samanburð. Og
svo að fullt samræmi yrði í þeim
samanburði, voru íslenzku skýrsl-
urnar gerðar upp af dr. Doll, er
safnaði og gerði upp ensku skýrsl-
urnar.
Fréttabréf um Heilbrigðismál,
marz—apríl heftið, fjallar um þess-
ar rannsóknir, sem eru hinar íróð
legustu.
Próf. Dungal, sem staðið mun
hafa fyrir og skipulagt rannsóknirn
ar hér, leyfði góðfúslega, að grein
hans um rannsóknirnar yrði birt
í Heilsuvernd. Því miður er ekki
rúm fyrir greinina allá að þessu
sinni. En hér fer á eftir niðurlag
hennar:
„Sígarettuneyzla og lungnakrabbi.
X Englandi dóu úr krabbameini í
lungum 1911 til 1919 um 250 manns
á ári. Árið 1952 dóu 14218 manns
úr þessum sjúkdómi. Sígarettu-
neyzlan var í Bretlandi aðeins 0.71
enskt pund á mann 1913, en 1953
var hún komin upp í 5 ensk pund
á mann. Árið 1920 var hún komin
upp í 1.49 pund á mann og hefir'
farið haskkandi síðan.
Hér á íslandi komst sígarettu-
neyzlan upp í 1.5 ensk pund 1946
og fer stöðugt hækkandi. Ef þessu
heldur áfram, lendum við á sömu
brautinni og allar aðrar reykinga-
þjóðir. Fólkið tekur til að hrynja
niður úr krabbameini í lungunum.
Við erum aldarfjórðungi á eftir
Bretum í þessum efnum, en erum
nú aö taka sömu stefnu í tóbaks-
neyzlu og þeir hafa haldiö síðast
liðinn aldarfjórðung.
Bretar höfðu þá afsökun, að þeir
vissu ekki um skaðsemi sígarett-
anna. Þá afsökun höfum við ekki.
Og ef við höldum sömu stefnu og
þeir, gröfum undan heilsu okkar
vitandi vits, eyðum tíma, fé og spill
um andrúmsloftinu fyrir sjálfum
okkur og öðrum til þess að undir-
búa ólæknanöi krabbamein í sjálf
um okkur á fullorðinsaldri, þá göng
um við með opnum augum út í
sjálfskaparvíti af verstu tegund.
Ef stefnubreyting á að verða í
þessum efnum, verður hún að byrja
hjá unga fólkinu. Eldra fólkið, sem
getur ekki hætt að reykja, reynir
að blekkja sjálft sig og telja sér
trú um, að reykingarnar séu ekki
svo hættulegar. En það er sekt við
næstu kynslóð, ef það heldur því
fram við unglingana, að þeim sé
hættulaust að reykia. Það getur að
minnsta kosti játað þrældóm sinn
og þrekleysi til að losa sig úr ánauð
eitursins og margir játa íúslega,
að þeir vi'du að þeir hefðu aldrei
byrjað að reykja.
í rannsóknum, sem danska
krabbameinsfélagið heíir gengizt
fyrir og Jóhannes Clemmesen hef-
ir stjórnað, kemur skýrt í ljós, að
hættan af reykingunum er- eaai
bundin við þá, sem reykja. Þar kem
ur greinilega fram, að hættan á
iungnakrabbameini er meiri í þröng
um íbúðum, ekki aðeins hjá þeim,
sem reykja, heldur einnig innan
um annað fólk í þröngum vistar-
verum, fer reykurinn ekki aðeins of
an í lungu reykjendanna, heldur
einnig ofan í lungu þeirra, sem
reykja ekki. Og af þessu g.’ta orðið
svo mikil brögð, að krabbameins-
hætta stafi af.
Hingað til hafa reykingamenn
haft allan rétt gagnvart þeim, sem
ekki reykja. Svæla hvar sem þeir
koma án þess að spyrja nokkurn
mann um leyfi, hvort honum líki
betur eða verr. Sóða út híbýli sín,
sem þeir hafa leyfi til, en einnig
annarra, sem er vafasamara, og
menga andrúmsloftið svo, að öðr-
um súrnar í augun. Ekkert er eins
erfitt eins og að breyta rótgrónum
venjum. En slíkir siðir verða að
breytast. Reykingamaðurinn verður
að finna það, að hann hefir ekki
rétt til að eitra andrúmsloftið fyrir
öðrum og sóða út híbýli manna.
Menn verða að læra það, að það er
jafn ósæmilegt að óhreinka and-
rúmsloftið hjá öðrum eins og gólf,
húsgögn eða veggi, og að enginn
hefir heimild til að baka öðrum
heilsutjón".
Þetta er umbúðalaus, skorinorð
og þörf hugvekja, sem flestir munu
hafa gott af að lesa og íhuga.
En það er við ramman reip að
draga, þar sem sígarettan er. Það
þurfa því margir að leggjast á eitt
gegn henni, þar sem Ijóst er, hví-
líkur skaðvaldur hún er heilsu
manna.
