Tíminn - 01.05.1958, Qupperneq 6

6
T í M I N N, finimtudaginn 1. mal 1954
Úfgefandl: Frams6knarf!#ÍCar»r!H@
Rltstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Mrwrtaæm (ó!í.)
Skrifstofur í Edduhúsinu við LlndargMs.
Símar: 18300, 18301, 18302, 1830S, lttM
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasimi 19523. AfgreiðsluabftJ ÍSSR.
Prentsmiðian Edda hJL
l--------------------------------------------------------------
V erkalýðssamtökin
SAMTÖK verkamanna
og annarra launþega hafa
gert 1. maí að sérstökum bar
átftudegi sínum og að hátíðis
degi í senn. í flestum lönd-
um tfara því fram í dag mikil
há'tíðahöld verkamanna og
annarra launþega. Við þau
tækifæri verður minnst unn
inna sigra og baráttumála,
sem verið er að hrinda á-
leiðis.
f>að. sem verke.vnenn rifja
upp í dag, er vissulega mis-
munadni og fer mjög eftir
stjórnarháttum hinna ýmsu
landa. Mesta sigra hafa
verkalýðssamtökin unnið,
þar sem lýðræðið er traust-
ast í sessi, og þar eru kjör al
mennings langbezt. í einræð
islöndunum eru kjörin yfir-
leitt miklu verri og gildir
það alveg eins um þau lönd,
er kenna stjórnarhætti sína
við verkalýðinn og náð hafa
miMum tæknilegum framför
um á undanförnum árum.
Þar hefir einræöisskipulagið
og ófrelsi verkalýðssamtak-
anna haft það í för með sér,
að tækninni hefir ekki fyrst
og fremst verið beitt til að
bseta lítfskjör almennings,
lieldur til að þjóna heims-
veldisdraumum valdhaf-
anna.
Kreppan, 'sem nú ríkir í
Bandaríkjumnn, mun einnig
minna verkalýðinn á það, að
hið kapítalistíska hagkerfi
er ekki öruggur grundvöUur
tryggrar atvinnu og afkomu,
nema það sé háð hæfilegu
aðhaldi rikisins og njóti góðs
af hollri samkeppni milli
samvinnufélaga og einka-
rekstrar.
HÉR Á LANDI hafa verka
menn og launþegar margs að
minnaist í sambandi við 1.
maí. Miklir sigrar hafa unn-
ist síðan fyrstu launþega-
féiögin hófu starf sitt hér
á landi. í höndum launþega-
samtakanna er nú geysilega
mikið vald og sennilega eru
þau áhrifameiri og vaida-
meiri hér en í nokkru öðru
landi.
Miklu valdi tfylgir hins
vegar mikil ábyrgð. Ef vald-
inu er ekki beitt af fullri á-
byrgðartilfinningu, leiðir það
ekki aðeins til misnotkunar,
lielclur getur orðið verst
þeim, sem það á að þjóna.
í>að er áreiðanlega holt
fyrir launþegasamtökin að
gera sér þetta vel ljóst, þvi
á þessu veltur nú sennilega
mebt, hve vel þeim tekst að
tryggja hag og rétt launþega
I frasmtáðinni.
í ÞESSU sambandi er
ekki sízt ástæða tll að gefa
því gaum, að pólitiskir flokk
ar eða ævintýramenn reyna
oft að ná yfirráðum þeirra
6bofnana eða samtaka, sem
fara með mikið vald. Þetta
hetfir þvi miður orðið hlut-
skipti íslenzkra launþega-
samtaka. Undanfarna ára-
tugi hafa verið háð innan
þeirra harðari hjaðninga-
víg en á nokkrum vettvangi
öðrum. Þetta hefir ekki að-
eins lamað starf þeirra, held
ur leitt til yfirboða og kröfu-
gerðar, sem hefir verið ein
helzta orsök verðbólgunun-
ar, sem lengi hefir verið
giímt við árangurslítið og
verður sennilega glímt við
árangurslítið í framtíðinni,
nema stéttasamtökin öll
sameinist um ný vinnubrögð.
