Tíminn - 30.05.1956, Qupperneq 7

T í MIN N, miðvikudaginn 30. maí 1956.
7
Hermann Jónasson
. -t-
Sjálfsákvörðunarréttur og sjálfsvirðin
Lands~enn ræða, sem eðlilegt'
er, mikið um utanríkismálin. Tals
vert ber á því, að menn misskilji,
hvað hlutleysi er í utanríkismál-
um í raun og veru. Hlutleysið var
viðurkennt af stórveldunum fyrir
fyrri heimstyrjöld, og þá stand-
um samið um að hlutleysi vissra
ríkja skyldi.virt. Greinilegasta aæm
ið frá fyrri heimsstyrjöld er um
Norðurlöndin, sem þá voru hlut-
laus og verzluðu við styrjaldar-
aðilana báða. í seinustu heimsstyrj-
öld gjörbreyttist þetta viðliorf.
Ríki, sem höfðu gagnkvæma griðar
sáttmála við stórveldin (Þýzka-
land), voru meðal fyrstu ríkja,
sem ráðist var á (Danmörk o. ±1.).
Síðan hefir skapast sannfæring fyr
ir því, byggð á reynslu, að hlut-
leysi er naumast hugsanlegt, nema
hægt sé að verja það með vopn-
um, þannig að kostnaðurinn fyrir
ágengt stórveldi sé meiri við að
taka hið hlutlausa ríki, heldur en
hagnaðurin af því að geta notað
það sem styrjaldarvettvang.
Hlutleysi er því naumast hugsan-
legt nema í þeirri merkingu, aðj
þjóð segi: „Mér er sama hver tek-
ur mig fyrst“. Hugsanlegt er að,
vísu, að hlutleysinu skapist nýtt
fylgi meðal þjóðanna, og ég vil
ekki neita því, að einhvern tíma
kynni hlutleysi að geta komið til
mála sem utanríkisstefna á íslandi,
en þá helzt í samstöðu með öðrum
ríkjum.
1941
Við Islendingar vorum, eins og
kunnugt er hlutlausir frá 1918 til
1941. Þá gerðum við samning við
Bandaríkin, sem oft hefir verið
rakinn. Samningurin var raunveru
lega um það að hætta við hlut-
leysisstefnuna og ákveða samstöðu
og samvinnu við þau ríki í styrj-
öldinni, sem voru nábúar okkar,
gegn nasismanum, sem þá flæddi
yfir. Þessi samningur markar því
algjör tímamót í utanríkispólitík
íslands. Og í lok styrjaldarinnar
var raunvcrulega næstum öll þjóð
in sammála um, að þessi stefna,
sem valin hafði verið, hefði verið
rétt.
Við þessa samningagerð kom
það skýrt fram, að íslfendingar
vildu ekki leyfa hér hersetu á
friðartímum, því að eitt ákvæði
samningsins var, að herinn færi
strax burtu að styrjöldinni lokinni.
Atlantsfeafsbandalagií
Þegar við gerðumst þátttakend-
ur í Atlantshafsbandalaginu, leit
meirihluti Alþingis svo á, að það
væri í framhaldi af stefnunni frá
1941. Ýmsir þingmenn voru að vísu
þeirrar skoðunar, að rétt væri þá að
ísland gengi eklci í Atlantshafs-
bandalagið, en gæfi út yfirlýsingu
um, að við íslendingar myndum
liafa svipaða aðstöðu með nábú-
um okkar, ef til styrjaldar kæmi,
eins og við höfðum 1941. Að þessu
var þó ekki horfið ,eins og fyrr
segir. En mótstaðan gegn því að
ganga í Atlantshafsbandalagið var
þó svo mikil á Alþingi, að ekki
þótti fært að gera það, nema með
alveg sérstökum skilyrðum. Ráð-
herrarnir þrír, sem voru sendir
til viðtals m. a. við utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, áttu að
tryggja það að að þessum skilyrð-
um væri gengið, áður en við yrð-
um þátttakendur í Atlantshafs-
bandalaginu.
Það þarf ekki að rekja það
frekar en áður hefir verið marg
gert, að að þessurn skilyrðum var
gengið að öllu leyti. Utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna og utan-
ríkisráðherra íslands lýstu því yfir
í lok samtalanna við blöðin vestra.
Ráðherrarnir gáfu skýrslur um
þetta atriði í ríkisstjórninni, þegar
þeir komu heim, og þeir gáíu
einnig skýrslu til Alþingis.
Þessi sltilyrði voru í stuttu máli
þau:
1. Að við hefðum engan her og
ætluðum engan her að hafa.
