Tíminn - 05.09.1957, Síða 6

0
TÍMINN, fimmtudaginn 5. scptember 19lf
Útgefandi: Framsóknarflokkurlnn.
Bitstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórarinsson (áb)
Skrifstofur í Edduiiúsinu við Lindargötu
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304,
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasími 19523, afgreiðslusími 12323.
Prentsmiðjan EDDA hf.
Vinnulaun og aíköst
FYRIR rúmum tveimur
árum. var samþykkt á Al-
þingi . svohljóðandi tillaga,
sem þeir Karl Kristjánsson
og Páll Þorsteinsson höfðu
flutt:
„Alþingi ályktar að fela
ríkistjórninni að stofna til
samvinnu við atvinnurekend
nr og kaupþegasamtök, um
skipulagningu vinnubragða
og vinnukjara til þess að
auka og bæta framleiðslu og
afköst og veita almenningi
— einnig á -þann hátt —
skiiyrði til batnandi lífs-
kjara“.
Karl Kristjánsson hafði
orð fyrir flutningsmönnum
á þinginu og fylgdi hann
tillögunni úr hlaði með ítar
legri ræðu. Hann lýsti því í
upphafi máls síns, hvernig
þjóðfélagið hjálpaði til að
auka framleiðsiuna m.a. með
því að skipuleggja ræktun,
skipakaup og ýmsan iðnað.
Síðan sagði hann:
„ÞAÐ, SEM þjóðfélagið
eða stjórn þjóðfélagsmál-
anna hefur sérstaklega van
rækt og till. miðast við, er
að gera ráðstafanir til þess,
að vinnan sjálf, sem lögð er
frawn við framleiðsluna eða
við hagnýtingu framleiðsl-
unnar eða við hvaða nauð-
synleg störf, sem unnin eru í
landinu, verði sem árangurs
ríkust, komi að sem mest-
um notum til hagsældar og
farsældar, í fáum orðum
sagt: að hvert handtak verði
að fullu gagni, eftir því sem
unnt er, að hver máður leggi
fulla alúð við verk sitt. Gera
má ráð fyrir því, að þeir, sem
vinna hjá sjálfum sér, hafi
áhuga fyrir afköstum sínum
og þó þarfnast ýmsir þeirra
örvunar af umhverfi og aldar
anda, ef vel á að takst. En
hinir, sem selja vinnu sína
óg fá sömu laun, hvort sem
'dagsverkið er mikið eða lítið,
eru á annan veg settir. —
Vinnukappinu vill hraka þar
sem kaupið er fastbundið,
engin fær laun samkvæmt
afrekum og einstaklingurinn
hverfur með sín verk inn í
verk heildarinnar. Sú mun
reynslan allsstaðar í heimin-
um. þessu fylgja svo minni
þjóðartekjur en verða mættu
annars, minni velmegun og
ininni starfsgleði og þá um
leið minni farsæld í þess
orðs miklu merklngu.“
KARL sagði á öðrum stað
í ræöu sinni:
„Maðurinn, sem nú selur
vinnu sina hérlendis, á varla
annars úrkosta til þess að
bæta kjör sín, en krefjast
þess, að tímavinna hans eða
árslaun séu hækkuð, og til
þess að fá því komið í kring,
þarf hann að fá stéttarfélag
sitt til þess að setja hnefann
i borðið. Honum gagnar ekki
sú aðferð að skila meira og
betra verki. Sjaldan fær
hann fram fyllstu kröfur
sínar, og hví skyldi hann þá
vera að kappkosta að leggja
sig allan fram við verkiö?
Greiðslugrundvöllurinn er
þannig, að undan fæti hallar
til öfugþróunar, af því að
maðurinn verður eins og
hann vinnur, eins og Guð-
mundur Finnbogason sagði,
og tekjur þjóðarinnar verða
minni en ella vegna þessa
skipulags.“
í RÆÐULOKIN sagðist
Karli á þessa leið:
„Eins og segir.í grg. till.
