Tíminn - 02.08.1958, Blaðsíða 5

5
TJMINN, laugardajánn 2. ágúst 1958.
Jóhann Jónasson:
Kartöflur og blaðamennska
Nú um nokkurt skeið, hafa
sum dagblaðanna í Reykja-
vík þyrlað upp miklu mold-
viðri af blekkingum um
starfsemi Grænmetisverzlun-
ar landbúnaðarins og inn-
flutning á kartöflum í vor og
sumar. Mér hefir ekki gefizt
tími til að eltast við að svara
öllum þeim firnum, sem
fram hafa komið í þessum
blaðaskrifum, þar sem ég
hefr talið réttara að láta það
- ganga fyrir að reyna að út-
vega kartöflur til landsins
og sinna öðrum nauðsynleg-
um störfum hjá fyrirtæk-
inu.
Þó hef ég alltaf getað sinnt
jþeim blaðamönnum, sem til mín
hafa leitað og gefið þeim allar þær
uppiýsingar sem þeir hafa óskað
eftir, öftir því sem fyrir lá á
hverjum tíma. Hins vegar er það
alþelekt að blaðamenn vinna mis-
jafnlega xir því efni sem þeim er
feitgið í hendur, t.d. birta það,
sem þeim gott þyfcir, en sieppa
. öðru. Þess' vegna vil ég hér i iá-
um drátfcum draga fram halztu
. staðreyndir þessa m-áJs svo öllum
inegi Ejóst verða hvernig máiinu
er háttað.
Mikil uppskera
Uppsfeara sáðast liðins árs var
jnikif og má öruggt telja það
-bezta kartöfiuár á ís'landi síðan
1953. Hún var í haust áætluð 100
þús. tunnur, en vafasamt m'á telja
'að sú áætlun hafi staðizt. Fyrir
'nokfcnim árum hefði það magn
;verið talið sæmilegar birgðir
.handa landsmönnum fyam á sum-
ar, en vegna þess hve kartöflurn-
ar eru ódýrar, þar sem rífcissjóð-
«r greiðir stóran hluta af andvirði
þeirra, hefir neyzlan aukizt hröð-
.lim skreÆum. Mér var því ljóst
um miðján febrúarmánuð í vef-
.ur að M>. feartöflur myndu þrjóta
í marz og yrði þá að flytja inn
.oiokkurt magn til að fullnægja
efitirsxnrrninni. Hitt var vitað einn-
ig að eftir miðjan apríi kæmi
eitthvað af ísl. kartöflum á mark-
aðinn úr heimageymslum bænda,
sem þeir hreyfa ógjarna við fyrr
en þeir- tafca frá útsæði.
Við höfðum því samhand við
gjald'eyrisyfirvöldin um þetta at-
riði, en svörin voru þau að eng-
'inn gj’aldcyrir væri til fyrir kart-
öflum og þetta yrði að endast
fram á sumar eða helzt árið út.
Vegna ótta við að sjúkdómar
bvo siem gin- og fclaufaveiki, kart-
öflubjalla o. fl. þess háttar, gætu
borizt til lands'ins með kartöflum,
hafa innkaup á þeim verið að
imíestu bundin við Danmörku og
Holland, vegna þess hve strangt
• heilhrigðiseftiriitið þar er, með
ræktun og útflutningi. Þetta at-
riði er auðvtað alveg sérstaklega
inikilvægt síðari hluta vetrar, þar
senr alltaf eru einhver brögð að
því, að menn kaupi erlendar mat-
arkartöflur og noti sem útsæði.
Kartöflur erlendis frá
Á þeim tíma, sem fyrr gctur,
var okfcur ljóst að kartöflluupp-
skera þessax-a landa var nyjög að
ganga til þurrðar, enda höfðu orð
ið stór afföll á uppskerunni, sér-
staklega í Iiollandi, vegna rign-
inga í fyrrahaust mn uppsfcem-
tímann. Það sem gera þurfti var
því að festa kaup í marz, á því
magni, sem við t'öldum ofckur
. þui’fa af fyrra árs uppskeru, en
þá var gjaldeyrisástandið þannig
að cngan ey-ri var hægt að fá til
þess, e*kiki einu sinni til að kaupa
nauðsyníegt útsæði. Þó var talið
lnigsanlegt að við gætum fengið
matarkartöflur keyptar í þeim
löndum á austursvæðinu, sem við
höfum vöruskiptasamninga við.
