Tíminn - 05.10.1955, Blaðsíða 5

225. blaff.
TÍMINN, miSvik’oidaginn 5, oktðber 1955,
5
MWvihnd. 5. oht.
Frjálslyndi flokknr-
inn brezki og lönd-
unarbannið
Rússneskar vinnufangabnðir “k“s‘.r*f
vagnaiargjalda
Meðíerð á smáafiiroíaMÖnimm virðíst vera manoúðleg, eu svör
ekki við spumingum um aðbúð pólitískra fanga
þess er hver fangi skyldur til að bréfum sem þeir vilja, og þau
fengust
Fyrir nokkru áttu danskir
blaðanienn, sem voru á ferð um
I Sovétríkin, þess kost að heim-
sækja vinnufangabúðir. TJm
þessa heimsókn skrifaði Einard
Skov eftirfarandi grein í Politik
en. Greinin
þýðingu.
vinna. Þeir fá laun fyrir störf
sín. Að því er ég næst gat kom-
bréf eru ekki ritskoðuð. Tvisvar
í viku er heimsóknartími í þrj ár
izt eru laun fanga svipuð og lág klukkustundir, og kvæntum
er nokkuð stytt í
Ályktun sú, sem Frjálslyndi
flokkurinn í Bretlandi gerði á
fundi fulltrúaráðs síns fyrir
skömmu um löndunarbann
brezkra togaraeigenda gegn
íslenzkum fiskiskipum í brezk
um höfnum, eins og skýrt var
frá hér í blaðinu i gær, mun
vekja allmikla athygli hér á
landi og vafalaust einnig í
Bretlandi, enda má við því bú
ast, að hún geti orðið bÝðing-
armikil fyrir málstað íslend-
inga.
Ályktun þessi er hvorki loð-
i'n né hálfyrt. Þar er sagt að
flokkurinn harmi það, að
brezkir togaraeigendur skyldu
að vanhúgsuðu máli ráðast i
slíkar hefndarráðstafanir. og
jafnframt nota þetta tæki-
færi til bess að losna við sam-
keppni fslendinga á fiskmark
aðnum og styrkja á þann hátt
einokunaraðstöðu sína. Hér sé
um að ræða brot á lögum og
reglum um viðskipti þjóða, og
aðgerðir þessar séu í senn
skaðlegar brezkum neytend-
um og spilli vinsamlegri sam-
búð þjóðanna. Þá vill flokkur-
inn og að málið verði lagt fyr-
ir svonefnda einokunarnefnd
brezka ríkisins, og sýnir það
bezt, hve alvarlegum augum
hann lítur á löndunarbannið,
því að nefnd þessi á fyrst og
fremst að rannsaka réttmæti
aðgeröa, sem ýmsir viðskipta-
hringar gera til þess að mynda
eða treysta einokunaraðstöðu
sína.
Fr j álslyndi f lokkurinn í
Bretlandi á að vísu aðeins sex
þingmenn sem stendur, en at-
kvæðafylgi hans með þjóðinni
er þó miklu meira en svarar
til þess þingstyrks. Það er og
kunnugt, að flokkurinn hefir
mjög mikil áhrif á brezkt al-
menningsálit, vegna þess hve
mikinn og góðan blaðakost
hann á. Blöð flokksins eru
mjög útbreidd og skrifuð hin
um ritfærustu mönnum, enda
eru menntamenn mjög fjöl-
mennir í Frjálslynda flokkn-
um. Það hefir komið fyrir
hvað eftir annað, að afstaða
flokksins og beiting blaða
kostsins í málum hefir haft
úrslitaáhrif, vegna þess að tek
ist hefir að vinna fylgi al-
mennings við ákveðin sjónar-
mið. Ályktanir flokksins og af-
staða til mála njóta og mjög
inikils álits hjá brezkum al-
menningi, og í málum, sem
ekki eru beinlínis flokkspóli-
tísk, heldur almenns eðlis,
gefa Bretar því oft nánar gæt-
ur, hvaða afstöðu Frjálslyndi
flokkurinn tekur.
