Tíminn - 21.01.1955, Blaðsíða 5

16. blaS.
TÍMINN, föstuðaginn 21. janúar 1955.
5,
Föstud. 21. jan.
Ótti íhaldsins við
að missa sprengi-
flokkinn
Morgunblaðið hefir ekki
verið með hýrri há síðan rit-
stjórar þéss lásu nýársgrein
Herm. Jónassonar. Þeir hafa
stöðugt haft hana á hornum
sér síðan og munu bersýnilega
gera það lengi enn. Andlegt
heilsufar þeirra batnar þó
ekki við það.
Eitt af því, sem Mbl. virðist
skelfast mest í áramótagrein
Hermanns, eru ummæli hans
um þá menn, sem hafa fylgt
Þjóðvarnarflokknum að mál-
um. Ifermann lét þar þá skoð
un í ljós, að þessir menn
ættu heima í heildarsamtök-
um umbótamanna, en ættu
ekkj að vera að einangra sig
sig í flokksbroti, sem aðeins
yrði íhaldinu til stuðnings.
í tilefni af þessu hefir Mbl.
skrifað hverja greinina á fæt
ur annarri og leynir sér ekki
óttinn, sem þar gægist hvar
vetna fram.
Ástæða þessa ótta er næsta
augljós.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
verið minnkandi flokkur sein
ustu tvo áratugina. í þingkosn
ingunum 1933 fékk hann
47% greiddra atkvæða* en
ekki nema 37% i þingkosn-
ingunum 1953. Hann hefir
þvi ekki minnstu von um að
komast til fullra valda af eig
in ramleik. Eina von hans í
þeim efnum er bundin við
sundrungu vinstri aflanna
Þess vegna hefir hann fagnað
tilkomu Þjóðvarnarflokksins
og reynt að hlaða undir hann
á ýmsan hátt. Hann hefir gert
sér þær vonir, að sprengifram
boð af hálfu Þjóðvarnarfloklcs
ins gætu orðið sér til styrkt-
ar á ýmsum stöðum, eins og
t. d. í Eyjafirði og Vestur-
Skaftafellssýslu í seinustu
kosningum.
Bóndi nokkur átti nýlega
tal við einn af þingmönnum
Sjálfstæðisflokksins, sem stöð
ugt hefir verið að tapa fylgi
í undanförnum kosningum.
M. a. bar á góma nefnd nokk
nr, sem þetssi þingmaður á
sæti i og aðeins er skipuð þing
mönnum. Bóndinn lét m. a.
þá skoðun uppi, að viðkom-
andi þingmaður myndi ekki
eiga sæti í nefndinni eftir
næstu kosningar. Vertu ókvíð
inn, svaraði þingmaðurinn,
Þjóðvörn hjálpar mér og von
andi gerir hún það víöar.
Slíkar eru þær vonir, sem
forkólfar Sjálfstæðisflokksins
hafa bundið við Þjóövarnar-
flokkinn.
En nú eru þessar vonir held
úr að daprast.
Fleiri og fleiri þeirra
manna, sem hafa fylgt Þjóð-
varnarflokknum, gera sér það
ljóst, að sprengistarfsemin
hjálpar aðeins íhaldinu, sem
þeir eru þó fyrst og fremst
á móti. Þeir gera sér jafn-
framt ljóst, að málum sínum
koma þeir ekki fram með
klikustarfsemi, heldur með
því að starfa innan stærri og
áhrifameiri flokkssamtaka,
sem ein eru líkleg til þess að
geta hnekkt valdi íhaldsins.
Þessir rnenn æskja þess ein-
dregið, að þeir fái að leggja
fram krafta sína á einhvern
þann hátt, sem rætt er um f
Sextugur í dag:
sem aðeins I draumheimum
uppfyllast má“.
DAVIÐ STEFANSSON
skáld frá Fagraskégl
Akureyri hefir átt því á-
nægjulega hlutverki að fagna
að vera heimkynni tveggja
mestu söngva- og ljóðaskálda
þjóðarinnar á þessari öld og
síðustu áratugum hinnar
næstliðnu. Þessi skáld eru
Matthías Jochumsson og
Davíð Stefánsson. Að vísu
verður þeim vart jafnað sam
an að viðfangsefnum, viðhorf
um og afköstum, en um margt
verður hlutskipti þeirra með
þjóðinni líkt. Þeir eru báðir
í aðdáanlegu samræmi við
samtíð sína, þótt þeir lyfti
henni báðir á æðra stig til
söngs og ljóða. Hvor um sig
brýtur blað í íslenzkri ljóða-
gerð, gefur nýjan tón, stefnir
að nýju marki, án þess að
lenda í andstöðu við kynslóð
sína. Hvor um sig er trúr sín
um guði af öllu hjarta og allri
sálu sinni.
Matthías verður trúarskáld
þjóðar í nauðum, syngur
drottni lof og dýrð og sigrar
hjarta þjóðarinnar með snilli
sinni, trúarhita og andagift.