Ég fór því út í lok ícbrúar til
að athiuga þeissi máil. Þá fcom í
Ijjós, að efcfcerfc var hægt að fá frá
þessum Iöndum, nema ef til vill
Póilandi. Síðar samdist um kaup
á 1000 tonnum þaðan gegnum við-
skiptasamninga milli ríkjanna.
Ég athugaði ástandið á markaðn-
um í Hollandi o>g Danmörku í þess
ari ferð og feomst að því að Eng-
land, Frakkland og Svíþjóð buðú
.óeðiilega hátt verð í kartöflurn-
ar, bæði í Danmörku og Hollandi,
og verðið hækkaði frá d'egi til
dags. Vegna góðra s’amibanda í
Hollandi og Danmörku tófcst mér
þó að festa bar dálítið magn af
matarkartöflum og nauðsynlegt
úfcsæði, þrátt fvrir að ég gat engu
lofað um það, hvenær við gæt-
um greitt þetta. Þetta er nú greitt
að fullu, en síðustu greiðslurnar
fóru ekki fram fvrr en í lok júní,
löngu eftir að matarkartöflurnar
voru uppétnar og litsæðið komið
í jörðina. Hitt ætti öllum að vera
Ijóst, að ekki er au'övelt að fást
við verziun og innflutning undir
þessum aðstæcium, þegar keppi-
nautarnir bjóða „harðan gjald-
eyri“ og kaupa fyrir svo að segja
hvaða verð wm er. Eifct er víst,
að svona verzlun getur efcki og
mó ekki endurtaka sig, þá er betra
að viðurkenna sína fátækt og vera
kartöílulaus. En það er nú efcki
þessi hugsunarháttur, sem mest
ber á, á Islandi nú í dag.
Vorið kom seint til okkar að
þeisisu sinni, eims og stiundum áð-
ur. En það var ekki bara hér á
norðurhjaranum, sem það var
seint á ferð, heiídur einnig itm
mikinn hluta norðanverðrar Evr-
ópu, þanniig að ný uppskera sum-
arkartaflna kom 2—3 vikum síð-
ar á marfcað en oft áður.
Pólskar kartöflur
Seinni hluti pólsku kartaflanna,
500 tonn, kom ekki til landsins
fyrr en eftir 10. júní og var þá
dreifit í verzlanir næstu daga. •
Þrátt fyrir það að þetta magn ér ■
á öðrum tímum árs, rmeira en
mánaðarsala hjá Grænmetisverzl-
un landbúnaðarins, þá hurfu þess
ar kartöflur ótrúlcga f'Ijótt úr
búðum í Reykj'aa.ík og undir mán-
aðamótin var oröinn nokkur skort-
ur á þessari vöru. Þó tókst okkur
að sjá sjúkrahúsum, barnaheim-
ilum cig flestum matsölum fyrir
kartöfium fram i júlí eða þangað
til nýjar kartöfhtr náðust til lands
ins, þó að knappt væri orðið sið-
ustu dagana.
Eins og fyrr greinir var ekki
hægt að fá neitt magn af eiiend-
um fyrraárskartöflum, frá okkar
viðskiptalöndum á þessum tima,
cn þó tófes't að fá d'áUítið magn
af kartöflum keypt alla leið frá
Egyptal'andi, en svo langt er mér:
efcki kunnugt um, að áður hafi
þurft að sækja þá vöru. Þetta
hefði þó getað bjargað meðan.
beðið var eftir nýrri hollenzkri •
uppskeru, en þá sfcall á hið ár-
lega verkfall á S'kipaflotamum, •
sem virðist vera orðinn fastur lið-
ur í efnahagsþróun landisins um.
hæsia bjargræðistímann. Þessar
kartöflur toorn!u því ekki til lands-
ins' fyrr cn um leið og þær belg-
isku og ho'lienzku sem nú eru:
á markaðnum.
