Tíminn - 15.11.1957, Blaðsíða 3

TÍMINN, föstudaginn 15. nóvember 1957.
3
Fimmtugur
Trausti Eiiiarsson, prófessor
St.iörnufræði er oft talin elzt
allra vísindagreina, og' sú vissa nú-
tíinamanna, að ríki náttúrunnar sé
lögmálsríki, félck í fyrstu mátt
sinn meira við athugun hins fjar-
læga en hins nálæga.
Hér á landi hafa menn ekki
haft glæsileg mannvirki né lit-
sterkan stórgróður til að gleðja
sjónir sínar, en stjörnurnar hafa
skinið bjart, orðið augunum ljúfar
og huganum viðfangsefni. Margir
hafa reynt að átta sig á háttum
þeirra og leitað fróðleiks um þær,
en þó er ekki hér á landi nema
einn maður, er lokið hefur há-
skólaprófi í stjörnufræði sem aðal-
grein. Er það Trausti Einarsson
prófessor, sem varð fimmtugur í
gær. !
Og raunar stendur það hvergi
í lögum, að hér skuli vera neinn .
stjörnufræðingur, og það hefur
líka þannig farið, að störf Trausta
hafa að mestu lotið að öðrum grein
um en stjörnufræði. Hann er að
vísu ótrúlega minnugur á það, sem i
hann nam í henni fyrir aldar-1
fjórðungi og hefur bætt við það
talsverðu, sem menn telja sig síð-
an vita meira eða betur; hann hef-
ur að undanförnu verið aðalmaður
við að setja saman almanakið;
kennslubók í stjörnufræði fyrir
menntaskóla mun hann hafa rit-
áð; og á síðustu vikum hefur hann
gripið í einhverja Sputnik-reikn-
inga.
En öllu meiri en þetta munu
stjörnufræðistörf hans ekki hafa
orðið, frá því er hann var lang-
tímum við athugun á kórónu sól-
arinnar og gerði doktorsritgerð
úm.
En hann hefur verið aðalkennari
stærðfræðideildar Menntaskólans
á, Akureyri í mörg ár og síðan
prófessor í aflfræði og burðar-
þolsfræði við verkfræði-
deild háskólans, en auk þess kennt
þar eðlisfræði og stærðfræði, og
svo hefur hann farið um flestar
landsins byggðir og klöngrast urn
fjölda fjálla og fella, hrauna og
sanda, skoðað hveri, eldvörp og
jökulurðir og skyggnzt inn í urm-
ul af gjám og gljúfrum og samið
um þetta fjölda ritgerðá á íslenzku,
þýzku og ensku, og auk þess flutt
erindi um rannsóknir sínar við há-
skóla og sérfræðingamót erlendis.
Honum hefir sem sé tekizt að
verða einn fremsti raunvísinda-
maður þjóðarinnar. Stjörnufræði-
riáminu var þannig- ekki kastað á
glæ, þó að enginn fyndist hér
stjörnuturn til að setjast að í og
skyggnast úr um geiminn, enda er
það nám byggt ofan á öfluga undir
s'töðu stærðfræði og eðlisfræði,
stofngreina hinna nákvæmu nát't-
úruvísinda.
Leiðir okkar Trausta hafa tals-
vert iegið saman, og fyrst þannig
að báða bar til Reykjavíkur vorið
1924 þeirra erinda að þreyta gagn
fræðapróf utanskóla. en í þann
tima var bað tals\rert algengt, að
menn reyndu með slíku móti að
elta uppi tækifæri til stúdents-
prófs og háskólanáms. í þetta sinn
voru beir 9, sem náðu þessu bráða
birgðamarki, og sjálfum finnst
mér nú sem sá liópur muni þola
samjöfnuð við þá, er numið hafa
með reglulegri hætti. Minna var
af gamni en alvöru í tilveru okk-
a.r þessar vikur, og hver sjálfum
sér næstur, en mér fannst það
koma af sjálfu sér að veita Trausta
sérstaka athygli og vilja gjarna
hans félagsskap.
Aftur hittumst við við. stúdents-
próf, og að því loknu vorum við
sama sinnis um að vilja fara út
í lönd og nema þær greinar, sem
hugur stóð til, án þess að velta
fyrir okkur atvinnuhorfum. Þá
voru til svokallaðir fjögurra ára
styrkir, og námu 100 krónum
dönskum á ári í 4 ár. Þessir styrk-
ir áitu að vera einhver uppbót til
stúdenta fyrir Garðsstyrkinn
gamla, sem þeir miisstu við sam-
bandslögin 1918. lænnan styrk
fengum við Trausti, og' þá var
mikið fengið, því að raunar myndi
hvorugur okkar hafa stundað vís-
indanám að öðrum kosti. Sama
mun nú mega segja um mikinn
hluta af þessum styrkþegum, en
Hundadr ápið
margir þeirra gegna nú störfum,
þar sem þeir þykja nauðsynlegir
menn. Fyrir fáum árum leizt þó
valdamönnum rótt vera að legg'ja
niður þessa styrki.