Af þessu er augljóst, að yf-
irlýsing Frjálslynda 'flokksins
um löndunarbannið er veiga-
mikill styrkur fyrir málstað
íslendinga. Það mun vonlaust
mál að ætla, að brezkir tog-
araeigendur láti undan síga
ótilneyddir. Það eina ,sem get-
ur knúið þá til undanhalds,
er fordæmjng brezku þjóðar-
innar á atferli þeirra. Brezk
neytendasamtök hafa tekið
jákvæða afstöðu til málsins og
krafist þess að deilan yrði
leyst, svo að íslenzkur fiskur
kæmi aftur á markað. Þess
Uefir oft orðið vart, að brezka
Heimsóknin í Krukovskja-
fangabúðirnar var ákaflega lær-
dómsrík. Hún sýndi okkur, að
meðhöndlun minni háttar af-
brotamanna í Sovétríkjunum er
ákaflega mannúðleg. Að vísu
urðu menn engu nær- um með-
ferðina á pólitískum föngum eða
markslaun á almennum vinnu-
markaði. Af launum sínum verða
fangarnir síðan að borga 125
rúblur fyrir skemmtanir. Það,
sem þeir þá eiga eftir af laun-
um sínum, hafa þeir til frjálsrar
ráðstöfunar. Hvort heldur þeir
vilja nota það til að senda heim
til sin eða kaupa fyrir það í verzl
unum, sem eru þarna í fanga-
búðunum.
Sérhver fangi getur stytt fang
elsistíma sinn með því að vinna
stórglæpamönrjum, þó að ég j vel. Ákveðin eru lágmarksafköst,
hitti þarna einn pólitiskan | sem hver fangi verður að inna
fanga, en það. var eins og að af hendi. Ef einhver fangi fer
hitta mann frá öðrum heimi, j hins vegar 21% fram úr þessu
þar sem það er glæpsamlegt að j lágmarki fær hann hvern dag
hafa aðra skoðun en yfirvöldin. j reiknaðan sem þrjá daga. Með
Menn skyldu einnig hafa það ■ þessum hætti geta fangar lækk-
hugfast, að enginn kemst að öll
um sannleikanum með stuttri
heimsókn í fangabúðir.
Þessar fangabúðir eru um 50
kílómetra frá Moskvu. Þar er
að fangelsistíma sinn niður í
þriðjung af því, sem þeir voru
til dæmdir. Ef fangar uppfylla
hins vegar ekki þær lágmarks-
kröfur, sem til þeirra eru gerð-
ar, verða þeir að sitja inni allan
rúm fyrir 856 karlmenn, sem tímann, en tíminn er ekki lengd
dæmdir hafa verið fyrir alls kon
ar smáafglöp og minni háttar
glæpi. í sama héraði er einnig
kvennafangelsi, en það er miklu
minna.
Vegurinn að fangabúðunum
er ákaflega vondur og tilsýndar
minnir svæðið á þýzkar fanga-
búðir, en er miklu minna, um 25
hektarar samtals. Umhverfis
búðirnar er tvöfaldur tréveggur
og ofan á honum er gaddavírs-
strengur. Við dyrnar stendur
eftirlitsmaður úr rússnesku lög-
reglunni.
Menn fá það á tilfinninguna í
þessum fangabúðum, að það sé
verið að yfirgefa þær og ekki sé
hirt um að gera við þær. Ef til
vill stafar það af því, að í Rúss-
landi virðist víða sem menn hafi
átt svo annríkt við að byggja
nýtt, að þess hafi ekki verið gætt
að gera við það gamla. En af
þessum sökum fá menn það ó-
sjálfrátt á tilfinninguna, að
ekki líði á löngu, unz þessar
fangabúðir verði óþarfar. Á það
trúa Rússar einnig.
