Tíminn - 17.11.1957, Page 5

T í M I N N, sunnudaginn 17. nóvember 1957.
Margt býr í sjómim: - Fiskar
|| SIÐASTA þætti mínum lauk
|| með lýsingu á tönnum fisk-
|| anna. En margt er enn ósagt
|| um byggingu þeirra og eðli, og
II er því bezt að halda áfram um
II hrið. Meltingarvegur fiskanna
II er stuttur og skiptist í maga
|| (kútmaga) og þarma. Melting-
in er geysisterk; enda veitir
|| ekki af, þar sem fæðan er oft-
|| ast ótuggin, og þar áð auki tíð-
II lega ekki neir.n flauelsgrautur,
eins og t. d. ígulker, krossfisk-
I ar og skeldýr af ýmsu tagi. En
: það má hér með sanni segja, að
|| fiest sé matur, sem í magann
I kemst, því að magasýrurnar eru
ekki neitt vatn! Sér í lagi eru
suniir háffiskarnir ekki svo
|| mjög matvandir eins og t. d.
II hákarlinn. Hafa fundizt í maga
|| hans hinir ótrúlegustu hlutir.
II Sumir brjóskfiskar hafa líka
|| stórar fellingar í slímhúð þarm-
|| anna, svo að meltingarflötur-
!| inn verði sem stærstur.
Lifrin er eitt þeirra líffæra,
II sem eykur gildi margra fiskteg-
II unga (þorskur, hákarl). í þeim
|| fiskum, sem hafa mikla ho'.d-
| fitu, eins og t. d. síld, er lifr-
|| in lítil.
| PLESTIR FISKAR anda með
II tálknum. Þeir geta hagnýtt sér
súrefni vatnsins og þurfa því
ekki að koma upp til að anda
|| eins og selir og hvalir. Lungna-
fiskarnir, sem ég var búinn að
|| geta um áður, þurfa þó endrum
og eins að koma upp úr vatn-
inu, annars er þeim bani bú-
|| inn. Sundmagi þeirra er útbú-
inn sem eins konar lunga í lík-
ingu við lungu ófullkomnustu
landdýra. Annars er sundmagi
|| fiskanna ætlaður til þess að
|| tempra þunga þeirra í vatninu
á mismunandi dýpi. í veggjum
|| sundmagans ’er blóðríkt liffæri,
||| eins konar loftkirtill, sem gef-
|| ur frá sér súrefni (stöku sinn-
II um líka köfnunarefni). Loftið
II í sundmaganum ýmist vex eða
|| minnkar eftir þvi á hvaða dýpi
II fiskurinn syndir. Á togveioum
i kemur það ekki ósjaldan fyrir,
II að þorskurinn sé með magann
|! útbyrðis, þegar hann kemur
II inn á þiljur. Þetta stafar af
II því, að fiskurinn fer með óeðli
II legum hraða í lóðrétta stefnu
|; upp á yfirboroið. Loftið í sund-
I; magaholinu tæmist ekki á
■ venjulegan hátt, en þrýstir ó-
!| þyrmilega á líffærin umhverfis
: með þeim afleiðingum, er fyrr
■ segir.
Fiskarnir hafa hjarta; blóðið
II. rennur í lokuðum æðum og hef
I I ir inni að halda bæði rauð blóð-
| korn og hvít. Þó eru nokkrar
| || tegundir á suðurhveli jarðar,
I I sem ekki hafa rautt blóð. Blóð-
II hitinn er líkur hitastigi um-
I I hverfisins eða lítið eitt hærri.
H ÞEGAR ÉG VAR unglingur,
sagði mér einhver, að fiskarnir
væru heilalausir. Þessu trúði
ég eins og nýju netinu: enda
. fann ég aldrei neinn heila í
|j ysukollunum, þegar ég var að
|
»:■
t:
berja þá á veturna handa hest-
unum. En hér, eins og stund-
um kemur fyrir, var hallað
réttu máli. Fiskarnir hafa jafn
margar heilastöðvar og æðri
dýrin, enda þótt sumar þess-
arra stöðva séu lítt þroskaðar.
