Tíminn - 11.12.1955, Blaðsíða 7

283. bla®.
TÍMINN, sunnudagznn 11. dcsembcr 1955,
7
Sunnud. II. des.
Frelsi í viðskiptum
CLEMENT ATTLEE
Maðuriiin, er drygsían Jiátt átti í mcstu lijóðíclagsfoyltingu, sem
orðið liefir í Englandi
Hneigð hvers manns stefnir
að því að njóta frelsís í sem
ríkustum mæli. Svo er því
farið í v'iðskiptum rnUli ein-
staklinga og þjóða, eigi síður
en á öðrum sviðum. Verzlun-
arhöft exu því ekki keppikefli
út af fyrír sig, ef annars er
kostur.
Hagur af frjálsri verzlun
kemur fram með ýmsum
hætti. Þ'á hefir neytand'inn
frjálst vál um vörukaup og
þarf ekki að bíða eftir leyfum
frá stjórnarvöldum. Það gerir
neytandann ánægðari en ella
með það, sem hann fær fyrir
peningatekjur sínar.
En verðmætin, sem fyrir
hendi eru, sníða viðskiptum
þjóðarinnar stakk. Þau verð-
mæti eru takmörkuð. Þegn-
arnir geta ekki notið þeirra
takmarkalaust, eins og menn
teyga. andrúmsloftið.
Höfuðskilyrði frjálsrar verzl
unar er, að greiðslurnar séu
frjálsar, þ. e. að hægt sé að
greiða erlenúis, ef íslenzkir
peningar eru fyrif hendi. Þeg
ar greiðslurnar eru ekki ieng
ur frjálsar, torveldast við-
skiptin — verzlunin er ekki
lengur frjáls, hvað sem talið
er í orði kveðnu- Gjaldeyris-
forðinn hefir þá rreynzt of
lítill fil þess að fullnægja eftir
spurn.
Skilyrði frjálsrar verzlunar
er að .iafnvægi ríki í efnahags
lífi þjóðarinnar. Er auðsætt,
að það skilyrði er ekki fyrir
hendi.,ef framkvæmdir í þjóð
féíaginu eru skipulagslausar
og athafnalíf þjóðarinnar eins
og blint kapphlaup. Ekki er
meira'til ráðstöfunar. en þjóð
in aflar og ekki er hægt að
nota sama féð til margra hluta
í s.enn. Það verður einhvers
staðar að vera til í þjóðfélag-
inu miðlandi afl. Það er von-
lítið, að viðhalda frelsi í við-
skiptum til lengdar, ef ekki er
tekið öruggum tökum á f.iár-
málum, ef rekstur ríkissjóðs er
með greiðsluhalla, eða baiik-
arnir .auka útlán sin umfram
sparifjárinnlög og umfram
það, sem framleiðslan eykst á
rnóti útlánum. Starfsemi bank
anna og fjárfestingin hafa
mikil áhrif ,að bessu leyti.
Þess er ' heldur ekki að
vænta. að frelsi í viðskiptum
geti staðið til lengdar, nema
stjórnarvöld landsins og beir,
er forustu hafa í samtökum
laúnafólks miði sameiginlega
að því að viðhalda frelsi í við-
skiDtum af því að báðir bessir
áðilar láti sér skiljast, hvaða
hagur af því hlýzt.
Núverandi ríkisstjórn mark
aði sér þá stefnu í öndverðu
að auka frelsi í viðskiptum og
vissum framkvæmdum. s. s.
bvggingarstarfsemi. Hinar
miklu kauphækkanir, sem
knúðar voru fram með víð-
tækri óg harðri verkfallsbar-
áttu, voru í ósamræmi við
þessa stefnu og höfðu rík áhrif
í þá átt að skerða þann hag.
sem neytendur geta haft af
frjðlsri verzlun.
