Tíminn - 14.10.1958, Blaðsíða 7

Tíminn - 14.10.1958, Blaðsíða 7
T f 'MtrsLTV, þriðjudaginn 14. ohtóbcr 1958. 7 Sýnmg Þjóííeikhússins Horfðu reiður um öx Leikritið fjallar um torskilið íyrirdwigði, sem er orðig mjög á- toerandi í nútíma þjóðfélagi, Það er ekki áberandi vegna þess að það er nýtt eða nýstárlegt. Nei, fcað heÉOr Ælla tíð fylgt mannkyn- inu, fí«V stingur það bara meira i stúf vig vaxandi mannúð nútima þjóðfölags og þjóðskipulags, þó Jiægfara og vanþroska sé, enn sem komið er. Áráttumaðurinn strngur ekki í stúf við víkingaaldarmenningu. — Hatur faans og heiftrækni er bar talin vera eðlileg hetjudáð, þegar hann boinir henni út á við hafandi allt á kornum áráttu sinnar í bók- stai'legHm skilningi víga og mann drápa, í dag' stingur hann í stúf. Hann Ihefðí átt að fæðast á annarri öld, segir i leikritinu. Menn skilja ekki þennan steinrunna saltstólpa aftan úr grárri íorneskju heiðninnar. Hann starir stöðugt reiður um öxi eins og kona Lots forðum; ein- tolínir á myrkur, hatur og dauða síns eigin hugarþels og hjarta. Hann áttar sig ekki á þessu sjálf- ur, sér það ekki. Höfundurinn sér það ekki heldur, þrátt fyrir inn- tolástnr sinn. Hann reynir að skýra það me’ð yfirborðslegri heimspeki um stéttar- og þjóðfélagsbaráttu; einbiínir á sjúkdómseinkennið, en skýzt yfir sjúkdóminn, þó skýr sé. Hann liggur líka svo djúpt. f neðstu ttndirdjúpum undirvitund- arinnar, sveipaður rökkurslæðum sjálfskapaðs óminnis. Veruleikinn er of hræðílegur til þess að hann þori eða þoli að horfast í augu við hann. Þess vegria þolir hann ekkert mótlæti. Það er að bera i bakkaflullan læk örvæníingar þeirrar scm býr í honum, þeirri örvæntingu sem hann afneitar, af því að hann þolir ekki að viður- j kenna hana. Hið lítilmótlegasta mótlæti af hálfu umhverfisinS eða þjóðíélags ins verður honum kærkomið tæki- færi til þess a?s veita örvæntingu sinni útrás. og ná sér niðri a því. Hann getur ekki lengur náð sér niðri á frumorsökinni, hún er dauð, horfin niður i gröf og myrkur undirvitundarinnar. Samt getur hann ckki slitið sig frá henni, því hún er orðin bluti af honum sjálf um. í hVert skipti sem hann horfir reiður um öxl grillir í hana í myrltrinu, en hún er þar svo óljós að hann þckkir hana þar ekki leng ur. Á einum stað í leikritinu stingur hún upp kollinurn þannig að gruna má sumt af því sem undir niðri býr. í fornöld var áráttumaðurinn á- litin hetja. Margir heilhrigðir menn nú á dögum álíta hann vit- skertan. Ökkur óar við áráttuvott inum sem \ ið eygjum í okkar eigin torjóst'i þegar við lítum reiðir um öxl, og við> viljum heldur ekki viðurkenna hann. Áráttumaðurinn er hvorki hetja né vitskertur. — Hann er sakhæfur. Hann getur lært af aga og hegningu. Agaleysið er snar þáttur lyndiseinkunnar hans. Það er samt ekki aðalþáttur inn. A.