Tíminn - 01.05.1958, Side 7

Tíminn - 01.05.1958, Side 7
TÍMINN, fimmtudaginn 1. maí 1958. 7 Skálhoii var höfuðsiaður íslenzkrar kirkju og krisf innar trúar, þar sem trú og saga studdu hvort anna Hn forseti. Ég hefi leyft .. *. í / , v II r * 1 • mér ásamt mörgum öðrurn rramsoguræða Agiists Porvaldssonar tyrsta pmgmanns háttvirtum þingmönnum ur Á . •«%> f • 1 • öltom fiokkum, að flytja á Arnesmga við iyrri umræou tillogunnar em endurreisn þingskjali 365 tillögu fíi . þingsályktunar um aö biskup |}IskUP§StöISin$ I SkalllOltl Islands skuli hafa aösetur í Skáiholti. — Skálholt mun hafa verið biskupssetur iim 700 ára skeið og í eigu bisk- upsstólsins. Ölium heimíld- um ber saman um það með hverjum hætti Skálhcjt varð eign og aðsetur biskupsstóís á íslandi. landinu í eigu konungs. Afgjaldið af konungsjörðunum gekk að En það .gerðist með þeim hictti, að Gissar foiskup íslelfssptj .^gaf, jörðina til .biskupsstólsiiis óglcta'ð • svo á, að ‘þar skyldi biskupsséttir vera ‘meðan ísland færi býggt og kristin trú ríkjandi í laiidinu.''t'et liann lögfesta þetta. Með gjöf Gissurar biskuþs" óg þeirri tilskipun hans'að bískuþs1 stóll skitli ávallt vera i SkálhoHi, er ákveðinn aðsetursstaður æðkta manns kirkjunnar og hún'. víður- kennd csera sjálfstæð stoTnun. Tilskipun konungs 29. ,a|^íl .1785 am að biskupssetrið sé íært. írá Skálhoíti, er því írcklég; broi Fr3 Skálholti. Kirkjan í byggingu. gegn kirkjunni í landinu. ,I>að ,er Þýðingarlítið. að rekjá áhrif á efnahag þjóðarinnar því að mistokog syndir liðins tima, en konungur tók undir sig allar lS. tddinvar mikil mðiirlægmgar- kiauSturjarðir, mikið af jörðum trmi fj-rir hina íslenzku þjoð. og biskupsstólanna taisvert af þa var komið næst þvi,«5t5 jörðum Þeirra manna er barizt hefir að feioðmm blæddj ut, og h;ifðu á móti siðaskiptunum. lagðist þar allt a eitt utlpnd,ih|rð- Þeg;u. konungur hafði lokið stjoroi og oaran i nki nátturunnar. þessu jarðaráni var nálægt Seinm partur 19. aidarmnar .og. það 'sejn af er þeirri 20,hefir, V.érið endnhreisnartími, og nú ér svo komiS, eð þjóðin lifir við kjör.' 'sém, m , , . . ,. . , ’... .i ,, mestu ut ur landmu og í fjarkistu jafnaát a við það, sem goit er talið , . .. . ... . , ,5 ’ „ ,7 ..áasMu • konungs. Þetta nafði auðvitað hm hja þeim þjóðum, er bua við beau al“rle«ust.u afleiðinea- fvrir hnattstöðu heldur en Isíendingar. . , ° , . , ° * J rT-* . , u, „ efnahag landsins, en auk pess var Ea pofct svo se, þa er enn m’attt . ^ c ógert til þess að bæta fyrir mistök íagt,a landseta konungs að inna af og svndir þeirra, sme völdin höfðn h1e,ndl ™rf,s honar kva®lr yfir ístóndi áðúr en þjððih ekki y^ðgekkst aður meðan kirkj jþeim aftur í eigin hendur. an eða biskupsstolarnir attu jarð- ■>, irnar og ox þannig fatækt og eynid Islendmgar eru famenn þjoð, þeirra sem urðu landsetar á kon sem a ser storbrot-na sogú og mérki legar menhingarerfðir. í%siftár l«°™unum- , menna þjóð, sem um márgar ald.ir Það kann _nu aö virðast sem lifði ernangruð langt fra öðrum svo að Þesf Þattur 1 sogu kirkju m þjóðum, hefir allt í einu Köíhtót ?r og þjoðarmnar, sem her hefir inn L hritLgiðu veraidarglaumsins verfð drepið