Tíminn - 12.11.1958, Qupperneq 5

T í MIN N, miðvikuclaginn 12. nóvember 1958
5
Pétur Sigurðsson:
m
Bændum á íslandi hefur löngum
þótt sárt að sjá vel hirt og þurrkuS
hey sfín fjúka, og átakanlegt þykir
luönnum venjulega þegar náttúru-
hamfarir valda stórtjóni á landi
eða sjó. í>ó hefur átt sér stað hvað
eftir annað -stórfelldari eyðilegg-
ing af. völdum þeirra kynjaafla, er
blása tourt auðæfum þjóðanna.
Of hafa verið uppi menn á meðal
þjóðanna, sern. hrópað hafa til
þeirra viðvörunarorðum, en mönn-
uin er flest annað betur gefið cn
að sinna viðvörun. Jesús grét yfir
Jerúsalem, en böðlar hans sáu þar
enga hættu. Oftast sjá mcnn hætt-
una sízt, þegar hún er við fætur
þeirra.
Erum við á íslandi í nokkurri
hættu? — í fyrravor skrifaði ég
mér til hugsvölunar og af knýjandi
þörf langt mál, er ég kalla: Auð-
æfum blasið burt. Það er of langt
í blöð og útvarp. Tek ég nú það ráð
að færa í lctur í miklu styttra
máli efni þeirrar ritgerðar.
Spámaðurinn Haggaí hrópaði til
þjóðar sinnar þessum viðvórunar-
orðum:
„Svo segir drottinn hersvcitanna:
Takið eftir, hvernig f>TÍr yður fér.
... Þér búizt við miklu, en fáið
lítið í aðra. hönd, og þo aJ þér
flyt’jið það 'beiin, þá biæs cg það
burt. Ilvers vegna? segir drottinn
hersveitanna — vegna húss míns,
af þ\ú aö það liggur i rústum, með-
an sérhver yðar flýtir sér með sitt
eigið hús ... og sá, sem vinnur
fyrir lcaupi, vinnur fyrir því í göt-
ótta pyngju“,
Er unnt að hitta naglann betur
á höfuðið, teinnig nú á 20. öldinni?
Hver og einn að flýta sér, einstakl-
ingur og. þjóð, víðs vegar um heim,
allir í ofur'kappi að hugsa um sinn
eigin hag, en hvað svo um „hús“
drottins? Og svo fá menn laun sín
í „götótta pyngju“. Tollir nokkuð
í pyngjum nútíma manna, einstakl-
inga eða þjóða? Eru ekki flestir í
látlausri kröfugöngu, heimtandi
hærra kaup, meiri þægindi og lífs-
gæði, og flytja menn e’kki mikið
heim, en hvernig hefur svo farið
um allt saman?
Takið eftir, hvernig fyrir yðtir
fer, segir spámaðurinn. Er unnt að
þugsa sér sanngjarnari viðvörun
en þessa: Takiö eítir? Hvað hefur
gerzt í lífi þjóðanna aðeins síðan
1914? Höfum við tekið eftir því?
Hafa þjóðir og einstaklingar lært
eitthvað af þessu?
Engan. skyldi það hneyksla, þótt
orðalag spámannsins sé það, að
drottinn blási burt því, sern menn
safni í fávizku, á kostnað hins
mikilvægasta. Ailir munu skilja,
að hér -er aðeins átt við afleiðinga-
lögmálið. Öliu, sem safnað er í eig-
ingirni og skammsýni, .er „blásið
burt.“ HVers vegna? Vcgna þess að
„hús“ drottins liggur í rúst á með-
an hver og einn hugsar aðeins um
sig.