Höfuðskilyrði fr.iálsrar verzl
unar er bað, að fiárfesting sé
eðlileg miðað við snarifiár-
mvndun og vinnuafl. ByEre'ing-
arstarfsemin hefir orðið að
kapphlaupi. Það hlaut að
raska þeirri stefnu. sem ríkis-
stiórnin setti sér um frelsi í
viðskiptum:
Nú er svo komið, að bank-
arnir verða aö gæta mikillar
Richard Clement Attlee hefir allt-
af verið ákaflega lítiUátur maður.
(Ohiurcliill hafði; imeira að iftgja
einu sinni orð á þessu í háði: —
Herra Attlee er ákaflega lítillátur,
sagði hann, og bætti síðan við: —
Hann hefir einnig- fyllstu ástæðu
til að vera það. Attlee gat brosað
sínu venjulega, góðlá.tlega brosi að
þessari athugasemd, því að þrátt
fyrir lítiilæti sitt hafði hann þó
kornið á mestu byltingu, sem um
getur í sögu Englands. Undir for-
ustu Churchills unnu Bretar sigur
í örlagaríkustu styrjöld, sem þeir
hafa nokkru sinni háð, en eftir
stríðið var hið fastmótaða enska
þjóðfélag steypt í nýtt form undir
forustu Attlees.
Mönnum er gjarnt að nefna þessa
tvo menn samtímis. Þó að þeir séu
eins ólíkir hvor öðrum eins og
þeir geta verið, féll það í þeirra
hluta að hafa meiri áhrif á ör-
lög lands síns á einum manns-
aldri en nokkrir aðrir menn.
Vitaskuld stendur -mestur ljómi
um nafn Churchills. Hann er mað-
ur opinskáinnar. Hann kann bezt
við sig í sviðsijósi sögunnar, hann
er listamaðurinn. Attlee hefir aft-
ur á móti jafnan forðazt að láta
á sér bera. Hann hefir viljað vernda
sitt eigið persónulega lif fyrir um-
ATTLEE
— England heÞr jarl.
Attlee verður 73 ára gamall nú
þriðja janúar, og þr.3 er alls ekki
hægt að segja, að það hafi verið
ráðið frá upphafi, að hann yrði
verklýðssinni i pólitik sinni. Paðir
hans var vel efnaður málflutnings-
maður og maður hins viktorlanska
tíma, Ciement var sendur í heima-
vistarskóia, og þar á eftir íór hann
til Oxford. Hann latði stund á lög,
en liann gekk ekki í fótspor föður
heiminum. Ekki er vafi á því, aö síns. Eymdin í. Eastend í London
hann býr yfir ríkum skapsmunum, | haíði mikil áhrif á hánn, og hann
en hann hefir því sjaldnar látið i tók upp störf í því skyni að reyna
það í ljós. Menn segja, að hann; að rétta við hlut þeirra, sem verst
hafi aldrei brýnt raustina, jafnvel j voru settir þjóðfélagslega. Það var
ekki í opinberum kappræðum. Þó j upplýsingastarf, sem olli því að
er það ekki með öllu rétt, því að ; hann tók að hugsa meira um þjóð-
stundum hafa menn séð hann reið- i félagsmál og .gekk í Verkamanna-
deilur. En verkamennirnir komust
aldrei í náin tengsl við hann.
Hann var og er fyrst og fremst
rólyndur menntaimaðlur, stundum
næstum bókstafsmaður. Hann hefir
engan þann hæfileika, sem hrífur
fjöldann, eins og segja má að Bev-
an hafi. En hann hefir alltaf hugs-
að hratt og' skýrt, og hefir alltaf
verið viss um, hvað hann hefir
viljað. Hann er fyrst og fremst
stjórnmálamaður fram í fingur-
góma.
Ilann hcfir þó hvorki verið ógn-
þrungínn eða varkár stjórnmála-
maöur. Á þeim sex árum, sem hann
var forsætisráðherra 1945—1951,
kom hann á þjóðnýtingu á kola-
námum, bönkum, rafmagni og gasi,
flugsamgöngum, járnbrautum og
öðrum samgöngutækjum. Hann
kom á sjúkrasamiögum og almanna
tryggingum, og hann var á góðri
leið með þjóðnýtingu stálsins, þeg-
ar hann missti meirihlutann. Það
er enginn ógnvaldur, sem slika
stjórnarstefnu rekur. Hann gaf
Indlandi, Pakistan, Ceylon cg
BurmaT frelsi, og hann gerði það
á diplomatískan hátt. Churchill,
sem frá fyrstu tíð hefir hyllt hina
brezku heimsveldisstefnu, hefir
aldrei getað fyrirgefið honum, að
hann skyldi sleppa Indlandi.