2. Að við mundum leyfa Atlants
hafsþjóðumjm að hafa hér her, ef
til styrjaldaii. kæmi eða skyndi-
árás væri yfirvofandi, og
3. Að við ákvæðum það algjör-
lega sjálfii?r“ÍK,enær við gæfum
þetta leyfi, annað gæti ekki komið
til mála.
4. Að við mýndum ekki leyfa
hér hersetu á friðartímum.
V arnar samningur inn
1951
Vai-narsamningurinn, sem var
gerður við Bandai’íkin 1951, var
framhald af þessari stefnu og
gerður vegna þess, að bandalags-
þjóðirnar töldu sig vegna styrjaldar
innar í Kóreu ekki geta sagt um
það með neinum fyrirvara, hvenær
styrjöld og skyndiárás bæri að
höndum. En í 7. gr. samningsins
var ákveðinn uppsagnarfrestur —
einn sá allra stytzti, sem ákveðinn
er í slíkum samningum. Sýndi það
sama vilja og áður, að við vær-
um ákveðnir í, að herinn færi ef
friðarhorfur bötnuðu, enda var
þetta margtekið fram við samn-
ingagerðina.
Meginsíefnan í utan-
ríkismálum
Eins og af þessu má sjá, er
fullljóst, að við íslendingar höf-
um markað okkur skýra megin-1
stefnu i utanríkismálum um sinn.
Við yfirgáfum hlutleysisstefnuna
m. a. vegna þess, að við vild-
um taka tillit til nábúa okkar, með
því að ganga í Atlantshafsbanda-
lagið og leyfa her að koma hingað
1951. Höfum við með þeim samn'
ingum í samtölum sagt þetta:
Við viljum hafa við ykkur góða^
sambúð og taka tillit til ykkar,!
en við getum aldrei gengið lengra 1
en það að sjálfsákvörðunarréttur
okkar, menning og þjóðerni sé ekki,
sett í hættu. Af þeim ástæðum höf [
um við dregið þá skýru markalínu '
að við getum aldrei gengið lengi’a 1
en það, að hér komi her til skyndi
dvalar í styrjöld eða vegna yfirvoí-
andi skyndiárásar, þegar við leyf-
um það sjálfir og aldrei á friðar-
tímum.
Þessi meginstefna okkar í utan-
ríkismálum er svo skýrt mörkuð,
að um hana getur enginn villst,
sem við okkur hefir samið, og
frá henni munum við ekki víkja.
Við höfum gengið eins langt í
tillitssemi við nábúa okkar eins
og við getum. Lengra munum við
aldrei ganga. Og þao er hörmu-
leg ógæfa, að þorri íslendinga
skuli ekki geta staðið saman, þeg-
ar á reynir um framkvæmd þess
arar stefnu.
Komum engum á óvart
Það er næsta furðulegt, að nú
þegar við fi’amfylgjum þeirri meg-
instefnu, sem við höfum markað
og marglýst yfir við okkar eigin
þjóð og þá aðila, sem við höfum
samið við, skuli rísa upp heill
stjórnmálaflokkur í þessu landi
og leyfa sér að halda því fram,
að við séum að taka einhverja
skyndiákvörðun.
Fyrst og fremst eru samningar
um þessi atriði ljósir, eins og ég
hefi sýnt fram á. í annan stað hafa
íslenzkir stjórnmálamenn, meðal
þeirra Eysteinn Jónsson og ég,
skýrt fulltrúum Bandaríkjastjórn-
ar frá því hvað eftir annað, er
þeir hafa spurt um það að gefnu
tilefni, að við mundum beita okkur
fyrir því að herinn færi úr landi,
þegar friðvænlegri tímar kæmu.
Bjarni Benediktsson skrifaði
meira að segja í þá átt að herinn
yrði að fara undir eins og fært
þætti, í síðustu áramótagrein, og
vísaði til samþykktar ungra Sjálf-
stæðismanna. Ég skrifaði um þetta
efni um áramótin og lét í ljós
ótviræða skoðun mína. Við Fram-
sóknarmenn skýrðum frá þessu í
nefnd á Alþingi, þegar um málið
var fjallað þar, og einmitt vegna
þess kallaði Sjálfstæðisflokkurinn
Hermann Jónasson
saman fund í ríkisstjórninni, þar SérstÖk tfigUnd fyrír
sem kom 1 lios, ao hann gæti ekki . . °
haft samstöðu með okkur í mái- SVeitimar
inu. Flokksþing Framsóknarmanna j úti í sveitunum reka Sjálfstæð-
gerði samþykkt um málið, sem, ismenn sérstaka tegund áróðurs.
fór nákvæmlega í sömu átt og Þar tala þeir aðallega á þessa
sú ákvörðun, er Alþingi síðar iók. ; leið: Bráðum sé framkvæmdum
Nú eru Sjálfstæðismenn líka j hersins hérlendis lokið, þá verði
hættir að halda þessu fram ,enda næS*vinnuafl í sveitunum.