á komi því máli lítið og reynt eftir megni að notfæra eða v'ð hvort endurreisa beri sér þá nýju aðstöðu ' tíFlfess að biskupsstól í Skálholti. byggja upp atvinnuvegi sína og íslenzkan skörungsskap og kjark auka vetlíðan þjóðfélagsþegnanna. bar einna hæst í sögu þjóðarinnar Þetta var og er vissulega míkil- þegar þeir atburðir voru að ger- vægt að komast úr kútnum, en i ast sem hér var drepið á. Biskup öllu upþbyggingarstarfi þarf að arnir Jón Arason og Ögmundur halda £ast í þjóðlegar mennihgar- Pálsson eru báðir eindregnir glæsi erfðir og reisá við forn óðul ís- legustu fulltréar sem þjóðin hefir lenzkrar tnenningar. -öifixvátt í viðureign við grimmt útlent ' ' ; I vaid. Ég efast ekki um, að þó Biskupsslaðurinn SkáHiolt'. skaþólsk kirkja eigi fáa fyl'gjend- Skálhoít er elzta mennt-asetur ur hér á landi nú, þá myndi ekki Iandsins og háborg kriStinV siðar standa á henni að endurreisa b.iða á íslaudi. hina fornu biskupsstóla hér á Þar var raunverulega höífúðstáS landi á hinum fornu biskupssetrum ur laxfdsins um marg'ar aldir:; • _ og byggja þar upp veglega ef hún Þar áátu biskuparnir í Skaí fengi tækifæri til þess svo mikla. holtsstifti. Þaðan gerðu þeir rfirf rækt leggur katólska kirkjan hvar reiðir eínar um biskiipsdæmið 'bu vetna við sögulegar minningar og náði frá Helkunduheiði súður óg að tengja þær trú og starfi hinna vestur um lánd áð HrfttSÍirðl v:íð lifandi kynslóða. Húnafbóa. Það má sjálfsagt ýmis Samkvæmt biskupatali Jóns Sig legt TOÍSjafnt segja um vald 'bisk.. urðs.sonar í Safni til sögu íslands upanna og kirkjunnar yfiíleitt, en telur hann að 30 biskupar hafi set svo lánsöm var þá íslenzka þjóftin ið í Skálholti í katólskum sið og að kidkýunnar bisKupsvaldið vár: 12 í lúterskum. Núverandi biskup yfirleitt þjóðrækið og tíeifti- sér ■■yfir íslandi er hinn níundi í röð- oft gegn konimgsvaidinu: ■'Sj’ítkÞ'inni er setið hefir i Reykjavík sagt heíir það áð-úínhvérjd ieytí samkvæmt konungstilskipuninni verið vtigna óttá um að missá Vöid 1785. og auð. En svo mikið er þó víst, að íslenzka þjóðin tók upp sið þegar Þom.tngsvaldinu hafði :t,ekiz:t • Lúthers nauðug. Engin ástæða er að hrfóta á bak. aftur fulltmta. þó til að harma, að sá siður niáði kirkjinraldsins, biskupana á Hóknm að festa hér rætur, en sú breyting og í S&álhölti, þá Jón Ai'ason -og. hefði mátt verða með öðrum hætti Ögmund Balsson, þá séig á ðgæfú ' þn'í siðaskiptin notaði konungs- hliðina fyrh- þjóðinni og eftir-það •valdið til að. krep-pa greiparnar að reisti hér ehginn rönd við kon- .hálsi þjóðarinnar stjórnarfarslega ungsvaldinu'svo nokkuð verukga -og efnahagslega. kvæði að um langa hríð. r: -. . j.:: ; Vér höfum borið sigur úr bítum Sigar feonungsvald'síns. yfir bisk- fc baráttu fyrir réttindum vorum upavaWinu hafði hin skaðlégnstu* við arftaka þeirra ssm kúguðu þjóðina á öld siðaskiptanna og sem síðar brutu forn fyrirmæli og lagahoð um aðsetur - biskups slólanna með því að flytja þá frá Skálholti og Hóluni. Vér náðum sigrinum af þrf að þjóðin var einhuga um málstað sinn. En við eigum margt ógsrt enn til þess, að endurreisa í land inu það sem lagt var í rúst á tím u;n öfrelsis og eymdar. Þá