Tíminn - 04.12.1955, Blaðsíða 5

*77. blað.
TÍMINN, snnnudaginn 4, desember 1955.
5
Nýjar bækur á jólamarkaði
Ævisaga Alberts Schweitzer
J Albert Schweitzer — ævi-
saga, eftir Sigurbjörn Em-
arsson, prófessor. Útgef-
i andi Bókaútgáfan Set-
herg 1955. 303 bls. Verð
kr. 148.00 í bandi.
I.
Vormorgunn einn vaknar
tvítúgúr stúdent, að naíni
Albert Schweítzer, á heimili
foreidra sinna í sveitaþorpinu
Grúnsbach. Lífsunaður læsir
sig’ um hveria taug líkama
hans og sál hans er barmafull
óiýsanlegrar hahiingju. Stúd-
entinum unga er Ijóst, að
hann hefir hiotið í vöggugjöf
frábærar gáfur og líkams-
hréysti að samá skapi. Honum
liggur opin leið til frægðar og
frama á sviði vísinda og lista.
Afburðamaðurinn gengur
þessa ekki duiinn um sjálfan
sig. Lífið blasir við unaðslegt
og töfrandi, fullt af verkefn-
um, sigrum og hamingjuvon-
um.
Erí aðeins skamma stund er
þessi hamirrgj u-tilfinning ein -
völd í Sál unglingsins. Önnur
kennd, sektarblandin og sárs
aúkafuli ber skugga á hina
fyrri. Ber honum ekki að end-
urgjalda þá hamingju, sem
Konum hefir í skaut fallið-
Eða eins og Schweitzer semna
ritaði sjálfur:
Sá, sem hefir verið þyrmt
við þjáningu, verður að finna
sig kallaðan tjl þe.ss að hjálpa,
lina þraútir árínarra. Allir
verðum vér að taka þátt í að
bera þá bölvabyrði, sem á
heiminum hvílir".
II.
Þetta er í örfáum orðum
meginkjarni fyrsta kaflans í
bókinni um ævi Alberts
Schweitzcr, sem Sigurbj örn
Einarsson prófessor hefir sam
ið. Arídsíæðurnar, sem skapa
ofurmennijm lífsmið og eiga
eftir að reyna hæfileika þess
til hins ítrasta, eru dregnar
fram.
Lesarídanum er vakinn grun
ur um, hvernig örlagaþræðirn
ir í lífsýéf Alberts Schweitzer
muni fiéttast. Listræn byrjun
og snjöll. Framhald bókarinn
ar er eftir því. Sá, er þetta rit
ar fær ekki betur séð en
bygging ævisögunnar sé frá-
bær. Lífsatburðir eru rakth í
tímaröð, en inn í frásögnina
fléttað jafnóðum lífsskoðun
söguhetjunnar. MikUl fjöldi
orðréttra tilvitnaná úr ritum
Schweitzers er hvarvetna í
bókinni. Siík efnismeðferð er
mikil þrekraun og hentar ekki
ritskussum. En prófessor Sig-
urbjörn leysir þennan vanda
með miklum ágætum. Em-
hver kahn að halda, að slík
efnismeðferð geri bókina leið
inlega aflestrar. Því fer fjarri.
Hún er skemmtileg og spenn
andi frá upphafi tU enda- Fá-
ar bækur hef ég þó lesið, sem
fremur laða til íhugunar og
frjósamiegrar sj álfsgagnrýni.
Ég verðað játa, því miður, að
ekkert af ritum Schweitzers
hef ég lesið. En af þeirri að-
ferð höfundar, sem ég hef lýst
hér að framan, þykist ég
mega álýkta með mikilli vissu,
að hann hafi sýnt einstaka
elju við meðferð heimilda.
Engum tekst' að semja bók
sem þessa og-með áðurgreind
um hætti nema hafa viðfangs
efnið fullkomlega á valdi sínu.
Höfundur birtir líka skrá yfir
rltverk- Schweitzers og fjórar
sízt í því fólgið, að hann af-
neitar þessari meinsemd
menningar vorrar og staðfest
ir hana með persónulegu lífs-
fordæmi sínu jafnt í kennmg-
um sínum sem athöfnum og
þó einkum þessu tvennu sam-
tvinnuðu. Hann er sjá'lfum
sér samkvæmur, heill, sann-
færingu sinni trúr.
