Tíminn - 27.01.1955, Blaðsíða 5

21. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 27. jantiar 1955.
5.
Fimmtud. 27. jan.
Vöfltlin prlpflíisfíir- ®^e,mm» Harold Mcolsons og' rit Somcrsct
Maugham um tíu hcztu skálslsöguruar
magns til stórtram
kvæmda
Hinn fjölhæíi rithöfundur og
bókagagnrýnandi, Harold Nicolson,
hrelldi hinn enska skáldahóp nýlega
með þeirri fullyrðingu, að skáldsag-
Um þessar mundir er all- an væri nú f andaslitrunum sem
li -tform. Það gæti ekki varað lengi
þar til hún liði alveg undir lok. Það,
mikið um það rætt, að of-
þensla sé á vinnumarkaðin-
um, þ. e. að eftirspurnin eftir
vinnuafli sé meiri en fram-
boðið. Þetta er rétt, enda þótt
fækkað hafi verið um . 700
manns við varnarvinnuna
frá því, sem var á árinu 1953.
Ástæðan er sú, að fjárfesting
hefir nokkuð aukizt, og vinna
hefir aukizt verulega við
verkun sjávarafla í landinu.
Þótt atvinna sé þannig mik
Bókm.en.ntir — listir
Er tími skáldsöáunnar
il í landinu, eins og sakir
standa, skyldu menn treysta
því varlega, að slíkt sé varan
legt. Varnarvinnan getur
hætt þá og þegar og við það
missa atvinnu þegar um 2000
manns og fleiri síðar, þar sem
þessi vinna örfar nú óbeint
ýmsa atvinnustarfsemi í land
inu. Árlega bætast við 2000—
3000 vinnandi menn vegna
fólksfjölgunarinnar í landinu
og þarf að sj á þeim fyrir nýrri
atvinnu. Velgengni sú, sem
sjávarútvegurinn býr við nú,
getur reynzt stopul, þar sem
hún er háö erlendum markaðs
sveiflum og samningum við
ríki, sem þá og þegar geta
sett óaðgengileg pólitísk skil-
yrði. Allt þetta og sitthvað
fleira sannar þaö, að þótt at-
vinna sé næg nú, getur það
breytzt fljótlega vegna or-
saka, sem við ráðum ekki sjálf
við. Atvinnuástandið hjá okk
ur byggist nefnilega enn á
ótraustum grunni vegna þess,
hve fábreyttir atvinnuvegir
okkar eru og háðir erlendum
mörkuðum og verðsveiflum.
Af þessum ástæðum er það
óhjákvæmileg nauðsyn, að
þjóðin komi sér upp nýjum
atvinnugreinum, jafnhliða
því, sem þeir, sem fyrir eru,
eru efldir og auknir. Undir-
staða slíkra atvinnugreina er
fyrir hendi, þar sem er hin
rnikla óbeizlaða orka í land-
inu.
Þessi orka verður hins vegar
ekki beizluð, eða atvinnugrein
ar byggðar upp á grundvelli
hennar, nema.okkur takist að
fá erlent fjármagn til fram-
kvæmdanna. Sjálfir höfurn
við ekki fjármagn til slíkra
framkvæmda.
Á seinasta flokksþingi Fram
sóknarmanna, var þetta mál
sérstaklega rætt. í ávarpi til
þjóðarinnar,.,sem þingið sam
þykkti, segir m. a., að „þjóðin
geti því aðeins haldið hlut sín
um í samfélagi nútímaþjóða,
að hún kosti k.apps um að end
urbæta vinnubrögð hinna
eldri atvinriuvega og ger-
ist jafnframt iðnaðarþjóð á
nútíma vísu eftir því sem
ástæður leyfa“. Þá segir enn
fremur, að „stefna beri að því
eftir skipulegri áætlun að
taka hinar innlendu auðlindir
í þjónustu atvinnulífsins og
að minnimáttartilfinning
gagnvart erlendu fjármagni
megi ekki verða þvi til fyrir-
stöðu, að íslendingar færi sér
það í nyt að hætti annarra
fjárvana menningarþjóða,
sem þann vanda hafa leyst,
án þess að skerða með því
sjálfstæði sítt“.