voru þjóðardýrgripir fluttir úr landi svo sem hin dýrmætu handrit, sem íslenzkir menn höfðu Ágúsf Þorvaldsson alltaf ^gert af. sniHigáfum, sem hafa lifað með þjóðinni. Vér vinnum nú í ákafa að þrf, að gera líf þjóðarinnar sem þægi legast og stefnum með míkium hraða inn í framtíðina til hins fyr irheitna lands lífsþæginda og ör- yggis um líkamlega velferð ein staklingsins og skal það ekki last- a'ð, en vér megum ekki gleyma fortíðinni, sögu vorri og skyldum við gengnar kynslóðir. Rækt við söguna er einnig skylda við frarn- tíðina: „Æðstur staður" Skálholt ber einna hæzt allra staða í íslenzkri sögu. Jörðin er úr landnámi Ketilbjarnar hins garnla og er talið að Teitur sonur hans hafi þar fyrstur bæ reist. Eftir hann bjó svo þar Gissur sonur Teits og síðan þeir feðgarnir ís- . leifur og Gissur biskupar. Með tíundarlögunum sem Gissur biskup kom á trj'ggði hann biskups ' stólinn fjárhagslega.’ Til stólsins voru síðar með tiundarfénu keypt undir hann lönd og hlunnindi. Til dæmis voru keyptar Vestmanna- eyjar flestar. Eyjan Árnes í Þjórsá (Myndin er tekin úr flugvél.) og skóglendið Sandártunga í Þjórsral, auk ntargra fleiri smærri eigna. í kirknatalinu um 1200 er Skálhölt kallaður „æðst ur staður og dýrlegastur á ís- landi“ og í Hungurvöku er Teiti Ketilbjarnarsyni talið það til liam ingju, að hann gerði fyrstur bæ í Skálholti, ,,er nú er allgöfug- astur bær á öllu íslandi.“ Hinir ágætu biskupar, sem réðu fyrir staðnum og auðguðu hann og prýddu, og umfram allt helgi Þorláks hiskups Þórhallssonar, sem staðfest var hér á landi rétt fyrir 1200 hafa þótt réttlæta þessi ummæli. Skálholtsstaður bætti smátt og sm'átt við aúðæfi sin. Sumt var kej’-pt, en sumt áskotnaðist með gjöfum og áheitum og síðar fékk staðurinn mikið fé í sektir fyrir ýms kirkjulagabrot. Gissur hvíti mun fyrstur, hafa reist kirkju í Skálholti og mun það hafa verið fljótlega eftir kristnitökuna. Ef til vill er sú kirkja næst elzt á landinu, en fyrsta kirkja, sem talið er að gerð hafi verið í landinu er kirkja sú sem Þorvarð ur Spak-Böðvarsson ge'rði í Ási í Hegranesi árið 984. Kirkja Giss urar hrfta mun hafa staðið nokk uð fram í biskupstíð Gissurar ís- leifssonar en hann lét gera hina 30 álna löngu kirkju, se.m hann lagði svo staðinn undir og marga og mikia fjármuni aðra. Magnús lii.ikup Einarsson byggði við kirkju Gissurar biskups og stækk aði hana rnikið og gaf henni marg ar gersemar. Næsti eftirmaður Magnúsar biskups var Klængur Þorsteinsson. Hann lét höggva í Noregi stórviði og var það farm ur á tvö skip, og lét efna til kir.kjugerðar þegar er hann hafði einn vetur setið á biskupsstólnum. ' Mun sú kirkja vera hin mesta sem reist hefir verið í Skálholti og stærsta kirkja sem reist hefir verið á íslandi til þessa dags. Kirkjusmiðirnir hétu Árni og Björn hinn hagi Þorvaldsson og kvað Runólfur Ketilsson biskups- son þannig um kirkju þessa: Hraust er höll sú, er Kristi hugblíðum lét smíða, góð er rót und ráðum, ríkr stjórnandi, slíkum. Gifta var þat. er gerði guðs rann Igultanni. Pétr hefir eignast ítra Árna smíð ok'Bjarnar. En Pétri postula var kirkjan helguð. I Klængur biskup lét einnig kirkjunni