Viktor Bochkov, sem er eftir-
litsmaður með öllum fangabúð-
um í Moskvufylki sagði m.a. við
okkur:
— Við lítum á glæpi eins og
leifar frá kapítalistisku þjóðfé-
lagsformi. Hvers vegna skyldu
menn stela í sovétþjóðfélagi, þar
sem alllr geta fengið vinnu og
unnið sér fyrir nægum fjárráð-
um til að kaupá hlutina í stað
þess að stela þeim.
Tilgangur Rússa með því að
setja menn í þeSsar fangabúðir
er ekki fyrst og fremst að hegna
mönnum, heldúr miklu fremur
að bæta þá. Þeir, sem sitja í
þessum fangabúðum eru sovét-
borgarar, sem verið er að reyna
að gera að betri sovétborgurum.
Hver fangi hefur rétt til þess,
að honum 'sé veitt vinna, ókeyp-
is menntun og hvíld, meðan
hann situr í þessum búðum. Auk
ur fyrir það.
Enn cr eitt, sem vert er að
leggja á sérstaka áherzlu. Föng-
unum er leyft að ganga í sínum
eigin fötum. Ef um mjög alvar-
legt afbrot er að ræða, eru fang-
arnir að vísu skyldugir til að
ganga í fangabúningi fyrsta
hálfa eða heila árið, en geta þó
sjálfir að nokkru um það ráðið,
hve fljótt þeir fá að ganga aft-
ur í sínum eigin fötum. Og það
ber fengin reynsla af því, að
fangarnir leggja allt á sig til að
flýta því sem mest, að geta geng
ið aftur í sínum eigin fötum.
Það er eins og það gefi þeim
nokkra sjálfsvirðingu og hegn-
ingin lítillækki þá minna.
Ekki veit ég, hve mörg prósent
af föngunum komast upp fyrir
hið tilskylda lágmark, eða hve
margir komast 21% fram yfir
það, en mér virtist á þeim föng-
um, sem ég sá, að margir þeirra
myndu eiga fullt í fangi við lág-
markið. Þeir sem sérstaklega eru
duglegir eða skara fram úr, fá
prentaðar af sér myndir í vegg
blöðum fangelsisins, en þarna í
fangelsinu er einnig að finna
þetta sérkenni rússneskra verk-
smiðja. Svo virðist sem mönnum
sé að þessu leyti einnig gert fært
að taka þátt í hinu frjálsa fram-
taki sovétskipulagsins.
Að nokkru leyti hafa fangarn-
ir sjálfir stjórn á málum sínum,
en auðvitað undir eftirliti fang-
elsisstjórnarinnar. Þeir velja sér
sjálfir sín eigin ráð (sovét), sem
síðan kjósa aftur í ýmsar nefnd-
ir til að sjá um hreinlæti, viöur-
gerning og menntun fanganna.
Sjálft sér ráðið um málefni, sem
varða fangana almennt, svo sem
vinnusvik eða góð afköst, og það
er í þess valdsviði að ákveöa,
hvort fangelsistíminn skuli
styttur eða ekki.
Minni háttar afbrotamönnum
er leyft að skrifa svo mikið af
mönnum, sem hafa hegðað sér
sérstaklega vel, er leyft að fá
konur sínar í heimsókn við og
við um vikutíma. Föngunum er
leyft að fara út úr búðunum og
sumum er jafnvel leyft að búa
utan þeirra. Þeir fangar, sem
aftur á móti hegða sér illa njóta
ekki allra þessara réttinda.
Fyrir meiriháttar afbrot eins
og manndráp og pólitísk uppþot
eru menn í Rússlandi dæmdir
til fangelsisvistar, en um það gat
ég ekki fengið vitneskju, hve
mörg prósent af öllum afbrotum
væru þess eðlis.
Annars er reynt að einangra
menn sem minnst í rússneskum
fangelsum. Menn hafa margir
saman sameiginlega svefnklefa,
þar sem menn búa í lokrekkjum.