útilokað að það sé hægt með nokkr ^æ^an s® su að láta herinn fara,
um rökum. I Þyí að Þa Þurfi fieiri Islendinga til
I gæzlu og viðhalds á flugvöllum
Þeir eru einnig hættir að halda og j radarstöðvum en nú séu þar í
því fram, að við höfum ekki átt vinnu. Þetta muni leið af sér enn
sjálfsákvörðunarrétt um málið enda þá meiri fóikseklu í sveitunum.
sjá allir menn, að ef Atlántshafs-1
bandalagið eða Bandaríkin eiga
að ákveða, hvenær séu friðartím-
ar, geta þau haft her á íslandi
svo lengi sem þau vilja.
Megináróíiurinn
En aðaláróðurinn í þessu máli
byrjaði sumpart á fundum, sem
Sjálfstæðisflokkurinn er einnig 'Sjálfstæðismenn héldu, en aðallega
hættur að halda því fram, að nú Þ6 bak við tjöldin, um leið og verk
sé yfirvofandi heimsstyrjöld, enda j *alíar a Keflavíkurflugvelli sögðu
hokkuð erfitt að halda því að ís-1 mönnum upp vinnu eftir að íillag-
lendingum, þegar foi’svarsmenn an um brottför hersins var sam-
stórveldanna hver eftir annan lýsa Þykkt á Alþingi. Gilti þetta aiveg
því yfir að tímabil árásarhættunn | sérstaklega um iðnaðarmenn. Um
ar sé liðið hjá og baráttan við allan bæinn bergmálaði það, að
Rússa sé komin inn á nýjan vett-ís'ona ninnc*‘ Þa® Yeroa’ eJ ^ram-
vang. Nú stafi meginhæHaii af því.; soknaiflokkurmn ^ fengi að raða.
að þeir sækist eftir verzlun vjð, 01 vmna hættj a Keflavikurflug-
aðrar þjóðir, hjálpi öðrum þjóð-jvellr °«, ekkert væri framundan
um við iðnvæðingu og láui þe.rninen,a atvmnuleysj og lirun. Eg
fé. Ég geri ráð fyrir, að það sé ‘le i a,laðt vlð nlarga menn- sem
heldur erfitt að halda þeim áróðri hafa hlustað f hennan aroður’ og
að íslendingum, þar sem þeir þessum vesalmannlega aroðri er
'flokksins, þá getur naumast talizt
óheiðarlegt að álykta, að hér sé
um samvirkar aðgerðir að ræða,
| ekki sízt þegar lesið er og lagt við
j það, sem amerísk blöð skrifa um
! þetta mál, sem er vægast sagt ó-
jviðeigandi, cins og rakið er hér
• að íraman.
Samsta'Sa SjálístætSis-
flokksins og herstjórn-
arinnar
Ég dreg það ekki í efa, að Banda
ríkin haldi gerða samninga og fari
héðan, þegar uppsagnarfi’esturinn
er liðinn. Þau hafa yfirleitt haldið
milliríkjasamninga og þau munu
eins gera það hér. Hitt er jafnvíst,
að þau vilja fá samkomulag um
það, að herinn dvelji hér áfram,
þó að nú séu friðartímar, og þann-
ig með samningum komast yfir þá
j markalínu, sem íslendingar drógu,
; er þeir gengu í Atlantshafsbanda-
lagið og leyfðu bandarískum her
að koma hingað 1951.
Nú er svo ástatt, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefir skorizt úr leik -og
Vill leyfa hér hersetu, þótt friðar-
tímar séu, og þannig brjóta þá
reglu, sem lýðræðisflokkarnir
settu sameiginlega og þjóðinni var
lofað að staðið yrði við út í æsar.
I Það er því alveg augljóst mál, að
j vonir bandarískra blaða um, að
l málstaður Bandai’íkjanna sigri í
! kosningunum 24. júní, geta ekki
i byggzt á öðru en því, að Sjálfstæð
i isílokkurinn vinni í kosningunum.
