Tíminn - 08.03.1957, Síða 7

7
TÍMINN, föstudagiun 8. marz 1957.

I!
Málmar og jarðefni:
Silfur - málmorinn bjarti, sem Iengi hefirj
þjónað mannkyni, síðast i efnaiðnaðij
— Önnur grein Tómas-
ar Tryggvasonar jartf-
fræðings
NÆST EPTIR gulli og eir mun
silfur vera þriðji málmurinn,
sem maðurinn tók í þjónustu
sína. Hreint silfur er öllu sjald-
gsefara en gull og eir, og aulc
þess liggur það oft nokkuð
djúpt í jörð. Konungagrafirnar
í Kaldeu, sem byggðar voru á
fjórða árþúsundinu fyrir Krist,
eru skreyttar silfri, og þess er
getið í elztu bókum kínverskum
og persneskum. Hefir silfur því
verið þekkt í meira en 4000 ár.
SILFUR er málma bjartastur
og endurvarpar Ijósi hverjum
málmi betur. Þá er það næst-
um því eins mjúkt og gull. Er
hægt að draga því sem næst
tveggja km. langan þráð úr
einu grammi silfurs og hamra
úr því 0,00025 mm. þunn blöð.
Hreint silfur er of mjúkt í mynt
ir og skartgripi, en sé það
blandað eir að nokkrum hundr-
aðshlutum, verður það harðara
án þess að breyta lit eða verða
hrökkara.
Silfur leiðir hita og rafmagn
allra málma bezt. Leiðnistuðull
þess er kallaður 100 og er not-
aður sem staðall til að miða
rafmagnsleiðni annarra efna
við.
LENGI vel var einungis hreint
silfur unnið úr jörð. Silfurnám
urnar í Laurium í Attíku eru
kunnar úr sögu Grikkja hinna;
fornu. Kartagóbúar unnu silfurl
úr námum, sem þeir áttu ál
Spáni. Rómverjar öfunduðu þáp
mjög af spánska silfrinu, og
varð löngun Rómverja í hinn
hvíta málm ein af meginorsök-||
um púnversku styrjaldanna. Á
miðöldum var tekið að vinna
silfur víða í Mið-Evrópu og á
Norðurlöndum. Eru kunnastar|
Sala-silfurnámur í Svíþjóð og||
Kongsbergnámurnar í Noregi.||
í Kongsbergi hefir verið unniði
mikið af hreinu silfri, og þarj
hefir fundizt stærsti silfurmolip
veraidar, sem kunnugt er um,§
697 kg. að þyngd. í Ameríku:
fannst mikið silfur, einkum íi|
Perú og Mexíkó, og fylgdust:
gull og silfur víða að í málm-fl
æðunum. Voru lönd þessi svo'
Sjí |
Silfurframleiðsla heimsins 1900—1950
strendur Litlu-Asíu, og átti
Krösus hinn ríki auðlegð sína
henni að þakka. Hvítagullið
var notað í skrautmuni og ílát,
en auk þess í hnífa, örvarodda
og fleiri vopri. Nú orðið eru
blöndur silfurs- við eir, zink og
kvikasilfur mest notaðar.
Mikið af silfri er ennþá not-
að í borðbúnað ýmis konar og
skartgripi. Þá fer mikið silfur
til ljósmyndagerðar, en eins og
kunnugt er, byggist hún á því,
að viss silfursölt eru næm fyrir
áhrifum ljóss og breyta lit ef
ljós fellur á þau. Ljósmynda-
iðnaður hefir færzt mjög í auk-
ana seinustu áratugina. Einkum
þarf nú mikið silfur til kvik-
myndaiðnaðarins.
ÞÁ ER SILFUR notað til með-
alagerðar og í efnaiðnaði. Lap-
is eða vítissteinsupplausn er al-
þekkt heimilismeðal, en auk
þess ómissandi og nauðsynlegt
í baráttunni við ákveðna teg-
und sjúkdóma. í efnaiðnaði er
silfrið notað bæði sem hvetjari
og til húðunar á ílátum, sem
eyðandi vökvar eru geymdir í.
Silfur leysist að vísu auðveld-
lega í saltpéturssýru og heitri,
sterkri brennisteinssýru. Ann-
ars þolir það vel tærandi vökva,
bæði súra og lútarkennda. Einn
ig er það töluvert notað í raf-
magnsiðnaði vegna þess, hve
það leiðir vel rafmagn og hita.