Þeir hafa sameiginlegt bóka-
safn, þar sem í einu geta að vísu
ekki verið nema fáir af þeim 850
föngum, sem þarna voru. Þeir
hafa ýmisleg félög sín á milli og
m.a. hlustaði ég á hljómsveit,
sem fangarnir höfðu stofnað.
í þessum fangabúðum voru
engir stórafbrotamenn. Enginn
hafði framið meira afbrot en að
hafa um 6000 kr. af ríkinu. Mér
er þess vegna ókunnugt um með
ferð pólitískra fanga og stór
glæpamanna. Þó var í þessum
fangabúðum sérstök deild fyrir
pólitíska afbrotamenn, en þar
var ekki geymdur nema einn
maður. 1 stað þess, að menn gátu
frjálsir gengið um á meðal hinna
fanganna, var komið með þenn-
an til okkar inn á skrifstofu, þar
sem við máttum ræða við hann,
Þetta var roskinn maður, verk
fræðingur frá Úral. Hann hafði
tekiö þátt í andkommúnistiskum
áróðri innan ríkisins.
Sjálfur kvaðst hann hafa
gagnrýnt skipulagið í rússneska
landbúnaðinum.
— Ég er sjálfur þeirrar skoð-
unar, að sjónarmið mín hafi
verið jafn þjóðholl og hverra
annarra, en ákæruvaldið var á
annarri skoðun. Það var Beria.
— Já, Beria. Allir þeir Rússar,
sem nærstaddir voru hristu
höfuðin daprir í bragði.
— Hann var of harður, sagði
einn þeirra.
Þessi fangi hafði nú sent um-
sókn um að hegningu sinni yrði
breytt og sér gefin upp sök.
— Hann viðurkennir afbrot
sitt og elskar föðurlandið, sagði
fangavörðurinn, þrýsti hönd
hans og brosti.
þjóðin vill fá íslenzkan fisk á
borð, og .qft hefir kennt and-
úðar í garð togaraeigenda fyr-
ir bannið, þrátt fyrir sleitu-
lausan áróður þeirra og ó-
írapgingtfá málstað íslands í
brezk eyru, og náði sá atburö-
ur hámárki í blygðunarlausri
auglýsingaherfe'rð þeirra og
jafnvel ásökúnum á hendur
Íslendingum um að valda
brezkum 'sj ómönnum fjörtjóni
með stækkun fiskveiðitak-
markanna.
Yfirlýsing Frjálslynda
flokksins og sú túlkun, sem
væntanlega mun á eftir fylgja
í blaðakosti flokksins, mun
því mjög stuðla að því, að
brezkt almenningsálit for-
dæmi gerræði brezkra togara-
eigenda, og það mun vera ein-
hver hin bezta liðveizla, sem
íslendingar geta kosið sér.
í samtali, sem við síðar áttum
við Bochkov, fengum við að vita,
aö afbrotamönnum fer stórlega
fækkandi í Rússlandi.
— Við höfum ekkert atvinnu-
leysi, sagði hann. — Allir geta
fengið vinnu, og menntun fólks
fer sífellt vaxandi.
í þessu samtali komumst við
að því, að engir geta í Rússlandi
dæmt menn í fangelsi eða vinnu
búðir nema dómstólarnir. Það
var ákveðið með breyttri hegn-
ingarlöggjöf 1948.
Annars fengum við ekki að
vita, hve mikill hluti allra fanga
í Rússlandi væru dæmdir fyrir
pólitískar sakir, eða hvernig
með þá væri farið. Um þau mál
fengum við ekki önnur svör en
þau, að allt, sem um þau mál
hefði verið skrifað væri stórlega
ýkt og ekki rétt.
Hitt er svo annað mál, hvers
vegna okkur ekki var svarað?
