Tíminn - 14.12.1956, Side 4

T í MI N N, föstudaginn 14. desember 1956.
Af crlsnfa bókamarkaði:
Sugl frá nýjs
i speg
þeldökkra höfnnda,
þeirra Rieþards Wrsghts og Clemenfs Richers
Kynþátíadeilur. Kynþáttahatur. Kynþáttaofsóknir. Hér
heima á.íslandi þekkjum vi3 ekki þessi hugtök nema af af-
spu: n. við búum einir í landi 'okkar og höfum engan að deila
vjð réttm.n til að lifa í landinu nema þá sjálfa okkur. En
við höfum iðulega spurnir af kynþáttadeilum í öðrum heims-
hornum, við lesum um það í blöðum hvernig hinn þeldökki
meirihluti í Suður-Afríku er kúgaður af hvítum minnihluta
og við kcnnumst við baráttuna í Bandaríkjunum fyrir jafn-
rétti kynþáttanna og eru þá aðeins þekktustu dæmin nefnd.
í fyrra kom út hérlendis skáld-
saga um kynþáttamálin í Suður-
Afríku góð skáldsaga að mörgu
leyti, þótt sumum fyndist nokkuð
vatnsgrautarbragð að henni. Sú
bók var skrifuð af hvítum manni.
En úr hópi þeldökkra manna hafa
kom'^ állmarFr’r góðir rithöfundar
og skal nokkuð rætt um tvo þeirra
hér á eftir.
Svertingadrengur
Ameríski negrinn og rithöfund-
urinn Richard Wright er löngu
víðkunnur fyrir bækur sínar. Hann
skrifar um negrana í Bandaríkjun-
um, líf þeirra, gleði og sorgir og
baráttu þeirra til að ná jafnrétti
við hvíta manninn, sigra þeirra og
ósigra. Þeú sem álíta að negrar
séu einhvers konar stór börn sem
hvíta manninum beri að vera föð-
urleg forsjá, mættu gjarna lesa
lýsingar Wrights á baráttu svert-
ingjans fyrir menntun, fyrir betri
lífskjörum og hvernig hann er stöð
ugt dæmdur til að bíða ósigur og
hlýtur að lokum að láta sér lynda
að skipa óæðri sess í þjóðíélaginu
en hinn hvíti samlandi hans. En
svar' Wrights við öllum þessum
staðreyndum er þó alltaf hið sama:
haráttan, frekari barátta fyrir
frelsi .og jaínrétti.
í skáldsögu sinni Sonur hinna
svörtu segir Wright söguna af
negranum Bigger Thomas, sem af
slysi verður hvítri konu að bana.
Bókin er i senn ágætur skáldskap-
ur og á'tríðufull reikningsskil við
kynþáttnkúgunina í Bandaríkjun-
um. Þe.ssum reikningsskxlum hélt
hann áfram í skáldsögunni Svert-
ingjadrengur, sem byggð er á
æskuminnum sjálfs hans og flyt-
ur óvægilega ádeilu á bandarísk
kynþáttamal. Sú bók kom út á ís-
lenzku á vegum Máls og menning-
ar fyrir nokkrum árum og er því
væntanlega nokkuð kunn hér-
lendis.
Af afstöðu Wrights til kynþátta-
málanna leiddi, að hann nálgaðist
kommúnista á tíma en þau tengsl
urðu þó ekki langvinn. I síðustu
bók sinni The Outsider (1954),
sem er mesta verk Wrights til
þessa, gerxr hann heiftarlega árás
á kommúnismann. Bókin er skrif-
uð í París, þar sem Wright hefir
búið undaníarin ár og er talin bera
sterk merki af hinum franska car-
tesianisma svokailaða. Örlög negr-
anna í Ameriku vorra tíma verða
þar speg.lniynd af örlógum manns-
ins á Öllum timum og bókin er
skrifuð af orku, sem minnir á sjálf
an Dostojevaki. Vxtnið er ugglaust
ein hin merkasta skáldsaga síðari
ára, og væri æskilegt að fá hana
í íslenzkri þýðingu.
Síðan Vitnið kom út, hefir
Wright skrifað ferðasögu frá Af-
ríku, Black Povver, og lýsir þar m.
a. hinni friðsamlegu hyltingu, sem
er að gerast á Gullströndinni, sem
þróast frá nýlendu til sjálfsstjórn-
ar.
