Tíminn - 19.06.1955, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, sunnudaginn 19. júrií 1955.
135. hriuV.
Trúarbröpð mannkyns.
Samið hefir Sigurbjörn
Einarsson, prófessor.
Útgefandi er ísafoldar-
prentsmiðja.
r
Þetta er mjkil bók og ekki
fljótlesin. Fyrsta hugsunin,
sem greip mig eftir að ég
hóf lestur bókarinnar var
jþessi: Vesæla mannkyn. Er
ég hafði lokið lestri hennar
og Iitið yfir bókaskrána á
siðustu blaðsíðunum, var ríkj
andi hugsunin sú að menn
skuli eiga sálarþrek til þess
að kafa þenna ómælisflaum
hugaróra fálmandi mann-
kyns. Alla þá geysilegu fyrir-
höfn og elju mega þó þeir
menn þakka, sem girnast að
fá sem gleggst og auðveldast
yfirlit yfir þessa furðuveröld
frúarhugmyndanna, og er
þar auðvitað ótæmandi í-
grundunarefni og fróðleik
'mikinn að hafa.
Ekki er ósérfróðum mattni
unnt að kveða upp nenm dóm
um meðferð höfundar á þessu
yfirgripsmikla efni, nema
hvað öll frásögnin virðist
vera óhlutdræg og látlaus og
gersamlega laus við allt trú-
boð.
Mjög gagnleg ætti þessi bók
að vera öllum þorra manna,
til varnar gegn allri þröng-
sýni í trúmálum, en sem bet-
ur fer, höfum við íslendingar
verið flestum þjóðum frjáls-
iyndari og viðsýnni á sviði
trúmálanna, vonandi ekki á-
vallt af sinnuleysi, allt fram
að því, er ofstækisfull póli-
tísk réttlínutrú náði tökum á
mönnum.
Um eitt m. a. sannfærir
trúarbragðasagan okkur, og
saga hinna mestu hugsuöa
íornalda, að ekki stöndum við
nútímamenn hænufeti fram-
ar í speki, siðgæði, skilningi
á tilverunni og göfugum kenn
•ngum, en beztu menn forn-
aldarinnar. Xenofanes (á 6.
öld) kenndi: „Einn er sá guð
sem meiri er öllum guðum
og mönnum, hvorki að vexti
né viti mönnum líkur. Hann
er hugur einber, tóm heyrn
og sjón, og stjórnar öllu með
afli hugsunar sinnar.“
„Herakleitos frá Efesos (um
500) taldi tilveruna síkvikan
straum andstæðra fyrirbæra,
en innbyrðis andóf þeirra
tiélöi uppi jafnvægi og sam-
ræmi heildarinnar“. Minnir
þetta nokkuð á Einar Ben:
„Samvígsia eining af öfgum
tveim er ævanna hlutverk í
skaparans riki.“
Um Sókrates segir: „Hann
var fullviss þess, að hver
maður, sem gerði sér grein
fyrir ábyrgð lifsins, gseti
fundið innra með sér full-
nægjandi tilvísun um breytni
og hann trúði því óhikað, að
enginn sem veit hið sanna
cg réita, myndi breyta gagn-
stætt því. Og dygeðugum
farnast vel, hvað svo sem á
vegi hans vorður, hvort sem
hann lifir eða deyr.“ Minnir
þetta ekki á Pál: „Hvort sem
við lifum eða deyjum. þá er-
um v'ð drottins." Sókrates:
„Dauðinn er annað tveggja,
svefn, Ijúfur og draumlaus,
eða hann er leiðin tU sam-
neytis við aóða, göfuga spek
inga framliðna. Hvort tveggja
er gott, „Eitt er víst: Góður
maður á einskis ills von,
hvorki lífs né liðinn. Guðirn
ir láta .sér ekki á sama standa
um hann.“ Tilveran lýtur m.
ö. o. lögmáli réttvísinnar. —
„Það sem mestu skiptir mann
inn, er sjálfur hann, viðhorf
hans til lífsms og breytnin."