„Ég 'bý á háum og heilögum
stað“, segir drottinn, „en einnig
hjá þeim, sem hafa sundurkraminn
og auðmjúkan anda.“ — Hús
drottins á jörðu eru sálir manna,
hjörtu manna, éða með öðrum
orðum hin andlega menning þjóð-
anna. ,
Með hliðsjón af þessu vcrður
okkur ijóst, hvers v'cgna öfug-
streymi í athafnalífi rnanna, við-
skiptum og sambúð, hvers vegna
óáran, éfarsæld og styrjaldir blása
öllu burt, er við söfnum —• „iiylj-
um heim“ í skammsýni og eigin-
girni, ef við afrækjum þetta hús
drottins, afrækjum hjörtu okkar,
afrækjum ræktun hugar og h’jarta,
afrækjum okkar trúar- og andlegu
menningu, afrækjum bænalif, trú-
ariðkanir og eflingu siðgæðisþrosk-
ans, afrækjuirv að ástunda ráo-
vendni og réttlæti, efla:góðvild og
sanngirni bræðraiag manna og guð
sanngh’ni, bræðralag manna og
guðsríki á jörðu.
Þelta ætti að vera auðskildara
ölíu öðru, en í þvermóösku og
blindni sökkv.a menn sér á kaf í
efnishyggju, útiloka sem mest alla
guðshyggju, bítast svo og berjast
um hin efnislegu gæði jarðlífsins,
leggja alla orku sína 1 það að ríía
til sín, „flýta sér með sitt eigið
hús,“ eins og spámaðurinn orðar
það, en láta hús drottins — hina
æðri andlegu menningu — liggja í
rúst. Þá dynur afleiðingin yfir,
ger'ningaveðrin ógnþrungnu, styrj-
aldarbálin, sem allt eyðileggja og
öllu blása burt.
Hér verða einsíaklingar jafnt
sem þjóðir að lúta ósveigjanlegu
lífslögmáli, sem engar yfirtroðslur
þolir, en hegnir miskunnarlaust.
Vilji nienn ekki rækta góðvild,
réttlæti og kærleika — guðsríkið
á með'al sín, leggst yfir þá. hönd
myrkravaldsins, sem öllu eyðir.
Oft hafa þjóðir fengið yfir sig
þenna sára og ægilega hirtingar-
vönd, hvað hafa þær þá lært af
hinni beizku . reynslu? Vafalaust
eitthvað, en samt of lítið. Á hvaða
leið benti Kristur mönnunum?
„Takið á yður mitt ok og lærið
af mér, því að ég er hógvær og af
hjarta lítillátur". Þetta er hinn
mjói vegur og þrönga hliðið. Þetta
á svo illa við hið herskáa jarðar-
barn, magnað arfi rándýrseðlisins.
Allt annað hefur verið jarðarbúum
geðþekkara en hógværð og lítillæti,
og þess vegna hefur farið eins og
farifj hefur. Hinir hógværu og lítil
látu berjast ekki, þeir kveikja ekki
í heiminum. Þeir hreykja sér ekki
hátt og hrapa því ekki, en „hroki
er undanfari falls.“ Hrokinn hreyk-
ir sér hátt og hrapar lágt. Mann-
kynssagan úir og grúir af slíkum
viðburðum. Allir þeir, sem fyrr á
öldum ætluðu að leggja undir sig
heiminn, kúga rnenn og gnæfa
sjálfir hátt, hröpuðu til heljar nið-
ur og dróu venjulega með sér heil-
ar þjóðir í fallinu, ef ekki heilan
heim. Þarf að minna á alla þá, sem
hátt hafa 'hreykt sér á þessari öld?
Nöfn þeirra kunnum við ut'anbók-
ar. Þar var ekki verið að hugsa um
„hús“ drottins. Nei, þar hugsaði
sannarlega 'hver um sig. Þar flýtti
hvei’ og einn sér með „sitt eigið
hús“,' sitt eigið fyrirtæki, sitt eigið
ríki, sitt eigið vald. Hér er ástæða
til að staldra við.
Bylurinn skellur á.