Drengur og mannæta
Bókin heitir Ti-Coyo og hákarl-
inn og höfundur liennar er Clem-
ent Richer, innfæddur Martinique-
búi. Bókin er nú nýkomin í danskri
þýðingu og vekur fögnuð gagnrýn-
enda, enda er hún óvenjuleg í
mesta máta. Þetta er ævintýrið
gamalkunna um karlsson í koti og
kóngsdótturina í riki sínu. En hér
er það vondi strákurinn sem vinn-
ur prinsessuna og hálft ríkið í
sinn hlut — og samúð lesandans
að auki.
Ti-Coyo er laglégur drengur,
sonur manntöturs nokkurs og ó-
lögulegs, rangeygðs kvenmanns.
Eins og margir aðrir strákar í Sa-
int-Pierre gerir hann sér að at-
vinnu að kafa eftir peningum, sem
farþegar á skemmtiferðaskipum
kasta í sjóinn. En þetta cr engin
atvinna, þa'ð eru alltof margir
keppinautar. Þá fær hann hug-
mynd sem hrífur: á laun tekur
hann til við að temja hákarlsunga
og honum tekst að gera ungann
sér undirgefinn eins og hund. Næst
þegar farþegaskip liggur á höfn-
inni syndir hann á vettvang með
hákarlinn á eftir sér og hann ger-
ir sér lítið fyrir, ræðst á einn fé-
laga Ti-Coyo og étur hann upp til
agna en hinir kafararnir flýja
dauðskelfdir í allar áttir. Nú get-
ur Ti Coyo setið einn að krásinni
og hirt alla dollarana og minjagrip
ina, sem ferðafólkið lætur rigna
yfír hann.
Sama sagan gerist næst þegar
skip kemur í höfnina og þetta geng j
ur svo langt, að útgerðarfélögin ■
taka að auglýsa Ti-Coyo og hákarl
hans. Og þegar hákarlinn hefir ét-j
ið heila tylft af keppinautunum í
hefir Ti-Coyo náð einokunarað-’
stöðu þarna í höfninni. Nú getur
faðir hans keypt sér glæsilegt hús
og móðir hans skræpótta silkikjóla
og stórmenni bæjarins taka nú of-
an og hneigja sig djúpt fyrir þess-
ari fjölskyldu, sem áður var fyrir-
litin af öllum.
En ekkert tré nær að vaxa allt
til himins. Þennan fróðleik inn-
rætir faðir Ti-Coyo syni sínum
strax í upphafi bókarinnar og nú
má búast við að reiði drnttins bitni
á syndaranum. Og verkfæri drott-
ins er nærhendis — eldfjallið Mont
Pelé, sem brátt á að eyða borgma
og öllum íbúum hennar. En
skömmu áður en gosið hefst. verð-
ur hákarPnn órólegur og svndir t;l
hafs. T;-Coyo og fjölskylda hans
fara á eftir og í för með þe'm er
dóttir voldugasta mannsins í borg-
inni. hvít stúlka, sem ber firnm
hljómmikil aðalsnöfn.
ALLIR AÐRIR FARAST. Prest-
arnir, sem hafa hamast gegn synd
inni, farast, kirkjurnar hrynja í
rúst en Coyoarnir snúa heim aftur
heilir á húfi með fulla kistu af
gulli. Með dálitlum klókindum
tekst þeim að fá ferfaldar skaða-
bætur og brátt er höll aðalsmanns-
ins risin úr rústum og faðir Ti-
Coyos hefir yfirstjórn á öllu klædd
ur í gul reiðstígvél og hvít- flón-
elsföt.
Og sonur Ti-Coyos sjálfs „rann
upp eins og fífill í varpa í hinni
eyðilögðu borg. Þetta eru lokaoi'ð
þessarar furðulegu skáldsögu, bók-
ar, sem í senn rúmar grimmd og
suðræna fegurð, þar sem sykur-
reyrinn bylgjast á ökrunum og
máninn er glóandi rauður en lítil
ský leiðast yfir himininn. „Þetta
er indæl bók“, segir danski gagn-
rýnandinn, „álíka heilbrigð og
syndsamleg og hvítur tanngarður
mannætunnar. Og Clement Richer
sjálfur er siðmenntuð, skáldleg og
í hæsta máta skemmtileg mann-
æta.“
Hvíft og svart
Það kann að virðast að þessir
tveir höfundar eigi fátt sameigin-
legt, Ameríkumaðurinn Wright,
hinn skeleggi ádeiluhöfundur og
málsvari kúgaðra svertingja í
Bandaríkjimum og Afríkumaðurinn
Richer, léttur í vöfum, skemmtileg
ur og stöðugt með háðbros á vör.