REYNSLAN erlendis sýn-
ir, að það hefir hentað verka
lýðssamtökunum bezt að
vera í tengslum við sterkan
lýðræðissinnaðan jafnaðar-
mannaflokk. Þetta sézt nú
vel á Norðuriöndum, í Bret-
landi, í Vestur-Þýzkalandi
og á vissan hátt í Bandarikj-
unum. Skilyrði til þessa hafa
hins vegar ekki verið fyrir
hendi hér á landi síðan
tengslin voru rofin milli Al-
þýðuflokksins og Alþýðusam
bandsins, og hér tókust á
tveir nokkurn veginn jafn-
stórir sósalistískir flokkar,
sem háð hafa fjandsam-
lega baráttu innbyrðis. Með-
an hér rís ekki upp sterkur,
lýðræðissinnaður jafnaðar-
mannaflokkur, virðist vart
amiað ráð til að koma verka
lýðshreyfingunni á starf-
hæfan grundvöll en að koma
á samstjóm innan hennar og
reyna að halda henni þannig
utan hinnar pólitísku flokka
baráttu. Það var áreiðan-
lega mjög óheppilegt, að
slíkt samstarf skyldi ekki
nást á síðasta Alþýðusam-
bandsþingi.
Samstarf það, sem hefir
tekist innan bændasam-
takanna milli fulltrúa ólíkra
flokka, getur verið athyglis-
verð visbending um það, sem
koma þarí innan verkalýðs-
félaganna.
NÚVERANDI ríkisstjórn
hefir haft það sem helzta
stefnumál sitt að vmna að
meðferð efnahagsmálanna í
samráði við stéttasamtökin.
Þessa stefnu hefir hún byggt
á þvi, að vænlegast yrði að
tryggja vinnufriðinn á þann
hátt. Þessari stefnu sinni
hefir hún fylgt fram svo sem
henni hefir verið frekast auð
ið. Klofningurinn innan
verkalýshreyfingarinnar og
tortryggnin, sem er honum
samfara, hefir hins vegar
mjög torveldað þetta starf
og auðveldað stjórnarand-
stæðingum að vinna að sundr
ungu og niðurrifi innan
verkalýsfélaganna. Það er
ekki sízt hægt fyrir forustu-
menn verkalýðshreyfingar-
innar að draga þann lærdóm
af þessari reynslu, að eigi
hún að vera jákvæður áðili
að framfara- og viðreisnar-
starfi, þarf að koma á sam-
starfi innan hennar og fjar-
lægja þaðan flokkadeilur,
sem nú standa henni — og
raunar þjóðinni ailri — fyrir
þrifum.
Fyrsta maí-ávarp Alþjóðasambands
írjálsra verkalýðsfélaga
Verkamenn um heim allan! Verkamenn hins
Alþjóðasamband frjálsra verka-
lýðsfélaga sendir yfckur öllum inni-
legustu bróðurkveðjur |í tilefni
fyrstá mai.
Fjmir tíu ’ái'um voru þessi orð
rituð á skjaldai’merki Alþjóða-
sambandsins:
BRAUÐ — FRIÐUR — FRELSI
Síðan hafa frjáls verkalýðsfélög
fengið miklu óorkað, bæði %hvað
snertir efnahagslega* umbætur og
aufcnar atvinnutryggingar. Kaup
vei’kamanna hefir hækkað, vinnu-
skilyrði 'bætt, vinnustundum fækfc
að, ekki aðeins 1 hinum sterkari
iðnaðarlöndum, heldur og þar sem
efnahagsaðstæður eru síðri, enda
þótt þar sé margt enn ógjört. Fólk
hefir kynnzt hóflegri velmegun,
einkum í hinum sterkari iðnaðar-
Iöndum. En þó hefir óvætt víð-
tæks atvinnuleýsis og efnahags-
legrar kyrrstöðu enn einu sinni
skotið upp kollinum. Það er aldrei
hægt ag líta á velmegun sem sjálf
sagðan ihlut. Hún fæst ekki nema
með vinnu, baráttu og skipulagn-
ingu.