hugsum við flm. till. okkur,
að rikisstj. byrji á því að
stofna til viðræðna við full-
trúa atvinnurekenda og full-
trúa frá kaupþegum um, á
hvern hátt sé hægt að koma
við í þessum efnum umbót-
um, sem leiði til betri og
meiri afkasta og um leið
bættra lífskjara. Siðan beiti
ríkisstjórnin sér fyrir þvi,
að samtök hefjast milli at-
vinnurekenda og vinnandi
fólks um framkvæmdir á því
fyrirkomulagi, er samkomu-
lag hefur orðið um og bezt
eigi við. Vel má vera, að at-
vinnurekendur og samtök
kaupþega fáist til þess að
taka málið í sínar hendur
sameiginlega eins og í Bret-
landi, og væri það að sjálf-
sögðu ágætt, en frumkvæði
þarf að hafa, hreyfingu þarf
að vekja, er nái til allra starf
andi þegna þjóðfélagsins. —
Virðist eðlilegt að fela ríkis-
stjórninni að stofna til sam-
takanna og koma skrið á at-
hafnir í þá átt að auka þjóð
artekjurnar á þennan hátt
og bæta með því hvers
manns hag. Ef samtök hefj-
ast, sem allur almenningur
tekur þátt í, um meiri og
betri vinnubrögð, meiri af-
rek í verkum og vandaðri
framleiðslu til áþreifanlegra
og beinna kjarabóta fyrir
alla, þá mun einnig jafn-
hliða og af sjálfu sér koma
allsherjar leit að auðlindum
til lands og sjávar og fjölg-
un atvinnugreina."
HÉR VAR vissulega hreyft
merku og umfangsmiklu
máli. Því miður hefur hins-
vegar ekki orðið af þvi, að
stjórnarvöldin framfylgdu
áðurgreindri samþykkt Al-
þingis. En málið er ekki síður
tímabært nú en fyrir tveim
ur árum, og verður þvi von-
andi ekki dregið Öllu leng-
ur að athuga það, sem reyn-
ast kann framkvæmanlegt i
þessum efnum, og að ríkis-
vaidið beiti sér fyrir við-
ræðum fyrir samstarfi við-
komandi aðila um þetta
mikilsverða mál.
í þessu sambandi kemur
m. a. til athugunar, hvort
lieppilegt sé að auka ákvæðis
vinnu og útboð frá því, sem
nú tíðkast en hvorttveggja
viðgengst víða annarsstaðar
með góðum árangri. Þannig
hefur ákvæðisvinnan gefið
góða raun í ýmsum starfs-
greinum bæði í Bandaríkjun
um og Sovétrikjunum og er
full ástæða til að afla nægr
ar vitneskju um þá reynslu
sem fengin er á þessu sviði
bæði í þessum löndum og
víðar.
Walter Lippmann rítar um aíþjóðamál:
Hinar nýju eldflaugar Sovétrikjanna
hafa mikil áhrif í stjómmálum Asíu
Nauísyn ber til aft vesturveldin sty'ÍSji upp-
byggingarstarf Indverja áíur en erfi'ðleik-
arnir veríSa þeim um megn
Fullkomm ástæða er til að
álíta að tilraunir Sovétstjórn-
arinnar með fjarstýrðar eld-
flaugar, sem skýrt var frá
fyrir skemmstu, hafi farið
fram fyrir alllöngu síðan, Síð
an hafi verið dregið að gefa
út tilkynningu um atburðinn
af pólitískum og sálfræðileg-
um orsökum. Sé þetta rétt
hefir Rússum tekizt að velja
sér hárréttan tíma til að gefa
út tilkynninguna.
BpifSfj jápv! ’ I Tf'iiwraqw* •
Tilkynningin kemur einmitt um
þær mundir sem afvopnunarvið-
ræðunum í London er að Ijúka,
og um allan helm verður hún
túlkuð á þá lund að ekki hafi náðst
neitt samkomulag um afvopnun
og ennfremur að Rússar séu nú
komnir spölkorn lengra áleiðis í
vígbúnaðarlcapphlaupinu.
Sigur Rússa
Þótt vissulega sé ærinn munur
á því að verða fyrstir til að til-
kynna um veDieppnaða tilraun, og
verða fyrstir til að framleiða
rakettuvopn í stórum stíl, leikur
enginn vafi á því að með þessu
hafa Rússar unnið diplómatiskan
sigur. Þeir urðu fyrstir til að
lýsa yfir þeirri skoðun að banna
ætti kjarnorkuvopn, og því næst
kváðust þeir vera leiðandi þjóð
í framleiðslu slíkra vopna. Og í
heiminum eru mörg ríki sem fyrst
og fremst vilja fylgja sigurvegar-
anum að málum. I
Walter Lippmann
um stjórnmálum: í fyrsta lagi að
verjast öllum beinum árásum eða
íhlutun af hálfu kommúnista. í
öðru lagi að tryggja andstöðu
æðstu manna í hverju landi gegn
framsókn komúnismans. Það sem
gerðist í Sýrlandi er aðeins einn
af mörgum atburðum er benda
til þess að sáttmálar Dullesar og
Eisenhovers-kenningin dugi ekki
til að vekja raunverulega athygli
og áhuga þjóðanna í Asíu og
Afríku.