ðalhátturinn er kærleiks- skorlurlnn. Hann var í barnæsku aldréi eða lílið elskaður að fyrra bragði af foreldrum sínum, og í öðru lagi ekki af þjóðfélaginu. Á miðöldum hefði hann ef til vill vcrið álitinn haldinn illum anda. Það er rétt. Það er hins- vegar ekfti rétt að hinn illi andi sé utanaðkomandi. Andinn er ekki draugor í. venjulegum skilningi. •Það er tiinn illi andi hans sjálfs — s.iálfsvitundarinnar. Sá illi andi áráttumar.nsins hefur laðað til sín hina illu ára sjálfspyntingar, mein fý.si, öfuguggaháttar og haturs á náunganum og á sjálfum sér. Þessu ára lítSi skipar áráttumaðurinn í Örjúfandi fylkingu umhverfis sig. Jafnvel óendanlega fórnfús kær leikur eiginkonunnar megnar sjald an að fjúfa þá fylkingu- Þá sjaldan það teksf glittir í guðdómsneista náungakærleikans, sem skin á bak við reykjarmökk sjálfshyggjunnar í sál áráttumannsins. Hvers vegna, spyr konan í leik- ritinu, er hann þá svona? Iivers Álmeimur stjórnmálafundur í Hósa- vík Sýsir ákveðnum stuðningi viS ríkisstjórnina Stjórnarandsta'ðan mátti sín lítils Karl Kristjánsson, alþingismaður S.-Þingeyinga, boðaði til almenns stjórnmálafundar á Húsavík þriðjudagskvöldið 7. þ.m. Fundurinn var ágætiega sóttur, ekki aðeins af Húsa- vík, heldur mætti þar einnig allmargt manna úr sveitum. AtriSi úr leikritinu „HorfSu reiður um öxl". Gunnar Eyjólfsson, Þóra Frið- riksdóttir og Kristfajörg Kjeld í hlutverkum sinum. vegna hatar hann konu sína flest- um stundum meira en nokkuð ann að, og þar næst tengdamóður sína og annað kvenfólk? Skapgerðareinkenni aIIra manna eru ofin úr fjölmörgum þáttum. Erfðaeiginleikar ráða töluverðu, sjúkdómar, höfuðhögg og fleira, marka siundum óafmáanleg spor. Föður og móður fyrirmyndirnar eða staðgenglar þeirra með sterk- ustu og varanlegustu þáttunum í mólun lyndiseinkunnar mannsins, og lifa áfram í honum um lengri eða skemmri tíma. Hann getur af- neitað þeim og reynt að kæfa þær í gleymskuhyl vegna haturs á þeim. Þá lifa þær áfram aftur- gengnar í undirvitundinni. Hann gelur líka í hinn bóginn sætt sig við þær með þeim skilningi og fyrirgefningu sem þekkingin á þeim vandamálum og erfiðleikum sem þau áttu við að stríða, veitir honum. Þá fyrst getur hann líka fyrirgefið sjálfum sér, heiðrað föð- ur sinn og móður og orðið lang- lífur í landinu. Áráttumaðurinn i leikritinu rifj- ar upp dauðastríð föður síns ,heim kominn frá tilgangslausri styrjöld. Þá sat hann sem 10 ára drengur aleinn í 12 mánuði og háði örvænt' ingar- og þjáningarfullt dánarstríð föður síns meg honum. Honum þótti vænt um föður sinn, sem gat lítinn kærleika veitt honum aftur á móti. Fyrst yi'irgaf hann drenginn til þess að fara í styrjöld, og það var svo sannarlega ekki brezka þjóðskipulagið sem neyddi hann til þess að fara í Spánar- styrjöldina, og síðan dó hann frá honum, og yfirgaf hann aftur á þann hátt. Barnið skilur þetta ekki. Hvar var móðir þess þegar atburðir þessir gerðust? Mér skild ist á lcikritinu að hún hefði gerzt' fráhverf manni sínum og syni í þjáningum og örvæntingu þeirra, og hefði ekki skipt sér af þeim, þaðan af síður veitt þeim ástúð eða umhyggju. Drengurinn skilur ekki afskiptaleysi hennar. Hún af- neitar