Með skipulögðum samtökum og
fræðslu má áreiðanlega skerða
gengi sígarettunnar til mikilla
muna. Sterkasti aðilinn og áhrifa-
mesti er auðvitað læknastéttin og
jafnframt sá aðili, sem þyngsta
skyldan hvílir á. Læknastéttin veit
hve geigvænlegur heilsuspillir og
morðingi sígarettan er. Auk þess
ber læknum að vera útverðir í heil
brigðismá’.um þjóðarinnar
Vissulega er fræðsla um byrjunar-
einkenni sjúkdómsins, sérmenntun
lækna, fullkomnari tæki og tækni
til að greina sjúkdóminn, sjúkra-
hús o. fl. jákvæð stefnuatriði. En
flestum mun finnast mikið á skorta
þar sem raunhæfar varnarráðstaf
anir vantar, að svo miklu leyti
sem þeirra er kostur, því að jafnvel
þótt takast megi að lækna sjúkdóm
inn á byrjunarstigi, er hitt þó
betra: að byggja fyrir hann.
Það mun vera skoðun lækna um
allan heim, að sígarettan sc höfuð-
orsök hins sívaxandi lungnakrabba,
og allar rannsóknir virðast styðja,
ef ekki sanna, að svo sé.
Hér á landi 50-faldaðist sígarettu
neyzla á árunum 1913—1946, og sið
an mun hún sennilega enn hafa
aukizt.
Á þessum staðreyndum byggði
próf. Dungal þá skoðun, er Krabba
meinsfélagið var stofnað, að lungna
krabbi mundi fara vaxandi. í erindi,
sem birt var eftir hann í Lesbók
Morgunblaðsins, segir hann: Nú
er fróðlegt að sjá, hvort við förum
ekki að fá lungnakrabba, eins og
aðrar menningarþjóðir, sem reykja
mikið af sígarettum. Og getum við
búizt við, að lungnakrabbi fari mjög
að aukast, þegar kemur fram yfir
1960“.
í tilefni af þessum ummælum
skrifaði ég grein og sendi því dag-
blaðanna, sem mesta athygli hafði
vakið á Krabbameinsfélaginu og
sterkast hafði heitið á almenning
því til stuðnings. En blaðið skoraðist
úndan að birta greinina, þótt liún
væri skrifuð undir fullu nafni.
Ég hélt þá og held enn, að hin
dyggðugu dagblöð, sem að sjálf-
sögðu í hvívetna leitast við að
þræða þröngar götur sannleikans,
geti sér að skað- og syndlausu birt
innlegg í mál, sem eru ofarlega
á baugi og varða allan almenning,
jafnvel þótt þau séu greinarhöf.
ósammála. En þarna gat vart verið
um það að ræða.
Ég taldi þá og tel enn, að sú af-
staða að bíða árum saman, meðan
hættulegur sjúkdómur er að færast
í aukana, sé neikvæð afstaða og Jar
sem sjúkdómsorsökin er kunn, víta
verð afstaða.
Ég taldi þá og tel enn, að jákvæð
ara, eðlilegra, sjálfsagöara — og
(Framhald á 7. síðu.)
samvinnuhreyfingunni mik-
ið lán, að Vilhjálmur Þór
skyldi helga henni krafta
sína. Maður með hæfileikum
Vilhjálms hefði vissulega get
að náð miklum árangri á
grundvelli einkaframtaksins.
Sennilegt er líka, að þá
hefðu nætt um hann minni
stormsr en ella. Vilhjálmur
öðlaðist hins vegar ungur
trúna á samvinnuna og gerði
það að lífsstarfi sínu að
þjóna henni. Hennar vegna
hefir hann unnis lengur og
meira flesta, daga en al-
mennt þekkist og aldrei hlíft
sér. Hennar vegna hefir
hann þolað meiri róg og að-
kast en flestir menn aðrir,
því að sigrar samvinnunnar
undir leiðsögu hans hafa síð
ur en svo verið vel séðir af
öllum. Árangurinn, sem hon
um hefir tekist að ná, mun
hins vegar hæta honum allt
þetta.
Vilhjáhnur Þór réðist ungitil að tryggja það, að sam-
ur i þjónustu samvinnu-
hreyfingannnar. Honum hef
ir líka iaínan verið Tjóst, að
sem vaxandi og sílifandi fé-
lagsskapur verður samvinnu
hreyfingin að vera í nánum
tengslum við hina ungu kyn
slóð á hverjum tíma og njóta
trausts hennai og starfs-
krafta. Þess vegna hefir
hann leitast við eftir megni
að tryggja henni þjónustu
ungra efnilegra manna, er
vildu helga henni krafta
sína. Það verður vissulega
ekki annað sagt en að Vil-
hjálmur skilji vel við sam-
vinnuhreyfinguna, er hann
lætur af störfum í þjónustu
hennar, en þó er sá þáttur
viðskilnaðarins sennilega
beztur, að hann skilar henni
í hentíur ungra efnismanna,
sem hlotið hafa mikilsverða
reynslu undir leiðsögn hans,
Með því hefir hann gerþ sitt
vinnuhreyfingin haldi áfram
að vera ung og lifandi, í full-
um tengslum við hinn nýja
tíma, en staðni ekki, eins og
oft vill verða um félagshreyf
ingar, þegar þær eru komnar
af fyrsta skeiðinu,
Samvmnumenn um land
allt þakka Vilhjálmi Þór á
þessum tímamótum hin mik-
ilvægu störf í þágu þeirra.
