Tíminn - 30.12.1958, Side 5

r í MI N N, þrið.jndaginn 30. desember 1958.
5
Föstttdagmn 8. ágúst síSastlið-
inn andaðist að heimili sinu,
Bjargi í Miði'irði, bændaöldung-
urinn Karl Ásgeir Sigurgeirsson
tæpra 05 ára. Hafði hann þá
átt heinva á Bjargi í 68 ár og
fjórum mánuðum Ivetur, og fiest
árin verið þar húsbóndi.
Éiinstök atvik geta brennt sig
svo fast í meðvilund manna — og
þó einkum barna —, að þau
standi ljóslifandi fyrir augum
þeirra eftir marga áratugi, þó að
flest af því, sem fyrir okkitr ber,
hyijist smámsaman móðu og
xiiisstri áranna, sém koma og
hverfa. Það var á útmánuðum
1894. Sól skein yfir dalinn og.
mild.um sunnanþey andáði af
lieiðum ofan. Snjór var enn i laut
um og svell á mýrum. en að öðru
leyti var jörð komin undan vetr-
árgaddinum. Fjórir menn- gengu
í hlað, þar sem foreidrar mínir
bjuggu. Þrír þeirra eru mér fyrir
löngu liðnir úr minni. Eg man
hvorki hverjir þeir voru né- held-
ur hvernig þeir litíi út. Áðeins
élnn þeirra stendur mér enn Ijós-
lifandi fyrir hugarsjónum eftir
sex og hálfan áratug.
Það var Karl á Bjargi.
Eg hafði áður séð Sigurgeir, föð
ur Karls. Hann var manna mestur
á velli og vörpulegastur og á allan
'hátt aðsópsmeiri. Samt orkaði
Karl miklu meira á hug minn og á
allt annan hált.
Hvað var það, sem greypti mynd
hans svo fast í hug minn, að hún
stendur þar ómáð enn í dag? Karl
var bara innansveitarbóndi, senni-
lega ekki í hreppsnefndinni, hvað
þá heldur að hann skipaði nokk-
urn þann sess í þjóðfélaginu, sem
menn litu sórstaklega upp til.
Ekki stóð heldur ■af honum sá gust
ur, sem stóð þá og stendur jafnvel
enn af sumum þeim mönnum, er
vilja láta á sér bera, vita hverjir
þeir eru og nota hvert tækifæri
til að minna aðra á það.
Karl var þá á bezta aldri, rúm-
lega þrítugur, meðalmaður á hæð
og svaraði sér vel, rómurinn
hvorttveggja í senn, hlýr og karl-
jnaúnlegur. Fas hans allt var svo
frjálsmannlegt og framkoman svo
prúðmannleg, að af bar. Svipurinn
og yfirbragðið bjó yfir svo mikillli
birtu og heiðríkju, að mér —barn-
inu — fannst »hann vera holdi
klædd ímynd vorsins, sem var að
koma.
Eg heimsótti Karl síðast réttum
tveimur árum áðnr en hann dó.
Það var vitanlega ekki mikið eftir
af þeim Karli, sem ég kynntist
fyrst. Tvcnnt var þó óbreytt.
Gamla, hlýja glampanum hrá fyr-
ir í angunum, þegar sonarbörnin
komu að hnjám hans eða þegar
við rifjuðum upp glaðar minning-
ar frá fyrri árum. Hitt var láfs-
skoðunin og trúin á sigur góðra
mála. Þar hafði ellin engu hagg-
að.
Karl var Þingeyingur að ætt og
uppruna, þótt hann ætti heima í
Húnavatnssýslu mestan hluta
langrar ævi. Hann var fæddur í
Svartárkoti í Bárðardal 1. októher
1863. Foreldrar hans voru hjónin
Sigurgeir Pálsson og Vigdís Hall-
dórsdóttir. Var Karl sjöundfl barn
ið í röðinni af ellefu börnum
þeirra hjóna.
Faðir Sigurgeirs var Pá!i, síð-
ast bóndi á Sveinsströnd, Jóakims
éon bónda á Mýlaugsstöðum. Ket-
ilssonar bónda á Sigurða-stöðum,
Tómassonar bónda á Birningsstöð-
lim, Bjarnasonar bónda á Veisu
í Fnjóskadai, Þorlákssonar bónda
í Leyningi, Sigurðssonar. Páli Jód
kimsson, afi Karls, var elztur 11
systkina. Meðal þeirra vo:u a)
Hálfdán í Brenniási, faðir Jakobs
aðalstofnanda Kaupfélags Þingey-
inga, b) Jón á Þverá, fáðir Bene-
dikts á Auðnum og Snorra föður
Áskels söngkennara og c) Jóakim
í Árbót, en þrjú af börnum. Jóa-
kims fluttust til ísafjarðar, þau
Aðalbjörn skipstjóri, Jóakim
snikkari og Helga. Eru nokkrir
afkomendur þeirra á ísafirði og í
Hnífsdal.