í annarri ályktun flokks-
þingsins er sérstaklega rætt
sem aðallega ógnar skáldsögunni,
segir Nicolson, eru ævisögur, og þá
helzt sjálfsævisögur, ferðalýsingar
og hinn sívaxandi straumur bóka,
sem skýra almenningi frá vísinda-
legum rannsóknum og árangri.
Nicolson er ekki fyrstur manna til
að láta í ljósi þessa skoðun, sem aðai
iega hefir fengið fótfestu siðan
stríðinu lauk, en að því er ég bezt
veit, er hann sá fyrsti, sem færir
fram einhverjar ástæður fyrir skoð-
un sinni. í grein, sem hann reit í
blaðið Observer, heldur hann því
fram, að skáldsagan, sem fyrst kom
fram á sjónarsviðið í Englandi og
Frakklandi á 18. öld, hafi verið
bókmenntalegt fyrirbrigði, er náði
hápunkti sínum á 19. öld, en megni
nú ekki lengur að uppfylla óskir les-
enda.
Nicolson liefir vafalaust komið
fram með þessa skoðun sína á opin-
berum vettvangi í því skyni að koma
af stað ritdeilum um þetta efni.
Söguljóð og sorgarleikir, ritar Nicol
son, eru elztu bókmenntafyrirbrigði
mannsins, en skáldsagan varð fyrst
til samfara þörfinni eftir sálfræði-
legri skilgreiningu á persónunum
og afstöðu þeirra til gefinna vanda-
mála. Samfara þessu er svo nákvæm
staðalýsing. Það var 1 rauninni nauð
syn mannanna.til g% íá :skil^rein-
ingu á lífinu og sjálfum sér auk
fjálgleik þeirra í að vera gripnir
spenningi, sem skóp skáldsöguna.
Og óskir mannanna á þessu sviði
eru óbreyttar í dag að öðru en því,
að nú vilja þeir helzt lesa um at-
burði, sem hafa í rauninni gerzt,
skrifaða af mönnum, sem annað
hvort hafa tekið þátt í þeim sjálfir
eða haft vitneskjuna um þá frá
fyrstu hendi.
Mikiir skáldsagnahöfundar eru
gæddir þeirri gáfu, að geta fengið
lesendur sina til að trúa þvi, að
hinir ímynduðu atburðir hafi í raun
inni gerzt, segir Somerset Maugham
í nýútkominni bók sinni „Tíu skáld
sögur og höfundar þeirra“. Það, sem
Maugham ritar þarna, kemur í raun
inni heim við fullyrðingu Nicolsons,
því að jafnvel þótt lesendur nútím-
ans setji mest traust sitt á sannar
frásagnir, urðu kynslóðirnar á und
an okkur að nota sér hugmyndaflug
rithöfundarins til að geta ímyndað
sér að allt, sem ritað væri, hefði
átt sér stað í veruleikanum.
Það var vafalaust vegna þeirrar
upplausnar, sem Nicolson hafði
stuðlað að í enska bókmenntaheim- ! !
inum, að bók Maughams vakti s!íka
athygli og umtal, sem raun bar
vitni. Það var heldur ekki svo auð-
velt viðfangsefni, sem ameriski
bókaútgefandinn fól Maugham, að
velja úr öllum heimsbókmcnntunum
tíu beztu skáldsögurnar. Ætlunin
var að Maugham ritaði langan for-
mála við öll verkanna, er hann
valdi, og síðan skyldu þau gefin út
í njrri útgáfu. Hinir tíu formálar
hafa nú verið gefnir út í sérstakri
útgáfu, eftir að úrdráttur úr þeim
birtist reglulega neðanmáls í blað-
inu Sunday Times. Mörgum vikum
áður hafði blaðið auglýst nákvæm
lega þann dag, er ályktanir Maug-
hams skyldu birtar, og atburðar
þessa var beðið með leyndardóms-
fullri eftirvæntingu eins og um væri
að ræða hernaðarleyndarmál. Og
loks rann dasurinn upp og riddarar
pennans lögðu til atlögu við lesend-
Somerset Maugham.