Ef Attlee hefir orðið undrandi
yfir sigri sínum 1945, sem íærði
honum mikinn meirihluta í neðri
deildinni, þá lét hann alls ekki á
slíku bera. Og meö sama jafnaðar-
geöi tók hann því, er hann sex ár-
an, eins og þegar Churchill sakaði
hann um að hafa afsalað rétti
tereta til þess að fá upplýsingar
um kjarnorkuleyndarmál frá Banda
ríkjamönnum. Annars er það rétt,
að hann stjórnaði mestu byltingu,
sem átt hefir sér stað í sögu Bret-
lands án alls hávaða og með ör-
uggu jafnvdégi.
Þegar Attlee gaf í fyrra út end-
urminningar sínar, litla og yfirlætis
lausa bók, var ChurchiU einmitt
að gefa út sjötta bindið af endur-
minningum sínum urn aðra heims-
styrjöldina. Enskur gagnrýnandi
sagði um þessar mundir, að þegar
menn læsu verk Churchills, hlytu
menn aö undrast, hve mikið hefði
gerzt í Engigndi á ekki lengri tíma.
flokkinn, og hann átti hvað mest-
an þátt í að skipuleggja flokkinn
á þeim árum sem sósíalisti var á-
lika geigvænlegt skammaryrði i
Bretlandi og kommúnisti er nú í
Bandaríkjunum. Þar með var
stefna hans mörkuð og hann fylgdi
henni eftir það.
Það var einn maður innan verka-
lýðshreyfingarinnar, sem hann dáði.
Það var Mac Donald. Hann dáði
hann, af því að hann hafði á fyrri
heimsstyrjaldarárunum einn þorað
að vera friðarsinni og hafði pre-
dikað gegn vígbúnaði. í endurminn
ingum sínum skrifar hann, að sér
hafi þótt þetta benda á ótvíræða
skapfestu. Þetta var þó afstaða,,
sem hann síðar átti eftir að hafna
En aftur á móti þegar menn læsu. með öllu. Það var ekki fyrr en
endurminningar Attlees, hlytu j siðar að honum skildist, að Mac
menn að undrast, hve lítið hefði
gerzt. Á þeim tima, sem Churchill
lýsir, var Attlee þó. varaforsætis-
ráðherra landsins og tók þátt í öll-
Donald var fyrst og fremst leikari
og það, sem hann skipti fyrst og
fremst máli, var að vera á sviðinu
í. einhverju hlutverki, sem menn
skilið, hvernig slíkt hefði mátt ger-
ast. Honum fannst sjálfsagt, að
Churehill hefði búið þannig um
hnútana fyrir kosningarnar, að til
þessa ósigurs þvrfti ekki aö koma.
Eftir kosningarnar 1945, sem ekkt
gáfu Attlee nema nauman rneiri
hluta, kom það í hans hlut að
gangast fyrir endurvígbúnaði sam-
kvæmt sáttmála Noröur-Atlants-
hafsríkjanna. Þetta átti eftir að
valda mikilli ólgu í flokki hans. Síð-
an hann missi meirihluta sinn, hefir
hann orðið að beina öllum kröftum
sínum að því að lialda flokknum
saman, þvi að Bevanistar hafa ekki
gefið nein grið. Vart verður talið
líklegt, að nokkur annar en hann
hefði getað siglt á milli skersins og
bárunnar í þeim deilum, sem átt
hafa sér stað í Verkamannaflokkn-
um síðustu árin. Hann hafði mjög
í huga að draga sig til baka, þegar
hann varö sjötugur, en allur flokk-
urinn bað hann að halda forust-
unni áfram. Sjúkdómslega nú fyrir
skemmstu hefir vafalaust átt sinn
þátt í því, aö hann dregur sig nú
til baka.
