Tíminn - 29.11.1955, Blaðsíða 5

272. blað.
TÍMINN, þriðjudaginn 29. nóvember 1955.
5.
Yerða sáttanefndir
lagðar niðnr?
Fyrir þremur árum skipaði
'tíómsmálaráðherra þrjá þjóð
fcunna lögfræðinga í nefnd
til að endurskoöa löggjöf um
meðferð einkamála í héraði.
Hafa þeir samið frumvarp
um þetta efni og dómsmála-
ráðherra lagt það fyrir Al-
þingi, er nú situr. Ýmis ný-
mæli eru í frv. M. a. er þar
. lagt til að sáttanefndir í mál
um verði lagðar niður. Um
það segir svo í gremargerð
íneð frv.:
„Ákvæði I. kafla laga nr.
85/1936 fjalla um sáttaum-
leitan. Samkvæmt þeim lög-
Um verður að leggja dómsmál,
• að nokkrum undanteknum,
til sátta fyrir sáttanefnd. Um
ftokkur mál er svo ákveðið,
að dómari skiili leita sátta í
þeim. Loks eru nokkrir mála
flokkar með öllu undanþegn-
ir sáttaumleitan. Ef sáttaum
íeitan er látin undir höfuð
leggjast, leiðir það til þess,
að síðari meðferð máls verð-
!Ur ömerk. Hefur oft borið við,
að Hæstiréttur hefir orðið að
Ömerkja alla málsmeðferð,
Vegna þess að sáttaumleitan
Iiefir gleymzt eða farizt fyrir,
fafnvel þótt engar líkur væru
til, að sáttum yrði á komið.
'Ákvæði 'Iága um sáttir hafa
vita$kuld verið sett í því skyni
að afstýra óþörfum málaferl
Ufflv en á siðari tímum a. m.
k. hefir reynslan sýnt, að allt
Umstang með þeim hætti, sem
tiðkazt hefir og er sáttaum-
leitan samfara, svarar ekki
kostnaði. Þegar menn lenda
í málaþrasi, er oft mestur hiti
og kaifp í þeim í upphafi. Vill
þá svo fara, að erfitt er að
leiia sátta með þeim og litlar
líkur tU að það takist, enda
þefir reynslan orðið sú. Eins
og löggjöf vorri er háttaö nú,
getur sækjandi máls í bráð-
ræði rokið tú, gefið út sátta-
kæru og síðan dómstefnu að
lítt athuguöu máli, og eru
málaferli, þrátt fyrir ákvæði
' lága um sáttir, allt of tíð pm
fánýt málsefni og smámuni
til stórkostlegs tjóns bæði fyr
Ir einstaklinga og. þjóðfélag.
Er nú svo komið, a.ð dómstól-
ar sjá eigi fram úr og fá eigi
með viðhlítandi hraða afkast
að öllum þeim aragrúa mála,
sem til þeirra er stefnt, og er
fjöldi dóma hér á landi orð-
Inn eins mikill og hjá marg-
falt stærri þjóðum. Af þessu
Or auð'sætt, að eigi verður ráð
In bót á því ástandi, sem nú
ríkir í þessum efnum, með
lagnjngu mála til sátta fyrir
sáttanefndir. Samkvæmt frv.
er því horfið að því ráði að
afnema sáttaumleitan fyrir
Sáttanefndum, en hins vegar
. er tilætlunin að reyna aðrar
leiðir. Fyrsta leiðin er sú að
setja hverjum þeim aðila, er
hygvst höfða mál, þau skil-
yrði fyrir málshöfðun, að
bann rannsaki eða kynni sér
rækilegá m'álsfað sjálfs sín og
þau sönnunargögn, er hann
getur teflt fram, áður en
hann höfðar mál. Lúta á-
kvæði 198. gr. frumvarpsins
að þessu. Eins og löggjöfin er
íiú, eru sáttakærur og stefn-
jir oft gefnar út aö lítt at-
huguðu máli, og velkjast mál
Drykkja í háieftnm
Á fundi, sem nýlega var haldinn
í Chicago, gerði félag flugþjónustu-
manna og kvenna, sem í eru 1,700
flugfreyjur og 800 bi-ytar, ályktun
um að lýsa andúð sinni á áfengis-
veitingum í flugvélum. Starfsmönn
um félagsins voru gefin fyrirmæli
um að gera sitt ýtrasta til þess að
draga úr þessari siðvenju, „farþeg-
um til öryggis“.
Chicagoblaðið „Tiúbune", sem
bh'tir fjölda auglýsinga um áfengi,
segir í ritstjórnargrein: „Þjónustu-
fólk flugvéla er það fólk, sem bezt
skilyrði hefir til þess að virða fyrir
sér afleiðingarnar af drykkjuveizl-
um i farþegaflugvélum. Flugmála-
stjórnin ætti að banna þessa tízku“.