Einmitt hér sést hversu
næmur er skilnmgur höfund-
ar á verkefni sínu. Því aðeins
varð sagan samboðin Schweitz
er — raunveruleg ævisaga
hans — að ofm væri saman
í ema heild hugsjón og fram-
kvæmd, hugsun og athöfn,
vitsmunir og heitar tilfmn-
ingar, hamarshögg og orgel-
sláttur. í bók Sigurbjarnar
hittum við Schweitzer með
sög í annarri hendi og penna
í hinni. Við skynjum hann
velta fyrú- sér vanda heims-
menningarinnar samtímis
því, hvernig hann eigi a'ð ná
í bárujárn í næstu sjúkrahúss-
byggingu. Hefði höfundur far
ið þá leið að setjia saman
tímasetta þulu um atburða-
rás, væri aðeins um venju-
legt ævisöguhröngl að ræða —
og ef til vill penmgamat fyrir
útgefanda af því að Schweitz-
er er frægur maður.
V-
Það er svo margt, sem þessi
bók ýfir við. En þær hugleið-
ingar eiga ekki heima í grein
arkorni sem þessu. Það er að-
áli góðra bóka, að þar er ekki
aðems að finna það, sem ber
um orðum er skrifað, heldur
opnast hverjum lesanda nýr
heimur og ný vandamál, sem
hann vildi kryfja til mergj-
ar. Ef til vill á prófessor Sig-
urbjörn eftir að fjalla um
sum þeirra í nýrri bók. Það
væri gaman. —
Þessi bók hlýtur að vera fil-
valið lestrarefni fyrir ung-
linga. Hún er ævintýraleg,
enda er Schweitzer ævintýra-
maður, hugrakkur og tröll-
aukinn, samfara góðleik sín-
um og göfugmennsku. Hann
sóar geniölum gáfum sínum
og likamshreysti tU að Hna
þjáningar annarra og ryðja
hamingjunni braut tU ógæfu
barna. Með því vúdi hann, og
hefir vonandi tekizt, eyða að
nokkru þeim hnignunarsjúk-
dómum, sem hann telur að
þjái menningu vora.
Hér skal staðar numið. En
geta ber þess að útgefandi
hefir mjög vandað til bókar-
innar frá sinni hendi og frá-
gar.iguir afrírþ hinn prýðileg
asti. Er útgáfan honum til
mikils sóma.
Ég flyt Sigurbirni Einars-
syni prófessor beztu þakkir
mínar fyrir þessa ágætu bók
og óska íslenzkum lesendum
tU hamingju með að eiga þess
kost að eignast hana og lesa.
Jónas Pálsson.
B ó k spekinnar
Leiftur-prentsmiðjan hefirlum jarðheima sem bliður
nýlega sent á bókamarkaðinn I blær og heiður hjúpur. Spek-
Albert Schweitzer
ævisögur hans. Er það eins
og vera ber, en verður þó víst
að þakka á þessum tímum
yfirborðsmennsku og hunda-
vaðsháttar. Einstakir kaflar í
bókinni eru gerðir af rnikilU
Hst og smekkvísi eins og t. d.
kaflinn: Vörn og sókn í Lam-
barene svo að eitthvað sé
nefnt.
III.
William James mun hafa
viðhaft þau orð að enginn
gæti svo vel væri gagnrýnt
verk eða kenningu annars
manns nema tileinka sér hana
fyrst eins og hún væri manns
eigin, gera sjónarmið þess, er
gagnrýira skal, að sínum, setja
sig í hans spor. Slíkt er erf-
itt, mörgum ókleift. Ég held
þó, að Sigurbirni prófessor
hafi tekizt að fullnægja þess-
ari kröfu James. En beinnar
gagnrýni gætir lítt í frásögn-
inni. Höfundur, fullur að-
dáunar é. söguhetju sinni, túlk
ar Schweitzer í anda Schweitz
ers sjálfs. Árangurinn er bók,.
sem unun er að lesa, sökum
þess, hve heilsteypt hún er,
eölileg og sönn- Gagnrýni á
heimspekilegum, sálfræðileg-
um og sögulegum forsendum
hefðu ofhlaðið bókina og
s'kemmt. Engu að síður virð-
ist sú rannsókn freistandi og
margir lesendur þreifa fyrir
sér í þá átt við lestur bókar-
innar. Er það einn af mörgum
kostum hennar.