Þannig hefði rússneskur rithöf-
undur ekki látið undir höfuð leggj-
ast að bæta „Dauðum sálum" eftir
Gogol eða „Oblomov" eftir Gontsjar
ov á listann. Frakki hefði vafalaust
tekið „Prinsesse de Cléve" með og
Spánverji „Don Quixote" og svo
mætti lengi telja. Það er athyglis-
vert, að þýzkar bókmenntir koma
ekkert við sögu í vali Maughams,
óg hann gefur enga skýringu á því í
formálum sínum eins og hann þó
ur. Bækurnar, sem Maugham hafði
valið, voru þessar: „Tom Jones“ eft
ir Henry Fielóing, „Drambsemi og
hleypidómar“ eftir Jane Austin,
„Rautt og svart" eftir Stendhal,
„Faðir Goriot“ eftir Balzac, „Davíð
Copperfield" eftir Dickens,
„Madame Bovary" eftir Flaubert,
„Moby Dick“ eftir Herman Mel-
ville, „Wuthering Heights“ eftir
Emily Bronte, „Karamazov-bræð-
urnir" eftir Dostojevsky og „Stríð
og friður" eftir Tolstoy.
Eins og búast mátti við kom þegar
straumur af bréfum til ritstjórnar-
innar. í flestum þeirra var val
Maughams gagnrýnt, og menn
spurðu, hvers vegna þessi bók væri
meðal þeirra útvöldu, en ekki ein-
hver önnur, er þeir töldu hafa meiri
rétt til þess. Margir töldu líka, að
val rithöfundarins lægi um of í
augum uppi, og töldu,' að Maugham
hefði ekki verið nærri nógu frum-
legur. Þessum mönnum fannst, að
ekki hefði þurft neinn rithöfund
til að velja þessar bækur. Þetta er
allt saman gott og blessað, en það
var nú einu sinni Maugham, sem
beðinn var að velja bækurnar, og
það gefur auga leið, að ef einhver
annar hefði orðið fyrir valinu, hefðu
bækurnar lika orðið aðrar.
gerir gagnvart Cervantes og Marcel
Proust. En eins og áður er sagt, var
það Maugham, sem fenginn var til
að velja og útkoman varð sú, að
fyrir vali hans urðu fjórir Englend-
ingar, þrír Frakkar, tveir Rússar og
einn Amerikumaður.
um öflun erlends fjármagns
til slíkra framkvæmda. Segir
þar, „að flokksþingið telji eðli
legt, að lán verði tekin erlend
is, enda sé þeim varið til arð-
samra framkvæmda. Ennfrem
ur er flokksþingið þvi fylgj-
andi, að efnt sé til samvinnu
við erlenda aðila um stöfnun
stóriðjufyrirtækja á sérleyfis
grundvelli eða á annan hátt,
eftir því sem hagkvæmt þykir,
enda sé örugglega um slíka
samninga búið og þá meðal
annars höfð til hliðsjónar
reynsla annarra þjóða“.
Þess ber vel að gæta, að
íslendingar érú nú ekki eina
þjóðin, sem sækist eftir er-
lendu fjármagni til fram-
lcvæmda. Það gera nú yfirleitt
allar þjóðir, sem skammt eru
á veg komnar efnalega, eins
og þjóöirnar í Asíu, Afríku og
Suöur-Ameríku. Því fer líka
fjarri, að íslendingar standi
sérlega vel í samkeppninni
ur m. a. fámenni þjóðarinnur
og fátækt og óstöðugleiki í
stjórnarháttum. Eigi að síður
verðum við að taka þátt í þess
ari samkeppni og hagnýta okk
ur jöfnum höndum báðar þær
leiðir, sem rætt er um hér að
framan, eftir því hvor þykir
hagkvæmari og vænlegri til
árangurs. Aðrar þjóðir fara
þannig að og reynslu þeirra
þurfum við að hagnýta okkur
og velja þann kost, er beztur
býðst í hverju tilfelli.