Um þetta leyti var Lúðvík Guð-
mundsson helzti leiðbeinandi ís-
lonzkra stúdenta, og réð hann okk
ur til að fara til Göttingen í Þýzka
landi og kom sjálfur öllu í kring,
sem með þurfti, til að við gætum
orðið þar háskólaborgarar haustið
1927. í Göttingen, sem þá var tal-
in háborg stærðfræðilegra vísinda,
stundaði Trausti síðan nám sitt
að öðru leyti en því, að hann að
góðum þarlandssið flutti sig um
set eitt ár og var þá í Miinchen.
Og í Göttingen lauk hann doktors
prófi 1934 eftir að hafa orðið
fyrir talsverðum töfum vegna
heilsubrests. I
Haustið 1935 tók hann við
kennslu í stærðfræði og eðlisfræði
við hina nýju stærðfræðideild
Menntaskólans á Akureyri. Með
starfsferli hans þar gat ég, þó að
heima ætti í næsta héraði, ekki
fylgzt nema lauslega. En húsbónda í
hans, Sigurði skólameistara Guð-i
mundssyni segist svo frá m.a., í'
skýrslu skólans 1944—’45 og
1945—’46, þar sem hann getur
brottfarar Trausta frá skólanum: ■
„Það varð hlutverk dr. Trausta
að verða fóstri þessarar ungu deild
ar, koma henni á legg og skapa
henni traust, og það er hróður
hans, að það hefur honum tekizt.
Hann krafðist griðalaust mikils
af nemendurn sínum. Þó að við
dr. Trausti værum eigi ávallt sam-
mála um einstök atriði, þakka ég
honum viðkynning og santvinnu.
Virði ég mikils þennan merka
mann. Var hann óvenju beinn í
allri framkomu og óvilhallur“.
Aftur lógu svo leiðir okkar sam
an, er Trausli var fenginn að
verkfræðideild háskólans haustið
1944. Var þá deildin enn með
bráðabirðaskipan, en var lögfest,
og fékk fast mót 1945, og var þá
Trausti skipaður þar prófessor.
Þetta sama ár kom einnig að há-
skólanum þriðji maðurinn úr hópi
utanskólagagnfræðinganna frá
1928, Símon Jóh. Ágústsson, próf-
essor í heimspeki.
Trausti hefur þannig verið kenn
ari að aðalstarfi og tíðast haft
með liöndum það mikla kennslu,
að nægilegt verk mætti þykja, en
þó hafa vísindastörf hans naumast
heimt minni tíma og orku, og til
þeirra hefur hann varið sumar-
leyfum sínum og tómstundum
vetranna. Snerta þau öll að kalla
jarðfræði Islands, en þó svo, að
gildi þeirra verður eigi síður al-
þjóðlegt en þjóðlegt. Fékk hann
sig lausan frá kennslu eitt ár á
Akureyrartíma sínum og' dvaldi þá
mest í Skotlandi og fékkst við
steina- og bergfræði, aðallega í
vinnustofu háskólans í Grasgow,
og nam þannig vinnubrögð í þess-
um greinum.
Að öðru leyti hefur hann ekki
stundað háskólanám í jarðíræði-
legum greinum, en hefur stundað
þau fræði á eigin spýtur. En það
er alkunnugt um vísindi, að ekki
eru allar mikilsverðar nýjungar
fundnar af þeim, er stundað hafa
fullt nóm í hinu skipulagða fræða-
kerfi, heldur ýmsar, og stundum
eigi síður merkar, af mönnum, er
stundað hafa nágrannagreinar, en
flutt sig yfir á nýtt svið með nýj-
ar aðferðir í könnun og hugsun.
Og Trausti hefur verið mjög hug-
kvæmur í skýringum sínum á ýms
um fyrirbrigðum og stutt þær við
þekkingu sína á eðlisfræði meira
en við eldri fyrirmyndir.
Hann hefur fengizt við rannsókn
ir jarðhita og eldgosa, ísaldar-
menja, þyngdarafls og segul-
magns, og mun ekki allt talið.
Margir minnast þess, að hann hef-
ur komið við sögu Geysis, er hann
lagði á ráð, sem dugðu, til að
vekja Geysi aftur til gosa árið
1935, eftir um tuttugu ára hlé,
og fann hann þau ráð með því að
bera saman mælingar sínar á á-
standi hversins við aðrar eldri,
frá því er hverinn var í fullu fjöri.