niarga góða gripi, r annars gullkaleik settan gin urn. Páll biskup Jónsson lét I- stöpul við kirkju Klængs vandaðan að efni og smíði þar gera í stöpulinn kirk. kapellu og vígði Þorláki biskupi móðurbróður sínum. biskup lét búa kirkjuna vc og lagði til hennar fjögur h- ■ hundraða eða sem svarar kúgilda. En það myndi hálfri annarri milljón krórr, kvæmt núgildandi skattm. . penings. Sýnir það að stóne þeir verið í smíðum hini.: tínia höfðingjar og ekki sn þegar þeir voru að styrkje ingarmál þjóðar sinnar. Illa munu hinar vegíégu holtskirjíjur hafa enzt og fljótar að hrörna og fúna hinnl sunnlenzku rigningu hleypingaveðráttu, því þegr ■ Þorláksson settist á stólin ; var þessi mikla kirkja hr rnjög að þökum. Lét hann þá gera nýja en eldingu laust niður í har hún brann og með henni mi' ; æfi og dýrgripir. Voru þá hafin samskot Tr land til endurreisnar kirk og safnaðist mikið fé, en biskup Helgason fót út til N. ;e' j og kom hann heim aftur vri;i 1310 með' kirkjuvið og marga ■ ðm gripi, sem Hákon konútjgur ■; .'•.- leggur, drottning hans og rr r tc sra tal isi oa elga áll T.ga rivj 80 : iia m- Ll- • ;a'a rri ■shl .rri beztu rnenn í Noregi gáfu tii .. i -kj unnar og var þá reist mikil o, . . * leg kirkja í Skálholti, en sú : fauk árið 1318 í ofviðri. Talið er að þær rúmar 5 ; •. sem katólskur siður ríkti i ■'•. I holti hafi þar kirkja veriý ,i 8 sinnum, en á sarna tíma 'i fimm sinnum verið reist kir' :Í3 lt Hólum í Hjaltadal og hefir >)..•;- munur veðráttu sjálfsagt áíi "i.ih þ’átt í því. Ég hefi rakið þetta hér :t „i...v þess að sagan af kirkjubjfgn :}• um í Skálholti lýsir því vel Lvrrs i forsvarstnenn biskupsstólsins • . i sér annt um reisn kirkjuni.:.: ; spöruðu hvorki til fyrirhöt't ð fjármagn svo að vegur og i t embættisins sem kirkjan á \ um táknaði mætti sem r. •:: r vera í vitund fólksins. Gjafir frá NorSurlöndun! Norðmenn áttu sinn þátt . j. hjálpa til við þetta eins og. t- af gjöfum Hákonar h’álegg:;. . ;•< er verið að reisa veglega .••;'.• ,T í Skálholti þótt ekki sé hún tná stór og Klængskirkjan. Ets .iiió nýja kirkja er reist úr varaúiégn efni og til hennar hafa boris'. fenglegar gjafir. Kirkjur F .t'öiuf landanna hafa gefið 4 t-. t k'ku? mjög góða gripi, silfurstjaKa og annan altarisbúnað og L, t ve færej'skum steini. Einstaklingar i Dairnör ; .:;i:a gefið altaristöflu skorna, ; ; J pípuorgel og glermáiverk ;,t ghigga kirkjunnar, og eiitótg.-.'rl t ar í Noregi trjávið, þilþic::.; heliur á allt þak hennar •■.: yj í ntun vera á fleiri gjöfum t frá. Af þessu sést að frændi „ir á Norðurlöndunt láta ekki -i ir liggja að efla og prj'ða . •uta stað á íslandi, Skálholr, v norræn menningarsaga á m . þakka. Skálholt var aht :i höfuðstaður íslenzkrar .•:'• í kristinnar trúar, mennta- t- .. ui setur, þar sem trú og sa a i .d ust og studdu hvor áora. . : ■} uðu kindlar mannvits c ; . t og lýs'tu út y.fir ltafið, s< t : ' . . j land frá öðrum löndum. : r siðfræði Krists sátu a : - i norræn tunga og suðræa t sórust í fóstbræðralag i ,'f . stólnum. Fyrir áhrifin. sem . •’« þaðan, erum vér íslendin (Framhald á «... ,

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.