Um breytni Sókratesar
ísagði Alkibíades: „Að hver,
sem kæmist í nánd við hann,
Pétur Sigurbsson, erindreki:
Trúarbrögð mannkyns
yrði óánægður með sjálfan'
eig, eins og hann væri, og
það væri sem yrði maður að
gera reikningsskap lífernis
síns.“
Siðgæðishugtök okkar nú-
tímamanna og kristninnar ná
í engai lengra en þessi kenn-
ing Platóns: „Meginviðfangs
cfni hugsunarinnar er og á
að vera spurningin um hið
siðferðilega góða og rétta. Hin
sanna guðrækni er' fólgin í
lastvöru líferni.“ Og enn-
fremur: „Vér skynjum t. d.
góðleik og fegurð, sem eig-
indir vissra hluta og þær eru
breytilegar efth' því, hvert
vðhorfiö er. En á bak við er
gæzkan sjálf og fegurðin
sjálf, ekki aðeins sem hug-
tök, heldur sem ævarandi
staðreyndir.“
„Dyggðin hefir líka fyrir-
heit fyrir þetta lif. Þeim, sem
henni unna, snýst allt til góðs
þótt snauðir séu eða sjúkú'
eða á annan veg ógæfumenn.
Því að guðirnir gleyma aldr-
ei þeim manni, sem leitast
við að vera vandaður og reyn
ir að likjast þeim með þvi að
stunda það, sem fagurt er og
gott.“
Stendur þessi kenning
nokkuö að baki kröfu kristn
innar: „Stundið það, sem fag
urt er fyrir sjónum allra
manna.“ Bænir okkar taka
víst ekki neitt verulega fram
bæn Nebúkadnesars:: „Eilífi
drottnari, herra allra heima,
blessa í náð konunginn, sem
þú elskar, sem þú hefir með
velþóknun kallað með nafni.
Leið hann hinn rétta veg. Eg
er drottnari, sem hlýði þér,
verk handa þinna. Þú hefir
skapað mig og mér hefir þú
trúað fyrú' yfirráðum yfir
múga manns. Hjálpa mér,
drottinn, eftir þeirri miskunn
þinni, er þú lætur þeim öllum
í té, að ég megi elska þína
háu stjórn. Lát ótta fyrir guð
dómi þinum búa mér í hjarta.
Gef mér þaö, sem þér vel lik-
ar, þú, sem.,hefir líf mitt
gjört.“ — Bæn þessi er flutt
sex öldum fyrir Kristsburð.
Söguritarinn H. G. Walls
telur 6. öldina f. Kr. eitt merk
asta tímabil sögunnar, sök-
um þess, að þá voru uppi hin
ir miklu spámenn Gyðinga
og spekingar ems og Sókra-
tes og Kong-fú-tse (Confu-
cius)
Hollt væri okkur nútíma-
kröfugöngumönnum að hug-
leiða kenningar Kong-fú-tse,
eins og t. d. þessar: „Göfugur
maður gerir kröfu til sjálfs
sin, ómennið til annarra." —
„Göfugmennið sér hvað rétt
er, ómennið hvað er ábati.“
Fyrirmyndarmaðurinn er
„formfastur og háttbundinn,
natinn og nákvæmur í öllu
hátterni, hvikar hvorki í orði
né æði frá settum reglum,
hvað sem 1 gerist, og þræðir
hinn gullna meðalveg." —
„Sé höfðinginn dyggðugur,
mun lýðurmn verða það Iíka.“
Kon-fú-tse virðist hafa þreif
að á hinu gagnstæða. í um-
ræddri bók segir svo:
„Kong-fú-tse , varð aftur
embættismaður í Lú og fékk
mikil völd um tíma, að þvi
er sagnir herma. Áhrif hans
á stjórnarfar og landshagi
eru talin hafa verið frábær
og flaug orðstír hans víða.
Segir sagan, að konungur ná
grannafylkisins hafi séð of-
sjónum yfir gengi og blómg-
un Lú-fylkis, Hafi hann þá
tekið það ráð til bragðs að
senda konunginum þar söng
meyjar og góðhesta að gjöf.