„Christian Science Monitor“-segh:
„Hverjir þekkja betur en starfsfólk
ið af eigin reynslu, hver áhrif ölvað-
ir farþegar geta haft á öryggi flug-
farþegans? Ölóður farþegi getur
stöfnað flugvélinni í hættu.
Að sjálfsögðu situr öryggi í fyrir-
í'úmi, en starfsfólkið hefir ekki lýst
málinu fyllilega, hvorki frá eigin
sjónarmiði né heldur frá sjónarmiði
farþeganna. Hversu hvimleiður sem
maður undir áhriíum víns kann aö
f*AA
Nútíma farþegaflugvél.
í annarri farþegaflugvél i'éðst' eft-ir því hjá félaginu, hvcrt það
veiti farþegum sínum áfengi, og
látið það síðan vita, að þér kjósið
írekar að ferðast með félögum, sem
gera það ekki. Það ríkir samkeppni
á því nær öl’um flugleiðum nú, og
félögin hugfesta orð yoar. Ef við
höidum þessari nýju og. sívaxandi
hættu nægilega hátt á lofti — og
er það vissulegá skylda okkar —
mun það verða ýmsum félögum
drukkinn niaður ný.'ega á flugstjór- j
ann. Varð að binda hann á gólfinu,
og þar lá hann það sem eftir var
ferðarinnar.
. Fram að heimsstyrjöldinni var
engiri áfengisneyzla levfð á amerísk
um fjugleiðum. En skömmu eftir
stríðiö byrjuöu nokkur erlend flug-
félög á því að veita farþegum áfengi.
Að fáeinum mánuðum iiðnum
vera á opinberum stað á landi, þá
gefst venjulega einhver leið til þess
að losna við ágengni hans þar. En
það gegnir allt öðru máli, að vera
innilokaður í rnargra milna hæð
með manni, sem deyft hefir taugar
sínar og espað hug sinn með áfengi".
Frances J. Black flugstjóri, sem
stjórnar Constellation flugvél með
sex manna áhöfn á reglubundnu I
flugi með 88 farþega, segir:
„Ferðalög í lofti eru dásamleg. En
þau verða ekki nærri því eins ör-
ugg, þegar drukknir menn fljúgast
á í farþegarúminu. Þó nokkur flug-
slys hafa þegar orsakazt af íkveikju
í farþegarúmi. Eflaust hafa drukkn
ir farþegar, sem ekki fundu til
neinnar ábyrgðar, átt sök á sumum
þeirra. Sterkur grunur leikur á því,
að þeir hafi haldið ruslakörfur vera
öskubakka. Árið 1939 var ég aðstoðar
flugmaður í farþegaflugvél, sem
lenti á bómullarakri vegna íkveikju
aftast í farþegarúmi og farangurs-
geymslu. Ennþá veit enginn, hver
olli henni, og ef. einhver veit það,
þá hefir hann ekki sagt frá því.
Einu sinni sá ég blundandi far-
þega undir áhrifum áfengis kveikja
í hverjum vindlingnum á fætur öðr-
um, og missa þá logandi ofan á
setuáklæði. Nýlega sagði annar flug
stjóri mér, að kallað hafði verið
til sín aftur í farþegarúmið til þess
að koma farþega, sem var við
drykkju en þó ekki ofurölvi, til
sætis, og fá hann til þess að hætta
að áreita ferðafélaga sína. Sá hinn
sami leit framan í flugstjórann
móðgaður á svip og sagði: „Ég skaí
drepa þig“. Það var ekki leiðinlegt
fyrir flugstjórann að fá þetta fram
an í sig, svo aö maður tali ekki um
hvernig hinum farþegunum varð
við.
in síðan mánúðum og jafnvel
árum saman, án þess að að-
ilar eða umboðsmenn þeirra
leiði málsatvik í ljós. Samkv.
198.—202. gr. frumvarpsins
ber aðila að lýsa rækilega í
stefnu sakaratriðum og sak-
argögnum, áður en hann höfð
ar mál, og er dómara gert að
skyldu að ganga úr skugga
um, að aðili fullnægi þess-
um kröfum, áður en dómari
gefur stefnu út. Má ætla, að
slík athugun aðila á máli
sínu, áður en hann leitar tú
dómstóla, muni oft leiða til
þess, að hann sjái sig um
hönd og'láti af fánýtri máls-
sókn. Þótt frumvarpið hafi
fellt niður almenn ákvæði um
sáttanefndir, er ætlazt til
þess, að dómari leiti eða láti
leita um sættir, þá er ætla
má, að slíkt sé vænlegt til
árangurs. Samkvæmt 215. gr.
heimskuðu okkar eigin félög sig á
því að fylgjast meö í „samkeppn-
inni“. Ekki leið á löngu áður en því
nær öll alþjóðafélög, amerísk og er-
lend, fóru að selja áfengi í flugvél-
unum.