Bandaríkjastjórn hefir því bein-
línis hagsmuni af því, eins og
bandarísk blöð hafa látið í ljós
hvað eftir annað, að Sjálfstæðis-
flokkurinn vinni í þessum kosn-
ingum. Þegar svona er komið, er
sú hætta alltaf yfirvofandi, að er-
lend ríkisstjórn reyni með ýmsum
ráðum að efla til valda þann flokk,
sem gengur hennar erinda gegn ís-
lenzkum málstað. Ég skal ekkert
um það segja, hvort þessi sam-
vinna á sér stað eða hvernig henni
er háttað, en það er eitt meðal
annars nokkuð einkennilegt, að
bandarísk blöð gefa í skyn, að það
sé hægt að kaupa hér nllt fyrir
dollara. Hvaðan hafa þeir þá skoð-
un? Og Sjálfstæðisflokkurinn virð
ist beinlínis trúa á það sem beztu
áróðursaðferðina til þess að vinna
í kosningunum að lofa mönr.um
vinnu hjá hernum og viðskiptum
við hann áfj-am og hóta beinlínis
með því, að ef herinn fari, muni
verða hér hrun.
selja mikið af framleiðslu sinni
til Rússlands, sem lokað hefir ver-
haldið að þjóð, sem þarf allt sitt
vinnuafl og meira en það, við arð-
■■x , ■ ■ , ■ . , .- gæfa framleiðslu —
íð fyrir ínnílutnmg a annars stað Yfiórrað
ar. J • •
ef rétt er
En eftir að Sjálfstæðisflokkur-
Og það einkennilega skeður, að
blöð í Bandaríkjunum láta sér það
inn hefir yfirgefið allar þessar víg- um munn fara, að ekki sé enn vissa
línur og getur ekki lengur haidið, fyrir því) að herinn fari frá ís-
því fram, að hér sé um skyndi-; iandi, því að í hönd fari kosningar
ákvörðun að ræða, eða ; 24. júní og íslendingar séu illa
að sjálfsákvörðunarrétturinn j stæðir, vanti gjaldeyri, og þá sé
sé ckki í okkar höndum | möguleiki á því fyrir Bandaríkja-
og prédikun um yfirvoíandi heims
styrjöld er orðin haldlaus ,cr kom
in alveg nýr tónn í áróðurinn,
sem ég ætla að taka litilsháttar
til athugunar eftir þetta yfirlit.
Meginið af áróðri Sjálfstæðis-
menn að hafa áhrif á kosningarnar.
— Síðan hefir verið skrifað enn þá
opinskárra um málið og er sagt, að
á íslandi sé hægt að kaupa allt
fyrir dollara. Þegar herinn stöðv-
aði ýmsar fyrirhugaðar fram-
flokksins í kosningunum snýst nú j kvæmdir á Keflavíkurfljigvelli
um dvöl hersins. Velferð íslend-
inga eða hið gagnstæða telur flokk
urinn vera undir því komna, að
herinn dvelji hér áfram. Auðséð
er, að þetta á að gera að aðaiat-
í’iði í kosningunum og reyna að
láta fjármálastjórnina og yfirvof-
andi nýja stöðvun atvinnuveg-
anna gleymast.
sem leiddi til uppsagnar, var sagt,
að engar ákvarðanir yrðu teknar
um fyrirhugaðar framkvæmdir
fyrr en 24. júní. Vitanlega er ekk-
ert við það að athuga, nema síður
sé, að Bandaríkjamenn hætti hér
framkvæmdum. En þegar tónninn,
um leið og það er gert, er sömu
tegundar og í áróðri Sjálfstæðis-
Lítilmótlegur hugsunar-
háttur
Sá hugsunarháttur, sem felst í
þessum áróðri, er lágkúrulegur og
ósamboðinn frjálsri þjóð. Aldrei
hefir íslendingum verið sýnd önn-
ur eins óvirðing og trúin á það, að
þessi áróður muni verða sigursæl-
astur í dag. Og enginn þarf fram-
ar að segja neinum það, að sjálfs-
virðing þjóðarinnar sé heilbrigð,
ef hún rís ekki gegn þessari van-
virðu. Við þurfum ekki að fara í
neinar grafgötur með það, að blöð,
sem skrifa þannig um íslendinga
eins og amerísk blöð hafa skrifað,
hljóta að hafa fullkomna fyrirlitn-
ingu á þjóð, sem þeir álíta að
hugsi eins og þeir gera því skóna.
ÞjótS meí sjálfsvirföngu
Forseti Indónesíu var nýlega á
ferð í Bandaríkjunum. Honum
var tekið þar íádæma vel af þjóð-
inni, Bandaríkjaforseta og þjóð-
þingi Bandaríkjanna. Honum var
boðið að halda ræðu í þjóðþinginu,
sem hann hélt 17. þ. m. Hann var
ekkert myi'kur í máli og sagði með
al annars:
„Vera má, að þjóðernisstefna sé
orðin úrelt kenning hjá mörgum í
dag; fyrir okkur, sem búum í Asíu
og Afríku, er hún driffjöðrin í allri
viðleitni okkar. Ef þið skiljið þetta
þá hafið þið lykilinn að miklum
hluta sögunnar eftir stríð. Skiljið
þið þetta hins vegar ekki, þá get
ég fullvissað ykkur um, að engin
(Framhald a 8. síðu).