Varð honum að von sinni:
Konungur varð fráhverfur
stjórnarstörfum og hneigðist
Þ1 skemmtana og hóglifis. Þá
sagði Kong-fú-tse af sér og
hvarf úr landi.“
Hvílíkt vopn á uppgangs-
ríkið Ekki atómsprengja. Eng
inn kostnaöarsamur hernað-
ur. Aðeins söngmeyjar —
gleðídrósir, og góðhestar. Þeir
komu auðvitað í-staðinn fyr-
ir bíl nútímans. Þetta dugði,
gleðidrósir, ctansar og hóg-
lifi, flakk og skemmtanir, —
hnignun og afturför. Gætum
við lært eitthvað af þessu,
dansandi og d’rekkandi kvik-
mynda- og leikhúsalýður
Gaman er að athuga sið-
gæðisstiga hinna kínversku
spekinga: „Fullkomnun þekk
ingarinnar er fólgin í því að
grannskoða hlutina. Þegar
þeir höfðu grannskoðað hlut
ina, varð þekking þeirra
fullkomin. Þeg'ar þekkmg
þeirra var orðin fullkomin,
urðu hugsanir þeirra alvar-
legar. Er hugsanir þeirra urðu
alvarlegar, komst hjarta
þeirra í rétt horf. Er hjarta
þeirra var komiö í rétt horf,
urðu þeir sjálfir ræktað'r
menn. Þegar þeir sjálfir voru
orðnir ræktaðir menn. kom-
ust fjölskyldur þeirra á rétt-
an kjöl. Þegar fjölskyldur
þehra voru komnar á réttan
kjöl, varð og rikjum þeirra
rétt stjórnað. Er ríkjunum
var rétt stýrt, varð alrikið
fiiðsamt og farsæ)t.“
Siðgæðisþróunarstiga er að
finna í Nýja testamenntinu,
ekki óáþekkan þessum, og
Siðferðisvaknmgin (MRA)
setur þrepin þannig einstak-
lmgurmn, fjölskyldan, ríkið
og alþjóðasambúðin.
Trúarbrögð mannkyns, er
alls ekki neitt emhliða bók.
Litirnir í heildarmyndinni
eru alls ekki daufir og dýpt
in er mikil, allt frá hinum
glæsilegustu trúarhugmynd-
um og hins fullkomnasta sið
gæðisþroska niður til hinna
ógeðslegustu trúariðkana, svo
sem að drekka kúahland,
Iaugast úr kúahlandi og jafn
vel eta kúamykju, og svo allt
á milli þessara fjarlægustu
póla, þar á meðal trúarhug-
myndaskáldskapurinn. Hér
er sýnishorn um tilkomu
Búddha í þennan heirn:
„Þá var konungur eoa rík
ur höfðingi af Sakya-ættmni
í Kapilavastu, borg r norð-
austur Indlandi, Súddhodana
að nafni. Kvæntur var hann
og hét drottning hans Maya.
Hana dreymdi um þetta leyti
draum. Þótti henni fjórir
guðir taka sæng hennar, sem
hún svaf í, og bera hana upp
á Himalayafjöll. Settu þeir
sængina undir stórvaxið tré.
Konur þessara fjögurra guða
lauguðu líkama hennar og
smurðu hann og skrýddu
hana himneskum klæðurn og
blómum. Færðu þeir hana
síðan inn í gullið hús, sem
stóð á silfúrfjalli og lögðu
hana þar í sæng. Þá nálgað-
ist hvitur fíll úr norðurátt
með lótusblóm í rananum.
Það var Bodhisattva í fíls-
gerfi. Hann gekk þrem sinn-
um kringum rúm drottning-
ar með þokkafullu látbragði,
síðan snart hann hægri síðú
hennar og hvarf að lokum
inn í líf hennar.
