Tíminn - 21.06.1955, Blaðsíða 5

136. blatS.
TÍMIXN, þrig.i;iáaginn 21. jáni 1955.
Sunmtd. 19. jttití
TÓMAS
Bókmenntir - listir' Mnjng
MANN ■ unnar og jöfnun hit-
unarkostnaðarins
Klofningssögur Mbl.
í seinasta Reykjavíkur-
bréfí Morgunblaðsins er varp
að f'rám þeim spádómi, aö
Framsóknarflokkurinn muni
senní klofna. Bersýnilegt er
á greinarhöfundi, að hann
teld' slíkt mikinn feng fyrir
íhaldið.
íhaldið gerir sér nefnilega
vel ljóst, að það muni aldrei
geta látið meirihlutadraiun
sinn rætast ef það á að byggja
á eigin rammleik. Þvert
á móti hefir fylgi þess fariö
minnkandi. Hitt er húis veg-
ar ekki útilokað, að vaxandi
klofningur andstæöinga þess,
gæti lagt því meirihlutavald-
Ið í hendur.
Þess vegna byggir íhaldið
■ nú allar vonir sínar á slikum
klofningk Þess vegna óskar
það nú einskis heitara en aö
Framsóknarflokkurinn klofni.
Framsóknarflokkurinn er
nú sem fyrr sterkast1 íhalds-
andstæðingurinn 1 landinu. í
kaupstöðum landsins hefir í-
haldinu nú tekizt að ná öll
um þingsætunum, nema í
Reykjavik, vegna klofnings
ihaldsandstæðinga. Flokkarn
>r, sem eru tU andstöðu gegn
því þar, eru veikir og sundr-
að'ir. Úti í dreifbýlinu, í sveit
uni og sj ávarþoi-pum, hefir
Framsóknarflokkurinn hins
vegar haldið vel velli. Meðan
Framsóknarflokkurinn stend-
ur þar traustur og sterkur,
hefir íhaldið enga von um
sigur. Þess vegna fjandskap-
ast það nú mest við Fram-
sóknarflokkinn eins og endra
nær.
Þess vegna vonar það nú
ekkert ákaflegar en að Fram
sóknarflokkurinn kiofni. Þess
vegna eru heildsalar Reykja
víkur nú örir á fé til þeirra
ílokksbrota, sem þeir vonast
Ú1 að geti eitthvað veikt
Framsóknarflokkinn.
En íhaldinu skal sagt það
í fullri einlægn*, að ekkert
er fjær réttu Iag> en þess-
ar kiofningssögur um Fram
sóknarflokfeinn. Framsókn-
arflokkurinn er í dag sterk
ur flokkur og samstæður.
Það er enginn ágreiningur
um það í flokknum, að sam
vinna við Sjálfstæðisflokk-
‘nn. sé neyðarkostur, þótt
hún skapi Framsóknarmönn
um aðstöðu t‘l að ltoma fram
ýmsum gagnlegum málum.
Framsóknarmenn vilja jafn
framt koma fram mörgum
fleiri umbótamálum, sem
ekki verður komið fram í
samvinnu við íhald‘ð. Þess
vegna er ekki heldur um það
ne'nn ági-einingur í Fram-
sóknarflokknum, að æskileg
ast væri, að Iýðræðissinnað-
'r íhaldsandstæðingar
fengju meii-ihluta á Alþingi
og hægt væri því að stjórna
land'nu, án samstarfs við í-
haldið.
Þetta sést bezt á ályktun
aðalfundar Framsóknarflokks
ins í vetur, en hún var sam-
þykkt e'nróma. í eldhúsum-
ræðunum se'nustu var þessi
stefna flokksins 'eindregið á-
réttuð af þeim Eystemi Jóns
syni og Hermanní Jónassyni.
Klofningssögur íhaldsins
iim Framsóknarflokk'nn haía
því ekki við neitt að styðj-
ast. Þær eru aðeins einn Þð
'arinn í þeim lygahernaði, sem
jhald'ð béítir nú. Það hyggst
Haun mun jafuan falinn í röð þcirra höfuttda. scm hafa verið
frumlcs'astir sjálfsta>ðastir í hussnn
Hið heirasfræga þýzka. skáld,
Tómas Mann átti nýlega. áttræð-
isafmæli. í tilefni af því birti hið
þekkta. enska blað' „The Observer“
allítarlega grein um hann og er
meginefni hennar rakið hér á
eftir. |
M
Mesti rithöfundnr Þjóðverja á
þessari öld hélt upp á áttugasta
afmælisdag sinn sjötta júní. Hon-
um var opinberlega sýndur marg-
víslegur sómi bæði af Austur- og
Vestur-Þýzkalandi. Það má svo
heita, að aðdáunin á Tómasi Mann
sé það eina, sem þessi ríki geta
sameinazt um. Þó hefir hami ekki
horfið aftur til fæðingarlands sins
ef undan eru skildar stuttar heim-
sóknir. Hann hefir haldið áfram
að vera það, sem hann varð á
tímum þeirra Hitlers og Roose-
velts, bandarískur- ríkisborgari. Þó
býr hann ekki í Bandaríkjunum.
