Tíminn - 12.02.1958, Side 4

TÍMINN, miðvikudaginn 12. febrúar 195®
85 ára afmæli Guðmundar Magnús-jB^kur OC) HÖfunbOÍ]
sonar - skáldsins Jóns Trausta Jon Þorláksson, Icelandic translator
Hinn 12. febrúar (fre'mur en 22.)
árið 1873 fæddist á nyrzta bygg®u
bó'li á landi hér, Riifi á Melrakka-
sléttu, sveinbarn, er gefið var Guð
mundar-nafn. Foreldrarnir voru fá-
tælí*'* húsmennskuhjón, Magnús
Magnússon og Guðbjörg Guðrnunds
dóttir, bæði af libliuim cg l'ítt kunn-
um ættum talin en mesta sóma-
fólik. Þetta var á einu mesta harð-
indaskeiði á síðustu öld, þegar ís-
inn var landfastur flesta vetur, vor
harðindin héldu landinu í heiljar-
greipum lan>gt fraim á s>umar, sigl-
ingar vonu teptar, fénaður féll og
fólík flosnaði upp. Mörg voru þau
sveinbörnin, fædd og aiin við bosti
þessara ára, sem áttu fáa iífdaga.
Guðmundur litili háði þó þroska-
aldri, þótt ekki væri undir hann
mulið, lifði atburðarílka aevi og
varð einn kunnasti rithöfundur
þjóðarinnar fyrr og síðar, og fáir
hafa verið eins afkastamiiklir á
jaífnskömmu ævisikeiði og lézt í
spönsku veikinni í Reykjavík 1918
aðeins h'áMfinimitu>gur að aldri.
ÁRSGAMALL flulttist Guðmund-
ur með foreldruim sínuim að heið-
arbýlinu Hrauntarjga á Öxarf jarðar
heiði, og þar dó faðiir hans er hann
var fimm vetra. Á barnsárum lenti
'hann á sveit, en mun þó hafa átt
sæimilega daga á miæli'kvarða þeirr-
ar tíðar o g niáði sæmileguim
þrcska. Á þessuim árum kynntist
hann hallærisa-atTCiim o>g bágindin
höfðu þa>u áhrif á hann, að aldrei
máðust siðaiTcg má ef tii viiil segja
að sú Mfsreynsla halfi orðið sterík-
asti þáttur skáldskapar hans.
TÍU ÁRA fer Guðmundur að
Núpskötlu við Rauðanúp, en þar
bjó móðir hans þá gift öðru sinni.
Þ>á verður veröldin blíðari oig gjwtf-
ul'li á föng til manndóms. Dvelur
hann þar næstu árin, en aftir ferm
ingu fer hann í vinnumennsku, o>g
tveirn árum þar frá hlievpir hann
heimdraganum og ræðst til sjósó>kn
ar í annan landisihlluita, austiur í
Mjóafjörð. Þetta var á síldarárun-
um á Austfjörðiiim. H'álfu öðru ári
síðar ræðst Guðmundur tffl prenit-
náms á Seyðiafirði og laiuík því þar.
Þar mun Guðmundur hafa gengið
í Regluna, c>g starfaði í henni mjög
mikið æ síðan. Sumarið 1895 fer
Guðmundiur til Reykjiavikur og
stundar þar prentstörf um sikeið,
næsta sumar gerist hann fyigdar-
maður Daniels Brunns um landið,
og um haustið siglir faann tií Kaup
mannahafnar. Hann haifði fengið
styrk til að kynnja sér leikEitarf,
og í Kaupmar.nahöfn kemur fyrsta
smásaga hans út, Surt'La í Dyre-
vennen 1897. Um þessar mundir
yrkir hann og ai'limörg kvæði. Suim
arið 18.98 fer Guðmimdur svo heim
og sezt að á Afcureyri cg kvænist
Guðrúnu Sigurðardóttur. Eikki
varð dvölin á A’kureyiri þó löng,
því að árið eftir er hann kominn
til Reykjavíkur, stundar þar ýmúis
störf, sinnir félagsimálum, sikrifar
og yrkir. Nckkrium áruim síðar fær
hann fyrir aitbeina Hannesar Haf-
stein styrk til utar.farar o>g heldur
ti-1 Þýzkalands, Sviiss, HoHands og
Englands. Sú för varð honum Iær
dómsrík og kennir áhrifa frá henui
mjög i verkum hans efíir það.
