Tíminn - 06.11.1958, Qupperneq 6

6
T í I\I I N N, fiiruntudaginn 6. nóvember 1358.
Útgefandi : FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur 1 Edduhúsinu vi3 Lindargötn
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(ritstjórn og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. Afgreiðslan 12323
,Prentsmiðjan Edda hf.
Þakkir þeim, sem þakka ber
Ihaldið telur sig hafa
éfni á því, að ausa núverandi
ríkisstjórn auri vegna af-
skipta hennar af efnahags-
málum. — Kemur varla
nokkurt tölublað svo út af
öllum þessum blaðakosti, að
þau séu ekki að miklu leyti
þákin skömmum um ríkis-
stjórnina og alla þá við-
Íeiti, sem hún hefir sýnt til
þess að vinna bug á verðbólg
unni og þoka efnahagsmál
um þjóðarinnar aftur á heil
brigðan grundvöll. Á hinn
bóginn örlar hvergi á tillög
um frá stjórnarandstöðunni
um það, hverra úrræða þeir
telji aö beri að leita til að
ráða bót á því ástandi, er
þeir fordæma svo mjög,
nema ef telja skyldi lauslegt
og loðiö spjall þeirra Gunn-
ars Thoroddsens og Ólafs
Björnssonar um gengisfell-
ingu, sem flokkurinn þorir
þó ekki að taka ábyrgð á.
öll ,,stefna“ stjórnarandstöð
unnar mótast af algjörri og
glórulausri niðurrifstil-
hneigingu. Hinir auðnulitlu
valdastreitumenn ihaldsins
virðast einskis fremur óska,
en að allt efnahagskerfi
þjóðarinnar hrynji til
grunna, í von um að það
mætti verða til þess að í
skjóli við reykinn úr vúst-
unum auönist þeim að laum
ast á ný í hina langþráðu
valdastóla.
Hér í blaðinu hefir nú að
undanförnu verið að nokkru
rifjuð upp saga íhaldsins í
sambandi 'við þessi mál öll.
Sú saga hefir tvö megin ein
kenni: Hún er löng og hún
er ljót. Hún bregður birtu
á óhugnanlegan og einstak
an feril flokks, er telur sig
byggja stefnu sina og starf
semi á pólitísku siðgæði,
lýðræðislegum gruudvelli og
þjóðholiustu. Hún sýnir, að
allt frá því að verðbóigu-
vandamálið skaut fyrst upp
kollinum hér á íslandi, hef-
ir flokkurinn leikið tveim
skjöldum í afstöðunui tii
þess. Hann hefir jafnan set-
ið á svikráðum við allar að-
gerðir til úrbóta í þessum
efnum og þaö er til engra
málsbóta, að hafa stundum
svikið með kossi.
Öllum má vera ljóst, að
með slíkum flokki verða mál
án ekki leyst. Flokksþing
Framsóknarmanna skar app
úr með það álit 195ð. Þegar
núverandi ríkisstjórn tók
við bjó framleiðslati við stór
fellt og umfangsmikið upp-
bótakerfi. Vísitöluskrúfan
snérist án afláts. Væri svo
fram haldið var fyrirsjáan
legt að á næsta leiti beið ó-
hjákvæmilegur haiii á öll-
um atvifrnurekstrinum og
ríkisbúskapnum. IJndirbygg
ing atvinnulífsins var öll í
ólestri. Fiskiskipastóliirui
gekk saman ár frá ári undir
stj órn sj ávarútvegsmálaráð:
herra íhaldsins. Langvar-
andi og tíðar vinnutruflan-
ir riðu yfir hver af annari.
Stöðvanir fiskiskipaflotans
hjuggu skörð í þjóðartekj-
urnar svo hundruðum nnllj.
kr. nam á hverju ári. Fisk-
vinnslustöðvar stóðu að-
gerðalausar. Fólkið flutti í
stríðum straumum utanaf
landsbyggðinni og til Faxa-
flóasvæöisins. í kauptúnum
og sjávarþorpum út um land
grúfði atvinnuleysið yfir
eins og viðvarandi sjúkdóm
ur. Allir, sem við gátu komið,
hurfu aö mannskemmandi
setuliðsvinnu suður á
Reykjanesskaga. Allt var í
vitleysu með markaðsmál-
in. Þau frystihús, sem ein-
hvern fisk fengu voru við
lokun því fiskurinn seidist
ekki. Allir sjóðir atvinnuveg
anna voru tómir. Engin lán
fengust til stærri fram-
kvæmda. Bröskurum og fiár
plógsmönnum leið vel. Og í-
haldið sá ekkert nema sól-
skin. Það hafði sína Morgun
blaöshöll, sem byggð var á
lipurlegri umgegni við þau
lög og þann rétt, er það
sjálft átt að gæta. Hún full-
nægði þeirra , framfara-
draumum.