Er hann nú hverfur af vígvelli
stjórnmálanna, má segja, að hann
standi með pálmann í höndunum.
Það hefir verið deilt um stefnu
hans í stjórnmálum, en það hefir
aldirei verið deilt um hæfileika
hans sjálfs.
Oft hefir vcrið sagt um Attlee,
að hann væri litlaus, og það er
rétt, að hann hefir oft og tíðum
verið ragur við að láta mikið á sér
bera persónulega. Ef til vill er það
þó arfur frá þeim gagnáhrifum,
sem hann um siðir varð fyrir af
Mac Donald. Þetta tal um litleysi
Attlees er dómur samtíðar hans. í
sögunni mun hans verð'a minnzt
fyrir þá þjóðfélagslegu byltingu, er
um síðar beið ósigur í kosningum. honum tókst að koma á í Énglandi
Úrslitin 1945 voru Ohurohill sár ^ þeim sex árum, sem hann var þar
vonbrigði, og Molotov gat aldrei | við völd.
Genfarráðstefnan sýndi
að löng barátta er fyrir höndum
Lundúnum, nóvember.
Hið I heim allan, en þessu lýstu þeir enn
um stjórnarstörfum. Var samstarfs j tóku eftir. Eftir kosningarnar, sem
maður Churciiiíis, og álíka trú- i fóru fram eftir svik Mac Donalds,
verðugur í störfum sínum og hann,sem sprengdi Verkamannaflokkinn;
var hlédrægur og lítillátur. '
Menn skyldu þó sizt af öllu mis-
skilja þetta lítiliæti og telja að
það stafi af minnimáttarkennd.
Miklu nær væri að Hta á Htillæti
Attlees sem éins kónar merki um
sjálfsöryggi. Þýr aö það, sem fyrst
og' fremst einkennír Attlee auk
trúmennsku éíg tillitssemi, er vilja-
styrkur hahs - ög óbifandi stefnu-
festa. Chúrohill var aftur á móti
sveigjanlegui’ f pólitík sinni og alls
ekki staðráðirm í, að hvaða marki
hann ætiaði að stefna. Því var 5f-
ugt farið um Attlee.
kunna brezka blað „Economist",
hélt því nýlega fram í leiðara sín-
um, að úrslit fundar utanríkisi'áðh.
fjórveldanna, sem haldinn var
í Genf ekki alls fyrir löngu, hafi
sannfært menn um að hinar frjálsu
þjóðir heims eigi fyrir höndum sér
langa og stranga baráttu, sem út-
heimti umfram allt þolinmæði og
þrautseigju, áður en hægt sé að
gera sér vonir um lausn þeirra deilu
mála, sem vesturveldin og Sovét-
ríkin deila um og skapa hina miklu
spennu í alþjóðastjórnmálum.
í þessum leiðara segir m. a.:
„Orðtakið „kalda stríðið“ er e. t.
v. meira villandi en nokkurt annað
hinna ótalmörgu einsatkvæðis slag-
orða, sem fyrirsagnaskáld stórblað-
yfir fyu-ir ekki viku siðan. Það
eina, sem að þeirra dómi getur
breytzt, eru aðferðir þær eða með-
öl, sem nota á til þess að ryðja til-
ganginum braut og á það jafnt við
um þá sjálfa og þær þjóðir, sem
eru reiðubúnar til þess að verja
frelsi sitt.
Hvað viðkemur aðferðum þeim,
sem notaðar eru í þessari togstreitu,
þá hafa þær oröið fyrir miklu
minni breytingum síðan Stalín leið
og vetnissprengjan tók að ráða ríkj-
um, en margur hefir ætlað. Komm-
únistar hafa um stundarsakir látið
af þvf að kveikja undir báli ófrið-
ar í hinum fjarlægari Austurlönd-
um og hafa í þess stað lagt alla
áherzlu á að ala á deilum og undir-
varfærni við ráðstöfun þess
gjaldeyris, sém fyrir hendi er.