AÐ UTANFÖRINNI lcíkinni í
hefst hinn eiginilegi ráthöÆunidar-
ferilil Jóns Trauita. Næstu árin|
koma bækur hans út ein af ann-j
arri, fyrst Halla, Leysing og Heið-,
arbýlissögurnar á árunuim 1908—'
1911, Borgir, Sögur frá Skaftáreldi
smáscgur, leikriit, ritgerðir og
greinar og loks B>essi gamili, Reykja
víkursaga hans. Aíkösit hans eru
undraverð. Hann vinnur oftast
sir.n viunutíma sem prenitari í Gut
enberg, og sit>u>ndar féteigsstörf
templara af kappi, en stopuiar
stundir við skriftirnar verða hon-
um undradrjúgar. Regiiúsemi hans
i lifnaðarháttium cg anditegt fjör
munu eiga þar drýgstan þátt.
Hér er ekki rúm eða ástæða tii
að ræða um skáld'-fcap Jóns
Trausta. Það hefir verið gert svo
ýtarlega áður, t. d. alf Stefáni Ein-
arsyni prófessor í Cormáila að
hinni myndarlegu úitglálfu Guðjións
Ó. G'uðjónissonar á verkum hans,
og þjóðin þekkir Jón Trausita flest
um saimtíimalh'öfunduim hans betur.
Hann varð fljött meðaJ vinsælustu
h>afiu'nda, lesinn af alLri alþýðu o>g
diáður. Þær vimsælld'ir lifa enn í
dag með nýrri kynalóð.
Oft var að því fundið, að Jón
Trausti væri e'kki vandvirkur höf-
<undur, Léti gam'minn geisa en hirti
sáður um fegrun miáLs og stíis. VeL
geta þær aðlfianslLur hafa verið .á
röikum reiistar að einlþverju Leyti.
HLtt er ómnjdeMianliegt, að Jón
Trausti var m'ilkið sbáid. Hug-
myndaauðgi hans var frábær, at-
hygli hán>s ag fLÍásaignargáfa með
átgæitum, íýsingar aíLar gæddar
'sarmri innJifiun, þrótti og fjöri, mál
ið myndauðugit og umdiraldan
karfcnamniLe>g!!j.r þróttur, heiit samúð
og drengsfcap'ur góður. Adlit þetta
voru eiginleiikar, sem hilutu að
heii5a þjóðina og Lyf-ta Jóni Trausta
í öndvegijssess, aoda brást það
efoki.
AF SKALDSKAP Jóns Trausta
m/úttu HaiLLia og Heíðadbýii'sisögurn
ar jafnan rísa hæiat og bera skáld
hróður hans lengst inn í framtóð-
ina. Þau rit eiga ger he>M>ur enga
WLiðsiæðu í íslenzk'um bókmen.mt
um. Þau eru sjiálfstæð og heil-
siteypt liiitaiverik. Ernginn hefir lýsrt
oí Pope and Milton
Pope á íslenzku eftir d'anskri þý&
ingu. Verkið hóf hann 1789, eu
lauk því 1796, en tveimur árurrí
síðar. var það gefið út, og er bó'k>
artitill á íslenzku „Tilraun til að
snúa á íslenzku Popes Tilraun uni
ar betur, og enginn. hefir rltað
sannari. hetjiuisögur um það - fólk,
sem þetta Lifði. Þar er í fyrslta Eins og segir hér í fyrirsögn,
sinn bundin í skáldsögu breið þjóð ;er þatta 16 heftið af safnritinu
tófslýsing af ísienaku bergi, sömn gttidía Islandica (íslenzk fræði),
saga og miikið slkáJdverk. Flest ritað ^f dr. Richard Beck, og fjall
kvæða Jóns Trauista munu fyrnast, ar -það þýðingar sr. Jóns Þor-
en þá muniu^ nofcfcur þeirra, svo i!áiiijS?s.0(nar á Bægisá, einkum á .................— ..
