Tíminn - 08.06.1957, Qupperneq 4

4
Byggingu hinnar nýju Neskirkju
tel ég vera eitt mesta afrek, sem
unniS hefir verið í bvggingarlist á
landi voru. Þessi skoðun mín veld
ur því að ég finn mig knúinn til
að rita þessar línur. Mér virðist og
að verkið og höfundurinn hafi ekki
notið þeirrar viðurkenningar í um-
sögnum blaða, sem vert hefði ver-
ið. Ef til vill er engu síður mikils-
vert að gæta þess að viðurkenna
það, sem vel er gert — en að álasa
því sem miður fer í þjóðlífi voru,
þó einnig það hafi sitt ótvíræða
gildi. Tómlæti blaða um verkið og
höfundinn hefir jafnvel gengið svo
langt að á stundum þegar hafa ver-
iö birtar myndir af hinni glæsilegu
og frumlegu byggingu, þá hefir
alis ekki verið getið um höfundinn
en aftur á móti ekki gleymzt að
geta þess hver tók ljósmyndina.
Það fyrsta sem hreif mig, þegar
ég kynntist uppdrætti að kirkjunni
og iikonum af lienni, var hin sér-
Siiooa legurö hennar í línum og
fomu mo ytra. bjaiít í'ormiö tel eg
aö se svo íagurt og frumlegt aö
þao se serstaKrar aödaunar vert.
Eg neíi Kynnt mér, að aðalatriði
íonnsins eru írumleg, (meðal ann-
arj mó nsandi kirkjuskip í þessari
áicveonu iogunj.
neiunuunnn brýtur af sér áhrií
eldri forma og vana bundinnar
hefðar og semur verk sitt fyrst og
fremst með það fyrir augum að
láta bygginguna þjóna tilgangi
sínum, en jafnframt tekst honum
að steypa stakki hinnar listrænu
fegurðar yfir það form, sem til-
gangurinn krafðist.
Að sjálfsögðu má segja, að slík-
ur dómur þess, er þetta ritar, hafi
ekki mikið gildi, því erfitt er um
rökstuðning fyrir slíkum dómi. Lát
um svo vera. Eg bæti aðeins við
liann þeirri sþá minni að í fram-
tíðinni muni ekki fáir menn sem
■koma til vors litla höfuðstaðar fr>á
(iðrum löndum líta á þetta afrek
íslenzkrar byggingarlistar, sem eitt
þao athyglisverðasta, sem hér sé
að sjá. Og ég spái því, að verk
þetta muni nægja til að halda
nafni höfundarins á lofti um ó-
komnar aldir, éftir að nöfn flestra
þeirra, sem nú lifa, eru gleymd.
Það er líka sérstakt gleðiefni og
ber gott vitni menningu íslend-
inga um miðja 20. öld, að þegar
uppdráttur kirkjunnar kom fyrst
fram, svo óvenjulegur og frumleg-
ur sem hann var í nafnlausri sam-
keppni, þá skyldu ekki færri en 7
dómnefndarmenn allir verða sam-
mála um að veita 1. verðlaun fyrir
hann og byggja eftir honum. Eg
tei skylt að geta hér hverjir voru
í þessari dómnefnd og ætti samtíð
og framtíð að vera þeirn þakklát
fyrir smekkvísi þeirra og skilning
á hinu nýstálega og óvenjulega.
verki.
f dómnefndinni voru þessir
msnn.
Dr. Aiexander Jóhannesson, þá-
verandi háskólarektor, sem var for
maður nefndarinnar. Séra Jón
Thorarensen, sóknarprestur. Sigur
jón Pétursson forstjóri í Ræsi, þá-
verandi safnaðarfulltrúi. Sigurður
Jónsson skólastjóri, þáverandi
sóknarnefndarformaður. Björn Ól-
afsson í Mýrarbúsum. Gunnlaugur
Halldórsson, arkitekt og Halldór
Jónsson arkitekt, en tveir hinir síð
astnefndu störfuðu í nefndinni sem
sérfróðir menn um byggingarlist.