A sömu stundu sem Bodhi-
sattva c’ur getinn í móður-1
lífi tátruðu og skulfu alHr |
hinir 10,000 heimar og fyllt-;
ust af miklu ljósi, blindir j
fengu sýn, daufir heyrn, mál-;
lausír mæltu, krypplingar
réttust, lamir gengu, fangar (
urðu friálsir, eldur slokknaði
í öllum helvitum, sjúkdómar
læknuðust meðal mannanna,
villidýrin urðu spök, allir
menn mæltu aðeins vingjarn
legum örðvun, öll hljóðfæri
tóku að hljóma, hvarvetna
varð blíðveður, mildur og
svalur blær hressti mennina.
fuglar hættu að fljúga, fljót-i
in hættu að renna, siórinn
varð ósaltur, alls staðar
skrýddist 'iörðiri lófusblóm-
um og blómum rigndi af
himni.“
Fle.st hafa trúarbrörðin lof
að hinum réttlátu sæluvist i
öðru lífi. Misjöfn er hún þó;
nokkuö. Hjá Indverjum er
hún fullkomlega andleg og1
furðu róleg, en Múhammed
virðist hafa skiHð, hverju
lofa skyldi mönnum, sem
þeim þætti bragð aö og ætti
slíkt túboð að geðjast sæmi-
lega nútímakynslóð. Lýsing-
1 in er á þessa leið:
„Þess, er óttast komu drott
íns síns, b-:ða tveir skrúðgarð
ar með skuggsælum trjám. í
þeim eru tvær streymandi
lindir. Þar fá þeir að hvílast
á hægindum, fóðruðum gull-
saumuðu sriki, með ávöxtu
beggja skrúðgarða í seiling-
arfæri. í þeim eru undirleit-
ar ungmeyjar, sem.. hvorki
menn né djinnar hafa - flekk-
að á. undan þeim“. '
Vel máttu lærisveinar spá-
mannsins leggja nokkuð á
jg til þess að hréppa slika
sæluvist, enda urðu þeir si'g-
ursælir og lögöu undir yeldi
íslams lönd og ríkl
Trúarbrögð mannkyns lýs-
ir margs konar guðsdýrkun.
Ein er þar öðrúrri fremur ofsa
fengin. og er henni lýst á
bis. 122. Það er Dionysos-dýrk
unin: ..Sagt er frá þvi. að
fóik. einkum 'konúr, hafi órð-
ið æöisgengið, s.tokkió að heím
an-og út í sköga eða’upp/á
fjöll. stigið þar tryllta daiisa
með ópum cvg híjóðúrii ýið
bubmuslátt . og pipubíástur,
veiflað um sig Hfandi nöör-
urn eða laufskrýddum stöf-
nm. ráðizt á dýr, sem ■ fyrir
urðu, einkum naut, rifið þau
sundiir lil'andi og étið lirá óg
sveipað sig húðinrii siða"n.“ —
C2' léngri er hún iýsirigin á
þéssari ofsaíengnu guðsdýrk-
un. en auð þessi hét 'ekki að-
eins einu naíni, ékki áðeriis
Dioriysos, heldur ög BAKKOS.
Með trylHngshætti • tílbáðu
meri-rt'- þetta goð: fyrr á öld-
um. og trylitir verða þeir
menn oft enn, sem dýrka vín
euðinn Bakkus, og enn á
hann c>f marga dýrkendur. og
hafa menn þó erigá afsökun,
'bví að i öllu moldviðri trúar-
hugmynclanna hefir : márin-
kyni runnið upp ljös heims-
'ins. hið nrilda, skæra ljós, lýs-
ancH. vermandi — öllu fegra,
og er það hrösunarefni okk-
ar. kristinna manna.
Þessi bók Sigurbjörns Ein-
arssonár, prófessors, er fræði
mannlegt afrek. MáHð er
eott. frágangur allur góður
og bókin hin eigulegasta.
Frá Esigíandl
THAMES 250 kg. 4 cyl. 12 H.P.
Verð ca. kr. 28.800.00.
ANGLIA, 4 manna. 4 cyl. 12 H.P.
Verð ca. kr. 41.560,00.
Stuttur afgreið: lufrestur ef pantað er strax.
Sveinii Egiisson h.f,
SÍMI 82950. — LAUGAVEGX 105. ..