Hér er um mál að ræða, sem
ekki má sýna andvaraleysi.
Við þurfum að gera okkur sem
allra fyrst grein fyrir því,
hvaða framkvæmdir séu álit-
legastar og hvernig sé auðveld
ast og hyggilegast að afla fjár
til þeirra. Ef við látum þetta
ógert, drögumst við fljótlega
aftur úr og yfir vofir þá versn
andi afkoma og atvinnuleysi
í stað áframhaldandi fram-
fara og batnandi lifskjara, ef
um þetta fjármagn. ^ví veld- rétt væri á málum haldið.
Það er ekki úr vegi að gera sér í
hugarlund hver hin raunverulega
skoðun Maughanis er á stöðu skáld
sögunnar í bókmenntunum, því að
bókaval hans gefur nokkra hug-
mynd um hana. Dickens, Balzac,
Stendhal, Flaubert, Dostojevsky og
Tolstoy eru hin stóru nöfn 19. ald-
arinnar, sem var blómaskeið skáld
sögunnar. En í stað hinna, þeirra
útvöldu hefðu getað kornið aðrir
jafnmargir eða fleiri án þess að
nokkrum væri óréttur ger. Ef til
vill þó að Melville undanteknum.
Maugham, sem er nú kominn yfir
áttrætt, hefir verið dugmikill verka
maöur í vingarði bókmenntanna.
Verk hans hafa verið jöfn að gæð-
um, og aðeins einu sinni hefir hann
hafið sig upp yfir hið venjulega
með bókinni „Of Human Bondage"
Hann hefir ritað ótal skáldverk og
smærri sögur, og einnig hefir hann
skapað sér naín sem leikritaskáld.
Hann notar rittækni sína til fulln-
ustu oz hefir mjög fast form. Hann
er nokkuð harðskeyttur í skrifum
en sýnir þó mikla þolinmæði. Hann
er heimsmaður, dálítið yfirdrifinn,
en hefir góða kímnigáfu. Til dæmis
þegar hann vildi sýna aðdáun sína
á Marcel Proust og sagði: Ég vil
heldur láta mér leiðast yfir Proust
en að lesa nokkurn annan rithöf-
und.
Hér komum við að einum þætti
í afstöðu Maughams til skáldsög-
unnar: Hún má aldrei vera það
leiðinleg að lesandinn verði ekki
gagntekinn af efninu. Skoðun hans
er, að æðsta hlutverk skáldsögunnar
sé að stytta lesendum stundir frem
ur en að vera fræðandi og upp-
byggjandi. Þess vegna er hann á
móti öllum, sem halda því fram, að
efnið hafi ekki mikla þýðingu, held
ur aðeins hin sálfræðilega könnun.
Frá ómunatíð hefir mannfól.-nð
hlustað á sögur um merkilega at-
burði. Það eru þeir atburðir, sem
skeð hafa, sem fyrst og fremst
fanga huga manna, ritar Maugham,
en í öðru sæti koma svo persónulýs-
ingar og sálfræðileg atriði. Skáld
sagan er ekkert listaverk án áhriía
mikillar uppbyggingar og spennandi
augnablika.
Skáldsaga, sem rituð er í þvi
augnamiði að betra íólk eða mennta
það, á ekki rétt á áð kallast lista-
*verk. Maugham er alveg á öndverð
um meið við H. G. Wells, sem hafði
gagnstæða skoðun á þessum málum.