sem IsJandsyísur og^ntíkfcur smiá- verlhurn p0pes og Miltons, þ.e.a.s. manninn. Verkið tileinkaði sr. Jó'fly
kvæði, lifa langan aJdur. Tilraun um manninn (Essay on velgjörðarmanni sinum-, Stefini
Stimar. snSasögiar Jóns Trausta Man), og Paradísarmissi (Paradise Þórarinssyni amtmanni. Nákvæm-
verða oig langlífar-, enda er þar að Lost). Eins og getur í formála, er 1 ur samanburður íslenzku þýðing-
finna perlur, sem skipa verður h£r um að ræða útdrátt úr dokt- arinnar við enska frumtextaoa
meðal þess bezt-a, sem gent hefir 0,r3ri,t]gierð prófessors Beciks, sem leiðir í ljós, að meginhugsuá
verið í þeirri listgrein hér.á Landi hann varði við Cornell háskólann kvæðisins er haldið, og þyðiuig
til þessa. Ritin um Skaftárelda ; Bandaríkjunum 1926. Sextíu blað furðu nákvæm á einstökum ljóð-
verða ag jafnan tailin bin merfc- s.;ður eru yfssulega allþröngur línum og setningum. Nokkuð bar
ustu. Aitót þetta skipar Jóni gtalckur svo miklu efni, sem þýð- þó á frávi'kum og viliium, en rana*
Trausta á bekk öndvegásiböfunda irllgar sr_ j,ðns erUj og Varla hefir sókn sýnir, að slíkt er að Iang-
þjóðarinnar, þeirra er standa þótt það ver;ð hofunhi vandalaust að samlega mestu leyti komið frá
sær tímans sikcJI strendur. velja og hafna, þegar til þess kom dönsku þýðingunni. Sr. Jón veluir
'að draga fram meginatriði langr- sér hér form ólíkt hinum enskai
JÓN TRAUSTI var efcáld sinnar ar dcktorsritgerðar. Hefði vissu- frumhætti (the heroic couplet).
tíðar og síns fódlfes. Það var traust l'ega verið æskilegra, að ritgerðin Þannig teygist nokkuð úr íslenzku
fólk og hailsteypt, s-tóðst hverja hefði birzt óstytt, en þá hefði hún þýðingunni eins og hinni dönsku
raun. Jón Trausti fæddist og ólst að sjálfsögðu ekki getað staðið fyrirmynd, og veldur þetta því,
upp sem „nágranni dauðans, er tóf- sem þáttur í safnriti, þar sem að þýðingin er um það bil helm-
sei'gur fæðist“ og þannig eru flesrt- rúm er mjög takmarkað.' Um ino> lengri en frumtextinn. ^ Nú
ar söguíhetjur hanis. Skáidið og þetta skal þó ekki fengizt, enda mun sjálft formið eða stíllinn nafa
sögupresónurnar verða ekki sund- hefir Beck áður ritað mikið um verið með sterkustu þáttum Pop*
ur slkilin.
Ef Jón Trausti hefði enn liifað,
hefði hann orðið 85 ára í dag. Marg
Jón Þorlálksison og vitnar hann hér es og nukil reisn.á ytra borði þesa
til þess, þeitn til hægðarauka, kvæðls. Bragarháttur þýðingarinni
sem gerr vilja kynna sér efnið. iar !er Þa5 fjarri fprmi. frumkvæð-
í upphafi bófcar rekur höfundur isins, atS mikið af hinni uppruná-.
ir ná þeim aidri — og þó eru nú .ihelztu æviatriði skáldsins og þýð- legu reisn fer forgörðum. A nofckr
liðin rétt fjönutóu ár síðan hann1 andanis, sr. Jóns. Er þar vikið að um 'stöðum er veigamiklum Ijóð-
l'ézt. Þegar l'iitið er á affcöisit hanis J meginatfiðum, og stillir höfundur ®aum sleppt einis og í döhsfcu þýá
verður ljóst, að hann f-éli frá hállfn1 jengd þess þáttar mjög í hóf eins ingunni. Mál þýðingarinnar er þó
uðu ævistarfi. Hann áfcti þau ham-! og vera her. Ævisaga sr. Jóns er yfirleitt gott, þó að nökkuð örlii
skipti till, að .eaiginn getur raunar. um margit sérstæð. Sr. Jón var a dönskuslettum, sem auðvitajS
sagt u>m, hver hann hefði orðið fæddur í Selárdal í Arnarfirði ér- voru fylgjur aldarinnar. Höfundl
allur, eða hver hefðu orðið við- ög 1744. Árið 1760 laufc hann farast sjiálfum svo orð: „In short,