Raunar verður akur hans
miklu srærri og hlutskiptið
meira, en hann er þó fyrst
og fremst trúarskáldið, sem
hefur þjóð sína til hrifningar
og lotningar á göfugum lífs—
viðhorfum. í þessu efni er
hann heill fulltrúi síns tíma.
Hefði hann lifað blómaskeið
sitt hálfri öld síðar, er lítill
vafi á, að óður hans hefði
oftar lýst heitum ástum og
rómantik þeirrar samtíðar.
Davíð verður í raun og veru
beinn arftaki Matthíasar,
þótt hann búi ekki beinlínis
að þeim arfi. Nýr tími er runn
inn upp yfir land og þjóð, og
hvert einasta ljóð Davíðs
framan af árum er ljóslifandi
tákn þess tíma. Davíð er al-
inn upp i bjarmanum af rís
andi þjóðfrelsi, höft bresta
af þjóðinni, sem rís í fögnuði
hins nýja tíma. Mannvit og
djúphygli Einars Benedikts-
sonar á ekki hljómgrunn í
Ijóðasöng þjóðarinnar og fjar
lægist enn meir, þegar hinn
ungi fögnuöur nær tökum á
þjóðinni. Það er ekki
hlutskipti Davíðs að
vera skáld þjóðar í
nauðum eins og Matthías
var. Hvötin til ljóða er því
ekki sótt í trúarlífið, heldur
í þennan ólgandi fögnuð í
brjósti þjóðarinnar. Davíð
verður heldur ekki baráttu-
skáld fyrir þjóðfrelsinu, sá
tími er líka liðinn.
Á þessum tímamótum
kveðja mörg skáld sér hljóðs.
Stefán frá Hvítadal verður
aðeins fyrstur úr vör, en
áramótagrein Hermanns Jón-
assonar.
Sjálfstæðismenn gera sér
það vissulega ljóst, að þessari
skoðun vex nú óðum fylgi með
al þeirra, sem um skeið hafa
aðhyllzt Þjóðvarnarflokkinn.
Sjálfstæðismönnum stendur
af þesu mikill stuggur, því að
vonin um sprengihlutverk
Þjóðvarnarflokksins dvínar
að sama skapi. Jafnframt
eygja þeir það samstarf íhalds
andstæðinga, sem þeir óttast
mest af öllu.
Þess vegna æpir Mbl. nú á
víxl: Framsókn er að gefast
upp fyrir Þjóðvörn, eða: Þjóð
vörn, láttu ekki Framsókn
blekkja þig og haltu sprengi-
starfinu áfram.
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi verður sá, sem hlýtur
oddvitasæti i hópi hinna ungu
skálda, sem spretta upp eins
og fíflar í túni seint á öðrum
áratugi þessarar aldar nær
samtímis. Davíð verður sá,
sem brýtur blaðið. Svið hans
er stærra og strengurinn skær
ari en nokkurs hinna. Þar
fara ný túlkun og ný viðhorf
saman. Heitar tilfinningar
ráða ríkjum, óbeizlaðar og
frjálsar, djarfar og eðlilegar.
Tilfinningalífið er laust úr
viðjurn varkárrar hugsunar
og glitrar í lióðum hans í fjöl
skrúðugum litbrigðum, jafn-
vel svó~ að maðurinn sjálfur
verður sem leiksoppur, kast-
ast milli hæstu gleði og
dýpstu sorgar. Allt þetta er
túlkað af skáldlegu innsæi,
formfegurð og snilli. Slíku
skáldi hlaut þjóðin að fagna,
skáldi, sem túlkaði fögnuð
hennar i slíkri fegurð. Það
hlaut að verða söngvasvanur
hennar og ljóðavinur. Það
vantaði heldur ekkert á það,
að Davíð Stefánssyni væri
fagnað, og sá feginsgesrur hef
ir hann verið æ síðan.
Hvort tveggja er meint til
að viðhalda sundrungu, sem
aðeins getur orðið íhaldinu
til hjálpar.
Framsóknarflokkurinn mun
ekki láta þetta á sig fá. Hann
bíður hvern þann mann, sem
verið hefir fylgjandi Þjóð-
varnarflokknum, velkominn
til samstarfs innan þess
flokks, sem er stærsti og
áhrifamesti andstæðingur í-
haldsins, eða í samvinnu við
hann. Hann treystir því, að
þeim fylgjendum Þjóðvarnar
flokksins fari stöðugt fækk-
andi, sem viljandi eða óvilj-
andi fullnægja óskum íhalds
ins um sprengistarf, sem að-
eins getur orðið vatn á myllu
þess.
Davíð Stefánsson er eyfirzk
ur bóndasonur, fæddur í
Fagraskógi 1895. Hann lauk
gagníræðaprófi 16 ára gamall,
en kenndi sjúkleika eftir það
og var heilsulítill í fjögur ár.
Veturinn 1915—16 dvelst
hann í Kaupmannahöfn, en
kemur eftir það heim og sezt
í menntaskólann í Reykjavík
og verður stúdent 1919, sama
árið og fyrsta ljóðabók hans
kemur út.