„Ameríka er orð'in dálítið. ógest-
risin", sagði hann hóglátlega fyrir
nokkrum árum síðan. Og hann fór
án alls hávaða brott úr því landi,
þar sem hann hafði búið í tuttugu
ár, eins og hann haíði áð'ur yfir-
gefið föðurland sitt. Sviss hefir nú
skotið yfir hann skjólshúsi, og hann
býr í úthverfum Zúrich. Þangað
berast nú þessu aijþjóðlega lár-
viðarskáldi og aJþjóðlega útlaga
hamingjuóskir og hyllingarkveðjur
bókmenntaunnenda. Þótt segja
megi, að Tómas Mann lifi í út-
legð, verður ekki sagt, að hann
lifi i iðjuleysi eða hann hafi dregið
sig til baka. Eins og síðustu sex-
tíu árin vinnur hann jafnan frá
því klukkan niu á morgnanna til
hálfeitt á daginn. Nú er Irann með
skáldsögu í formi sjálfsævisögu.
Ef dæma má eftir fvrsta bindinu,
sem út kom í fyrrahaust, er þetta
ein af beztu bókum Manns. Efnið
er um hinn dulda samleik li.star
og svika.
Fyrir honum er þetta ekki nýtt
efni. í drögum að sjálfsævisögu,
sem út kom 1910 undraðist hann,
að hann skyldi hafa hlotið frægð
fyrir svo vafasama atvinnugrein
sem skáldsagnaritun, er var s:ð-
asta tilraun ungs manns, er haíði
mistekizt annað' í Íífinu. Það er
furðuleg staðreynd, en engu að
síður satt, að fyrri hluta ævinn-
ar mistókust Tómasi Mann flestir
hlutir. Hann lauk alch'ei skóla-
námi. Honum var vikið úr þýzka
hernum eftir þríggja mánaða )é-
lega þjónustu. Þá gerðist hann
skrifstofumaður hjá vátryggingar-
fyrirtæki. „Ég sagðí upp, áð'ur en
þeir fengu tækifæri til að reka

TÓMAS MANN
inn, en þess á milli gerði hann
sér það til dundurs og skemmtun-
ar að skrifa kaldhæðnislega sögu
um fjölskvldu s:na og umhverfi
hennar í Lúbeck. Þetta dundurs-
verk óx i höndum Jráns og sagan
kom út i tveimui1 þykkum bindurn
1910, þegar höfundurinn var 25
ára gamall.
Þetfa var sagan Bliddenbrook-
arnir, sem siðan hefir orðið fyrir-
mynd að öllum fjölskylduskáld-
sögum. Hvað vinsældir snertir hef-
ir engin af síðari bókum Manns
komizt í samjöfnuð við hana. Ungi
auðnuleysinginn Tómas Mann var
á augatf.agði oi’ðin þjóðarhetja.
Nú kom hann fyrir sig fótunum í
Múnchen, kvæntist og setti á stofn
heimUi og fékk fasta stöðu. Á þeim
árum var hami tilhaldssamur, og
á kvöldin gekk hann í skemmti-
görðum borgarinnar svælandi
vindla. Á ungu andliti hans var
hæðnissvipur og kviðadrættir. Á
hverjum morgni sat hann við skrif
borðið og haggaðist þaðan ekki,
en börn hans hÖstuðu hvert á ann-
að í næstu stofu, til þess að faðir
inn íengi frió til að gera galdrana,
eins og þau orðuðu það.
Þegar fyrri heimsstyrjöidin
brauzt út, var Tómas Mann heirns
þekktur rithöfundur. og hann tók
svari þjóðar sinnar. Hver var sök
Þjóðverja? Hverjar voru hinar
innri orsakir stríðsins? Þessu efni
velti hann fyrir sér í þrjú ár. og
Lúbeck og lézt, er Tómas var ung-
ur að árum. Fyrirtæki fjölskyld-
unnar lenti brátt í óreiðu, og Tóm-
as hvarf suður á bóginn, þar sem
hann lifði, að því er hann sjálíur
segir, gjörsamlega stefnulausu lífi
ist honum að fara höndum :neist-
arahs um hugsjónir og hugmyndir
eins og hoixum hafði lærzt að með
höndla persónur í fvrstu bók sinni.
Ritverk Tómasar Maixns fyirir
fimmtugsaldur, ef Buddenbrookarn
ir eru undpnskiltíir, eru ekki ann-
að en fálm og tilraunir. Aftur á
móti eru verk hins ful'þroska Tóm
asar Manns siðan 1925 gneistandi
aí andriki snillingsins. Stærstu
verkin eru Töfrafjailið, Jósef, Dr.