honum með því; eðlileg af- leiðing þess er hatur hans til henn ar. Hann getur samt ekki og þorir ekki að viðurkenna fyrir sjálíum sér að hann hati móður sína. Háti- ið birtist samt óhjákvæmilega í við horfi hans til kvenfólks yfirleitt',' einkum til eiginkonunnar og tengdamóðurinnar. Auk þess liatar hann stétf þeirra, en það er nokk- urskonar aukageta og afsprengi móðurhatursins. Stóttar- kynþátta- og þjóðfélags- hatur, byltingarbrölt, ofbeldis og einvaldshneigð, eru öll af sama toga spunnin. Ekki er það sök kyn þáltanna, stéttanna eða þjóðfélag anna. Nei, hatrið, í hvað þröngri eða viðtækari mynd, sem það birt- ist, á rætur sínar að rekja til persónulegra vandkvæða einstakl- ingsins sjálfs sem hatar. Vanmeta- kennd hans æxlar af scr ofsóknar- hugmyndir sem hann beinir út frá sér og yfirfærir á umhverfi sitt, þjóðfélag og aðrar þjóðir eða kyn þætti. Áráttan sem afsprengi vanmeta- kenndar, nær hámarki hjá eia- valdshemmu og harðstjórunum, því að þeir megna öðrum fremur að veita hatri sínu útrás í stórum holskeflum. Sama íyrirbrigðið á sér stað í minni mæli hjá glæpa mönnum og smá ,,bísmn“ cins og hetju leikritsins sem kvelja aðal- lega eiginkonur sínar og sjálfa sig um leið. Orsökin er tvíþætt', annars vegar ástúðar og afskiptaleysi, hins vegar agaleysi, sem kemur stundum enn- þá neikvæðar í ljós sem eftirlæti eða dekur sem stafar aftur af dul- inni andúð á barninu. Orsökin upp rætist ekki með því að horfa reið- ur um öxl. Mörgum áráttumönnum hatnar hins vegar af eigin lífsreynslu og af ást þeirri sem þeir mæta síðar á lífsleiðinni, samfara aga þeim, og þ.jáningu, sem þeirra eigið við- horf til lífsins skapar þeim. Vegna skorts á hömlum, geðofsa og bráð læti, lenda þeir í fleiri árekstrum en aðrir. Kærleikitrinn einn megn ar ekki að rjúfa ára fylkingu þeirra. Eigin þjáning til viðbótar alúð og umhyggja annarra vekur að lokum þá sjálfsmeðaumkun sem þeir lengi vel neita að viður- kenna. Sjálfsmeðaumkunin vekur siðar á löngum tíma samúð og meðaumk un einnig með náunganum. Þá hættir áráttumaðurinn að einblína reiður um öxl á hatur fortíðarinn- ar, hverfur frá steingcldri og hrjóstugri einstaklingshyggju sinni og snýr andlitinu fram á við, og horfir upp til ljóss náunga- kærleikans og samúðarinnai'. j Leikritið er mjög áhrifaríkt'. Þas er prýðilega þýtt, sviðsctt og leikið. Þeir sem láta sér annt um eigin eða annarra geðvcrnd, ættu ekki að láta hjá líða að sjá það. E. P. F é 1 a g s b r é f AÐ 9. hefti er nýkomið út Efni þess er að þessu sinni sem hór segir: Aðalgeir Kristjánsson cand mag, ritar mjög athyglisverða grein um Konráð Gislason, en á þessu ári eru liðin 150 ár frá fæðingu hans. Þá er þar smásagan, Lyftistengur, efl'ir ungan rússneskan rithöfund, A. Jasliin. Birtist hún í rússnesku tjmariti skömmu eftir að Krustjoff hélt ræðu sína á tuttugasta flokks- þinginu og vakti strax feikna at- hygli austur þar, og miklar deilur. Iíefur hún síðan verið þýdd á mörg tungumál. Jón Eiríksson þýð ir hana á