Þetfca eru helztu atriði þessa'
rnáls, og ættu þau að nægja til I
þess að sannfæra, flesta sæmil'ega,
skynugia menn, sem eittihvað
hugsa, um að 'hér varð engu um
þok'að. Við höfum aðeins orðið að
beygja oktour fyrir staðreyndum.
En það er víst nreira en hægt er
að ætlast til a'ð sumir reykviskir
bliaðamenn skilji, og ver.ður. því
vikið nokkrum orðum að þeirra
hlut í þess.u rnáli.
Kartöfluiausir blaðamenn
Strax o'g minnka tóku birgðir
sumr'a búðanna hófiu nokkur blöð
með Mánudagsblaðið og Morgun-
blaðið í broddi fylkingar — upp
slíkt ramakvein um fcartöfluskort,
siem staðið hafði, að því er helzt
varð skili'ð, svo mánttðum skipti.
Mánudagsblaðið s’agði nú víst
reyndar í einu geðvonzkukasti rit-
stjórans, að kartöflurnar sem við
hefðum fllutt inn væru skepnufóð-
ur, og virtist fúJt yfir, þó að
aðrir héldu að slíkt fóður væri rit-
stjóranum ein’kar geðþekkt. Sum
blöðin, ei-ns og Alþýðublaðið og
Morgunblaðið voru með einhvern
iskæting út í Grænmeti'svierzlun
landbúnaðarins út af kartöfluleys-
inu, en báðu síðan um upplýsing-
ar í miáiinu og fengu þær, að því
er ég bezt veit, mjöig greiðlega-
o>g birtu úr þeim upplýsingum, það
sem þeirn sjálfum líkaði, tiltölu-
llega lítið brjálað, en slepptu öðru,
sem ekki féll eins vel í kramið.
Síðan hófst skætingurinn aftur,
eftir fáa daga, eins og sá blaða-
maður, eða ritstjóri, sem þá hélt
á pennanum, hefði eíkki lesið
neitt af því sem starfsbróðir hans
skrifaði í þetta sama blað fyrir
nokfcrum dögum. Ég get nú nð
víis'u skilið, að þetta geti komið
fyrir starfsmenn við Alþýðublaðið,
þvií að það hefir þá sérstöðu með-
al íslenzkra blaða, að það er hægt
að fletta því dag eftir dag og
líta yfir fyrirsagnirnar á grein-
unitm, án þess að finna minnstu
löngun til að lesa nokkra grein.
Þetta sparar tíma hjá þeim sem
þurfa að vinna og hafa lítinn
tíma aflögu til lestrar dagblaða.
Þjóðviljinn bafði að s.iátfsögðu
heldur ekki gleymt okkur alveg,
en - áhugi hans' virtist aðallega
fólginn í því, að sýna fram á,
hversu miklú þeir menn, sem
störfuðu við Grænmetisverzlun
ríkisins 'hefðu verið færari en við
við að búa til kartöflur úr engu,
en það atriði vil ég ekki ræða.
Læt Þjóðviljann einan um. Blað-
inu voru vel kunnar þær ástæð-
ur, sem lágu til þess að ekki voru
til nægar karfcöflur í i'andinu.
Nýr farmur
Loks 10. júlí kom svo fyrsti farm
urinn af nýjum kartöfilum með
Dísarfellinu frá Belgíu, mörg hús
míóðirin fylgdist vonglöð með
ferðum þessa skips, og hefir ef-
láust hlakik'að til að geta nú aft-
ur, eftir nokkra daga kartöflu-
leysi, borið á borð góðar nýjar
kartöflur.