Allt frá upphafi hefir Alþjóða-
sambandið stuðlað að því, að kom-
ið verði ó alþjóðlegri efnahags-
samvinnu ó æ víðtækara svæði.
Stofnun alþjóðlegra efnahagsstofn
ana eða annara, sem bundnar eru
við óleveðin lönd eða svæði, er
skref í rétta ótt, en samtök frjáisra
verkalýðsfélaga verða óvallt að
vei-a Óhrifamikil innan þeirra, ef
þau eiga að geta lagt fram sem
ríkastan skei'f til velferðar mann-
kynsins.
Alþjóðasambandið ber einnig
þungar óhýggjur vegna þeirrar ó-
vissu, sean ríkir á isumurn vöru-
mörkuðum, eins og t.d. ó mörkuð-
um fyrir plantekruuppskeru og
helztu máimtegundir. Það er nauð
synlegt, að fcomast að alþjóðlegum
samningum, sem uniða ekki aðeins
að þvi að skapa öi*yggi á Vöru-
mörfcuðum, heldur tryggja verka-
mönnum einnig isanngjörn og ör-
ugg laun.
Verkamenn!
Á Iþessum degi viljum við einnig
láta í Ijós þá von, að menn í hin-
um æðstu ábyrgðarstöðum muni
halda áfram að beita sér af öllum
mætti fyrir því að dregið verði úr
ósamlyndi í alþjóðamálum og
reyni að leysa mest aðkallandi
vandamál okkar daga: að stöðva
rigbúnaðarkapþhlaupið og forða
heiminum frá hættunni af kjarn-
orkustyrjöid, sem gæti ekki leitt
til annars en endaloka mannkyns-
ins sjálfs.
Þetta er öld stórstígra og tækni-
legra framfara ó svo að segja öll-
um sviðum' mannlegrar viðleitni.
Áhrifa sjálfvirkni er þegar farið
að gæta alls staðar og skapar það
vandamál, sem varða mjög allan
verkalýð. Tilbúnir gerfihnettir
svífa umhverfis hnöttinn. Það er
meistaralegt afrek mannsandans,
en viðbjóðslegt, ef þeim er ætlað
að slá ótta og óhug í hjörtu mann-
anna. Um leið og geysimikil við-
leitni er gerð til þess að rannsaka
hinn ytra geim, skulum við minn-
ast þess, að langtum meira þarf
að gera til iþess að afmó liungur
og kvilla, sem enn ógna rniklum
hluta mannkynsins, af yfirborði
jafðar.
Á tíu öi-a afmæli yfirlýsingar-
innar ó mannréttindastofnskrá
Sameinuðu þjóðanna í október
1958 fylkjum við liði með þeim,
sem eru reiðubúnir að berjast
fyrir framkvæmd hennar um all-
an hekn. Og við munum jafn-
framt halda ófram baráttu okkar
fyrir því, að Sameinuðu þjóðirnar
verði sífellt áhrifameira verkfæri
í þjónustu mannkynsins.
frjálsa heims!
I dag helgum við okkur ó ný
bai'áttunni fyrir frelsi mannanna
og lausn úr efnahagslegum, þjóð-
félagslegum og stjórnmálalegum
þrældómi.
Ef menn hafa nokkurn tíma gert
sér vonir um, að kommúnistískt
einræði gæti orðið frjálslynt, þá
hafa þær vonir brostið fyrir fullt
og allt. Reyndin hefir verið sú,
að allt frá því að hin djarfa upp-
reisn ungversku þjóðarinnar og
baiótta fyrir frelsi, var bæld nið-
ur á svo svívirðilegan hátt, höfum
við horft á það, að alls staðar hef-
ir verið hert á ólinni. Jafnframt
er haldið áfram þeirri heimsveldis
stefnu að binda fi'jálsar þjóðir í
þrældóm.