Bæði lykt og smekkur er furðu
vel þroskað. Lyktartækin eru
í dældum ofan á snjáldrinu,
en bragðtækin eða bragðlauk-
Svona fer fyrir mörgum djúp-
fiskinum, sem dreginn er snsgg-
lega upp á yfirborð sjávar.
arnir eru hér og hvar á líkam-
anum: í munnholinu, á skoltun-
um, á skeggþráðunum, á ugg-
unum o. s. frv. Er þetta breyti-
legt eftir tegundum. Sjónin er
í lakara lagi, og sumar djúpteg-
undir eru blindar. Talið er, að
grunnsævisfiskar sjái ekki
lengra frá sér en 20 m. Þá er
haldið, að sumir djúpsævisfisk-
ar skynji hlutina á líkan hált
og þegar við horfum í steró-
skóp eða myndakíki. Sennilegt
er, að eðli og ásigkomulag sjón
arinnar fari eftir þeim lífsskil-
yrðum eða aðstæöum, sem teg-
undin á við að búa og sem kem-
ur henni að sem beztum notum
í lífsbaráttunni. Álitið er, sam-
kvæmt tilraunum, sem gerðar
hafa verið, að fiskarnir hafi
litaskyn, annars væri litskreyt-
ing karlfiskanna um hrygning-
artímann lítt skiljanleg. En
hvað er að segja um heyrnina?
Ekki er að íullu vitað, hvernig
henni er háttað. Sönr.ur hafa
þó verið færðar á það að
minnsta kosti, að fiskar geta
þekkt í sundur misháa tóna.
Ytra eyra er ekkert, en í innra
eyranu eru tvær kvarnir, sem
taldar eru vera jafnvægisskynj-
unartæki en ekki heyrnartæki.
í kvörnum ýmissa fisktegunda
koma árlega í ljós hringir, hlið-
stæðir hringunum í hrsistrinu,
sem áður var búið að skýra frá.
N'ú orðið eru þessar kvarnir not
aðar nær eingöngu til aldursá-
kvörðunar á þorski, ýsu og flat-
fiski.
FLESTIR FISKAR eru ein-
kynja, þ. e. annað hvort karl-
kyns eða kvenkyns. Þó eru til
nokkrar tegundir, sem eru tví-
kynja, geta framleitt bæði egg
og sæði. Almennast er, að egg-
in frjóvgist í vatninu. Ekki eru
allar kvenfiskategundir svo til- |
litslausar að láta eggin sín |:;||
hrekjast eftirlitslaus íyrir
straumi og vindi. Sumir fiskar ||||
grafa þau í smámöl eins og lax- II
inn, líma þau föst við staina I
á hafsbotni eins og síldin eða :|||
hafa þau í húðfellingum á li
kviðnum e:ns og sæprjónarnir. I
Og í hitabeltinu eru jafnvel til
tegundir, sem unga hrognun-
um út í munnholinu; og stund- I
um leita nýklaktir ungarnir H
skjóls í munni föðurins, þegar |||
hætta er á ferðum. Það er ann- :|||
•ar menningarbragur á þessum |§
fisktegundum en þeim, sem ||
eta sín eigin afkvæmi, hrogn ||
jafnt sem lirfur, eins og t. d.
makríllinn gerir. Nokkrar teg-
•undir fiska fæða lifandi unga ||
(karfi).
Fiskar Iifa alll írá fjöruborði |||||
og niður á 6000 m. dýpi að ij
minnsta kosti. Það er því engin
furða, þó að útlit þeirra sé
margbreytilegt; skilyrðin eru |
svo ólík. Margar tegundir férð- y
ast mikið og fara oft geysihratt ||
yfir. En þetta eru sjaldnast |||
skemmtiferðir, þær eru blátl á- |||
fram lífsnauðsyn fyrir viðhald ||
tegundarinnar. Það er aðallega ||
þrennt, sem er orsök í þessu
flakki fiskanna: fæðuleit, val |j
hrygningastöðva og hitabreyt- |
ingar. T. d. hafa flestir heyrt jf
um þorskinn, sem kemur hóp- I
um saman síðari hluta vetrar ||
norðan fyrir land til þess að ||
hrygna í hlýjum sjó undan SV- ,
ströndinni. Sumar fisktegundir ý
halda sig hér við land að sumr- l|
inu, en hverfa svo alveg á haust j:
in eins og farfuglarnir, flestar J
til suðlægari hafa (makríll).