fangsiefni hans í bók, er hann hefði Vnámi í Sfcálholtsskóla með góðum whil'e tihe. translation. i$ hot as
gefið út ijiim miðja þessa ö>ld. Eitt vitnisburði. Þjónandi klerkur ,.Popean“ as one might wish, it is
er þó vtfst, a,Ö ritsafn hans hefði gerðist jiann ekkj fyrr en 1768, er nevertheless, „a pretty poem“, an
orðið milkið. Jhann vígðisrt sem áðstoðarprestur Bentley said of Popes own trans-
Því verður heldur ekfct spáð, Á11 Saurbæjarþinga. Meiningar eru lation of Homer' wich the formeI
hwort löng ævi og fleiri bæfcur fatódeildar um kennimanninn Jón did not fmd Homenc enough
hafðu gert hann að meiri rithöf- Þorfáfesson, en hitt er víst, að Har^ur. Hjalmarsson, „fconrefcí
undi eða dáðara skáidi. Hinis er að -‘k'l«riklegt líferni stundaði hann mið or a Holum i Hjaltadal .mm
minnast, að hann gatf þjóð sinni ur vel> enda missti hann hemP‘ manoa fremst, ,,hafa vakíð
beztu hetjiuisögur sem til eru af bar una tvisvar sinnum. Prestsskapar- sr- J°ns Þorlakssonar a Mntori
átbunni við vetrarhörkur og vor- vöttindi féfck hann þó aftur árið °S Paradtsarmissi, en þyðmgii
harðindi, og væm efefci Heiðarhýl 1793 eða tveimur árum áður en þess verks hof hann um 1790
isisögurnar til vissi sú kynslóð, sem haun f“* að Bægisá í Eyjafirði, Þessu srnni studdrst hann þæði
nú lifir, minna um þá jörð, sem sem hann var Þjónandi klerk- við danska þyðmgu og þyzka,
. hún er sprottin úr. Og á hógtófe ur i>ats sem eftir var œyinnar eða Þizka þvðingin barst honuin þo
banáttu ísfenziku þjóðarinnar við öid nútíimans eru þær hoJIur og 111 1819. Við fcomuna til Bægisár ekki í hendur fyrr en 1798. Fyrotu
harðindl fláfekt, áiþýán og s'keJfing góður lestor. verða Þáttaskipti í Mfi sr. Jóns, Þrjar bækurnar komu ut í rrtuna
og þar þýddi hann á íslenzku þrjú Hins íslenzka lærdomslístafetegs,
istórverk heim'sbökmenntanna, 13- tM 15- bindi 1794—1798, Þýðj«
Esisay on Man eftir Pope, Paradise ingin var þó efcki prentuð í heilú
, j Lost MiLtons og Messias eftir KIop- kgi fyrr en 1828. Hér notar sr.
RllilílllllíalhíTmiíir í tnn- Stock. Þetta afrek hefir hafið sr. J°n anmíð Ijóðaform en áður, þ.e.
J H ' ir J jon fiij meiri vegs en frumortur fornyrðislag. Það fer ekki milíl
kveðskapur hans, bæði innan mála, að þessa þýðingu ber hæst
0*ÖrfSlIim Atriil*O'vrimrra lands og utan. Erlendir mennta- nieðal verfca sr. Jóns, enda warð
j,Ui i/Ulll ilMll Vj i lllgíl menn gáfu homum mifcinn gaum hún stórfræg og þó nofckuð berl
og gengu jiafnvel svo langt í um- á ónáfcvæmni af sama tæi og í
Styrkur úr Framfara-
sjóði B. H. Bjarna-
sonar
Framlfarasjóður B.H. Bjarnason
ar kaupirnannis mun veita náms-
styric (uim kr. 2000,00) hinn 14.
febrúar nfc. Styrkinn má veita
fcarii eða konu, sam Itífcið hefir
próifi í gagniegri námisgrein, til
framlxaldlsaánnis, sárstaikiega erlend
iis. — Unrjsóknir sendist form.
sjóðsstjíirnar, Hákoni Bjaraaisyni,
Saorrabrauit 65, Rsykjavífc.
AKUREYRI í gær. — Rjúpur
leita nú mjög heim undir Iiús
manna hér, euda er jarðlaust
með öilu rtil fjalla. Hafa rjúpna-
lxópar verið á ferð í Lystigarði
Akureyrar og í Gróðrarstöðinni,
og nokkrir fuglar saman í ýms-
um trjágörðum einstakíinga. —
Mikil mergð er um snjótittlinga
og börn og fullorðnir. gefa þeim
út á gaddinn.
sögnum sínum um þýðinguna á
Paradísarmissi, að sums staðar
skyggði hún á enska fnumtextann.