Fram til ársins 1914 höfðu ýmis
stórveldi Evrópu auðgazt mjög á
því, að hrifsa lil sín nýlendur vfðs-
vegar uin hejm, og er sumt af þeim
þjóðabúskap ófögur saga. Allir
kannast' yið nýlenduöflun' Englend-'
inga, Hollendinga, . Þjóðverja,
Erakka og fleiri þjóða. Viðskipta-
sámkeppni stórveldanna'varð stöð-
ugt harðvítugri. Upphaf. skelfing-
anna var vissulega viðskiptastríð.
Við, sem vorum um tvítugsaldur
1912, munum eftir viðskiptakapp-
inu milli Breta og Þjóðverja.
Vissulega áttu orð spámannsins við
aðfarir þjóðanna, þ.ær flýttu sér^
með sín eigin hús, sína eigin hags-
muni, um „hús“ drottins — friðar-
viljann, góðvildina, sanngh'nina og
réttlætið var minna hirt'. Þetta
mikla musteri drottins lá að.vissu
leyti í rúst. Kristindómur og guðs-
trú var ekki þannig rækt á meðal
þjóða, að það gæti bjargað heimin-
'um frá ægilegu hruni siðferðis og
menningar. Eru orð spámannsins
ekki alltaf réttmæt:
Takið eftir,
hveniig fyrir yður fer.
Og hveniig.fór svo 1914? AHir
menn, sem til aldurs eru komnir,
þekkja þá sögu, og 'hinir af afspurn.
Miklu hafði verið safnað, oft með
miklum og himinhróp-andi rangind-
um, -mikið „flutt heim“, hver og
einn hugsaði um sig, og svo? Svo
var öllu blásið burt. Stormvíðrið
skall á hinni miklu menningarbygg-
ingu, sem reist var á. sandi. Hún
hrundi og fall hennar varð mikið.
Á fjórum st'uttum árum, en þó
ægilega löngvun þjáninga- og styrj-
aldarárum var öllum auðæfunum,
sem eigingirnin hafði flutt heim,
blásið burt. Stormurinn geisaði
heiftþi'unginn og .sópaði niður
mörgu, sem áður hafði-gnæft hátt,
sérstaklega herveldunum sjálíum.
Hallir hrundu, bæh' og borgir
lögðust í rúst, lönd voru tætt. í
„trefjar og flög,“ skipast'óll þjóð-
anna sökk í sjávarins djúp, manns-
lífin týndus.t svo að milljónum.
skipti og ríki stórveldanna lágu í
rúst. „Hús“ drottins höfðu þær
rækt, og hús þeirra hrundu.
Þegar styrjaidarvindarnir hættu
að blása. og sópa burt því, sem
safnað hafði verið, oft af lítilli
sanngirni og enn minni guðs-
hyggju, þá voru stórveldin ekki að-
eins gjaldþrota, heldur stundu
einnig undir ægilegum stríðsskuld-
um. Svo gersaml. hafði auðæfum
þein-a verið blásið í sjóinn, allt
verið notað til niðurrifs og eyði-
leggingar þvi, sem léttvæg og
blekkjandi menning, fátæk af
Guði, hafði hrúgað upp í eigin-
girni, öfund og. stundum fullum
fjandskap. Svo gersamlega var
auðæfum þjóðanna blásið burt, að
milljónir manna dóu úr hungri og
enn fleiri úr drepsóttum, er fóru í
kjölfar dauðaskipsins mikla. Er
nokkurt undur, þótt alvizkan að-
vari og segi:
„Takið eftir, hvernig fyrir yður
fer.“
Eigingirnin er ávallt á helvegum.
Því, sem hún safnar ranglega, blæs
réttlætið burt. Enginn getur talið
til fulls, hvað styrjaldir kosta þjóð-
irnar. Sagt var, að í heimsstyrjöld-
inni 1914.—1918 hefðu fallið 10
milijónir manna, 19 mOljónir
særzt, 10 milljónir barna föður-
lausr 5 milljónir kvenna ekkjur.
Mannskaðinn var meiri í þessari
einu styrjöld en í sjö undanförnum
mannskæðum styrjöldum, er sumar
stóðu þó sjö ár. Herfangar voru um
7 milljónir, mannfallið á sjöunda
þúsund á sólarhring, og svo kom
drepsóttin.