Þetta voru þær staðreynd
ir, sem blöstu við Framsókn
armönnum þegar þeír komu
saman á flokksþing sitt hér
í Reykjavík í marz 1956. Fyr
ir hendi voru tvær leiðir: aö
halda áfram á sömu braut
og farin hafði verið, sem
þýddi í raun og veru ekkert
annað en algjört hrun eða
leita fyrir sér um samstarf
við önnur öfl en þau, sem
unnið hafði verið meö um
sinn. Framsóknarmenn hafa
aldrei hikað við að taka á
sig þá ábyrgð að ganga á
hólm við erfiðleikana. Fyrir
þá var valið því ekki orfitt.
Þeir knúðu fram kosningar
vorið 1956 og upp af þeim óx
það stjórnarsamstarf, sem
nú stendur.
Fyrsta stóra verkefni rík
isstjórnarinnar var að sjálí
sögðu það, að gera ráðstaí-
anir til þess þegar haustið
1956 að halda framleiðsíunni
gangandi. Úr varð, aö notast
enn að nokkru við gamla
uppbótarkerfið. Náðist sam
komulag við launastéttir og
framleiðendur um að falla
frá hækkun á kaupgjaldi og
verðlagi sem svaraði 6 vísi
tölustigum. Afleiðingin varð
sú að mjög dró úr veltu
verðbólguskrúfunnar. Rétt-
mæti þessara ráðstafana var
tvímælalaust. Um það voru
allir sæmilegir mann sarn-
mála. íhaldið eitt snerist
þannig við, að einstakt mun
vepa í allri sögu „lýðræðis-
flokka“. Það hóf þegar á-
róöur gegn stöðvunarstefn-
unni. Blöð „atvinnurekenda
flokksins" birtu iipphrópan
ir eins og þessa: Kjósið gegn
kaupbindingu! Atvinnurek-
endur íhaldsins voru látnir
bjóða kauphækkun j aín-
framt því að þeir leituðú
um aðstoð á náðir þess rík
isvalds, er þeir voru að reýna
að eyðileggja til þess ao geta
greitt það kaup, er þeir sjálf
ir buðu. Allar þeirra aðgerð
ir hafa síðan við það miöazt,
ERLENT YFIRLIT:

Stjórnarhættirnir í
Þeir eru mun frjálslegri en í hinum kommúnistaríkjunum
I New York, 1. nóv.
| FYRIIt nokkrum dögum síðan
I var Uomulka, einræðisherra Pól-
I lands, síaddur austur i Moskvu,
1 ásanú nokkrum helztu samstarfs-
í mönnum simim. í ræðu, sem Gom
ulka hélt í Moskvu, tók hann all-
ákveðið undir áróður Krustjoff
um meintar styrjaldarfyrirætlanir
vesturveldanna. Ýmsir blaðamenn
töldu þetta merki þess, að Gom
ulka væri nú alveg genginn valda-
mönnum Rússa á hönd eða yrði
réttar.a sagt að fylgja boði þeirra
og banni. Ályktun þessi var m. a.
dregin af því, að Pólverjar hafa
reynt að hafa annan og hlutlaus-
ari blæ á áróðri sínum en Rússar
síðan Gomulka kom til valda.
j Það vó hins vegar talsvert
gegn þessum ályktunum. að um
líkt leyti fór Wyszynski, kardi-
náli Póllands, til Rómar til þess
að taka þátt í páfakjörinu þar.
Hann var eini yfirmaður kalólsku
kirkjunnar austan járntjalds, er
sótti þessa merkilegu samkomu.
Það var nokkur vísbending þess,
að þrátt fyrir allt er ástandið í
Póllandi talsvert annað og betra
en í hinum kommúnistalöndunum.
í AMERÍ&KA blaðinu „The
Wall Street Journal“ var það ný-
lega rifjað upp, að hvaða leyti
ástandið er annas í Póllandi en
í hinum járntjaldslöndunum. Nið-
urstöður blaðsins voru m. a. þess
ar:
Landbúnaðurinn hefur að miklu
leyti verið færður yfir á einka-
grundvöll aftur, en á fyrstu ár-
um kommúnistastjórnarinnar var
unnið a^ þvá að koma á ríkis
rekstri í landbúnaðinum. Þetta
vakti mikla óánægju bænda og
dró mjög úr framleiðslunni. Bænd
ur una því vel, að horfið hefur
verið frá ríkisbúskapnum og hef
ur það líka þegar haft heppileg
; áhrif á framleiðsluna. Á vissum
i sviðum verzlunar og framleiðslu
hefur líka verið leyfðar takmark-
aður einkarekstur. Öll stórið.ia er
hins vegar áfram í höndum ríkis
ins og eru engar horfur á að
breyting verði á því.