Ég get heldur ekki leynt því,
að það var mieð nokkurri eftir-
væntingu, sem ég afchugaði kart-
öflurnar í þeirri lest skipsins sem
fyrr var opnuð. Flutningur á nýj-
um kartöflum á heitasta tíma árs-
ins, mteð skipi sem ekki hefir
kæliúfcbúnað, hlýtur alltaf að vera
mýög vafasamur. En verkfallið
olli því að nota varð hvaða flieytu,
sem fékkst til að flytja þessa nauð
synjavöm til landsins. En allt
virtist með fietHdu í lestinni. Kart-
öflurnar litu sæmilega vel út.
Þögar svo skömmu síðar, að fram-
lestin var opnuð, kom annað í
Ijós. Það var gréinilega um
skemmd að ræða í efsta Iaginu á
bletti undir lestaropinu. Meira
varð ekki séð fiyrr en losun hófst.
En þó var greinilegt, að allmarg-
ir sekfcir höfðu blotnað út frá
þessum skemmda bletti, þó að
karfcöfilurnar í þeim væru heilar
og óskenimdar.
Það voru því slæmar fróttir bæði
fyrir oikkur og alla landsmenn,
sem mjög þurftu' á vörunni að
halda, ef mi'kið af farminum
væri sfeemlmt.
Skemmdir
Við fyrstu afchugun sétun við
þó, að sfcemimdirnar voru bara á
blefcti í lestinni, en í hennt, voru
um 4000 sekkir, og stóðu því von-
ir til að efcki væru ónýtir nema
nokkur hundruð sekkir, enda
toom það í Ijós þegar losun hófst
claginn eftir að 259 sekikir voru
dæmdir ónýtir og fleygt strax frá
skipi, Hitt var. ttekið til flokkunár,
en að- sjálísögðu gekk nokkuð úr
við þá ýfii’ferð.
En hváð'ltesum við svo í okkar
ágæta Morgunblaði daginn é.ftir,
áður en búið var að losa skipið.
Á kápusíðu sfcendiur efst á blaði
mieð sfcórum stöfum „Hclmingiir
kartöflufarmsins reyndist gerónýt-
ur“. Og við lesum áfram, þótt
letrið sé smærra, eftir hæfileg-
an inngang um kartöflulieysi til
að auka á æsingú fólks' og, áhrif
(Framhald a 8. síðu'
GóIfábreiSur, gluggatjöld og áklæSi
Neytendaráð danskra húsmæðra
segir, að svo margar kvartanir hafi
borizt til þeirra vegna þess vefn-
aðar, sem notaður er í húsbúnað,
að talið hafi verið rétt að gefa út
sérstakan bækling um þessi efni.
Skal nú endursegja helztu leiðbein
ingar, sem þar eru gefnar, því að
þær eiga engu síður við liér á
landi en þar.
Neytendaráðið segizt hafa orðið
fyrir þeirri reynslu, ag ekki séu
allir framleiðendur og sölumenn
svo samvizkusamir, að þeir leið-
beini kaupendum ætíð þannig, að
men fái þær vörur, sem bezt henta
og standa helzt fyrir verði sína. Til
þess að öðlast fullkomna vöruþekk-
ingu þarf langa reynslu, en vissar
meginregur geta hjálpað fólki til
að glöggva sig og gera samanburð
á mismunandi vöru.
Húsgagnaáklæði.
Húsgagnaáklæði verður að velja
í samræmi við liti þá, sem fyrir
eru í stofum og því er hyggilegt að
reyna að hafa með sér sýnishorn
af litum á veggjum og gólfábreið-
um þegar velja skal áklæði. Stór-
munstrað efni ætti að forðast, því
erfitt er að samræma þau öðrum
litum og þau verða ódrjúg þegar
fella á saman munstur. Smámunstr
uð og dröfnótt áklæði eru hag-
kvæmari ’en alveg einlit.
Ull er bezta efnið í áklæði, hún
er falleg áferðar. teygjanleg,
hrindir frá sér óhreinindum og
heldur lengst fallegri áferð,
Bómull er miklu ódýrari en ull,
en óhreinkast fyrr og slitnar, hún
er því hentugri í laust áklæði,
sem hægt er að þvo. Sama er að
segja um ræonefni, en bæði bóm-
ull og ræon geta verið góð með
ull í vefnaði.