Vigdís móðir Kai-ls og fyrsta
kona Sigurgeirs var dóttir Hall-
dórs bónda á Bjarnaslöðum í Bárð
ardal, Þorgrímssonar, Marteinsson
ar, Sigmundssonar, Halldórssonar.
Meöal bræðra Vigdísar voru Jón
hreppstjóri á Bjarnastöðum, faðir
Halldórs heitins bankagjaldkera
og Valgerðar biskupsfrúar í Lauf-
Dánarminning:
Asgeir Sigurgeirsson
Bjargi í Miðfirði
ási og Marteinn á Bjarnastöðum,
faðir' Kristbjargar húsfreyju á
Yztafelli.
Foreldrar Karls hófu fyrsf bú
sk.ap á Grímsstöðum í Mý.vatns-
sveit, en fjuttu þaðan vorið 1854
að Svaj-tárköti. Þar bjuggu þau í
17 ár og þar fæddust. flest börn
þeirra hióna. Þó að Svartárkot til-
hoyrði Bárðardal, er það ekki í
dalnum, heldur frammi á miðju
heíðarlandinu, sem liggur fram
af Bárðardal og Mývatnssveit. Hef
ir stundum hlotið að vera ein-
ívffi.nalegt að búa þarna langí írá
óðrum ma.nnabyggðum, en regin
öræfi á þrjá vegu. Vetrarharðindi
voru oft mikil, en þarna var góð
sumarbeit, nógar útheysslægjur
og silungsveiðiu í Svartárvatni
var drjúg búbót barnmörgu heim-
ili.
Vorið 1871 fékk Sigurgeir nokk-
urn hluta Þingeyra til ábúðar og
flutti þangað vestur. Það var érf-
iður og langur flut.ningur frá
Svartárkoti að Þingeyrum á þeim
árum. Engir vegir og allar ár ó-
brúaðar, en hestarnir einu farar-
tækin. Yngstu bræðurnir, Karl og
Arinbjörn, síðar útfarastjóri í
Winnepeg, voru reiddir í kláfum.
Það sparaði hest og þegar búið
var að búa nógu vel upp á klár-
inn og súrra allt fast, var allt í
lagi og engin hætta á ferðum,
jafnvel þótt árnar væru nokkuð
djúpar.
Ásgeir Einarsson alþingismaður
bjó sjálfur á Þingeyrum á móti
Sigurgeiri. Tók hann þegar hinu
mesta ástfóstri við Karl litla, sem
hann kaliaði ávallt nafna sinn.
Varð Karl honum mjög fylgispak-
ur og sagð'ist hafa lært margt nyt-
samlegt af kynnum sínum við
hann. Ekki vildi gamli maðurinn
þó láta nafna sinn fylgja sér, þeg-
ar hann ætlaði að láta eitt yfir sig
og kirkjuna sína ganga í land-
skjálftanum 1873.
Vorið 1873 fékk Sigurgeir Víði-
dalstungu lil ábúðar og flutti
þangað. Bjó hann þar í 7 ár eða til
vors 1880. Þá flutti hann vestur í
Miðfjörð. Bjó hann fyrst á Rófu
(Uppsölum), þá nokkur á á Skára
stöðum. Tvö eða þrjú ár var hann
á Bjargi, en síðast í Dæli og það-
an fór hann til Ameriku aldamóta
árið. Vigdís kona hans dó á S'kára-;
stöðum 5. janúar 1886. Þremur ár-
um síðar kvæntist Sigurgeir i ann
að sinn, en þá konu missti hann
cftir þriggja ára sambúð. Þriðju
konunni kvæntist hann sumarið
1893. \7ar á þeim 40 ára aldurs-
munur.
Þegar Sigurgeir fluttist til Am-
eríku, voru 5 börn hans komin
veslur. Sigurgeir .andaðist vestra
16. mai 1925 rúmlega hálfníræður.
Sigurgeir var hið mesta hraust-
menni og margt stórvel gefið.