Talið var, að sameiginlegur þjóð-
arauður Stórbretalands, Þýzka-
lands, Austurríkis og Ungverja-
lands væri fyrir styrjöldina 1914—-
1918 181,200,000,000 dollara, en
styrjaldarkostnaðurinn hafi orðið
186,000,000,000 — hundrað áttatíu
og sex milljarðar dollara eða næst
um 5 milljörðum meiri en hinn
sameiginlegi þjóðarauður þessara
ríkja var fyrir stríðið. Svo heiftar-
lega og fullkomlega var því „blás-
ið burt“, sem safnað hafði verið.
Hefðu þessi stórveldi Iagt alla
stund á hugarfar og hjarta, á sið-
gæðisþroskann og réttlætiskennd-
ina, þá hefðu þær byggt á bjargi
og hús þeirra ekki hrunið yfir þasr.
„Hús“ drotUns lxöfðu þær vanrælh,
en flýtt sér sem mest að efla smn
ei'gin. hag. Þess vegna hrundi hús
þeirra. Hefðu þær komið uppeldis-
málum sínum, kirkjumálum _og
menningarstarfi sínu þannig fym,
að hver og einmannssálöe^^^
vörzKinTlStagarðyrkjumanns.
«?rt;sasrnog
Smhiegu kappi’nnx eitt og
annað, og í staðinn fyrir saldiep-
andi efnishyggju ræktað hja þeim
guðshyggju, mannást, góðvild og
íriðarvilja og látið svo fullkomið
réttlæti skipta gæðum jarðarinnar
milil vinnuveitenda og vinnúþiggj-
anda, milli allra barna sinna, þá
hefðu þær í, sannleika byggt hús
drottins á jörðu — grundvallað þá
„yfirmennt", þá guðsríkismenn-
ingu, sem hefði útilokað allar styrj-
aldir. Þetta. er jafnaugljóst sem
bað virðist mönnum ókleift að
framkvæma.
Ileisum við liús oklfar
á sandi?
Hvað höfum við þá lærf af ó-
farnaði þjóðanna? Á hverju fóðr-
um við sálir æskumanna okkar?
GlæpEikvikmyndum þrisvár á dag,
glæparitum og klámþvættingi, guð-
lastandi reyfurum, bæði i lesstof-
um og heimahúsuin, ■einnig í út-
varpj, og svo áfengi, tóbaki og sið-
spillandi “skemmtunum.-“ Vissu-
lega leggur þjóðfélagið mikið fram
til að fræða uppvaxandi kynslóð,
en slíkt er hvorki skapgerðarrækt-
un né sálgæzla, heldur andlaust
stagl, sem vekur sára, lífsíeiði og
hungur og þorsta í skemmtanir og
nautnir. Allt hið dauða. fróðleiks-
stagl efnishyggjunnar vcitir sálum
æskumanna litla .vörn gegn ægi-
þunga þess flóðs, er á honurn. skell-
HeiiibrigíSismál
Esra Péíursson, læknir
„Æðakölkun“
Á elliárum þykkna og þrengjast
þar af leiðandi æðarnar hjá öllu
fólki, og hefur þetta ætíð verið
þannig, eftir þvi sem bezt verður
vitað, hjá fiestum þjóðum heims.
GarnalL, erlent orðtak segir að
maðurinn sé eins gamall og æðar
hans. Er það nokkurn veginn aug-
ljós-t, þar sem þær fæddust sam-
tímis honum! Með þessu mun samt
vera átt við það að eft'ir því sem
æðakerfið er ellilegra, verði mað-
urinn sjálfur ellilegur.