Jafnframt bjóða þeir hina
ungu merin, sem taka við af
honum, velkomna til starfa
og þó sérstaklega hinn nýja
forstjóra S. í. S., Erlend Ein-
arsson, er þrátt fyrir ungan
aldur hefir vissulega þegar
sýnt, að hann sé vænlegur
til að skipa vel þann vanda-
sama sess, sem þeir Hallgrím
ur Kristinsson, Sigurður
Kristinsson og Vilhjálmur
Þór hafa skipað með svo
miklum ágæturn á undan
honum.
í skólum N.Y.borgar
(Framhald af 4. síðu).
heiöin eða kristin. Þag er þá
latið heita að það sé gerf, í
tilefni árstíðarinnar ef með
þarf. Um kristindómsfræðsl-
una annast kirkjan með
sunnutíageskólum og fleira.
Er þar m'kil kennsla í þeirri
grein. í'g gekk vandlega eltir
því að kynnast hvað væri
kennt um ísland í skóluri-
um, og hvaða gögn væru þar
fyrir lrendi um það. í ölium
skólum voru einhver börr.,
sem vjssu nokkuð um land-
ið, en lá atriði. í einum emka
skóla, sem ég skoðaði b.öfðu
bornin gert bókmerki fyrir
ýms lönd, og hengt þau app
á vegg .stofunnar. Merkið
átti að tákna eitthvað, sem
mest e.nkenndi landið. if-
land atti þarna sitt rnerki.
Það var \el gerð snjókerling,
og rnædrífan sáldraðist, yfir
hana. Höfundur þess, 10 ára
snáði, gaí mér merkið og var
liinn bieyknasti. Þetta gaf
irér tileíni ril að segja þeim
að .ancið væri ekki alV.af
snævi h il!ð og fleira uru það.
Kenns'Lgc'gn um landi-5 voru
h'iila fmækleg, og sums stað
a’ íaniist ekkert um þa'tí,
þf tt sJ.1t væri sett upo á end
ann í leit að því. í fleirem en
Cinn n stað var lýsing fra Is-
lat'di c,ns og það var um alda
rictin. Þar var sagt að úi-
futnln;.;varan væri solounK
að>:r &;»ltfiskur, seldur til
Spánar, hesturinn væri eina
flutningatækið á landi. Þar
var mynd frá Hafnarfirði um
aldamót og mynd af konu í
fallegum þjóðbúningi. En
kennarar sögðu að þeir tækju
ísland sérstaklega í sam-
bandi við Marshall-hj álpina
og ýms börn veldu sér ísland
til rannsóknar, og leituðu þá
gagna í söfn og víðar. Sama
va.r að segja um danslaga-
heftið, sem notað er við dans
kennsluna. Þar var syrpa af
þjóðdönsum margra þjóða.
Af skiljanlegum ástæðum var
ísland ekki nefnt á efnisskrá
þar. En stafar þetta ekki af
skorti á upplýsingaþj ónustu
okkar um okkar eigið land?
Væri í of. mikið ráðist, þótt
tekin væru saman aðalatriði
um land okkar og þjóðhætti,
þýtt á erlend tungumál, og
síðan send til viðeigandi
lands sem heimildargögn við
kennslu í skólum þar? Ég
hygg að þessari viðleitni okk
ar væri víða vel tekið.
Víðast þar sem ég hefi kom
ið í skólana, hefi ég sýnt kvik
myndir frá íslandi við mikinn
fögnuð og þakklæti áhorf-
enda. Á eftir sýningu fer kenn
arinn yfir aðalefni myndarinn
ar og bendir á hvað nema má
af henni um land og þjóð. Þar
á eftir mega börnin spyrja
mig og eru þá oft margar
hendur á lofti. Ég hafði líka
fyrir sýningu spurt þau um
hvað þau vissu um land mitt.
Þegar litið er yfir heildarbrag
barna við störf í skóla í New
York og umgang þeirra um
skólann, þá virðist mér aö
þau séu yfirleitt kyrrlátari en
heima. Þó eru þau ekki þegj
andi, en tala frekar lágt. Mér
virtist þau geta hreyft sig inn
an skóla án þess að troða hin
um um tær. Þau ganga gjarn
an í tvöfaldri röð inn að stofu
sinni og rnasa á leiðinni. Fleiri
en einn skólastjóri benti mér
á að börnin mösuðu einmitt á
þessari leið. Þeim væri það
heimilt, ef þau töluðu ekki of
hátt. Þeim væri kennt að urn
gangast hvert annað í skólan
um eins og eðlilegt er að þau
(Framhalú á 6. slöu.)