Eg skal ekki fara mörgum orð-
um um að lýsa sjálfri kirkjunni ið
innra, en vil aðeins láta þess get-
ið, að mér virðist að hún þjóni
hlutverki sínu miklum mun betur
cn nokkurt annað kirkjuhús, sem
ég hefi kynnzt, og virðist mér að
höfundínum hafi tekist mjög vel
það sem hann ætlaði sér. Hljóm-
burðurinn er sérlega góður, þannig
að t. d. heyrist betur talað orð frá
kór kirkjunnar og prédikunarstóli
á fremstu bekkjum kirkjusalsins
heidur en innarlega í sumum leik-
húsum, sem þó þykja sæmileg. Lýs
ingin er mild og einkar þægileg.
Útiit kirkjunnar hið innra tel ég
einnig mjög smekklegt.
Um þessi atriði er annars rétt að
vitna í orð arkitektanna, sem fyrr
var getið, en þeir sömdu sérstaka
áiitsgerð um uppdráttinn. Þar
segir:
„Fyrirkomulag og form skips á-
T f MIN N, laugardaginn 8. júní 1957.
V
Nesk rkja.
Kristján Friðriksson
Veskirkja o
gætt og samband þess við kór. Upp
bygging skipsins og hinn hái kór
gefa kirkjusalnum tignarlegan
svip. Lýsing í kirkju og kór með
ágætum. Höfundi hefir tekist að
koma söngpalli fyrir í kór á dekora
tivan og áhrifaríban hátt og sam-
eina þannig iiina tvo höfuðþætti
guðsþjónustunnar án þess þó að at
hyglin sé dregin fná aitarinu, sem
aðalatriði í kirkjunni.
Konstruktion kirkjunnar
mjög greinileg og um ieið dekora-
tiv.
Einn aðaltilgangur höfundar í
uppbyggingu kirkjunnar virðist
vera að skapa góð hljómskilyrði,
þannig að bæði tal og söngur fái
notið sín. Höfundi hefir tekizt.
þetta óvenjuv'el.
Ytra útlit er ífullu samræmi við
innra form kirkjunnar. Með hinu
stígandi skipi og háa kór, sem
að torginu, virðist hafandi hafa tek
izt vel að gefa kirkjunni hreinan og
fastan svip.“
Þannig fóru-st arkitektunum orð.
Eins og áður se.gir var dr. Alex-
ander Jóhannesson form. fyrstu
byggingarnefndar Neskirkju. Með
því að mér er kunnugt um hans
mikla og góða báftt í byggingarsögu
kirkjunnar, auk þess sem hann er
kunnur að því að vera mjög vel að
sér um byggingarlist síðari tíma,
fór ég á fund hans og ræddi við
hann um Neskirkju og aðdragand-
ann að byggingu hennar. Hann
sagði m. a.
Alexander Jóhannesson, prófessor
Það var fyrir tilmæli Sigurgeirs
biskups að ég tók að mér að vera
formaður byggingarnefndar Nes-
kirkju. Það mun hafa verið um
1943.
Byggingarnefndin hafði sam-
vinnu við sóknarnefnd. Samþykkt
var að hafa samkeppni um tillögu-
uppdrátt að kirkjnnni. Tíu upp-
drættir bárust. Eg lét hafa sýningu
á uppdráttunum, svo mönnum gæf
ist kostur á að kynnast hinum
framkomnu tiilögum.
Höf. uppdráttarins að Nesktrkju,
Ágúst Pálsson, arkitekt
Uppdrættirnir voru ailir auð-j
kenndir, en ekki vitað um nöfn
höfundanna, og þannig var dæmt
um uppdrættina eins og venja er
til.
Dómnefndin varð öll sammála á-1
greiningslaust um að dæma einn
uppdnátt beztan og var samþykkt
að byggja eftir honum.
Síðan varð ágreiningur í bygg-
ingarnefnd um stærð kirkjunnar
og gerð, sem e. t. v. var ekki ó-
eðlilegt vegna þess hversu hún
er óvenjuleg og varð það m. a. til
þess að ég sagði mig úr byggingar
nefndinni.
Við tók sóknarnefnd, sem gerði
samkomulag við arkitektinn um að
minnka uppdráttinn og hefir sókn
arnefndtn sýnt mikinn dugnað við
að koma kirkjunni upp.
Hvað viljið þér segja um upp-
drátt Ágásts Pálssonar?