Viðskiptin eru ekki frjáls. Allt
er þetta augljós vottur þess,
hve nauðsynlegt það er, að
ríkisstjórnin og hin áhrifa-
miklu samtök hmna vinnandi
stétfca miði að sama marki í
tfnahagsmálum þjóðarinnar-
var Attlee meðal þeirra fáu, sem
ósigraðir stóðu, og 1935 var hann
kjörinn formaður flokksins. Ekki
var það þó fyrir þær sakir, að hann
þætti til þess sjálfkjörinn, síður
en svo. En menn gátu ekki komið
sér saman um neinn annan, svo
að þeir tóku varaformanninn, sem
menn vissu að var góður skipuleggj-
ari og öruggur maður. Síðan varð
hann að halda áfram, þangað til
menn fyndu þann rétta. Hann hélt
áfram í tuttugu ár, og er einn af
merkustu mönnum, sem veitt hafa
forustu í Verkamannaflokknum, ef
ekki sá merkasti.
Atllee liefir þó aldrei staðið í
persónulegu sambandi við enska
verkalýðinn. Verkamenn báru aftur
á móti virðingu fvrir honum, og
þeir treystu honum, og þeim lærð-
ist að dást að. honum, ekki hvað
sízt nú síðustu ár, þegar Attlee
var orðinn eins og persónugert
kraftaverk, sem hélt flokknum sam-
an, þrátt fyrir miklar innbyrðis
anna hafa, að því er virðist, tak-, búa ófrið í Mið-Austurlöndum, eins
markalaust dálæti á. Venjulega er
orðtakið sett í samband við hina
einstöku ókurteisi og viðvanings-
hátt, sem fulltrúar Rússa á alþjóða
ráðstefnum hafa sýnt fram að þessu.
Fyrir þá, sem notfærðu sér þetta
alltof einfalda orðtak, lauk kalda
stríðinu að öllum líkindum, er hin-
ar geðillskulegu skammaræður Vish
inskys véku fyrir skripalátum Krút-
sjeffs.
í upphafi var þetta hugtak þó
ekki notað um hegðan eða kurt-
eisi, heldur um stefnu — baráttu-
stefnu, svo að tekið sé að láni slag-
orð frá kommúnistum. Þessi „bar-
átta“ er auðvitaö fyrst og fremst
keppni um yfirráð yfir hugum
manna, pólitísk barátta, sem hefir
efnahagslegan og hernaðarlegan
mátt sér að bakhjarli. í þessum
dýpri skilningi hefir kalda stríðinu
enn ekki lokið og því mun ekki
ljúka svo lengi sem æðstu valda-
menn kommúnista halda fast við
þá stefnu sína að vinna yfirráðum
komtnúnismans fullan sigur um
og sala á vopnum til ýmissa þess-
ara landa ber bezt vott um. Árið
1948 notuöu Rússar kúgun og hót-
anir gegn Pinnlandi og Noregi og
á þessu hausti hafa þeir neytt sömu
bragða við stjórn Vestur-Þýzka-
lands. Löngu fyrir dauða Jóseps
Stalíns höfðu rússnesk stjórnarvöld.
gert þaö upp við sig, hvort sem
likaði betur eða verr, að Vestur-
Evrópulöndin létu ekki hræða sig
með hervaldi, svo framarlega sem
þau nutu verndar Atlantsihafsbanda
lag'sins. Síðan hafa þau séð það
betur en áður, að yfir þessar sömu
þjóðir mætti leggja dróma svefns
og værðar, það mætti skapa óein-
ingu milli þeirra innbyrös og gera
þau æ tortryggilegri í augum Asíu-
þjóða, og þá síðar meir, þegar tæki
færi býðst á nýjan leik, nota her-
vald og afl til þess að hræða þau
til þess að samþykkja ýmiss áform
rússnesku valdhafanna. Ef litið er
á þessi mál í Ijósi kaldrar raun-
hyggju, þá þýðir „andinn frá Genf“,
Framhald á 10. slðu