Skapazt hefur sæmileg sambúð
milli ríkisvaldsins og katólsku
j kirkjunnar, en ihún er aðalkirkja
j landsins. Kirkjan hefur stórum
betri starfsskilyrði í Póllandi en
í nokkru öðru landi, þar sem,
, kommúnistar ráða.
Andlegt lrelsi er allt rýmra og
! meira í Póllandi en í öðrum lönd
um kommúnista. Þar er hægt að fá
erlend blöð og bækur og ekkert
er gert til að hindra fólk í því að
hlusta á erlendar útvarpsstöðvar.
Pólverjar fá að ferðast til annarra
landa og nota sér það í sívaxandi
mæli. í samtölum vifj útlendinga
virðast Pólverjar ekkert ragir við
að segja álit sitt á ríkisstjórn
inni.
ÞVÍ ER ekki að neita, að tals-
vert hefur verið dregið úr ýmsu
frjálsræði í Póllandi síðan haust
ið 1956, þegar sijórnarvöldin
neyddust lil þess afj slaka til á
ýmsum sviðum og Rússar .r.’ðu
að sætta sig við valdatöku Go-
mulka. Einkum gildir þetta um
ritfrelsið. Stúdentgblaðið Po
Prostu, sem var byrjað að vé-
fengja ýmis grundvallaratriði
marxismans ihefur t. d. verifj bann
að sprengja og eyðileggja
þær viðreisnarráðstafanir,
sem ríkisstjórnin hefir fram
kvæmt. Sú iðja beirra heíir
borið þann árangar, sem við
öllum blasir. Orð fjármála-
ráðherra eru sannmæli:
Þjóðin getur nú farið að
þakka Sjálfstæðisflokknum
fyrir þær hækkamr, sem
framundan eru. Og það þakk
læti ber þjóðinni að hafa
við hæfi.
iÞrátt fyrir þetta. hefur líks erið
j haidið áfram .afj auka verziunar
; leg og menningarleg tengsli nilli
I Póllands og Júgóslavíu.
GOMULKA
að. Eftirlit er allt strangt með
blöðunum, en þó segja þau ólíkt
meira frá því, sem gerist vestan
tjalds, en t. d. rússnesku blöðin.
Nokkuð hefur líka verið reynt að
þrcngja athafnasvið kirkjunnar aö
nýju.
Kunnugjr telja, að þa;i sé fvrst
og fremst vegna áhrifa frá Rúss
um, að stjórnarfarið í Póllandi
þokast aftur í ófrelsisátt. Valhaf
ar Rússa óttist pólska fordaunið
svokallaða, því að það geti orðið
til að ýta undir kröfur um meira
frjálsræði í öðrum löndum komm
únista. Einkum er þó sagt, að
foringjar kínverskra kommúnista,
líti fprdæmi Pólverja óhýrum aug
um og krefjist m. a. að landbún
aðurinn verði þjóðnýttur að nýju
í Póllandi. Þar sem einkarekstur
í landbúnaði sé hættulegt frávik
frá kommúnismanum.
Að sjálfsögðu geíur Gomulka
ekki komizl hjá því að íaka mjög
verulegt tillit til Rússa. Efnahags
lega er Pólland mjög hág Sovét
ríkjunum og rússneskur her dvel
ur í Póllandi. Rússar geta því haft
ráð Pólverja allmjög í hendi sér,
hvort heldur sem þeir vilja gera
það með hervaldi eða efnahags
legum þvingunum.
Eitt merki þess, hvernig Go-
mulka hefur orðið >að sveigja
undan til samkomulags við Rússa,
er afstaða hans til Títós. Gomulka
reyndi lengi vel að taka ekki af-
stöðu gegn Titó, en neyddist þó
loks til þess á síðastl. sumri. Hins
vegar gerði hann það með miklu
vægara orðalagi og með nokkuð
öðrum forsendum en Rússar.
I SAMSKIPTUM sinum við
Rússa hefur Gonuilka eitt gott
spil á hendinni og þykir vafaliust,
að hann noti sér bað eftir beztu
getu. Hann getúr bent á, £.ð það
myndi vafalítiö )e:ða tii uppre:sa
ar í Póllandi. ef frelsi fólks yrði
mjög þvingað a,y nýju. Pólverjar
eru ákveðnir í þv: að haída því
trelsi, sem þeir hafa áutaið sér
Það gæti orðið Rússum dýrkeypt
að taka það af þeim. Þetta gera
Rússar sér vafalaust ijós’. og því
láta þeir sér þafj lynua, að frjáls
iegra ástand rik’i i i (-iandi en í
oðrum löndum kommúnismans. í-
nlutun rauða hersins í Ungverja-
! landi hefur kostað' Rússa svo mik
! inn álitshnekki. að.þeir hugsa sig
j áreiðanlega um oftar en ivisvar
1 áður en þeir gripa til slíks ’ör-
þrifaráðs að nýju. Þar er glöggt
dæmi um áhrit almenningsálits
í heiminum.