Þó að það sé almenn regla að
æðarnar þrengist og þykkni með
aldrinum, er það hins vegar afar
misjafnt hversu hratt það á sér
stað. Iðulega hafa fundizl þykkn-
fólki, sem verið hafa verr útleikn
ar en æðar hjá öðrum á áttræðis-
aldri.;
Talið er að þelta sé þýðingar-
mesta einstaka atriðið varðandi
langlífi og líkamlegt heilsufar,
enda eru dauðsföllin af völdum
æðakerfis þar með talið hjarta-
sjúkdóma 2 til 3 sinnum fleiri
heldur en af völdum krabbameins,
sern nú gengur næsf þeim.
Um allan heim er því lögð megin
áherzla á rannsókn þessara tveggja
sjúkdóma, enda mun eitthvert sam-
band vera á milli þeirra þó að það
sé að vísu óljóst, og ef til vill ekk-
ert aðalatriði hvað krabbameinið
áhræri.
Þó ber mikið á sama efninu í
báðum sjúkdómunum. Kol-
estevol heitir það, perlugljáandi,
alkóhólsamband, sem líkist fitu.
Sezt það ásamt ýmsum fitutegund-
um í æðaveggina, einkum að innan-
verðu. Þeir þykkna síðan og þrengj
ast af þessum efnum, og geta lok-
azt eða stiflazt .að lokum, algeriega.
Það er í daglegu tali nefnt æðf-
stífla eða þrengsli,
Kransæðin liggur eins og kran'
i kringum hjartavöðvann og færir
honurn alla þá næringu og súx'efni
sem hann þarf á að halda. Þegar
Kolesterol og ýmsar fitur setjasí:
í hana, er talað um kransæðastifkí
og kransæðaþrengsli. Reynist þan
oft mjög hættulegt, þó margir lifú
áratugum saman tiltölulega góðx.1
lífi með þá sjúkdóma, fari.þeh’
eftir reglum þeim, sem þeim eri..
settar, og noti viðeigandi lyf.
Kolcsterol og ýmsar fitur berasí:
á þessa staði úr blóðinu.
Magn þeirra í blóðinu er ákaf-
Iega mismunandi mikið, ekki barí-
frá manni til manns, heldur líki.
hjá sama einstakling á mismunand ;
tímum.
Kolesterol finnst í mörgum a'
gengum og heilnæmum fæðuteg-
undum, svo sem í dýrafitum, eggj
um, rnjólk og slátri, en auk þess
heilavef og galli.
Skömmu eftir neyzlu slíkra fæði ■
legunda hækkar Kolesterol, og íiti ,
efnainnihald 'blóösins þó nokkut
og sýnist þetta því vera nokkuð eir
falt mál.
Allt' er samt ékki eins og þai:
sýnist, og er málið í rauninni mikii’
flóknara en þetta. Því er þannig
varið að maðurinn framleiðir sjáli
ur kolesterol, og kemur það i'ran
í blóðinu, þó hann neyti þess ekk.
í fæðunni.
Við ýmsar geðshræringar, svc
sem í reiði, hræðslu og hatri, getu
magn þess aukizt skyndilega mjöi:
mikið, miklu meira en þó maðurim
hefði neytt kolesterol-auðugra '
fæðutegundar.
Framh.
E. P.
Vínoingar íir Happ-
dræííi Háskólans
*
í gær var dregið í ellefta
flokki Happdrættis Háskóía
íslands um 996 vinninga aS
uppliæð ein milljón og 255
þúsundir.
Hæsti vinningurinn, eitt hundr-
að þúsuiid krónur, kom á miða
39429, sem er hálfmiði. Seldist
annar helmingurinn í umboði
Ilelga Sívertsen í Vés'turveri, én
hinn í Sandgerði. Fimmtíu þús-
und króna vinningurinn kom á
miða 7724. Eru það fjórðungsmið-
ar seldir í umboði Guðrúnar Ólafs
dóttur og Jóns Arnórssonar,
Bankastræti 11.
Tíu þúsund króna vinningarnir
komu á miða 13749, 23154, 26328,
28197, 29196, 31260 og 33438.