Faust og Fehx Krull. Auk þeirra
eru fjölmargar smásögur, hver
fyrir sig meistaraverk, og íjöldi rit
j'gerða og greina.
Þegar Hitler kom til valda, var
Mann orðinn vel þekktur rithöf-
undur. Hann var vinsæll fyrirles-
ari og dnsiegur blaðamaðúr. Hann
virtist haía setzt að i Múnchen
fyrir fullt og allt eins og Goethe |
í Weimar, og á árunum eftir 1920
voru menn þegar farnir að fara
þangað pilagrímsferðir til þess að
líta hús snillingsins með eigin aug-
um. En tíu dögum eftir að Hitler
komst. ti! valda í Þýzk’alandi, tók
Tómas Mann saman föggur sín-
ar og hélt af stað í fyrirlestrar-
ferð. en úr þeirri ferð er hann
ókominn aítur til Þýzkalailds.
A næstu árum var hann á stöð-
ugum flækingi. Hann bjó í Fi’akk-
landi, Sviss og Tékkóslóvakiu. Ben-
es íorseti bauð honum að gerast
tékkóslóvanskur ríkisborgari. Hann
tók þessu boði, en það varð til þess
eins. að hann varð, áður en árið
var Jiðið, að' sjá á. bak þessum nýju
heimkynnúm sihum. Nú hófust
fyrir honum fjárhagsáhyggjur og
þó þyngri áhyggjur út af vanda-
máíum heimsins. Frá þessum tíma
er bókin Jósef og bræður hans.
Slðar hefir hann komizt svo að
orði urn þet-ta tímabil: „Tírninn,
senx maður barðist á móti Hi'tler j
var góður íyrir móralinn."
Nú fluttist hann til Ameríku, er
virtist mundi verða honum. ný ætt
jörð. Eins og hann hafði fyllzt
þýzkri ættjarðarást í fyrri heirns-
styrjöldinni, var hann í þeirri síð-
ari einlægtu’ Bandaríkjasinni. Þó
héíir hann ekki dáð Amei’iku skil-
yrðislaust, fremur en ÞýzkaJand.
Það voru Bandaríki Roosevelts, er
hanxi hafði mætur á, og þó var
það ef til vill aðeins Roosevelt
sjálíur. Bnginn stjórnmálamaður
haíði noKkunx tíma vakið eins
mikla hrifnmgu hans og Roose-
velt.
Tórnas Mann hefir alla ævi verið
ákaflega frumlegur, aldrei verður
það' honum borið á brýn, að hann
hafí stæit aðra höfunda. Hann
heíjr ávallt staðið einn í heirnin-
um. Homim hefir ekki tekizt að
skapa um sig neinn skóla, er fært
sé hverjum miðlungsmanni að
annað. Þegar ritgerðin loks kom
út, var hún orðin á leixgd við' stóra
skáldsögu. Hugleiðingar urn ópóli-
tískar pei’sónur er furðuleg bók. j falla inn i. En hróður hans sjálfs
Meðan hann skrifað'i hana lét hahn j stentíur óhaggaður, og hanxx verð-
sér vaxa skegg, tók að klæðast í ur um alclur og ævi i tölu þeirra
í félagsskap listamanna og skálda. j hermannafrökkum, og á sama tíma 1 höfuntía, sem frumiegasíir og sjálf
Hann las skáldsögur mestallan dag j missti hann vini sína. En nú lærð j stæðasth’ verða taldh’ i hugsun.
ekkj að láta ónotaðar ne'nar I svarið við þessu er að eíla! stæðingum verður þetta hins
blekkingar, sem það telur sig j þann andstöðuflokk íhalds,- j vegar aukin hvatning til að
hafa minnstu von um að j ins, sem öflugastur er. Með, efla Fi'amsóknarfiokkinn og
komi því að gagni. því að styrkja hann og auka j gera honitm það þannig kleift
Jafnframt eru þær svo: þingfylgi hans, verður jafn-jað hafa forustu um myndun
sprottnar af ótta. íhaldsins, j framt auðveldlegast tryggður nýrrar umbótastjórnar, sem
sem er sem betur fer ekki á- j þingmpir'-hluti ihaldsandstæð íhald‘ð óttast, en þjóðin þarfn
stæðulaus. Hmir sundruðu i- j inga. Það er því tvennt að asti, ef verðbólgustefna og
haldsandstæðingar eru að [ vinna með því að eíla Fram-; gróðaíikn milliliðanna á ekki
byrja að gera sér ljósa þá sóknarflokkinn. að' eyð'ileggja efnahagskerfi
hættu, sem stafar af sundr-
ungu þeirra. Þe^r sjá dæmi
þess í ýmsum löndum Suður
Þetta gerir íhaldið sér vel; þjóðarinnar, stöðva framfara
Ijóst. Þess vegna er nú öllum j sókn hennar og gera hana
vopnum þess bemt gegn Fram j fjárhagslega ósjálfstæða út
Ámeriku, hvernig hér myndi I sóknarflokknum og hinum fár t á vtið. Eflixiig Framsóknar-
fara, ef braskaraklíka á borð j ánlegu klofningssögum þess! flokksins er eina leiðin til að
við Sjálfstæð’ísílokkinn fengijkomið á kre'k. tryggja viðreisn og áfram-
hér ein völdin. ©na réttai Ölluin sönmim íhaidsand- \ haldandi framfarir.