Öllum fiskum er skipt í 5 ætt- -
bálka sem hér segir: Befnfisk-
ar, gljáfiskar, lungnafiskar,
brjóskfiskar og hrmgmunnar. ,,
Hvorki gljáfiskar né lungna-
'fiskar lifa liér við land.
ALL-S ERU NÚ kunnar 12000 y
fiskategundir í heimmum og af jj
þeim finnast 162 tegundir hér '
við land innan við 400 m. dýþt-
arlínu, en sú dýptarlína er oft- jjl
ast látin ákveða um sjávarfánu ||j
hvers lands.
Sumar tegundir fiska geta |j
verið harla ófullkomnar að
byggingu. Einna lægst sett í
fiskaheiminum mun þó vera |j
tegund sú, sem kölluð er tálku- jj
niunni; hann á heima við strend j
ur margra norðlægra landa, en jj
er ekki við ísland. Fiski þess-
um lýsir náttúrufræðingurinn
Benedikt Gröndal á þessa leið:
„Lítill fiskur, tveggja þuml- jl
unga langur; hann er brjósk- j
laus og beinlaus, heilalaus og ; j
hjartalaus, augnalaus og litar- ; :
iaus og lifir í sandi á sjávar- ; j
boíni".
Sumir náttúrufræðingar hafa |lj
sett fram þá skoðun, að það sé jj
vafasamt, bvort rétt sé að telja |jj
tálknmunnann til fiskanna. En |j
ennþá hefir þeim góðu mönn-
um ekki hugkvæmst betra sam yj
félag lianda þessum afturúr-
kreistingi.
Iitgimar Óskarsson.
Bækur og höfundar
(Framhald af 4. síðu).
vegabréf, og krækja fyrir landið í
einírjáningi. í Ecuador skiljast
leiðir. Kalli heldur heimleiðis, en
Erling, sem enn ef ekki búinn að
fá nóg af ævintýrum, heldur vest-
ur til Galapagoseyja, þessara
fur'ðulegu Kyrrahafseyja, sem með
sínu sérstæða dýralífi urðu á sín-
um tíma öðru fremur til þess að
opna augu Darwins fyrir þeim
staðreyndum, sem eru uppistaða
þróunarkenninga hans. Eftir
tveggja mánaða viðbur'ðaríka dvöl
á þessum eyjum lieldur Erlingur
til Perú, er þar ýmist hátt uppi í
himingnæfum fjallgörðum eða
niðri í svækjuhita frumskóganna
austan fjallanna, kemst að lokum
á flekum, bátum og skipum allt
nið'ur að ósum Amazonfljóts og er
þó ekki enn búinn að fá nóg af
ævintýrum. Þá fyrst er hann er bú
inn að flækjast víða um suður-
hluta Perú og Bolivíu og er kom-
inn til Santos á austurströnd Brasi
líu, sleginn ferlegri mýraköldu,
finnst honum nóg komið að sinni
og hann heldur heim til gamla
Noregs.
ÞESSUM PILTI er sannarlega
ekki fisjað saman. En eitt er að
rata í ævintýri og annað að skrifa
um þau. Nú hefir Erling sent frá
sér bók unr þessa miklu reisu sína.
Hersteinn Pálsson hefir búið bók-
ina til prentunar og er cg ekki al-
veg klár á því, hvað í því fels!.
Hitt þykist ég vita, að þessi bók
muni veita mörgum íslénzkum les-
anda ánægjustundir á þessum
vetri. Einkum er bókin tilvalin
lesning strákum á gagnfræða-
skóla- og menntaskólaaldri, en
hún á vissulega einnig erindi til
fullorðinna lesenda. Höfundurinn
hefir ekki aðeins vökul og athug-
ul augu í kolli, hann hefir einnig
hjarta á réttum stað. Bókin er
brunnur fróðleiks um lönd þau,
sem höfundur gistir. Frásagnar-
mátinn er fjörlegur og hressilegur,
stíllinn dálítið unggæ'ðislegur á
köflum, en batnar, er á bókina líö-
ur, og beztu kaflarnir eru svo vel
skrifaðir, að maður skilur vel rit-
stjóra blaðsins Peruyian Times í
Lima, sern segir við höfundinn,
eftir að hafa lesið ferðapistil eft-
ir hann, „you are á born writer“.