Fordæmi Sovétríkjanna
Hið raunverulega vandamál sem
þjóðirnar í Asíu og Afríku eiga
við að etja, eftir að þær hafa
hlolið sjálfstæði, er hvernig þær
eigi að bæta lífskjör sín, hvernig
þær eigi að koma fjárhagskerfi
sínu í nútímahorf. Á þessu sviði
hafa Sovétríkin allmikið framyfir
Bandaríkin. Rússland hefur þró-
ast á svo örskömmum tíma úr forn
fálegu og veiku lénsþjóðfélagi upp
í stórveldi, að það hlýtur að vera
freistandi fordæmi fyrir öll van-
þróuð lönd. Og þótt dæmi Banda-
ríkjanna hafi einnig sterk áhrif,
geta þau þó aldrei orðið Asíu-
þjóðunum fordæmi. Ilið tóma, auð
uga og trausta meginland Ameríku
verður engan veginn liorið saman
við hina yfirfullu, fát'æku- og ó-
traustu Asíu. ■•■■■»■ .
Framtíð Asíu veltur á
Indlandi ,
Kannski er fljótfærhislegt að
setja fram spádóma, En.mér virð
ist framtíð Asíu — > hvort sem
kommúnismi nær þar völdum eða
ekki — hljóta að velta. á því sem
nú gerist í Indlandi. Á Indlandi
er unnt að sanna að þjóðir Asíu
geti átt sér gæfuríka framtíð fyrir
höndum án þess að jgríRa.fil ör-
þrifaráða einræðisips. i Yesturveld-
in geta enn sýnt fram á. að þau
beri raunverulega hag .Asíu fyrir
brjósti.
Með tilliti til afstöðu Banda-
ríkjaþings til aðstoðar við önnur
lönd hljómar næstum heimsku-
lega að segja þetta: Þýðingar-
mesta skrefið, sem vesturveldin
geta stigið í utanríkismálum með
Bandaríkin í broddi fylkingar er
að ábyrgjast að tilrauninni í Ind-
landi heppnist. Ef þau gera það
ekki mun sá dagur renna innan
tíðar að þau harmi sárast að þau
af skammsýni vanræktu síðasta
tækifærið til aö afla sér vina í
Asíu.
‘BAÐsromN
Tilkynningin um hinar nýju j
eldflaugar kom strax á eftir at-
burðunum í Sýrlandi og verður
áreiðanlega kommúnistum til
styrktar þar. Samsærið í Sýrlandi
var verk herforingjaklíku sem
hefur hverfandi lítinn áhuga á
kommúnisma sem slíkum, heldur
hugsar fyrst og fremst um hags-
muni og sigur sjálfra sín. Frétt
in um að Sovétríkin hafi forustu í
vígbúnaðarkapphlaupinu gerir
Sýrlendingum og máske öðrum
Arabaþjóðum það Ijóst að hin
nýja stjórn Sýrlands hefur veðjað
á réttan hest.
HvaS gerist í Indlandi?
Bandaríkin hljóta að reikna með
því að þessi hugsunarháttur breið
ist út í Suður-Asíu og Afríku,
nema því aðeins að eitthvað verði
til að hamla útbreiðslu hans. Jafn
vel áður en Rússar gáfu út til-
kynningu sína var ástandið víða
orðið alvarlegt frá amerísku sjón
arhorni séð: í Indónesíu, í Laos,
og fyrst og fremst í Indlandi. —
Einkum er ástæða til að gera sér
áhyggjur út af Indlandi en þar
eru miklir erfiðleikar á fram-
kvæmd allra endurreisnaráætlana.
Ef hið versta sem getur gerzt í
Indlandi gerðist í raun og veru
ættu Bandaríkjamenn eftir að lifa
hið sama í Suður-Asíu og í Kína
er þjóðemissinnar voru hraktir
þar úr landi. Eg held ekki að það
séu neinar ýkjur að segja að í
Indlandi séu í uppsiglingu slíkir
erfiðleikar, að Sýrlandsmálið verði
næsta lítilfjörlegt í samanburði
við þá.
Sáttmálar og kenningar
duga ekki
Dulles utanríkisráðherra stend-
ur nú augliti til auglitis við erf-
iðustu vandamálin er hann hefur
mætt á starfsferli sínum, og þau
eru mörg flókin. En meginspurn-
ingin er á hvaða hátt Bandaríkin
sem fuUtrúi vesturveldanna, geti
bezt keppt við Rússa og Kínverja
um hylli hinna vaxandi Asíuþjóða.