Eg var strax mjög ánægður með
hann og var sannfærður um að
þessi kirkja yrði fullkomnasta
kirkja landsins, ef hún yrði byggð.
Eg gerði mér far um að kynna mér
kirkjubyggingar síðustu áratuga í
Evrópu og flutti fyrirlestur um
þetta mál í Tjarnarbíói 1944, og
var hann síðan birtur í Morgun-
blaðinu.
Síðan sendi ég uppdráttinn til
eins frægasta arkitekts vorra tíma
Finnans Saarinen, sem lauk miklu
lofsorði á uppdráttinn og hafði eng
ar athugasemdir við hann að gera.
Þetta gerði ég m.a. vegna gagnrýni
sem fram hafði komið á uppdrætt-
inum.
Eg vil geta þess, að ég er ánægð
ur með kirkjuna eins og hún varð
Eg tel að útlit og gerð hafi ekki
spillzt þótt uppdrátturinn hafi ver
ið minnkaður nokkuð frá þvi sem
upphaflega var gert ráð fyrir. Eg
tel bygginguna mjög frumlega
hljómburðinn og lýsing í bezta
lagi og allt fyrirkomulag hið innra
mjög hentugt og smekklegt.
Eg vil geta þess, segir dr. Alex-
ender að lokum, að hér var á ferð
um daginn hollenzkur prófessor,
Bouman að nafni, þekktur fræði-
maður, en auk þess listmálari og
listfróður. Hann skoðaði kirkjuna
og sagði um hana: Þessi kirkja er
dásamlega fögur og talaði hann m.
a. um samstillingu lita og allt fyr-
irkomulag innan húss og lauk
miklu lofsorði á.
í framhaldi af samtali mínu við
dr. Alexander hitti ég að máli
Stefán Jónsson skrifstofustjóra, er
verið hefir formaður sóknarnefnd-
ar síðan 1952, en hann mun hafa
áorkað meiru enn nokkur annar
einn maður, um að koma sjálfu
byggingarmálinu í framkvæmd og
skal þá ekki varpa neinum skugga
á störf Sigurjóns heitins Pétursson
ar, Guðmundar Marteinssonar, Ein
varoar Hallvarðssonar, né svo
margra annarra, sem lagt hafa
gjörva hönd að verki.
Stefán og aðrir sóknarnefndar
menn munu hafa ráðið mestu um
það, hversu vel er til kirkjunnar
vandað að flestu leyti.
Hvað vildir þú segja um Nes-
kirkju og framkvæmdir við bygg-
ingu hennar, spyr ég Stefán Jóns-
son.
Þegar ég fór að hafa afskipti af
Stefán Jónsson, skrifstofustjóri
kirkjubyggingarmálinu, höfðu ný-
lega verið sett ný lög um skipan
prestakalla á íslandi.
Þau lög eru frá 4. febrúar 1952
og leiddu þau m. a. af sér að sókn-
armönnum í Nessókn fækkaði veru
lega. Áður hafði verið undirbúið
að byggja mun stærri kirkju en
þá, sem nú er nær fullgerð og
skyldi hún byggð í áföngum.
Fækkunin í scfnuðinum leiddi af
sér að eðlilegt var að minnka kirkj
una nokkuð og féll sá vandi í hlut
nýrrar sóknarnefndar, sem ég vt.rð
formaður fyrir, að samræma.kirkju
bygginguna hinum brevttu aðstæð-
um. Lehast. var við að hagnýta all-
an gerðan undirbúníng. en koma
málinu í þann farveg að öll kirkj-
an yrði bvggð í einu. Sá maður,
sem sterkastan þátt átti í því að
faihð var frá því að hvggja k:rkj-
una í áföngum. var Sigurjón heit-
inn Pétursson forstióri,. sem á hess
um tíma var formaður byggirgar-
nefndar. en hann var -em kur~ugt
er biartsvnn og du^'—<'"kill maður.
Á skömmum tíma t.óV;t að fá nnD-
drætti brevtt. bannig að kirkian
minnkaði nokkuð oo síðan var
bvgging allrar kirkjunnar haf;n í
einu lagi.