Til þess að kornast fram úr í sam
keppninni, var næsta skrefið að
bjóða fyrsta glasið ókeypis.
Má ég leggja til, að næst þegar
þér ætlið í flugferð, þá grennslizt
styrkur til þess að komast að þeirri
niðurstöðu, a'ð áfengísveitingar í
flugvélum séu 'ef til vill ekki mjög
góð nýbreytni, þegar öllu er á botn-
inn hvolft. Sum félög kunna að
hætta slíkum veitingum, og önnur
taka þær ef til vill aldrei upp, og
gæti það komiö í veg fyrir, að eir.-
hverjir yrðu til þess að valda líf-
tjóni með drykkju sinni.
(Úr Alliance News sept-okt. 1955).
Heimsbókmenntasaga Kristmanns
Nýlega er komin út á vegumj
Menningarsjóðs og Þjóövinafé
lagsins nýstárleg bók og merki
leg. Er það fyrra bmdi af
lieimsbókmenntasögu, hinni
fyrstu, sem rituð er á íslenzku.
Höfundurinn er Kristmann
Guðmundsson rithöfundur-
Útkoma þessarar bókar hef
ir orðið tilefni tU einnar ill-
kvitnislegustu blaðagreinar, e.r
um langt skeið hefir sézt, og
á að heita ritdómur, en er
fyrst og fremst persónuleg
árás á höfund bókarinnar.
Greinarhöf undur er B j arni
Benediktsson frá Hofteigi, all-
vel ritfær en ofstækisfullur
blaðamaður við Þjóðviljann.
Sá, sem les þennan „ritdóm“
finnur fljótt að að baki hans
liggur fyrst og fremst skoðana
légur öfuguggaháttur og per-
sónulegur illvilji i garö Krist-
manns Guðmundssonar, og
maður freistast tú að álykta,
að greinarhöfundur hafi fyrir
fram verið ákveðmn í, að ráð-
ast á bókina, og höfund henn
frumvarpsins ber dómara að
leita sátta í máli, séu á ein-
hverju stigi þess möguleikar
eða líkur á því, aö takast
megi að sætta aðila. Dómara
er og rétt að skipa sérstaka
sáttamenn sér til aðstoðar, ef
hann telur það horfa th árang
urs. Má' fullyrða, að slík sátta
tilraun gefist oft betur, er
atvik máls liggja skýrt fyrir,
heldur en í upphafi, meðan
enn er margt óljóst um máls
efni. Sjónarmið þau, sem nú
hafa veriö rakin, leiöa til
þess, að rétt sé að fella niður
sáttaumleitanir í þeirri'mynd
sem þær hafa tíðkazt hingað
til, en beita í þeirra staö þeim
aðferðum, sem frumvarpið
hefir að geyma.“
Ekki er enn vitað, hvaða
afstöðu Alþingi tekur til þessa
nýmæhs í réttarfarslöggj öf-
inni. * '
ar, hversu sem hún væri úr
garði gerð.
Hvað sem áliti ritdómara
Þjóðviljans líður, hlýtur Krist
mann Guðmundsson að vera
talinn meöal fremstu rithöf-
unda þjóðarinnar, enda hafa
bækur hans verió þýddar á
fleiri erlend mál, en nokkurs
annars íslendings,- til þessa
dags. Það er einnig yitað, að
Kristmann Guðnmndsson er
óvenju vel lesinn í erlendum
bókmenntum, og ágætlega
dcmbær á það efni. Þrátt fyrir
það getur enginn ætlað Krist-
mann það ofurmenni, að hann
semji heimsbókmenntasögu,
er byggist fyrst og fremst á
eigin rannsóknum. Frægustu
bókmenntafræðingar hafa Ul
þessa látið sér sæma að styðj-
ast við bækur eldri fræði-
manna á þessu sviði, við samn
ingu sinna eigin bókmennta-
sagna. En það, að Kristmann
hafi haft aörar bókmennta-
sögur til hliösjónar. vúðist
frá sjónarmiði Þjóðviljablaða
mannsins, hinn mesti glæpur.