Okkur kann að virðast það eitt
sameiginlegt með þeim, að báðir
eru þeir þeldökkir menn og er það
að vísu harla lítill skyldleiki út af
fyrir sig. Þó leynist meira undir
niðri. Báðir þekkja höfundarnir
hvernig hvíti maðurinn kúgar hinn
svarta og báðir spegla þeir við
horf þeldökkra hvor með sínu
móti. Wright krefst réttlætis af ó-
bugandi sannfæringu. Richer gerir
spott að hvíta manninum og siða-
lærdómum hans. Ekki er hægt að
lesa bókina um drenginn og há-
karlinn án þess að sjá, að þarna er
höfundurinn að gera upp reikning-
ana við prédikanir hinna hvítu trú-
boða og aðra þá lærdóma, sem þeir
halda strítt að svörtum.
Þannig spegla þessir tveir ólíku
höfundar sama hlutinn hvor frá
sínu sjónarmiði og verk beggja er
hin ákjósanlegasta lcsning, hvort
með sinu móti.
Bréfkorn Frá Prag
Eftir Art Buchwald
/ París í desember.
„Fyrst þú ert hvort sem er að fara til London“, sagði
konan, „þá geturðu alveg eins keypt eitthvað af fötum á
krakkana í leiðinni og svo eitthvað af húsmunum.“
i ■ • ■ m (

Hin margumtalaða bók
„Margs veröa hjúin vís“
Arnrúnar frá Felli
er komin í bókabú($ir.
V
Jóiabœkuri^y
/safoldar
Rakáhöld
TÓBAKSBÚBIN í KÖLASUNDI
— Hvers vegna, spurðum vér.
— Af því að þau eru helmingi j
ódýrari en í París. Og mér finnst;
ensk barnaföt betri en frönsk. I
— Hvað urn tollinn, spurðum'
vér.
— Allt í lagi með tollinn. Fransk !
ir tollþjónar gera ekki svo mikið j
sem að líta í töskurnar.
Því meir sem vér mótmæltum,!
þeim mun lengri varð listinn. Fyrir
utan barnafötin áttum vér að
kaupa angórapeysur, skyrtur, galla
buxur, leikföng, ullarefni í föt,
lök, teppi og ullarnærföt. Og á
síðustu stundu bætti konan við: j
— Og konan hans Billa Wilders'
vill að þú kaupir handa honum j
svart vesti hjá Fortnum og Mason. j
Síðustu þrjá dagana sem vér
dvöldum í London, gerðum vér
ekkert annað en verzla, og að lok-
um neyddumst vér til að kaupa
nýja ferðatösku til að koma öllu
góssinu fyrir. Vér eyddum einum
200 pundum.
— Taktu ferjuna til baka, ráð-
lagði konan oss. Tollverðirnir eru
svo liprir í lestinni.
ÞAÐ VAR ILLT í sjóinn og þótt1
vér yrðum sjóveikir létum vérj
huggast við að hugsa til þess
hversu mikið fé vér hefðum sparað
með kaupskapnum í London. Þeg-
ar vér komum til Gare du Nord,
komu tollverðir upp í lestina og
fóru klefa úr klefa. Þegar tollvörð-
urinn kom til vor, spurði hann
hvort vér værum með eitthvað toll
skylt.
— Ekki vitund, sögðum vér og
hlóum eins og maðurinn hefði sagt
brandara.
Hann vildi fá að sjá vegabréf
vort.
— Aha, sagði hann þegar hann
hafði rannsakað það nákvæmlega.
Þér búið í Frakklandi og eruð þess j
vegna skattskyldir í Frakklandi. j
Vér sýndum honum götin á
skyrtu vorri þessu til sanninda- j
merkis. j
— Opnið þér bláu töskuna, sagði
hann.
Vér höfðum tvær töskur, bláa j
og svarta. í þeirri bláu var allt |
það sem vér keyptum í London,
í hinni óhreinir sokkar og gömul
föt.