Tómas Tryggvason.
p ; mm biss ■wÆmmmmmmmmM
Ungverjalandssöfnunin
fær góðar undirtektir -
Námuvinnsla í IVleist-
aravík og landhelgi
Grænlands
sér málmframleiðsluna frá Meist
aravík árið 1957. Eins og kunnugt
er tóku belgiskar verksmiðjur við
fyrsta málminum úr námunni í
fyrra og var hann að magni 10.000
tonn. í ár verður framleiðslan
Kaupmannahöfn, 5 marz ’57.
Nú sem stendur er verið að
auðug af silfri, að það" féll mjögfvinna mikið starf fyrir Ungverja-
í verði við fund þeirra. Ennþáfflandshjálpina og bera blöð, útvarp
eru tveir þriðju hlutar heims- og sjónvarp þess rík merki. Starf-
framleiðslunnar unnir úr jörð íf-inu er helguð dagskrá í útvarpi . . . . ,
Ameríku, þar af helmingurinn og sjónvarpi og koma þar fram meirl> að ollum iikindum um 20.
í Mexíkó, sem enn í dag er listamenn úr öllum áttum. Pen-
mesta silfurland veraldar. ingjagjafir streyma nú inn, bæði
írá einstaklingum, félögum og
NÚ ER SVO komið, að fáar fyrirtækjum, og hafa einstakar
námur eru unnar vegna silfurs ií-iafit' numið allt að 50.000 kr.
einvörðungu. Langsamlega mest Talið er að söfnunin nemi nú þeg-
ur hluti þess er unnið úr jörð a.r meiru en 2 milljónum króna.
' sem aukaframleiðsla úr blý-, Ahugi almennings er mikill og
zink- og eirmehni'ngi. Er silfrið er niikil eftirspurn eftir miðum
þar í ýmis konar brennisteins-lla skemmtanirnar sem útvarpað og
samböndum, einkum AgaS (Ar-|siónvarpað er, en næsta skemmt-
gent.ít'), en hreint silfur gerist!|un verður laugardaginn 9. marz.
nú fátítt. Silfurvinnsla heims- Alla síðastliðna nótt var biðröð
ins nemur nú 6—7 þús. smál. við miðasöluna og kl. 7 í morgun
árlega. biðu þar mörg hundruð manns.
Mestur hluti silfurframleiðsl- En fleiri en ungversku flóttamenn
unnar hefir löngum verið not- irnir munu njóta góðs af þessu
aður til myntsláttu, en núorð- starfi, nefnilega útvarpsverksmiðj
ið gerist silfurmynt æ sjald- urnar og allir þeir sem vinna að
gæfari. Bankar og ríki safna' framleiðslu sjónvarpstækja. Sjón-
myntfætinum og geyma hann, varpstæki hafa. aldrei selzt svo
en láta hann ekki eyðast af -mjög sem nú þg það er vitað mál
sliti í umferð líkt og fyrr tíðk- að Ungverjálandsdagskrárnar
aðist. hafa mjög stuðláð að hinni auknu
||sölu.
FRÁ ÓMUNATÍÐ hefir silfur Annað atriði er einnig talið
og blöndur þess við aðra málma hafa áhrif á þetta. Það er hin
verið notað í listiðnað á hinn væntanlega heimsókn Elísabetar
margvíslegasta hátt. Forn- drottningar en frá henni verður
grikkir og Rómverjar notuðu sjónvarpað. Nú .leggja framleið-
mikið hvítagull eða elektrum, endur sjónvarpstækja alla áherzlu
sem er blendingur gull og silf- á að geta sinht eftirspurninni
urs. Málmblanda þessi fannst í framvegis.
ársandi í ríkinu Lydíu viðl a
Frá því hefúri verið skýrt að
ifbelgiskar verksmiðjur hafi tryggt
000 tonn.
Sérfróðir menn telja að í Meist
aravík sé málmur að verðmæti
milli 100 og 130 milljónir króna
og námuna verður sennilega unnt
að vinna í 7 ár. Nú er verið að
rannsaka möguleikana til námu-
vinnslu annars staðar á Grænlandi.
Mikið fé hefur verið fest í þess-
um námurekstri. Starfið hófst
1952 með 15 millj. kr. hlutafé og
síðan hefur ríkið veitt 12y2 millj.
kr. að láni og að auki ábyrgzt
rekstrarlán að upphæð 10 millj.
kr. En talið er að náman muni
senn fara að svara kostnaði.