Tillaga Þórar'ns Þórar'ns-
j sonar a seinasta bæjarstjórn
arfundi um aukn'ngu hita-
veitunnar og aðrar ráðstafan
ir til að Iækka h'tunarkostn-
aðinn, hefir komið heldur
'lla við taugar bæjarstjórnar
meirihlutans. Borgarstjór'nn
hafði ailt á hornum sér á
fundinum, eftir að þessi til-
laga kom fram, og Mbl. reyn-
‘r síðan að snúa út úr henn>.
Það getur aðe'ns um það, að
Þórar'nn liafi flutt tillögu um
að bærinn annaðist sölu og
dreif'ngu á brennsluefn' t'l
húsa, sem ekki eru á hitave'tu
svæðinu. Hinum tve*mur at-
r'ðunum, efl'ngu hitave'tunn
ar og ráðstöfunm til að jafna
hitunarkostnað'nn, sleppdr
það alveg. Mbl. veit, að bæð‘
þessi atr'ð' fela í sér þungan
nóm um vanrækslu bæjar-
stjórnaríhaldsins.
Mbl. reynir að halda þvt
fram, að það yrð' vafasamux-
ávinn'ngur, ef bærinn færi að
annast sölu á olíu og kolum
t'! húsa, sem ekki eru á híta-
veitusvæð'nu. Þcssu mynd1
fylgja mik'll stofnkostnaðúr.
Á hitt minn'st blaðið ekki,
hve óhagstæð þess' verzlun
er nú fyrir bæjarbúa. Dre'f-
ingarkerfið er í höndum
margra að'la og því m'klu dýr
ara en það þyrfti að vera. Eng
in samkeppn' er svo á m'lli
þessara aðila um verðið. Það
er h'ð sama hjá þe'm öllum.
Hér er því búið við það sk'pu
lag, sem felur í sér alla galla
samkeppninnar, en enga kosti
hennar. Slíkt fyrirkomulag er
hið óhagstæðasta fyr'r neyt-
endur, er hugsazt getur. Því
bend'r flest t'l þess, að auð-
j ið yrði að lækka verð þess-
ara vára verulega, ef d.réif-
‘ngarkerfið vær* í einn' hend',
enda þótt því kynni að fylgja
nokkur stofnkostnaður í
fyrstu.
Annar ávinningur v'ð þetta
nýja fyr'rkomulag er svo það,
að það gerði bænum m'klu
auðveldara en ella að jafna
hitunarkostnað'nn, þannig’,
að all'r bæjarbúar byggju við
sem jafnastan hitunarkostn-
að. V'tanlega er ekkert rétt
Iæt' í því fólgið, að bærinn
trygg' nokkrum hluta bæjar-
búa mikil þægindi og hag-
stætt verðlag, en láti aðra
bæjarbúa vera alveg útund-
an og búa við miklu erfiðari
og óhagstæðar' kjör. Það ér
algert brot á þeirri jafnrétt-
isskvldu, sem á bænum hvílir.
Fyrir bæinn er það nú enn
me'ri skylda en ella að bæta
úr þessum misrétti, þar sem
verðlag á kolum og olíu hefir
stöðugt farið hækkand' og
því versnað hlutur þe'rr’a.
sem ekki búa á hitave'tusvæff
inu.
Aðallausnin á þessu niáli er
þó vitanlega sú, að auka hita
veituna og nýta hana sem
bezt. Mbl. þegir vandlega um
þennan þátt í tillögu Þórar-
ins. Hins vegar getur það um,
að borgarstjóri haf* sagt á.
bæjarstjórnarfundinum aff
nefnd væv* að athuga mál'ð,
en um þetta gat borgarstjóri
vegna tillögu Þórarins. Þessi
feluleikur Mbl. stafar einfaldi
Iega af því, að það veit
skömmina upp á íhald'ð. Ef
bærinn hefði haft röggsama
stjórn, myndi megnið af
heita vatninu ekki renna
n'ffur t'l einsk's mikinn tíma
árs'ns. Það myndi í staö'nn
(Frarnh. á 6. siðu.).