IV.
Tvíhyggja — dualismi — er
eitt höfuðeinkenni vestrænn-
ar menningar. Rætur hennar
standa djúpt og greúrar henn
ar teygjast vítt. Meðal þessara
einkenna er ósamkvæmnin
mil'li skoðunar og athafnar,
sem talin er meira og minna
sjálfsögð, dýrkun vitsmuna á
kostnað tilfinninga og sannr-
ar vizku, hugarstarf sett langt
ofar líka'msevfiði. Sem sagt
klofningur, tvískinnungur —
aðskilnaður kenningar og at-
hafnar, orðs og æðis. Lífsaf-
rek Schweitzers er ekki hvað
Ssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssssscsqw
stórfrægt rit, alnorskt að upp
runa, en samið á blómaskeiði
noirænnar menningar, eða
nánar tiltekið, um miðbik 13.
aldar. Höfundur segir í for-
mála, aö bókinni sé géfið fag
urt nafn, því að hún heiti
Specwhím regale, þó eigi fyrir
drambsemi þess, er ritaði,
heldur af því, að í þessum
spegli megi sjá skýrar og
glöggar ríiyndir.
Konungsskuggsj á er iilval-
ið heiti á þessu riti, því að
það fjallar urn siði og háttu
konunga. En heimil er bókin
eigi að siður öllum almenn-
in-gi og gagnsemi bókarinnar
er einkuin það, að hver sá, er
les hana og fer eftir, forsögn-
um henmir og fyrirmælum
mun ætíð taiinn vera í flokki
siðámanna.
Um höfund Konungsskugg
sjár ,er flest á huldu ng bví ó-
víst. Siðáspeki bókarinnar
styður mjög þá tilgátu, að
höfundur hafi verið kirkj-
unnar maður, og því guðíræð
ingur, enda þótt hann sé
knnnugur hirðsiðum og senni
lega liandgenginn Noregskon
ungum. En allur blær bókar-
innar qg andi hennar ber með
sér, að höfundur héfir verið
þaulkunnugur spekimálum
apokryfisku ritanna, að öðr-
um kosti er vafasamt, að
hann hefði komist jafn glæsi
loga og giftusamlega frá því
margháttaða og mikilvæga
efn.i, sem bókin fjallar um.
Þar með er ekki sagt, að lík-
ingin milli kenninga apokryt-
isku ritanna um Spekina og
spekimála Konungsskuggsjár
sé fullkomin, enda fer því
fjarri. En Konungsskuggsjá
er spekirit, og enginn hefð'
verið fær um að gera slikt
rit jafn vel úr garði og raun
er á, nema sá guðfræðingur,
sem ausið gat úr Hndum
þeirra spekirita, sem kristin
kirkja hefir helgað sér að öllu
eða r.ckkru leyti Það fer því
vel á því, að íslenzkuf guð-
fræðingur, prófessor Magnús
Már Lárusson, hefir búið
þetta spekirif til prentunar.
í Spekirit.um kristinnar
kirkju t. d. Síi'aksbók og Orðs
kviðunum er Spekinni lýst
frá tveim sjónarmiðum. Hún
er megineinkenni guðdcms-
ins og hann stjórnar alheim-
inum í krafti hennar. En
mannkynið á sér hæfileika tjl
bess að héiga hermi skapgeið
sina, svo að húm verði inegm
einkenni lífernisms. En þrátt
fyrir bessi viðhorf er Spek-
inm þó nánast lýst sem ner
sónnlegur andi. kominn írá
auvliti hins hæsta o^ ívkur
Afmælishóf
i tilefni 75 ára afmælis Gísla Sveinssonar f. v. sendi-
herra verður haldið í Tjarnarkaffi laugardagmn 10.