Og er Hekla gaus 1947, var Trausti
í hópi þeirra íslenzku könnuða,
er þá höfðu samtök um að fylgjast
sem vendilegast með gosiuu og
eftirköstum þess og birta síðan
rit um rannsóknir sínar á því. Af
því riti hafa komið út 12 hefti,
og hefur Trausti ritað sex þeirra.
Ber hann fram þar, sem í öðrum
ritum sínum, margar nýjar skoð-
anir, en af svo skornum skammti
er þekking mín á þessum efnum,
að mér tjáir ekki að reyna að lýsa
niðurstöðum hans. Þess er auðvitað
ekki að vænta, að allir verði þegar
sammála um þær, en séð hef ég
ummæli kunns sérfræðings er-
lends um eina af þessum ritgerð-
um, og voru þau stórlega lofleg.
Af því, sem talið hefur verið,
má sjá, að Trausti hefur haft nógu
að sinna, og hann mun hafa talið
sig lítt aflögufæran um tíma til
að sýsla mikið við opinber mál.
Fylgi ég hér málvenju, en mörg-
um gerist nú Ijóst, að störf vís-
indamanna mega varða miklu,
ekki aðeins menningu þjóða, held-
ur afkomu þeirra og jafnvel til-
veru, og það meira en ýmis stór-
deilumál stjórnmálamanna. Að
sjálfsögðu hefur hann verið sett-
ur í ýmsar nefndir, þar sem ekki
þótti mega vera án sérþekkingar
hans, og hann var í nokkur ár
formaður í Vísindafélagi íslend-
inga.
Trausti Einarsson er fæddur í
Reykjavík 14. nóv. 1907, og eru
foreldrar hans Kristín Ti-austa-
dóttir og Einar Runólfsson tré-
smiður. Hún er ættuð af Vestfjörð
um, en hann af Suðurlandi, og er
ég of ófróður til að rekja ættir
þeirra. Skal ég þó geta þess, af
því líka að ókunnugir eiga tR að
villast á þeirn nöfnum Trausta
Einarssyni og Trausta Ólafssyni
prófessor, að þeir eru systrasynir.
Þau Einar og Kristín fluttu til
Vestmannaeyja stuttu eftir fæð
ingu Trausta, og þar ólst hann
upp og kallar sig Vestmannaeying.
Trausti er kvæntur Nínu Þórðar
dóttur prófessors Sveinssonar, og
eiga þau eina dóttur unga, sem
nemur nú náttúrufræði í ævintýr
um af munni föður síns.
Leifur Ásgeirsson.
Jólin nálgast
Matrósaföt
| (seviot), síðar buxur, 2—8
ára. Verð frá kr. 395.00.
Drengjajakkaföt
6—15 ára.
Verð frá kr. 495.00.
jDrengjabuxur,
peysur og skyrtur.
j Æðardúnssængur
í öllum stærðum.
Sendum gegn póstkröfu.
(Framhald á 2. síðu)
reglumennirnir stigu í bíl sinn, og
óku brott.
Samskipti vetrarmannsins og
þeirra munu engin hafa orðið,
Hann mun hafa staðið álengdar
og engu ráðið um aðförina. Sá
heimafólkið það síðast til lögregl
umannanna, að þeir fóru að tal
stöðinni hér uppi á melnum, en
héldu svo þaðan eitthvað áleiðis
til Mosfellsdals. Skömmu síðar
munu þeir hafa fundið tíkina og
2 hundanna að Korpúlfsstöðum.
Hinn þriðji mun hafa runnið í átt
'na til Rvk. Ekki veit ég gjörla
um viðskipti þeirra lögreglumann
anna og ráðsmannsins þar, en ekki
mun hann hafa afhent tíkina sína.
Hundana tvo tóku þeir, en ekki
veit ég hvar né hvernig þeirra af
lífgun fór fram. Þriðja hundinn
óku þeir vist síðar fram á í brekk
unum ofan Elliðaánna. Dagar hans
munu þar með hafa verið taldir.
Ég harma það, að umræddir
smalahundar skyldu ékki nýttir
þennan dag við sitt ætlunarverk,
en þess í stað leggjast á fé mitt
hér heima. Endurtek ég það, að
ekki varð ég, eða mitt heimafólk,
vart við lóðarí hjá hundunum,
enda munu þær reglur gilda í Mos
fellshreppi að hundar skuli van
aðir. Má það vera skýring þess,
að ekkert sást til þeirra neitt „ást
afar“. Það, að tíkin var með í hópn
um, getur hvorki sannað slíkt né
afsannað. Hún er héðan úr ná
grenninu, af næsta bæ.