Það getur verið að hópur ein-
ræðisherra og hernaðareinvalda
hafi minnkað, en það er langt fió
þvi, að fasistahættan sé enn úr
sögunni, og hin illræmda Frankó-
stjórn er enn við líði.
Og ekki geta stjórnmálalegar
breytingar leynt hinni sóru fátækt
almúgans í Mið-austurlöndum.
Enda þótt nýlendustefnan sé á
undanhaldi, anegum við aldrei
linna baráttu okkar fyrir rétti allra
þjóða til þess að ráða sjálfar ör-
lögum sinum, né heldur hverfa af
verðinum, þegar um er að ræða
bi’ot á réttindum þein-a, sem ný-
lega hafa hlotið frelsi. Styrkur
hins frjálsa heims er kominn undir
því, að hann sé fullkomlega frjáls.
Verkamenn hins
frjálsa heims!
Á þessu stutta tímabili, aðeins
níu árum, hefir vegur Alþjóða-
sambands frjálsra verkalý'ðsfélaga
vaxið ört, og nú nær það til 137
verkalýðsfélaga í 95 löndum, og
meðlimafjöldinn er samtals 55
milljónir. Það talar alls staðar
máli verkalýðsins, hinna frj'álsu,
og þeirra, sem enn eru undii'ok-
aðir, og það er enginn ■ká affcimi
til á jörðinni, þar sem rödd þess
heyrist ekki.
Aldrei hefir nauðsyn ó sam-
heldni meðal verkamanna allra
þjóða verið meii’i en nú. Tilimæli
okkar um stuðning við sjóð þ'ann,
sem stofnaður hefir verið til þess
að efla alþjóðlegt samstai’f, hafa
þegar fengið góðar undirtektir.
Sjóðnum er vel varið í hinni imiklu
baráttu til þess að styrkja raðir
okkar og skipuleggja hina ósk'ipu-
lögðu.
Fylkið ykkur um Alþjóðasam-
band frjálsra verkalýðsfélaga í
baráttunni fyrir þjóðhagslegu og
efnahagslegu réttlæti og fyrir
varanlegum friði.
Sækið fram undir merki frelsis-
ins með Alþjóðasambandi frjölsra
verkalýðsfélaga.
‘BAÐSrOFAM
JÓN LEIFS hefir sent eftirfar-
andi svargrein:
Guðnnmdur Jósafatsson skrif-
ar í baðstofu „Tímans“ 27. þ. m., I
um nýju rímnadanslögin mín,!
sem Kai'lakór Reykjavikur söng
nýlega, og vítir meðferð mína á
ljóðlinu í einni vísunni. Rithöf-
undur nokkur með villandi nafni
birtir líka í „Þjóðviljanum" 22. |
þ. m. endui-nýjuð mótmæli gegn !
því að ég reyndi að samrýma j
þessa ljóðlínu við stílfast rímna- j
lag. Rímnalögin eru óprentuð og j
voru nú sungin í fyrsta sinni, —
svo að enn er tími til að athuga
málið rólega og bæta úr misfell-
um eða leita að sem beztri lausn
á máiinu.
Afsökunar vil ég biðja á þ.ví
að hafa ekki leitað álits erfingja
Þorsteins Erlingssonar áður en
ég lét handritið fara til söng-
stjórans; — það var fyrir þrem
árum síðan, en málið gleymt þeg-
ar lögin voru nú tekin til flutn-
ings i fyrsta sinn, án þess að ég
fyl-gdist með því sérstaklega.