Hann hélt því fram, að skáldsagan
væri aðeins tæki til að koma fram
ákveðnum hugmyndum, segir Maug
ham, og hann valdi skáldsöguna
vegna þess, að hún er heppilegasta
íormið til að ná til sem flestra.
En skáldsagnaformið er ekki hægt
að .nota í áróðursaugnamiði, og
. Maugham heldur því fram, að les-
endur hafi rangt fyrir sér, ef þeir
álíta, að á þann hátt geti þeir aflað
sér þekkingar. Allur fróðleikur verð
ur að vera svo hlutlægur sem mögu
legt er, en skáldsaga getur aldrei
orðið lifandi listaverk, nema hin
huglægu sjónarmið skáldsins gegn-
sýri persónurnar og dóm skáldsins
yfir þeim.
Þeir rithöfundar, sem Maugham
hefir tekið á lista sinn, uppfylla ein-
mitt þær kröfur, sem Maugham
sjálfur gerir til skáldsagnagerðar,
nefnilega að fyrst og fremst sé um
áð ræða „góða sögu“ og jafnframt
að höfundarnir séu fróðir um menn
og hluti, en það er einmitt þetta,
sem er þeirra snilligáfa. Eitt af því
nytsamlegasta við bók Maughams
er, að hún mun gera Herman Mel-
ville þekktari en hann hefir verið
til þessa. Saga hans um hvalinn
Moby Dick er með merkustu verk-
um, er rituð háfa verið, en Melville
lézt óþekktur í lok síðustu aldar í
New York. Það var fyrst eftir Tyrri
heimsstyrjöldina að menn fóru að
gefa gaum að verkum hans og þá
sérstaklega þessari sögu um hval-
veiðarnar, sem byggð er upp á tvenn
an hátt. Annars vegar er hægt að
lesa hana sem rétta og slétta sögu
af sjónum og sjómönnum, og hins
vegar sem lýsingu á baráttunni milli
góðs og ills. Öll frásögnin er rituð
í spámannlegum anda, sém minnir
á 17. aldar ensku. Það er ekki fyrr
en hundrað árum eftir útkomu
„Moby Dick“ sem Melville er talinn
til „hinna stóru“, og að þessu leyti
hlaut hann sömu örlög og Stendhal
í fimmtíu ára gamalli útgáfu af
Ensyclopedia Americana er hans að
eins minnzt með nokkrum línum
en í nýjustu útgáfunni er rætt um
hann í heilum dálki. „Moby Dick“
er sérstæð bók, sem annars vegar
lýsir lífinu til sjós og hins vegar
heimspekilegar hugleiðing.u um
lífið yfirleitt. Einnig er að finna í
bókinni nákvæma lýsingu á bygg-
ingu og lífsvenjum hvalsins, og hvað
(Framhald á 6. síðu)
Mbl. bent á réttan
heimildarmann
Morgunblaðið telur það
mikinn hvalreka á fjöru sinni,
að kona, sem er nýlega sezt
að í norðurhluta Stranda -
sýslu, hefir sent því nokkrar
óhróðursgreinar um kaupfé-
lagið þar. Konan hefir færzt í
aukana við þetta og telur að
svo hafi þótt mikið við liggja,
að Hermann Jónasson hafi
verið fenginn til að semja svar
grein þá, sem á sínum tíma
birtist í Tímanum gegn
óhróðri hennar. Óþarft er
raunar að taka það fram, að
H. J. hefir hvergi nálægt þessu
máli komið. Jafnframt því, að
þetta er upplýst, þykir rétt að
upplýsa það, að stjórnarfor-
maðurinn í viðkomandi kaup
félagi hefir hingað til verið
talinn góður og gegn Sjálf-
stæðisflokksmaður og verið
frambjóðandi flokksins í sýsl
unni. Ætti Mbl. því að leita
heimildar hjá honum um rétt
mæti þessara árása áður en
það birtir fleiri slíkar greinar
frá áðurnefndri konu.