Þegar hundar gerast blóðþyrstir
og fara að ásækja bústofn manna
þá er þeim vorkunn að vilja
stemma stigu við. Hefi ég þar
ýmsum -mönnum fremur reynslu af
því, hvað af hundum getur hlotizt
Hreinræktaðir ísl. hundar munu
orðnir fágætir — nema þá í Amer
íku — en hundar hér mikið bíand
aðir erlendu blóði. Þykist ég vita
að eigendur grimmra hunda, sem
sækja í fé, séu allir sammála um
að það þurfi að fjarlægja þá. Að
sjálfsögðu skil ég vel, að í fyrst
unni gæti þar þó saknaðar og
sviða. Hundar hafa áður verið
skotnir hér um slóðir t. d. að
Fellsmúla, en í Reykjavík munu
drepnir á annað hundrað hunda á
ári hverju. Mönnum mun vist ó
heimilt hundahald á bæjarlandinu.
Bið ég menn að taka ekki orð
mín þó á þann veg, að ég mæli
því bót, að skotið skyldi að hund
unum, en þeir ekki handsasmaðir.
Þar réði ég engu um. Maður,
sem t. d. tilkynnti innbroi gæti
engu um það ráðið, hvaða meðferð
þjófurinn fengi hjá lögreglunni,
þegar hún kæmi á vettvang.
Lýk ég hér sögu minni. Hefi ég
eftir beztu vitund greint frá því
einu, sem ég veit rétt vcra. Ég
geri ráð fyrir því, að það geti
enn komið fyrir, að hingað rekist
einhverjir hundar. Slíkt verður
seint fyrirbyggt. Ég mun eftir
sem áður reyna að bægja þeim á'
brott, með tiltækum ráðum, sýni
þeir áleitni í fjárstofn minn. Hann
er nú einu sinni það, sem ég og
mitt fólk byggjum afkomu okkar
á.
Vonast ég að lokum til, að þessi
frásögn mín hafi leiðrétí allan
misskilning gagnvart mér í þessu
máli, hafi hann einhver verio.
Gufunesi, 13. nóv.,
Þorgeir Jónsson, bóndi.
Námsflokkar Akraness tóku til
starfa síSastliðinn mánudag
Um sjötíu manns stunda þar nú nám
Akranesi í gær. — Síðastliðinn mánudag hófu Námsflokkar
Akraness starfsemi sína. Ætlunin er að kennt verði í Náms-
flokkunum rúma þrjá mánuði í vetur.
Þegar eru skráðir sjötiu nem-
endur í Námsflokkunum og verð-
ur kennd enska, danska, vélritun,
saumar og að sníða. Skólastjóri er
Hans Jörgensen og hefir hann ann-
azt allan undirbúning við að koma
Námsflokkimnm á fót.
Annast reksturinn.
Á síðasta bæjarstjórnarfundi
samþykkti bæjarstjórn Akraness
að bærinn annaðist rekstur Náms-
flokkanna. Framlag bæjarins er að
láta þeim í té húsnæði, en reiknað
er með, að Námsflokkarnir standi
; undir sér sjálfir að öðru leyti hvað
rekstrarfé snertir með námsgiöld-
um og ríkisstyrk.
í framtíðinni er ætlunin að bæta
við fleiri námsgreinum. Er gott
til bess að vita, að ungir og gamlir
geta þarna notað fristundir sínar
| til náms eftir því sem áhugi og
geta leyfir. Og þar sem bærinn
i hefir tekið málið upp á arma sína,
ætti framtíð Námsflokkanna að
vera tryggð. G.B.
Móðir okkar
Þorláksína Sigurðardóttir
frá, Hrafnsstöðum, andaðist í Landspítalanum miðvikudaginn 13.
nóvember. — Minningarathöfn fer fram í Fossvogskirkju laugardag-
inn 16. nóv. kl. 11.30 f. h,- Jarðsett verður að Upsum í Svarfaðartíal.
Gunniaugur Hallgrímsson, Stefán Hallgrímsson,
Snorri Haiigrímsson.
Þökkum auðsýnda samúð og vinátfu við andlát og útför
Gríms Jónssonar.
Margrét Grímsdóftir, Guðfinna Grímsdóttir, Ingvar Grímsson, Sig-
urgrímur Grímsson, Pétur Grímsson, Beniamin Grímsson,
Ingibergur Grímsson.
! Vesturgötu 12 — Slmi 13570.
Faðir mlnn
Pétur Jónsson
andaðist að sjúkrahúsinu Sólvangi, Hafnarfirði, þriðjudaginn 12.
nóv. — Fyrir hönd systkina minna og annarra vandamanna
Bjarni Pétursson