Fimm þúsund króna vinningarnir
komu á miða: 5474, 7904, 10620,
10829, 20829, 20480, 24813, 25335,
34041, 39008 og 40331. — (Birt án
ábyrgðar).
ur af framboði hins skaðlega, sem
öll ágirnd og peningagræðgi manna
stendur á bak við. Mest af því, sem
haldið er að uppvaxandi kynslóð,
skapar i sálum æskumanna ægilegt
tóm — og tómt 'hús er alltaf til
leigu. Þar geta hvaða sjö iliir and-
ar setzt að sem vilja. Geg'n þessu
er engin nægilega sterk vörn til,
nema sú að sálir barna og unglinga
fyllist af hinum góða og heilaga
anda Guðs. Það er, anda sjálfsaf-
neitnnar, mannástai', sannrar lífs-
■gleði og góðvildai*, anda þjónustu-
vilja og fórnfýsi. í hugárfar og
hjarta manns, sem haldið er þess-
um anda, þessum englum Guðs, fá
engir illir andar inngöngu. Þar er
énginn þorsti í .saltvatn nautnanna,
því að sá, sem á lífsfyllingu þess
fagiraðar, er samlífið við allt hið
góða, sanna og fagra veitir, þekkir
ekki slikan þorsta.
Haídi þjóðirnar nú enn áfram á
sömu braút og áður í anda eigin-
girninnar og sérhyggjunnar, er
hætt við, að þá endurtaki sig í
þriðja sinn það senv endurlaki sig' í
síðari heimsstyrjöldinni.
Bækur og höfundar
(Framhald af 4. síðu).
eru í dag og segja æviágnp ní
verandi skólastjóra og kennar.
liðs hans.
Höfundur Eiðasögu var eitt sim.
nemandi í búnaðarskólanum þar
Hafa fáir skólanemendur launaí
skóla sínum betur fósturlaunii.
en hann. Eiðasaga Benedikts e:
minnisvarði hins forna Eiðastóls,
búnaðarskólans á Eiðum, or
byrjunarsögu þess tímabils
Eiðasögu,. þegar Eiðar eru ai
verða menningai-miðstöð alls Aust ■
urlands.
Nú eru að í'ísa upp tvö þorp :
Fljótsdalshóraði, Egilsstaðir, þa
sem er miðstöð verzlunar og sam
gangna, og Eiðar, skólaþorp. Vit
hliðina á gagnfræðaskólanum þár,
■þarf að rísa upp búnaðarskóli a<
nýju. Nú er verið að reisa bar
heimavistarbarnaskóla fyrir Eiðs •
þinghá. Ég held að á Eiðum ætt
að reisa heimavistarbarnaskók.
fyrir allt Fljótsdalshérað. Börnun.
ætti að skipta í þrjá flokka éftii
aldx'i. Hver flokkur væri V2 mán-
uð í senn í skólanum, tvisvar í.
ári. Börnin gætu svo lært heima
hjá sér jafnframt því sem þai
væru látin vinna, á milli þess að
þau væru í skólanum. Ég held a’é
með þessu fyrirkomulagi mætti n;
jafngóðum námsárangri og nú.
næst. Ennfremur álít ég að heppi-
Iegt væri að hafa iðnskóla fyrir
A'ustui'land á Eiðum. Ef til vi'ii
mætti setja hann að einhverji.
leyti í samband við verknámsdeiíc.
gagnfræðaskólans. Og senniiag:.
væri húsmæðraskólinn betur sett'
ur og sóttur á Eiðum á Hall-
ormsstað. En þessar hugleiðingai
heyra til þeirri sögu, sem enn þ:
hefur ekki gerzt. Þeirri sögu ei:
verður framhald af Eiðasögu Benc-
dikts Gislasonar.
Á einum stað í Eiðasögu segir
höfundur hehnar þessar spakiegu.
setningar:
„Lífiö í sveitunum er búskapui.
Starið er ræktun lýðs og landt
Takmarkið gæfusamt fólk og fac ■
urt land.“
Þ.M.J.