Sem dæmi um vel skrifaðan kafla
má nefna lýsingu höfundar á ferða
lagi með járnbraut frá Lima aust-
ur yfir Andesfjöll, en sú járnbraut
kemst hærra en aðrar á jörðinni,
eða upp í nær 4800 m. hæð. Höf-
undurinn er einnig efnilegur teikn
ari og húmoristískar teikningar

5
54ö
Þáttur kirkjunnar

* u
mm
FÁIR, SEM komið hafa í Mót- Sumir eru raunar vissir um
mælendakirkjuna miklu í að heyra þessi orð. En þau eru
Kaupmannahöfn, munu geta þá af vörum einhvers læknis,
gleymt höggmyndinni miklu af sem hefir nóg af pillum og
Kristi, sem snillingurinn Thor-
valdsen hefir gjört.
Sú saga er til, að listamaður-
inn hafi fyrst mótað hana í le:'r.
sprautum á boðstólum. Aðrir
hlusta á auglýsingar um fleiri
og æsilegri skemmtanir, enn
áðrir fara í sem flestar veizlur
Atti myndin að vera og verua og hlýða þannig boði vina
í hið stórfenglegasta, sem hann sinna um að konva til þeirra.
hefði nokkurn tíma gjört. Kraft • En hverjum dettur í hug að
lu og vald skyldi hvarvetna konia t;l Jesú Krists og finna
mæta augum. Þetta skyldi sýna þar hvíld og frið?
leiðtoga milljónanna, konung Og samt ætti fólkið a'ð vita,
konunganna, hinn mikla Kr;st hve nauðsynlegt það er í hraða
og ysi fjölmennisins, þar sem
aldrei heyrist lindahjal, báru-
niður eSa fossaljóð.
KRISTUR ER ANDI kærleika
; heima og hirnna.
S HANN SKILDI likneskið eftir
í vinnustofu sinni og fór í ferða
I lag, en er hann kom aftur,
j hafði myndin breyít um svip. og friðar. Komið til hans í lotn-
Rakinn og sjóloítið höfðu unn- ingu og tilbeiðslu. Komið í
ið þarna undarlegt starf. Mynd- fylgd hans. Komið í kirkju
in hneigði höfði og horfði nið- hans. Finnið friðinn, sem seitl-
ur, fuil meðaumkunar, armarn- ar inn í vitundina í návist hans
ir, sem höfðu lyfzt skipandi og í bæn og song. Það verkar líkt
sigri hrósandi, höfðu hnigið og og döggin þyrstri rós í þurrk,
voru nú í stellingum bænar og líkt og friosæld morgunsins í
auðmýktar hinnar auðmjúku brekkunni við stekkjarlækinn.
kveðju. Og hendurnar fluttu Komið til hans og þið eignizt
nýjan kraít, nýjan frið, nýtt lif,
sælu og styrk, sem þið ekki
hið hljóða mál mildi og náðar.
Thorvaldsen varð mjög hrygg-
ur. En er hann horfði á mynd- þekktuð áður.
j ina, varð hann gripinn annar- Komið til hans og lærið. sjálf
j legri leiðslu. Hann kraup að fót gleymi og sjáifsfórn. Og um
:• um Krists-myndarinnar og rit- leið. og þ'ið lærið að verja tíma
| aði á fótstall hennar: „Komið og kröftum, já, efnum og hugs-1
| til mín“. Og þannig er hun eitt un Öðrum til handa, þá gleymið |
hans frægustu og dáðustu þið hinum mörgu áhyggjum, |
verka. sem fylltu sál ykkar eirðarleysi, |
En hve margir nútímamenn ótta og sjúkleika og rændu ykk- j
og konur hugsa um Krist á ur svefni og sælu.
þennan hátt? Og samt hefir
aldrei verið meiri þörf fyrir
hann sem írelsara og friðar-
boða en einmitt nú.