Á þessum skólaárum tekur
hann að yrkja svo að mark sé
að, en leitar fyrstu yrkisefna
nokkuð í þjóðsögur og þjóð-
kvæði, lifir mjög í þeim heimi
um skeið, og má vera að þar
kenni frændsemi við hinn
merka fræðimann og þjóð-
sagnasafnara, Ólaf Davíðsson,
móðurbróður hans. Á rnennta
skólaárunum breytir um svið
og Davíð finnur sjálfan sig án
þess að missa nokkurs við
kynni sín í álfheimum.
Fyrstu kvæði Davíðs birtust
í Iðunni á árunum fyrir 1920.
Menn kipptust við, jafnvel
þei'r, sem komnir voru á efri
ár. Hér var nýr strengur
hreyfður, nýtt viðhorf, nýr
blær, sem andaði mjúklega.
Svo kom fyrsta ljóðabókin —
Svartar fjaðrir 1919. Fyrsta
kvæðið, „Mamma ætlar að
sofna“, var eins og tónlykill
frá hljómhvísl. Það er barns
lega einfalt, gætt djúpri lotn
ingu, glitvængjaður geisli,
tregaþrungið bros á barnsvör
um með alvöru alls heimsins
að baki:
„Seztu hérna hjá mér
systir mín góð.
í kvöld skulum við vera
kyrrlát og hljóð.
Mamma ætlar aö sofna
systir mín góð.
Sumir eiga scrgir
og sumir eiga þrá
Hvenær hættir þetta Ijóð
að vera vöggusöngur allra ís-
lendinga?
í fyrstu kvæöum Davíðs í
Svörtum fjöðrum koma þegar
fram hin sérkennilegu birtu-
brigði, skáldið er ýmist á valdi
ljóss eða skugga, sorga eða
gleði, en ætíð trúr túlkandi
fölskvalausra tilfinninga.
Það eru tvenn skaut sem toga,
og ef til vill eigast þar við
áhrif hins eldri tíma og ljós-
blik hins nýja, sem Davíð vili
helga sig allan en hlýtur þó
að standa öðrum fæti í fyrri
tíð. Með þroskaárum verður
þessi samtvinnun einmitt
sterkasta skáldeinkenni
Davíðs og lyftir honum hæst.
í fölskvalausri gleði, tak-
markalausri hrifningu og
bjartasta skini eru skuggar
andstæðnanna ætíð á næsta
leiti. Gleðin er oft túlkuð í
spegli sorgar, hamingjan leið
ir ógæfuna við hönd. Það eru
meinbugir á flestu, „útþráin
togar hinn snauða“. „Sumir
fara nauðugir en sigla þó“.
Og Davíð skilur, að menn
fagna ekki ljósinu nema minn
ast skugganna:
„Rokkarnir eru þagnaðir
og rökkrið orðið hljótt,
og bráðum kemur heldimm
hávetrarnótt.
en bráðum kemur dagurinn
með blessað ljósið sitt“.
Svo kemur kvæðið Caesar,
þar sem skáldið rekur skapa-
sögu hins mikla einvalda,
harmar hryðjuverkin, iðrast
illverka sinna. En í kvæðislok
verður niðurstaðan aðeins
ein. Til hvers er að iðrast?
Þetta, og þetta eitt, hlaut
hann að gera, því:
„Fyrir hana skyldi ég höggva
sundur
hvern háls í Gallíu og Sikiley.
og
„Hvað er hellenzkt og
austrænt heimspekimál
hjá himnariki í konusál?“
Iðrun er tilgangslaus, því
að „fyrir hana“ er engin fórn
of dýr! Ástin er valdið.
í ljóðinu um krumma, sem
er eitt hugstæðasta af eldri
ljóðum Davíðs, er þessi leikur
andstæðnanna, tregans og
gleðinnar, harla ljós:
„Því sólelsk hjörtu í sumum
slá
þótt svörtum fjöðrum tjaldi.
og sumum hvíla þau örlög á
aldrei fögrum tón að ná
þó að þeir eigi enga þrá
aðra en þá að syngja“.
Og þarna eru tök skáldsins
heil og fumlaus, þótt ungt sé.
í þessum þrem erindum kvæð
isins er krummi talandi tákn
samtíðarinnar, hinnar hugum
glöðu, en þó tregakæru ungu
kynslóðar. Kvæðið er meist-
araverk í einfaldleik sínum.
„í kuflinum svarta hann
krunka má
unz krummahj artað brestur“.
Allt er leikandi skuggsjá,
gleðin brosir gegnum tár,
það er hinn lífsreyndi ung-
lingur, sem ljóöar:
„Stillum strengina hátt
stígum sorgardans“.
Næsta bók Davíðs, Kvæði,
kom út 1922. Hér er þrosk-
aðra skáld á ferð, treginn er
ekki eins sár, gleðin fyllri
og dýpri, ungt ólgandi blóð.
(Framhald á 7. Blðu.)