Eftir því áliti er blaðamað-
urinn virðist hafa á hæfileik-
um og getu Kristmanns til að
semja heimsbókmenntasögu,
ætti það fremur að teljast
kostur en galh á bókinni, hafi
höfundur endursagt eða jafn
vel þýtt kafla úr heimsbók-
menntasögum sér fremri bók
menntafræðinga. Sjálfsagt
mun höfundur gera grem
fyrir því, í lok annars bindis,
hvaða heimildarrit hann hefir
stuðst við um samningu þessa
verks.
Á árunum 1864—1891 ritaði
dugandi sagnfræðingur, Páll
Melsteð stærstu, mannkyns-
sögu, er út hefir komið á ís-
lenzku, xig gaf Bókmenntafé-
lagið bækurnar út. Við lestur
þessára bóka opnaðist öllum
álmenningi nýr heimur og
þær urðu með afbrigðum vin-
sælar. Engum kemur úl hug-
ar að Páll Melsteð hafi ekki
(Fraaahald á 6. síðu.)
Einokimarmenn
Einokun er e’tt af illræmd
ustu hugtökum íslenzkrar
tungu.
Það hugtak geymir bitra
kvöl kynslóða frá tímum verzl
unaránaúðar og umkomuleys-
•s íslenzku þjóðarinnar í fjár
hagsmálum-
E>nn stjórnmálaflokkur tek
ur sér þetta orð oft í munn
um þessar mundir. Sá flokkur
er Sjálfstæðisflckkurinn.
Þeir, sem lesa Moigunblaðið,
verða þess va?'ir.
Þegar kaupmenn gefast upp
í samkeppni við kaupfélög, þá
segir Morgunblaðið, að einok-
un samvinnumanna sé að
leggja undir sig Iandið. Með
öðrum orðum: Þegar fólki'ð
sjálft annast viðskipti sín fé-
lagslega, segir Morgunblaðið,
fyrir hönd Sjálfstæðisflokks-
ins: Þetta er einokun! Varið
ykkur á henni!
Ástæða er tzl þess að al-
menningur gefi gaum að
svona öfugmælum.
Bak við þau eru grímuklædd
ir menn, sem rétt er að trúa
varlega í fleiru.
Þetta eru mennirnir, sem
vildu geta einokað — og hika
ekki v!ð að gera það, þar sem
þeir koma því við.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
meirihluta aðstöðu í Reykja-
vík. .
Af því að máttarstólpar
hans, kaupmenn og braskarar,
hafa óttazt samkeppnina við
S.Í.S., hefir flokkurinn hvað
eftir annað og ár eftir ár
neitað S. í. S. um byggmgar-
lóðir í Reykjavík.
Þetta hafa fulltrúar flokks-
ins í bæjarstjórn gert teem
einokunarmenn.
Þegar Samvinnutryggingar
buðu niður iðgjöld brunatrygg
•nga og Framsóknarmenn
vildu gefa tryggingar frjálsar
þannig, að hver húseigandi
mætti tryggja hús sHt, þar
sem hann fengi bezt og hag-
kvæmust kjör, bá hrukku ein-
okunarmennirnir hastarlega
vzð og gríma frjálsrar sam-
keppni fauk a£ þeim um stund-
Þeir beittu sér fyrir setnmgu
löggjafar til þess að banna
frjálsa samkeppni í þessum
efnum.
___íi
Ef samvinnufélögin væru
ekki með starfsemi sína og
fyrirtæki, myndu éinokunar-
mennirnir vaða uppi ódulbún
ir í skjóli Sjálfstæðisflokksins,
Þeir myndu að vísu ekkí
kalla sig einokunarmenn, heltl
ur framtaksmenn, af því aö
einokun er eitrað orð frá eldrl
tíð, en framtak aftur á móti
það, sem lengi vantaði í verzl
unarmálum íslendinga og
kom fyrst til sögunnar svro
straumhvörf og tímaskipti
urðu, þegar samvinnufélögin
hófu starfsemi sína.
Margt er það, sem torveldar
stjórnarsamstarf Framsóknar
flokksins og Sjálfstæðisflokks
ins, en fátt eða ekkert eins og
það, hvað Sjálfstæðisflokkur-
inn hatar samvinnufélagsskap
inn. Þann félagsskap hatar
hann með heift einokunar-
manna sinna.
Þessi heift er skiljanleg með
tilliti til þess hugarfars, sem
einokunarhneigðin elur og
þeirra þjáninga, sem sam-
vinnufélögin valda einokunar
mönnunum með samktppni
sinni á fleiri og fleiri sv*óum.
En í SjálfstæðisfloKknum
verður þetta hatur að krabba-
meini — og er raunar orðið
það.
Óráðstal Morgunblaðsins
um einokun samvmnufélaga
og samband félaganna sem
auðhring er sjúkdómsein-
kenni. j