Hann var full sex fet á h;eð og
að því. skapi þrekinn. Söngmaður
var hann mikill og jafnan for-
•sangvari i þeim kirkjunj, sem
hann .áttj sókn ao. Vigdís var tal-
in hin mesta gæðakona af öilinn,
er hana þekktu.
Karl ólst upp hjá foreldrum sín
um og var hjá þeim, meðan bæði
lifðu. cn hjá föður sinum eflir
það. Var hann lengsl' í föðurgarði
þeirra systkina. Honuni svipaði
um sumt til íöður síns, en mun þó
hafa lí'kst meira í móðurætt. Var
mikið og glöggt ættarraót með
honum og Halldóri heitnum banka
gjaldkera og sonum hans. Sama
meðfædda prúðmerrnskan í fram-
komu og fasi og sama vorgleðin í
vinahópi.
Fyrir og um 1890 bjó á Bjargi
kona, er Ólöf hét, Jónsdóttir frá
Hindisvík, Sigurðssonaa' bónda að
Stöpum, Jónssonar, Þórðai'-sonar.
Bróðir Ólafar var Sigurður bóxidi
í Hindisvík, afi þeirra Norðlands-
btæðra. Fyrri maður Ólafar hafði
verið Jóhannes Guðmundsson,
bóndi og gullsmiðixr á Auðunax'-
stöðum í Víðidal, dáinn 1879. F.að-
ir Jóhannesar á Auðunarstöðum
var Guðmundur bóndi á Refsteins
stöðum, sonur Jóns bónda og
smiðs á Auðunarstöðum, Jónsson-
ar bónda að Hvainmi í Vatnsdal,
Pálssonar. Móðir Jóhannesar og
fyrri kona Guðmundar á Refsteins
stöðum var Ingibjörg Jóhannes-
dóttir prests í Vesturhópshólum,
Ólafssonar. Móðir Guðmundar og
kona Jóns smiðs var Ingibjörg
Magnúsd. sýslum. í Húnav.sýslu
Gíslasonar biskups á Hólum,
Magnússonar.
Eftir lát fyrra manns síns gift-
ist Ólöf í annað sinn. Var seinni
nxaður hennar Sigfús Bergmann
Guðmundsson síðar bóndi á Upp-
sölum. Þau skildu. Ólöf átti þrjár
dælur með fyrra manni sínum,
Hét sú elzta Margrét, önnur Ingi-
björg og þriðja Elínborg, er síðar
fór til Ámeríku og giftist þar.
Vorið 1889 réðist Ólöf í að láta
rífa gamla bæinn á Bjargi og
byggja nýjan bæ. Naut hún þar
mikillar og góðrar aðstoðar bróð-
ur síns, Sigurðar bónda í Hindis-
vík. Stóð hann fyrir byggingunni.
Þangað réðst Karl Sigurge.irsson
í byggingarvinnu um voriö.
Vorið eftir fiutti Karl að Biargi
og gerðist fyrirvmna hjá Ólöfu
húsfreyju. Harui kvæntist Mar-
gréti, elztu heimasætunni 25. okt.
þá unt haustið en missti hana eftir
10 mánaða sambúð. Hún dó af
barnsíörum og barnið fæddist and
vana. Þá um vorið (1891) haíði
hann byrjað að búa á móti tengda
móður sinni. Sumarið 1892 trú-
lofaðist Iíarl Ingibjörgu, systur
fyrri konu sinnar. Ingibjörg var á
kvennaskólanum á Ytri-Ey vetui'-
inn 1892—93. Sótti Karl hana
norður í mai'zlok og skall hurð
nærri hælum, að sú för yrði hans
síðasta. Skammt fyrir framaai tún
ið á Urriðaá, sem er næsti bær fyr
ir utan Bjarg, er á, sem bærinn
dregur nafn af. Venjulega er þetta
ekki annað en lækjarspræna, en
í miklum leysingum getur hún
orðið hinn mesti háskagripur. Þeg
ar Karl lagði af stað að heiman,
var asaleysing. Vinnumaðux' Kai'ls
fylgdi honum á leið. Þegar þeir
konni að Urriðaá, valt hún fram
kolmórauð og vatnsmikil. Þe®ar
hún .er í vexti, er hún straumhörð
og veltir fram grjóti. Hefir hún
einu sinni orðið manni að bana,
svo menn viti. Ekki vildi Karl láta
ána hefta för sína. Kvaddi hann
vinnumann sinn og reið út í ána.