Rétt er að athuga hvort þráður
í áklæði er einfaldur eða marg-
faldur, margfaldur þráður er
miklu sterkari og einnig munar
miklu hvort þræðirnir eru með
löngum eða stuttum hárum. Stutt
hár bresta fyrr. Áklæðr á að vera
þéttofið. Það má reyna með því að
styðj'a þumalfingrum á rönguna
Pg teygja og sveigja efnið. Fari
þræðirnir fþá ekki úr skorðum, er
vefnaðurinn vel þéttur. Liggi lang-
ir þræðir lausir í vefnaðinum vilja
þeir ýfast og slitna fyrr en undir-
vefnaðurinn.
. Hægt er að ganga að nokkru
leyti úr skugga um hvort litur á-
klæðisins er varanlegur með því
að nudda það með þurrum og vet-
ttm, hvítum klút. Einnig ætti ætið
að fylgja áklæðinu trygging fyrir
því, að í þeim sé mölvarnarsfni,
sem verndi þau fyrir möl.
í bólstruð húsgögn hlýtur ailtaf
a'ð setjast ailmikið ryk. Bezt er að
ryksuga þau eða bursta, en ekki
ætti að berja ur þeim ryk. Séu hús
gögn barin svo, að ryk fari úr
þeim, hlýtur það bæði að sketnma
bólstrunina og áklæðið.
Erfitt getur verið að ná bleÞuin
af bólstruðum húsgögnum vegna
þess, að væta má helzt ekki koru-
ast í bólstrið. Bezt er að ryksuga
lnisgögnin vel og sé um smábletti
áð ræða, má fjarlægja þá með
venjulegu blettavatni, en þá verð-
ur að nudda vel og skifta oft um
hreina fleti á klútnum. Sé um mik-
il óhreinindi að ræða, verður aö
fá sérfræðinga til að hreinsa hú;-
gögnin.
Gólfábreiður.
Hyggilegt er fyrir þá, sem eru
að stoína heimili og ætla að kaupa
gólfábreiðu, að kaupa hana áður
en valdir eru litir á veggi og hús-
gögn. Úrval í litasamsetningum á
gluggatjöldum og húsgágnaáklæði
er að jafnaði meira en í gólfábreið-
um og því er auðveldara að leggja
liti gólfábreiðunnar til grundvall-
ar um litavel. í stofum sem miki®
eru notaðar, er skynsamlegast ai?
velja gólfábreiður með litld
munstri cn ekki mjög dökkar.
Hafi menn ætlað að kaupa sér
flosteppi — axminster eða wiltoh-
gerð — en bafi naumast ráð á því,
er skynsamlegra að kaupa gott,
slótt teppi af þeirri gerð sem Dan-
ir kalla „vendetæppe“. Þau standa
fyrir verði sínu, en léleg flosteppi
slitna alltaf illa.
Gólfábreiður eru framleiddar út?
ull, bómull, ræonull, hampi, kókos-
þráðum, nælon og perlon. Sama
gildir um þessi efni í gólfábreiðuTn
ög í áklæði, ullin hrindir óhreia
indum bezt frá sér og bælisfc
minnst. Bómull og ræonull óhreirfe
ast fyrr og bælast, en eru ódýrarj.
en ull og geta slíkar ábreiður ver-
ið ákaflega sterkar.
Farið er að nota hamp allmiku?
í gólfteppi vegna þess hve ódýr
liann er, en hann þolir illa birta
og raka, slitnar illa og óhreinkast.
I hampábreiður eru oft notaðar lé-
legar litartegundir, sem fölna
(Framhaltl á 8. síðu)
Charity Grace er kona, sem ekki lætur aldurinn á sig fá. Hún var kenn-
ari í 38 ár, og stundaði leiklist í frístundum sínum. 73. ára að aldri lék
hún í fyrsta skipti í kvikmynd, og hefir getið sér slíkt frægðarorð fynr
leik sinn, að hún kemur nú bæði fram í sjónvarpi og á leiksviði í meirb
I háttar hlutverkum.