Þrátt fyrir þefta, myndu v;i!d
hafa Sovétríkjanna varla skirrast
við að kyrkja frjálsræðið í Péi-
landi, ef þeir vaeru að öllu leyti
sama sinnis og Stalin. Ástandið
í Póilandi er óneitanlega sönnun
þess, að Krustjoff er annar ,en
Stalin. En geta ekki völdin átt
eítir að afvegaleiða hann eins og
Stalin, ef hann heidur þeim lengi?
1 Það er spurning, sem ekki aðejns
varðar Pólland, heidur allan hjnn
frjálsa heim.
AF MÖRGUM ástæðum verð-
ur það mjög athygiisvert að fyigj
ast með þ\d, hver framvindan verð
ur í Póllandi. Ef núv. ástand fær
að haldast þar áíram og færist
heldur í frjálsiegri átt, getur átt
eftir að hafa mikil áhrif í hinmn
kommúnistisku löndum og iosað
smátt og smatt um ýmsar hömlur
þar. Áreiðanlega myndi siík þró-
un stuðla að þvi afi draga úr tor
tryggni milli austurs og vesturs
og bæta þannig friðarhorfariiar.
Verði hjólinu hins vegar-ínúið fil
baka, verða afleiðingarnnr gagn
stæðar. Tortryggnin myndi auk-
ast að nýju og kalda stríðið
harðna.
t Af hálfu vesturveldanna hefur
sérstaða Póllands þegar hlotið við
urkenningu. Bandafíkin hafai' t.
d. veitt Póllandi lán, sem nema nú
orðið nær 200 milij. dollara. Pólski
utanríkisráðherrann var nýlega í
Osló og ræddi þar við norsku
stjórnina um ýms málefni Evrópu.
Ef til vill getur Póiland hjálpað
til að bera sáttarorð milli austurs
Framhaid á 8 siðu
‘BAÐSroMfll
í sumar fengu Strætisvagnar Reykja-
víkur nýtt athafnasvæði fyrir
vagna sína við Kalkofnsveg norð-
an bifreiðastæðis Hreyfils. Voru
allar hraðferðaleiðirnar fluttar á
þetta nýja svæði, og hefir það
reynzt ágætlega, þótt ýmsum finn
ist á stundum langt á milli Lækj-
artorgs, þegar tíminn er naumur
og skipta þarf um vagna. En þó
gott sé, að vagnarnir séu allir á
einum stað, þá bætti þetta þó úr
brýnni þörf, þar sem Lækjartorg
var algeriega orðið yfirsetið.
Margir þeirra, sem nota hraðferðirn-
ar leggja leið sína yl'ir Arnarhól,
hæði frá vögnunum og í þá, og
eiga þeir í því sambandi við
nokkra erfiðleika að etja, cinkum,
þegar farþegar á síðustu stundu
verða að ná í einhvern ákveðinn
vagn.
Arnarbólsbrekkan er þarna mjög
brött, og að undanfarnu, eins og
veðurlagi hefir verið háttað, hefir .
mörgum orðið hált á því að reyna \
við brekkuna. Nú kunna margir
að segja, að óþarfi sé fyrir far-
þega að fara um þessa viðsjálu
brekku, en þegar naumur tími er
annars vegar. og möguleiki á að
stytta sér leið hins1 vegar, þá
kjósa fiestir siðari möguleikann,
án tillits til þess að virðulegt fólk
á að notast við gangstéttir og göt-
ur, en ekki grasbletti og blóma-
beð.
I einum hraðferðarvagninum var
mikið um það rætt í gær, að ef
ekkert verður að gert í þessu snáli
þá muni þarna fyrr eða síðar hljót
ast stórslys, þegar frost gerir og
brekkan verður shighál. Forráða-
menn strætisvagn.anna og bæjar-
yfirvöldin ættu þvií strax að ráða
bót á þessu, nieð því einfaldlega,
að leggja einhvers konar íröppur
upp brekkúna og gangstig yfir
Arnarhól í sem beinastri iínu að
hraðferðasvæðinu. Því fyrr sem
þetta verður geint, því betra: Sá
möguleik’i er algerlega útilokaður,
•að fólk verði vanið af þeim „ósið“
að legga leið sina yfir hólinn og
upp og niður hina hættulegu
brekku."
Farþegi hefir lokið máii sínu, og lát
um við þá staðar numio í dag.