Johs. Kjærböl Grænlandsmála-
ráðherra hefur samkvæmt beiðni
grænlenzka landsráðsins lagt fram
á þingi breytingartillögu við ný
lög um landhelgi við Grænland
og rétt til fiskvciða og annarj
veiða.
Samkomulag hefur náðst um
þessa breytingatillögu ráðherr-
ans: Réttur til veiða — sem ekki
eru í atvinnuskyni — á græn-
lenzku landi og hafi, er aðeins
veittur dönskum ríkisborgurum,
sem fast heimili eiga í Grænlandi.
— Aðils.
BÆKUR OG HÖFUNDAR
Maðurinn i leit að guði
MARGIR MUNU hafa heyrt nafn-
ið existenzíalismi hér á landi sem
annars staðar og flestir kannast
við upphafsmann hans og höfuð-
spámann, Jean-Paul Sartre. En hin
ir munu færri, er nokkur skil
kunna á þessari heimspekistefnu
er svo margt hefir verið rætt og
ritað um; flestir bera sér nafn
hennar í munn án þess að þekkja
haus né sporð á kenningunni
sjálfri.
En ekki var ætlunin að fara að
breiða sig út um existenzíalisma
hér, heldur segja lítillega frá síð-
ustu bók fransks rithöfundar, sem
löngum hefir verið orðaður við
þessa stefnu, Albert Camus. Hann
hefir að vísu afneitað existenzíal
isma í orði, kveðst hafa aðra af-
stöðu til tilverunnar og vandamála
hennar en fylgimenn hans. Engu
að síður eru verk Camus talin bera
sterk einkenni þessarár stefnu;
hann hefir jafnvel verið talinn
fremsti fylgismaður hennar frá list
rænu sjónarmiði séð og fremri en
sjáifur Sartre, sem sé fyrst og
fremst heimspekingur.
Síðasta skáldverk Camus er stutt
skáldsaga er nefnist La Chute —
Hrapið. Hún fjallar um hina eilífu
leit mannsins að réttlátu líferni
og hvernig sú leit hlýtur að mis-
heppnast, syndin liggur í leyni á
leið mannsins og laun syndarinn-
ar er dauðinn, ef ekki dauði í
venjulegri merkingu orðsins, þá
dauði í lifanda lífi.
JEAN-BAPTISTE er miðaldra lög-
fræðingur í París, og hann vill
láta það gott leiða af sér sem unnt
er. Hann tekur að sér hin erfið-
ustu mál, einkanlega ef ekkjur
eða munaðarleysingjar eiga hlut
að máli. Hann lætur aldrei fátækl-
inga greiða sér nein ómakslaun.
Hann leggur jafnvel lykkju á leið
sína til að hjálpa blindum manni
yfir stræti. Engu að síður er Jean-
Baptiste fordæmdur, hann á sér
ekki viðreisnar von. Hvað veldur,
hvar felst sök hans? Camus gefur
ekkert tízkusvar við þessari spurn-
i ingu, hann kennir hvorki ödipus-
komplexi eða alkóhólisma um. Nei,
það er erfðasyndin sjálf, sem
þrúgar söguhetju hans.
Þegar Hrapið hefst er langt síð-
an Jean- Baptiste fluttist frá París
og lokaði lagaskræðum sínum í
síðasta skipti. Nú heldur hann sig
í skuggalegum bar í Amsterdam
og drekkur genever. Og þar berar
hann sál- sína — eða reytir af
henni hrúðrið öllu heldur — fyrir
langþreyttum hlustanda; kannski
er með honum átt við sjálfan les-
andann. Það tjáir ekki að reyna að
láta gott af sér leiða eða gera góð-
verk, segir hann, vegna þess að
allt slíkt byggist á einskærri hé-
gómagirnd. Sú stund kemur, að
maður g.erir sér grein fyrir að ó-
mögulegt er að elska án sjálfs-
elsku. Og Jean-Baptiste kýs frem-
ur að vera ranglátur en sjálfglað-
ur. Hann fer að dunda við nautn-
ir. („Ein einasta setning nægir:
Hann drýgði hór og las dagblöð-
in“). En eftir slíkan lifnað koma
samvizkukvalir, einkum þegar
stúlka, sem hann girnist, kastar
sér í fljótið og h’ann gerir ekkert
til að bjarga lífi hennar. Jean-
Baptiste, sem er í senn djöfullegur
og blauður í eigin augum, lýsir iðr-
un sinni opinberlega. „En það er
ekki nóg að ásaka sjálfan sig til
að hreinsa sig af allri sök“.