En Sigurión Pétursson ió-’t á
sama ári off hvggingin var haf;r ng
eftir bað hefir framkvæmdin hvílt
á sóknarnefndinni, einkum for-
manni og gialdkera.
Fiárhagur hefir stundum v°rið
erfiður, en bæði hafa safn"'!iar-
menn. einkum kvenfólag safmðar
ins. sýnt m'kinn dugnað í því að
safna fé til kirkjúbvogingarinnar
og kirkjubvggingarsióður Revl"ia-
víkur hefir átt drjúgan þátt í bví
að kirkjan hefir komist upp.
Hvað vilt fþú sesia, Stefán. um
uppdráttinn að kirkiunni og siáifa
kirkjuna. eftir að hún er nú nær
fullgerð?
Eg vil taka fram. að ég á ekki
heiðurinn af bví að hafa valið upp-
dráttinn. Því verki var lokið og
breytingar ekki gerðar í neinum
meginatriðum eftir að ég kom að
hessu máli, en um útlit og gerð
kirkjunnar er mér liúft að taka
fram að kirkjan hefir sífellt verið
að vaxa í áliti mínu eftir því sem
ég hefi kynnzt henni betur. Jafn
framt því sem verkinu að bygging
unni hefir unnið fram.
Eg er nú svo ánægður með kirkj
una. að ég mundi ekki vilja skipta
á henni og neinni annarri kirkju,
sem ég hefi séð hér á landi. Mér
þykir hún um flest st.anda fram-
ar. því sem ég hefi kynnzt í
lnrkjubyggingum bæði hér á landi
og annars staðar.
Og mér þykir hiin alltaf því fal-
legri. sem ég sé han.a oftar.“
Stefán sagði ennfremur:
„Ef til vill er ástæða til að geta
þess í sambandi við hijómburðinn
í kirkjunni. sem í heild er mjög
góður. að við í byggingarnefndinni
lögðum sérstaka áherzlu á það við
arkitektinn, að hljómdeyfiplötum
yrði þannig fyrir komið, að taiað
orð nvti sín sem allra bezt og hef
ir bað heppnast sérlega vel.
Vera kann að svo reynist að
þetta hafi að einhveriu leyti orðið
ó kostnað þess að hljómlist njóti
sín ekki eins vel, sem ég er þó
alls ekki viss um, en ef svo reyn-
ist, er mjög auðvelt að gera breyt
ingu þessu til lagfæringar. Breyt-
ingin er auðveld einmitt af því að
hljómburður kirkjunnar í heild er
góður.“
Þannig fórust Stefáni Jónssyni
orð.
Höfundurinn.
Ágúst Pálsson arkitekt er ætt
aður frá Hermundarfelli í Þistil-
firði í Norður-Þingeyjarsýslu. Þar
ólst hann upp til 10 ára aldurs, en
dvaldi hér í Reykjavík ó unglings-
árum hjá Ágústi Thorsteinsson
kaupmanni, föðurbróður sínum.
Síðar var hann nokkur ár fyrir
norðan og hóf þá trésmíðanám hjá
Birni Sigurðssyni bónda á Grjót
nesi. Síðar vann Ágúst við trésmíði
í Noregi í nokkur ár samhiiða námi
á tækniskóla. Eftir það vann hann
nokkur ár við trésmíðar hér í
Reykjavík, en heilsa hans ieyfði þá
ekki að hann stundaði erfiðisvinnu
áfram.
Hvarf hann þá aftfír til Noregs
til náms á „Stavanger elementer
tekniske dagskole.“ Eftir að Ágúst
kom heim fór hann að leggja stund
á húsateikningar og eftirlit með
byggingum. Á þeim árum tók hann
nokkrum sinnum þátt í samkeppni
og hafði fimm sinnum fengið verð-
laun fyrir uppdrætti sína, áður en
hann hóf sitt eiginlega nám í bygg
ingarlist. Á þessum árum fékk
hann t. d. fyrstu verðlaun fyrir
uppdrátt að kirkju á Skólavörðu-
hæð, en eftir þeim uppdrætti var
aldrei byggt.
Árið 1931 hóf hann nám á Lista-
háskólanum í Kaupmannahöfn.
Gekk hann þar undir próf, sem
(Framhald á 8. síðu.)