Miátti það kallast með eindæmum,
ekki sízt þegar þess er gætt, að
sr. Jón kunni lítið í ensfcu og varð
því að bjargast við danska og
þýzka þýðingu á þessu verki, og
er þá einmitt komið að því at-
riði, sem dr, Beck ræðir með ná-
fcvæmni í ritgerð sinni. Höfundur
dregur fram meginatriðin sem
hér' segir:
Sr. Jón sneri Essy on Man eftir
WMí
'•v ■ ý
Danny Kaye í alvarlegu
hlutverki
Það 'litur ú)t fyrir að Danny Kaye
sé >einn af iþeim gaLmanl'eiikurum,
ssm gengur með þá >fflugu í kollin
urn að honuirn sé Jagið að lieifea
alvarieg hlutverk afcki síður en
ganiannválin. Danny hefir nú s>agt
skilið við gaman
þýðingunni á Essay on Man. Höf»
undur ritar um þýðinguna með ná
fcvæmni og er þar hófsamur í dótn-
nm. Ég hygg, að margir fslend-
ingar hafi allranga hugmynd uni
þetta verk. Dómur Englendinigis*
ins sr. E. Henderson, um íslenzfcut
þýðinguna á Paradísarmissi er
mörgum bunnur á fslandi, en sr.
Henderson, sem var samtíðarmað-
ur sr. Jóns Þorlákssonar, telúr
þessa þýðingu hans með sl'ífcum
ágætum, að sums staðar skari hún
fram úr enisfca frumtextanum.
Dómar annarra menntamanna fdá
öndverðri 19. Í>M um þetta sama
efni eru alþýðxy manna á íslandi
miður fcunnir. Á ég þar við um»
sagnir þeirra Rasks og Finft.7
Magnússona)'. Rannsóknir dír.
Becks sýna, að öllum þessium
V ( |
Danny tiItillhJiutvenkið; hann er aða Iieilg>u fyrir myndir sínar í
litiliog ósjálegi fcaupsýslumaðurina Danmörfku. Danir hafa nýlega
'hinn föðunlamdislausi og eilfifi Gýð ibyrjað að 'sýna amerískar myndir mönnum hefir sfcjátlazt talsvert.
inígur JactíbowSky. Þjóðverjiinrt já ný leftir Janigt Mé. Urðu greinir Hmsögn Hendersons er úr hófí!
Carl Jiirgens leikur hitt aðalhlut- j tneð dönskum gjaldeyrisvöldum og fram 'lofleg, en aftur gengur Finn<
verfcið, póliska 'hersveitarforingj- j amierfsfKuim fcvikmyndaframJeiðend ur Magnússon of langt í gagnstæð'a
ann KvenMutverfcið leikur ’ um út af Jieigunni, ogitófest ebki að dtfc> ef' hann' telutv að tæþas-t sé
franiska Jleikfconan Nicole Maiurey. jafna það onláll fyrr en á s. I. ári. um Mðinigu að ræða, heldur eitia
Það >er brezfci ileikstjórimi Peter Nú virðisrt annað slikit miáJ í ,upp konar cndursögn. Var þó síður en
hV.tverkTn Tbráð! G'1)öniviille> sem stjórnar myndatök siglinigu. Nú munu það hins vegar svo' ,að *’,nnur væri blindur á
jn'n , ,m k er j unni, en myndin er að nokkru ebki vera Hotóywoodframleiðendur vfrhsms- Dr- Beck þræðir
nu að 'ie'ika í'leyfci teíkin 1 Evrópu, í í Marseiil einir, sem vilja hækkaða mynda “’JI'veemií og reynir ekki að
fcv'kmvnd %em í es’ 018 Lyon’ en að nokk:ru le-vti 1 l'eigu, heldiur og ýmsir aðrir fram kefja.i>vðin?una yflr frunlte>ctanT11’
veriö er áð ge% í1 Htíllywood tíg Stendur upptafcan Jeiðendur, þar á meðal danskir. •ei? syn,f kms ve?ar> að skoðun
- ® nú yfir. Kvikmyndir eru vinsælasta Fmns séJong’ %r Bem hann se%
skeninitun aJmenninigs í Danmörku ir’> % >Eyðmg*-J^translatlon) Sl>
sem og víðar og vefeja þessi mál e?kl refcta orðlðl heldur endnr-
því mifcla athygli um þessar mund “
eftir hinni frægu
sfcáldsö'gu Franz
WerfieJs ium „Jak
obwsk y og her-
foringjann".
Þarna leiikur
Hærri kvikmyndaleiga?
Dönsk blöð skýra frá því að
amerískir ikvifcmyndaframlieiðend
ur ihafi mýleiga farið fram á hækfk
ir.
H'vað 'geriat bér?
^er vafalaust hárrétt, enda byggií
(Framhald á 8. siðu),