íslenzku. Fundarboðandi setti fundinn og h»uð menn velkomna. Kvaðst 'hann hafa boðað til fundarins til þess að kynna sér hugi héraðsbúa til stjórnmálaalburða líðandi stundar og til að gefa mönnum — hverjum sem vildi —- auðvelt tæki færi til að koma fram með óskir til sín og bendingar, er varðað gætu næsta Alþingi, er nú færi að hefjast. Kvaddi hann síðan til fundarstjóra Friðrik A. Friðriks- son prófast og til ritara Eystein Sigurjónsson bæjargjaldkera. Hófust þvinæst umræður. Fóru þær vel og skipulega fram. Frummælandi var Karl Krist- jánsson. Flutti hann langa ræðu og ýtarlcga. Skýrði fyrst frá ýms- um Iagaákvæðum, er sett voru á síðasta Alþingi, en dvaldi Iengst við efnahagsmál þjóðarinnar og þá crfiðleika, er við varni að etja í þeim efnum, og útskýrði ræki- lega þær ráðst.afanir, sem siðasta Alþingi gerði vegna cfnahagsmál- anna. Þá veik hann að landhelgismál- inu i stórum dráttum. Lagði á- herzlu á nauðsyn þjóðareiningar i málinu og bað menn að sitja um stund á óánægjunni, sem væri yfir veiðirótti íslenzku togaranna inn- an hinnar nýju landhelgi við Norður- og Norðausturland. Loks ræddi frummælandi nokk ur héraðsmál, — aðallega Húsa- vikur; svo sem hafnargerð þar, byggingu barnaskóla, hitaveitu o. fl. Aðrir ræðumenn á fundinum voru: Jóhann Hermannsson, bæj- arfulltrúi, Vernharður Bjarnason, framkvæmdastjóri, Finnur Krist- jánsson kaupfélagsstjóri, Þórhall- ur Snædal bæjarfulltrúi (formað- ur félags Sjálfstæðismanna á Húsa vík), Þorgerður Þórðardóttir, for- maður verkakvennafélags Húsa- víkur, Guðmundur Hákonarson, bæjarfulltrúi, Stefán Péturs’son, útgerðarmaður, Ásgeir Kristjáns- son bæjarfulltrúi (formaður Verkamannafélags Húsavíkur). 'Sumir þessara manna töluðu oftar en einu siniii svo og frum- mælandi. Ræðumenn komu að sjálfsögðu víða við. Tveir þeirra (V. B. og Þ. S.) töluðu af hálfu stjórnar- ardstöðunnar, en áttu ekki fylgi að fagna. Eftirfarandi tillögur komu fram á fundinum til afgreiðslu: I. Tillaga flutt af Karli Krist- jánssyni, Guðmundi Hákonarsyni og Jóhanni Hermannssyni: „Almennur funður haldinn í Húsavík 7. okt. 1958, lýsir yfir fulluni stuðningi við núverandi ríkisstjórn. Telur hann, að með því flokkasamstarfi, sem hafið var með myndun stjórnarinnar, hafi tekizt að forða þjóðinni frá frainlciðslustöðvun og atvinnu- kreppu. Hins vegar harmar fundurinn það, að ekki hefir emi tekizt að ná jafnvægi í efnahagsmálunum og trufiast hafa þær mikilsverðu tiiraunir, sem gerðar voru í þá átt meö setningu laganna mn út- fiutningssjóð o. fl. Skorar fundurinn á ríkisstjórn ina og Alþingi að einbeita sér til þess að kveða niður drauga verðbólguþróunarinnar. Jafnframt skorar hann á al- menning að veita fulltingi siti til að þetta megi takast“. Tillagan var samþ. með sam- hljóða atkv. II. Tillaga flutt af Karli Krist- jánssyni, Jóhanni Hermannssyn', og Guðmundi Hákonarsyni: „Alinennur fundur haldinn i Húsavík 7. okt. 1958 lýsir yfir því, að hann telur tímabært og nauðsynlegt, eins og nú er