Vér tókum til við að opna brúnu
töskuna, en tollvörðurinn hristi
höfuðið:
— Þá bláu, sagði hann.
Vér opnuðum bláu töskuna með;
mesta semingi. Augu tollvarðarins j
ætluðu út úr höfðinu á honum og
hann varð sigri hrósandi á svip-
inn.
— Ný föt, sagði hann. Hvers
vegna sögðuð þér mér ekki frá!
því?
— Eru ný föt tollskyld?
— Taktu vegabréfið hans, sagði:
tollvörðurinn við annan tollvörð,
sem greinilega var undii maður

SMÍDJUSALAN
við Háteigsveg 7j
(Ofnasmiðjan)
selur
nytsamar jólagjafir:
Easylux smáskúffuskápa, 4 gerðir.
Þvegla með gúmmísvömpum.
Jólatrésfæfur úr stáli, vatnsfyllta.
Vaskaborð, rafsuðupotta, ýmis konar bakka, föt,
kastarollur o. m. fl. allt úr ryðfríu stáli.
RySfríir hlutir — tilvalin jólagjöf.
Góð bílastæði — Fljót afgreiðsla.
hans, og farðu með töskurnar út í
tollskýlið.
Hinn maðurinn heilsaði oss að
hermannasið og brosti skömmustu
legur. Síðan kallaði hann á burðar
karl að bera töskurnar, og tveir
einkennisklæddir menn fylgdu oss
til tollskýlisins. Það lá öllum þeim
sem á stöðinni voru í augum uppi,
að vér höfðum verið staðnir að
verki og allir brostu breitt meðan
vér þi'ömmuðum þennan spöl, eins
og verið væri að lei'ða oss á aftöku-
staðinn.
í TOLLSKÝLINU heilsuðu verð-
irnir oss virðulega á nýjan leik.
Maðurinn sem tók oss, beið þarna
og nú skipaði hann aðstoðarmönn
um sínum að taka allt upp úr
töskunum.
Þegar það var loks búið og gert,
voru öll salarkynni þakin af dót-
inu. Nokkrir aðrir tollverðir komu
inn og störðú gapándi á fénginh.
Þeir tóku í höndina á tollverðinum
sem hafði náð oss og óskuðu hon-
um til hamingju. Vér hrifumst með
af æsingunni svo að vér óskuðum
honum til hamingju líka. Vér buð-
um honum jafnvel að reykja en
hann reykti þá ekki, kvaðst hafa
hætt fyrir ári síðan.
Vér óskum honum til hamingju
með það.
Síðan tók hann til við að gera
skrá vfir munina og það vildi svo
vel til að vér höfðum skilið eftir
verðnxiða á þeim flestum. Ef ekki
fundust v.erðmiðar þurfti að rök-
ræða málið fram og aftur og stöku
sinnum varð iafnvel að kalla á hlut
lausan tollvörð til að miðla mál-
um.
AÐ LOKUM var búið að skrá
allt og vér hjálpuðum til við að
leggja tölurnar saman, og eftir svo
klukkutíma var komizt að niður-
stöðu um tollinn. Auk þess urðum
vér að borga sekt svo að alls varð
þetta 50.000 frankar eða um 140
pund. Þá hringdum vér í konuna
til að segja henni að koma með
peningana.
— Hvað viltu með 50.000 franka,
spurði hún.
Vér svöruðum — kannski dálítið
harkalega — að það væru pening-
arnir, sem vér hefðum sparað með
því að verzla í London. Konan kom
að lokum og leysti oss út og vér
kvöddum alla með handabandi.
Allir báru höndina upp að húf-
unni og sögðust vonast til að hitta
oss aftur.
— EITT ER ÞÓ til huggunar,
sögðum vér nokkrum dögum
seinna, þegar vér vorum aftur farn
ir að tala við konuna: Það er hægt
að heimta að Wilder borgi toll af
vestinu sínu.
— Ónei, aldeilis ekki, sagði hún.
Þó að þú værir svo vitlaus að láta
taka þig, geturðu ekki heimtað af
vini þínum sektir.
En hvað sem öðru líður, þá eru
nú engin börn í París í dýrari föt-
um en börn vor. Vér getum að
minnsta kosti huggað oss við það.
(Tíminn hefur einkaleyfi
á íslandi á birtinfeu greina
eftir Art Buchwáld).