Morgunblaðið í gær getur
þess, að hækkun á fargjöld-
um með Strætisvögnum
Reykjavíkur hafi ekki feng
izt vegna mótstöðu fulltrúa
Framsóknarmanna í Inn-
flutningsnefnd (þ e. Innflutn
ingsskrifstofunni). Mál þetta
hefir fyrir löngu fengið af-
greiðslu þar, að vísu nei-
kvæða, en sá forstjóri Inn-
fíutningsdkriístofunriar sem
samþykkti hækkunina skaut
málinu undir úirskurð ríkis-
stjórnarinnar 5. dag ágúst-
mánaðar síðast liðinn.
Sjö mánuöum áður, eða í
byrjun ársins, hafði fyrri
beiðni um fargjaldahækkun
einnig verið vísað til rikis-
stjórnarinnar.
í tilefni af frásögn Morgun
blaðsins er hér birt greinar
gerð Jóns ívarssonar for-
stjóra, er fylgdi áfrýjun máls
ins 5. ágúst síðast liðinn:
„1. Beiðni borgarstjórans í
Reykjavík um hækkun far-
gjalda með Strætisvögnum
Reykjavíkur í byrjun þessa
árs var synjað af Innflutn-
ingsskrifstoiunni en þeirri
afgreiðslu' áfrýjað undir úr-
skurð ríkisstjórnarinnar.
2. Hækkun sú, sem farið
er fram á, er hin sama og
áður, nema að nú á tvöföld
un fargjaldanna að gilda frá
kl. 20 hvern virkan dag í stað
frá kl. 24 áður. í bæði skipt
in á tvöföldunin einnig að
gilda á öllum helgidögum og
öðrum almennum frídögum.
3. í bæjarstjórn Reykjavík
ur eru mjög skiptar skoðanir
um það hvort gddar ástæður
séu eða nauðsyn beri til að
hækka fargjöldin. Þegar rætt
var um málið þar, töldu marg
ir bæjarfulltrúanna að at-
huga bæri fyrst, hvort rekst
ur strætisvagnanna gæti ekki
orðið hagstæðari með breyttu
skipulagi á ferðum þeirra eða
öðru. Tillaga um nefndarskip
un, sem borm var fram til
að framkvæ.tia slíka athugun
náði þó ekki fram að ganga.
4. Reikningar strætisvagn
anna árið 1954 bera það með
sér að rekstursafkoma þeirra
hefir veúð hagstæð eins og
árin á undan. Hreinn tekju-
afgangur á því ári hefir num
ið fullum 584 þús. kr. eftir að
bókfært verð eigna hefir
verið lækkað um 811 þús. kr.
Tekjur umfram raunveruleg
útgjöld hafa því orðið nærri
1,4 milj. kr. á árinu. Brúttó
tekjur urðu um 12 milj. kr.
eða um einni miljón króna
hærri en ári'ð á undan. Af-
koma ársins 1954 bendir síð
ur en svo til þes, að hækka
þurfi fargjöldin. Breyttar á-
stæður áttu að vera hvátn
ing til sérstakrar athugunar,
áður en gripið væri til þes
ráðs að hækka þau. í
5. Áætlanir um reksturinn
1955 hafa verið gerðar tvær,
en ekki samhljóða. Sú fyrri,
frá síðustu áramótum gerir
ráð íyrir að tekjur verði ríf
lega 13 m'új. króna og bein
útgjöld nærri 11,5 milj. kr.
Seinni áætlunin, væntanlega
gerð í júní þessa árs sýnir
tekjur 11,5 milj króna en út-
gjöld rúmlega 12.7 milj. kr.
Fyrir þessari lækkun tekn-
anna á áætluninni eru naum
ast færð nægileg rök.
Verkfallið marz—apríl hef
ir að vísu höggvið nokkurt
skarð í tekjurnar, en með
auknum fólksfjölda og út-
| þenslu bæj arins ætti að mega
1 (Framúald af 6. 6iðuj