kom- ið þróun efnaliags- og atvinnu- mala hjá þjóðinni, að breyta reglurn um kaup og kjaradeilur á þá leið, að ekki eigi sér stað framvegis á þeim sviðum hinn svonefndi skæruliernaður, sera fámennir starfsliópar stofni iií og skaðar oft með vinnustöðvun- mn þá verkamenn aðra, er sízt skyldi, og lcitt getur til ósam- ræmis í kaupi og kjörum, heldur hafi heildarsamtök verkalýðsin5 ákvörðunarvald um það hverj u sinni, hvort hefja skuli af hans liálfu kaupdeilur og vinnustöð-i - anir og heildarsaintök vinnuveit- enda sams konar vald af hálfu vinnuveitendanna. Jafnframt bendir fundurinn á, að heppilegast muni að allir kaup- og kjarasamningar innan nefndra samtaka renni út á sania tíma“. TiIIagan var samþykkt íneð saia hljóða atkv. III. Tillaga flutt af Jóhanri Ilermannssyni og Guðmundi Ha- konarsyni: „Alinennur stjórnmálaíundur lialdinn í Húsavík þriðjudaginu 7. okt. 1958, skorar á þing'maim kjördæmisins að vinna að því að framlag til hafnargerðar í Húsa- vík, á fjárlögum ríkisins, verði hækkað veruiega. Ennfremur að útvega styrk úr hafnarbótasjóði til viðgerða á hafnarbryggjuiini‘. Tillagan var samþykkt einróm;. IV. Tillaga flutt af Finni Krist- jánssyni: „Alinennur fundur lialdiiin í Húsavík 7. okt. 1958, skorar i þingmann Ljördæinísins að vinna að því að líúsavíkurkaupstaður og Reykjahreppur fái nauðsynle j an stuðning líkisins t«l þess að koma upp hitaveitu frá Hvera- völlum í Reykjahverfi norður eft ir Reykjahreppi til Húsavíkin. með tengingum vig bæina i hrcppnum og' dreifingarkerfi ura ■ kaupstaðinn". Tillagan var samþykkt moð sa i hljó.ða atkvæðum. Fréttaritari. Jón Þorleifsson listmálari á þarna grein, er ahnn nefnir: Hvei't stefnir íslcnzk málaralist. Þá birtir tímaritið Japanskt ljóð eftir Tómas Guðmundsson, bæði á íslenzku og í þýzkri þýðingu, sem Alexander Jóliannesson prófessor hefur gcrl Einnig eru þarna kvæði eftir þá Gunnar Dal, Þóri Bergsson og Jón Dan. Um bækur skrifa þeir Ragnar Jóhannesson og Lárus Sigurbjörns- son, og fleira margt er í heft'inu. Islenzk kvikmynd sýnd í sjónvarpi í september síðastliðnum .sýncii sjónvarp eiíí.i Los Angeles kyik- mynd frá íslandi í þætti ar nefni ist „Wonderlust”. Þessi kvikmyni er eftir ungan arkitekt, Rögnvali Jónsson, og var hún tekia i íyrrasumar. Nú fyrir skömma gaf 'Rögnvaldur blaðamönnum, á- , samt fleira fólki, kost á að sj á I þessa mynd. Myndin er tekin mc5 það fyrir augum að gefa erlend.i ; fólki eins glögga heildarsýn sera frekast er unnt. Mikill hluti myni arinnar er frá Reykjavík, svo og víðs vegar af landinu. Rögnvaldi tekst mjög vel að sýna hin margvíslegu náttúr i landsins og gera henni góð skii. Einnig tekur hann fyrir hið dag- lega líf og hregður líka upp fall- egum myndum ; f börnum. Kv; :- mynd þessi er í fallegum og skýr- um litum. Það er í ráði að sýna þessa í -- landskvikmynd í sjónvárpi un Bandaríkin þver og cndilang. E i þar er hún í styttra formi i g með ensku tali.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.