þ. m. og hefst með borðhaldi kl. 6,30. Sala aðgöngu-
miða hefst miðvikudaginn 7. þ. m. í Bókaverzlun Sig-
fúsar Eymundssonar.
NOKKRIR VINIR.
ATH.: samkvæmisklæðnaður eöa dökk föt.
;SSS5S$SSS3SSS5S3SSSSS3S5SS3SSSS$S5$SSSSS5SS$œSS$SSS$S$SSSSS$$SS$$S<$S<
in hefir því setið í glæsúeg-
um hásætum, sem skýj abólstr
arnir umlykja. En enda þótt
persónugerfingin sé fullkom
in er sarnt ekkert kvik um
það,» í þessum ritum, áð sjálf
ur Guð á alla vizku. Hann
þarf því ekki að sækja lær-
dóm né fræðslu tU ánnarra.
En mannkynið þarf að sækja
sér lærdóm og fræðslu til
Guðs. Spekin er bví hin glæsi
lega gjbf mannkyninu til
handa. Sonurinn hlýtur að
sækja sér fræðslu tú hins
mikla ög alvitra föður. En
speki föðurins, föðurvizkan,
á sór tvö megineinkenni. Ann
að megineinkennið er siðgæð
ið. En það reynist hinn ör-
uggasti leiðtogi á þroskabraut
irini. Siðaboðið er oft þannig:
Þú skalt ekki sækjast efrir
þvi, sem er þér ofraun, ekki
vera á hnotskóg eftir ofur-
efiinu. En legg þú dýrustu
e igu þína til fulltingis ö.Hu
því, sem þér hefir verið faHð
að rækja. Hitt einkenni föð-
urvizkunnar er tíminn: Ótti
Drottins er upphaf vlzkunn-
ar.
Spekin er því eft'.;sókríar-’
verð, og mannkyninu er ekki
um megn að tilemka. sér
he.na, Þeir menn, sem lc-ita
hennar fmna hana og þeir,
sem eiska hana öðlast hana.
I þessari grein er ekki unnt
að fara lengra út i þessa
sálma. Ef hafðar eru í huga
Siraksbók, Orðskviðirnir, Ba-
rúks bók og Spekinnar bók,
svo að ekki sé fieiri rit nefnd,
sem komið gætu þó til greiría,
gætir svo margra tilbrigða,
að ekki þýðir um þau að
ræða hér. En ég hefi taHð rétt
að benda á þann skyldleika,
sem er milli Konungsskugg-
sjár og þessara rita, þó að í
stuttu máli væri.
En meginmál þessa skyld
leika má orða þannig í stuttu
máli: Guð, eða alfaðir, er al-
v'"tur og mannkynið á hæfi-
leika til þess að tileinka sér
vizku hans. Hinn göfugi og
spakvitri faðir er því hinn á-
gætasti fræðari og leiðtogi.
Hinn námfúsi og göfugiyndi
sonur leitar því að sjálfscgðil
fyrst til föður síns til þess
að læra speki og temja sér
prúða háttu og fagra siði.
Höfundur Konungsskuggsj ár
seg;r frá þess háttar syni,
sem spyr göfugan og fjölvís-
an föður. Speculum regnle ál
sér því ekki aðeins guðlega
og mannlega alheimsmerk-
ingu heldur einnig guðiegan
og mannlegan alheimstil-
gang.
Eirík?/r AZbertsson,

Deildarlæknisstaða
Staða deildarlæknis við lyflæknmgadeild Landspít-
alans er laus tú umsóknar frá 1. febrúar 1956. Laun;
samkvæmt launalögum. Aðrar upplýsmgar, um vinnu-
skyldu og fleira, er stöðu þessa varðar, veitir yfirlæknir
lyflæknmgadeildar Landspítalans. Umsóknir um stöð-
una skal senda til stjórnarnefndar ríkisspítalanna,:
Klapparstíg 29, Reykjavík, fyrir 15. janúar 1956.
Reykjavík, 3. des. 1955,
Skrifslofa ríkisspítalanna.
SS55S55S5555S5555555«5555SS5S5S5$5555555555555S55555555$5555$5S$SS55SSn
é áící.?
t ÍLÍ
iú tH <’!,: t -.
gúl

'X'm
im