Á síðustu árum hefur áherzla eink
um verið lögð á tvennt í amerísk
Jón Bergsson, sem er kunnur
fræðimaður, hefir sent Baðstof-
unni pistil, sem ýmsir hafa vafa-
laust gaman af að lesa og velta
fyrir sér með höfundi, hvernig
þetta alkunna sveitarnafn sé til
komið. Bréf Jóns er á þessa leið:
„Ölfushreppur er að tölu byggðra
I býla einn af stærstu hreppum
landsins. En enginn virðist vita,
af hverju nafn hans er dregið, né
í raun og veru skilja það, og okk
ar ágætu fræðimenn hafa ekki
fundið neina viðhlítandi skýringu
á því. Eg var einhverju sinni að
blaða í Islendingabók Ara fróða.
Þar stendur á bls. 2 þar sem ver-
ið er að segja frá landnámi Ing-
ólfs Arnarsonar: „Hann byggði
suður í Reykjavík. Þar es Ingólfs
höfði kallaður fyrir austan Min-
þakseyri, sem hann kom fyrst að
landi, en þar Ingólfsfjall fyrir
vestan Ölfossá, es hann lagði sína
eign á sxðan“.
Ekki getur verið um það að villast,
að það, sem Ari nefnir Ölfossá er
það som við nefnum nú Sog, og
raunar fleiri nöfnum. Á bls. 10,
en þar er verið að segja frá því,
er þeir Gissur hvíti og Hjalti
Skeggjason riðu til Alþingis árið
1000, segir svo meðal annars:
„En þeir Gissur fóru unz þeir
kvámu á stað þann hjá Ölfoss-
vatni es kallaður es Vellankatla
ok gerðu orð þaðan til þings“. Af
þessu sést, að Þingvallavatn hefir
á dögum Ara fróða heitið Ölfoss-
vatn. Nú vaknar sú spurning,
hvar sá Ölfoss sé, sem áin og
vatnið ber nafn af. Skal ég nú j
leitast við að svara því.
Þegar farið er- með Soginu fyrir I
Kaldárhöfða er vart annað hægt
en veita því eftirtekt hversu
straumkastið þar á flúðunum lík-
ist því, er öl freyðir, og munu for
feður vorir hafa veitt þvx eftir-
tekt og kallað Ölfoss. Það hefxr
oít verið bent á það, hversu
snjallir fornmen voru i nafngift- j
um, og er þar ekki farið með |
staðleysur. Má íullyrða, að þeir I
hafi ekki fundið upp ölfusið, það j
orð mun íremur hafa skapazt á'
þrengingar- og niðurlægingartím-
um þjóðarinnar.
Það virðist liggja í augum uppi, að
Ölfoss hafi einhvemtíma, eöa þá
smám saman breytzt i Ölfus,
kannske sem .latmælj. Annars
treysti ég mér ekki,ú,t í þá-sálma.
En það er eftirtekt^rvert, að Hvít
á breytir nafni, þegar Sogið fell-
ur í hana, og er það vægast sagt
óskemmtilegt nafnarúgl Er ekki
trútt um, að ég öttist, að Hvitár-
nafnið hverfi með tímanúm, og
eftir verði aðeins Ölfusá. Guð-
mundur Kjartansson jarðfræðing
ur talaði ekki alls fyrir löngu í
útvarpið um náttxirlega hluti, og
fjallaði erindið umi*eðli vatnsins
í jörðu og á. Nefndii. hann í því
sambandi nokkrum sinnum Ölfus
á, en aldrei Hvítá, og er þó Hvitá
ólíkt fegurra og skemmtilegra
nafn en Ölfusá.
Eg er ekki kunnugur umhVerfis Sog
og Þingvallavatn, hefi aðeins far-
ið þar eftir vegunum í bíl og
þekki þvi litt ti lörnefna á þeim
slóðum. Mér kom þvi í hug að
grennslast eflir, hvort Ölfusvit-
leysan væri þar hvergi á ferð-
inni. Eg tók því kortið af Suð-
Vesturlandi og fór að skoða Þ.ing-
vallavatn og umhverfi þess.
Það stóð ekki á þvi að ég fynndi það
sem ég leitaði að. Þar hót syðst
í vatninu Ölfusvstnsvík. Virðist
það nafn benda til þess, að Þing-
vallavatn hafi heitið Ölfusvatn
eða réttara Ölfossvatn. Það ber
allt að sama brunni, som sé að
Öifoss hafi biæytzt í Ölfus. Það
væri ekki svo lítið rannsóknar-
efni að finna, hvenær sú breyt-
ing hafi orðið og hvernig. En trú
legt þykir mér, að það hafi ekki
vei'ið mjög snemma.
Guðni Jónsson hefir ritað for-
mála, að íslendingabók. Telur
hann að Ari hafi lokið bókinni
1134. Þeim sem áhuga kunna að
hafa á þessu máli, er bent á að
lesa það, sem Guðni segir um ís
lendingabók Ara fróða".
Hér lýkur bréfl Jóns Bergsson-
ar og baðstofuhjali í dag.
—Háibaröur. ■