HINS VEGAR er vafasamt
hvort erfingjar höfundar eru!
réttur aðili í málum, sem suerta
listræna meðferð hugverka. í
Danmörku eru skýr lagaákvæði
um þenna hinn svonefnda „DRO-
ITMORAL", þ. e. um siðferðis-
réttarvernd hugverka. Réttur
þessi gengur þar ekki til' erfingja
að höfundi látnum, heldur til
menntamálaráðuneytisins, þ. e.
nefndar sérfræðinga, er það
skipar,- — og rétturinn fellur
heldur aldi'ei úr gildi. Nefndin
fjallar um hvernig leyfilegt sé
að breyta verki, hvað geti talizt
misþyrming á verki og hvað
ekki. Margir merkir tónhöfundar
hafa breytt eða látið breyta rit-
verkum til að tónsetja þau, allt
frá iilozart og Grieg fram til
vorra daga. Slíkt má vitanl’ega
ekki gerast, nema í sérstökum
listrænum tilgangi.
Þegar bókmenning og tón-
menning mætast, er hætt við á-
rekstrum, ef hvorugur aðilinn
vill skilja sjónarmið hins. Ágætt
er að tækifæri til útskýringa um
þetta fáist, — eins og einmitt nú.
Ljóðskáldin vilja yfirleitt iáta
semja lög við kvæði sín og hefja
þau þannig í æðra veldi, — en
skáldin vérða þá annaðhvort að
hafa samvinnu við tónskáldin um
samrýmingu tónrænna og bók-
inentalegra atriða eða veita tón-
skáldunum leyfi til siíkrar sam-
rýmingar. Venjulega er aðeins
um einstaka sntámuni að ræða,
— en orðin við lagið verða auka-
atriði, venju'.ega eingöngu nokk-
urs konar tilvísun í sambandi 'við
aðalverkið, tónsmíðina, sem
segir allt eða nærri því allt, ef
rétt er á haidið.
ÍSLENZKU RÍMNALÖGIN eru
mjög stilföst og mótast með 'stuðl
um og höfuðstöfum og alveg á-
kveðnum áherzlum, sem ekkl
reika til ag frá í ljóðlínunni eins
og hinn fyrrnefndi gagnrýnandi
..Þjóðvitjans'' virðist gera ráð
fyrir. Sá hógværi maður þykist
vita hvað brageyra er, en heyrir
sjálfur ekki hrynjandi lagsins og
áherzlurnar, heidur emgöngu sér
þær í ljóðlínunni. Hann kastar
þvi fram, að með „ofstuðlun“
megi segja „ómi allra braga“ í
staðinn fyrir „sumra brga“ og'
finnur ekki að það er samhengið
á milli „ÓM‘ og sem skap-
ar söngmýktina, líkt og oft hjá
Jónasi Hallgrímssyni. Gagnrýn-
andinn hefir sem sé bragauga en
en ekki brageyra, því að brag-
eyrað getur ekki verið öðruvísi
en hið ónæma eyra, sem flest
góð skáld og flestir miklir bók-
menntafræðingar hafa, — jafnt
Jónas Hallgrímsson sem fræði-
menn eins og Andreas Ausler og
Felix Genzner, — miklir tón-
menntamenn og sjálfir hiljóðfæra
leikarar, þrátt fyrir sína mál-
fræðikunnáttu.
I hinum islenzku rímnalögum
birtist venjulega ekki áherzla á
lokarími ljóðlínunnar, — nema
stundum i seinustu iínunni. Þetta
sannar ef til vill frumkraft lags-
ins fram j’fir orðin, sem viiðast
yngrí.
Fyrsta ijóó'línan I vísu Þorsteins
Eriingssonar veldur örugðleikum
til samræmingar við hinn stilfastá
i'ímnastii og er þannig:
„Það er likt og ylur í“
(ómi o. s. frv.). .
Hinn skáldlega hikandi þanki
er augljós, en hann er ekki í
samræmi við rímnastílinn; —
framhaicl visunnar er hins vegar
eins og ort við n'mnalag, Tón-
setning þessarar ljóðlínu virðist
heimta þrjá lengjandi og hikandi
(Ff-amhalú á 8. síðu)