Er sjálfsmorð rétta svarið? Fólk
mun finna einhverjar heimskuleg-
ar eða grófar ástæður til þess. Er
guð svarið? Hann er kominn úr
tízku. Býðst annað tækifæri? Nei,
Adam notaði síðasta tækifæri
mannsins. í heimi Camus finnst
engin eilif náð, ekkert, sem losar
syndarann úr hlekkjum hans. í
niðurlagi Hrapsins ákallar Jean-
Baptiste stúlkuna, sem hann lét
fremja sjálfsmorð: „Fleygðu þér
aftur í vatnið, unga kona, svo að
mér bjóðist annað tækifæri til að
bjarga okkur báðum. Annað tæki-
færi, eh, það er hættuleg hug-
mynd! Að hugsa sér að einhver
tæki okkur á orðinu! Þá yrðum við
að láta það ganga yfir okkur. Brr
Alfaert Camus
....! Vatnið er svo kalt! En ger-
um okkur engar áhyggjur. Það er
of seint núna. Það verður alltaf of
seint. Til allrar hamingju!" Jean-
Baptiste sættir sig' við fordæm-
ingu sína meðan allt mannkyn er
fordæmt með honum.
HÉR Á LANDI mun Albert Camus
helzt vera kunnur fyrir skáldsögu
sína, Pláguna, sem út kom í ís-
lenzkri þýðingu fyrir nokkrum ár-
um. Hann hefir, auk skáldsagn-
anna, samið leikrit og ritgerðir og
á næstunni mun vera von á smá-
sagnasafni frá honum.
í Hrapinu og mörgum öðrum
verkum sínum, fæst Camus við
sama viðfangsefnið: Hann heldur
fast við að maðurinn sé æðsta
skepna skaparans -— en hann af-
neitar skaparanum og er ekki haid
inn neinum gyllivonum um mann-
inn og framtíð hans. Hann fylgir
skilningi kristninnar á hinu illa,
en hafnar öðrum krisínum kenni-
setningum. Hann er kyrrsettur
miðja vegu. Bók hans ber öll vott
um trúarþörf — en hann getur
ekki viðurkennt tilveru neins guðs.
Þetta eru ályktunarorð ritdóm-
ara bandaríska tímaritsins Time í
ritdómi um Hrapið, sem um þess-
ar mundir er að koma út í ensk-
um þýðingum beggja vegna hafs-
ins. Og ritdómarinn heldur áfram:
Camus fæst við sama viðfangsefn-
ið í ritgerðinni Le mythe de Si-
syphe, örvæntingu 'manns, sem
festir trú á eilífri fordæmingu en
ekki eilífri náð. En skáldsagan
ber þess vott, að búast má við
einhverju nýju. Hún ber þess of
greinileg merki, að vera verk
manns, sem kominn er miðja vegu
til að hún geti verið síðasta orð
Camus. Kannski er bók og höfundi
bezt lýst með orðum franska jesú-
ítans Pierre Rousselot, sem ritaði
eitt sinn: „Sál mannsins hefir ekki
fundið sjálfa sig, en hún leitar
sjálfrar sín. Og þetta, að vera
fjarri sjálfri sér, er greinilegast
merki þess að hún er á leiðinni, að
hún stefnir til guðs“.
Hér skal engum getum að því
leitt, hvernig Camus vegnar í guðs
leit sinni eða hvort hann er yfir-
leitt í leit að nokkrum guði. En
hann er einn merkasti rithöfundur
í Evrópu á vorum dögum og hver,
sem áhuga hefir á bókmenntum
samtímans, ætti að gefa verkum
hans gaum.
Svefnlausi brúðguminn
vinsæll í Hafnarfirði
Leikfélag Hafnarfjarðar sýnir
um þessar mundir Svefnlausa
brúðgumann eftir Arnold og Bach
og hefir leikurinn orðið mjög vin
sæll. Búið er að sýna ellefu sinn
um og ávallt fyrir fullu húsi. Sýn
ingar eru á þriðjudögum og föstu
dögum kl. 8.30 í Bæjarbíói. Leik
stjóri er Klemens Jónsson. Reyk
vikingar virðast ekki telja eftir
sér förina til Hafnarfjarðar til
þess að horfa á leikinn, því að
þeir hafa oft fjölmennt.