IComið til hans, og þið finnið'
ykkur sjálf, allar hinar ótæm-
andi lindir góðleika og heilsu,
sem liafa legið undir klaka-
fargi eigingirninnar og sjálfs-
|| FRIÐLEYSIÐ er ekki aðeins í aumkunarinnar, sem engu
II hinu svonefnda „kalda stríði'* þyrmdi, með'an þið lilýdduð
| og hernaðarkapphlaupi þjóð- ekki orðunum.
| anna, heldur hefir það gagntek- Ó, að sem flestir vissu hve |
I ið svo að segja hverja einustu Íjúft er að hallast að faðmi j
i'Sál, einkum hinar fíngerðustu kærleikans í bæn og tilbeiðslu. 1
Og gáfuðustu, já, og beztu og Og það er einmitt hinn lítilláti
viðkvæmustu. Kristur orðanna „komið til i
Konur og karlar, sem aldrei mín“, sem einn getur flutt frið- |
þurfa að vinna á venjulegan lausu hjarta og friðlausum j
hátt eru altekin eirðarleysi, heinii frið og réttlæti, jafnvel I
þreytu og uppgjöf, eru erfiði fremur en konungurinn í dýrð ;
og þunga hlaðin og' þannig og veldi.
1 spennt til hins ýtrasta með upp !
"" gefnar taugar og ofháan blóð- „KRJÚPIÐ að fótum friðarhoð-
þrýsting. ans“, segir ástmögur íslenzku
Sumir verða brjálaðir, aðrir þjóðarinnar meðal skálda. if
fremja sjálfsmorð, en margir Hjarta hans fann þar sem oft-1
| verða hamingjusnauðir og una ar, hvað eitt gæti veitt eilífa |
sér að engu. sælu. Þeir mætast þar íslenzku
Fæstum dettur í hug, að til snillingarnir í Kjaupmannahöfn,
|j s'é óbrigðult ráð við allri þess- þótt annar orti í stein, hinn í
j ari ofþreytu og ofþenslu tauga bækur. Andi þeirra skildi orð-
I og hjarta, öllum þessum átök- in: „Komið til mín“, og hlýddi
| um og hamingjuleysi. Og þetta í auðmýkt, ást og tilbeiðslu.
ráð felzt í þrem orðum: „Kom-
% ið til mín“. Arelíus Níelsson.

Réssiieskur njósnari dæmdur í 3ð ára
fangelsi í Bandaríkjunum
New York—NTB 15. nóv. Rússn
eski ofurstiim Rudolf Abel, var
i fyrra mánu'ði handtekinn og
ákærður fyrir njósnir. í dag
var hann svo dæmdur til 30 ára
fangelsisvistar fyrir dómstóli ejn
um i New York.
Abel var ákærður fyrir að hafa
reynt að afla sér vitneskju um
leyndarmál varðandi hervarnir, er
hann síðan skyldi láta Rúsum í té.
Mikilvægasta vitni ákæruvaldsins
Reine Hayhanen, sem sjálfur er
ákærður fyrir njósnir, sagði fyrir
réttinum, að Abel ofursti tiheyrði
rússneskum njósnabring, og að
lífga upp frásögn hans. Ljósmynd-
ir eru margar í bókinni.
EKKI ÞYKIR mér ólíklegt, að Er-
ling Brunborg eigi eftir að verða
frægur ferðabókahöfundur. Víst
er um það, að vel fer hann af stað.
Sigurður Þórarinsson.
hann væri höfuðpaur þeirra í
Bandaríkjunum.
Firmakeppni TBR
Firmakeppni Tennis-og badmin
tonfélagsins liófst í gær í KR-hús-
inu. Um 70 firmu taka þátt í keppn
inni. Allir beztu spilarar félagsins
bæði konur og karlar, taka þátt
í þessari keppni, sem verður út
sláttarkeppni, en spilarar fá for
göf eftir styrkleika. Ilafa því öll
firmun jaínan möguleika til sig
urs. — Ágóða af keppninni á að
verja til þess að félagsmenn geti
fengið betri æfingas'kilyrði.
Eftir áramót er von á danskri
badmintonstúlku. Kristin IJansen,
og ' mun húh þjálfa félaga um
mánaðartíma. Um þessar mundir
er hún við þjálfunarstörf I Sví
þjóð, þar sem hún æfir sænsku
landsliðskonurnar í badminton.
Væntir félagið sér mikils af störf
um hennar hér.