Þegar hann var kominn út í hana
miðja, hnaut hesturinn um stór-
an stein. Skipti þa'ð engum togum,
að Karl hrökk af baki o.g varð við-
skila við hestinn. Barst hann nú
varnarlaus fyrir straumnum. 50—
60 metrum neðan við vaðiö Bjargs
megin gengiu' nef fram í ána. Karl
barst að nefninu. Svipunni hafði
hann aldr.ei sleppt og með aðstoð
hennar og eigin harðfengi tókst
honum að ná þar handfeslu og
sleppa úr greipum árinnar og
dauðans. Geta má nærri, að ekki
hafi haufl verið vel ti) reika eftir
slík3 kolldýfu. Skinn var sorfið
af hnúum og nokkurt vatn hafði
hami drukkið. Varð hann að snúa
heim við svo búið. Morguninn eft-
ir var runnið úr ánni. Lagði þá
Karl af stað aftur og gekk ferðin
jlysalaust eftir þetta. Kom KaiT
heim úr þeirri för með Ingibjörgu
xem eiginkonu sína. Voru þau vígð
saman á Ytri-Ey 30. marz 1893.
Hjónaband þeirra Karls og Ingi
bjargar var hið farsælasta. Veit
ég ekki til, að þar hlypi snokkru
sinni snurða á þráðinn. Ingiþjörg
var hin elskulegasta kona og hús-
móðir, síglöð og sístarfandi, ráðs-
vinn og ávalit jafn vakandi í um-
hyggjunni fyrir velferð manns og
barna, hjúa og gesta. Ingibjörg
andaðist 9. októher 1937, 67 ára að
aldri. Höfðu þau hjún þá verið
gift í rúm 44 ár og eignast 9 börn.
Einn óvin áttu þau Bjargshjón,
er reyndist þeim þungur í skauti.
Það var hvíti dauðinn. Af 9 börn-
um þeirra hjóna dóu þrjú img, en
helmingur þeirra, sem á legg kom
ust, varð hvíta dauðanum að
bráð og auk þess dóttursonur, sem
jafnfi'amt var fóstursonur þeirra
hjóna. Vigdís dó tvítug 1914, Jó-
hannes 11 ára 1920 og Ólöf dó
1943, komin yfir fertugt. Dóttur-
sonurinn, Karl Axelssoix dó sama
ár rúmlega tvítugur, hinn mesti
efnispiltur og eftirlæti afa síns.
Þrjú börn þeirra Bjargshjóna eru
enn á lífi. Margrét er þeirra elzt,
fædd fyrst af ölhun börnunum.
Ilún er tvígift og nú búsett í
Reykjavík. Er hún um mai-gt lík
föður sínum, enda unni hann
henni mjög og var þó fjarri því,
að hann gerði upp á milli barna
sinna. Páll og Sigurgeir Karls-
synir búa báðir á Bjargi. Börn
þessara þriggja systkina munu
vera 17 og auk þess á Margrét
orðið nokkur barnabörn.
Bjai'gsheimilið var orðlagt fyrir
gestrisni og glaðværð. Flestir
komu við á Bjargi, sem um sveit-
ma fóru, þó að það væri nokkuð
úr leið. Ingibjörg húsfreyja lék á
harmónium og Karl var söngmað-
ur góður, en bæði unnu þau .mjög
söng og hljóðfæraslætti. Það var
því ekiki undarlegt, þó að unga
fólkið í sveitinni leitaði þangað,
•þegar það vildi lyfta sér upp, enda
mátti segja, að Bjarg væri ann-
að heimili mai'gra ungmenna í
sveitinni um langt skeið.
Þó að Karl á Bjargi væri manna
heimiliskærastur, atvikaðist' það
svo, að framan af búskaparárum
sínum var hann of-tar að' heiman
heldur en margir aðrir bændur i
sveitinni og þó .aldrei langdvöl-
um. Bar margt til þess. Hvar sem
menn voru á ferð eða hittust til
skemmtunai' sér, þótti hin mesta
nauðsyn að hafa Karl á Bjargi
með, þar sem hann var jafan hrók
ur alls fagnaðar, hvar esm hann
kom. Þá var það veiðiskapurinn.
Karl hafði vanist veiðum frá
blautu hai'nsbeini. Faðir hans
hafði stundað veiðina af kappi,
meðan hann bjó í Svartárkoti. Þeg
ar Karl var á Þingeyrum, kynntist
hann einum slyngasta veiðimanni,
scm þá var uppi í Húnaþingi, en
það var Jón Ásgeirsson á Þingeyr-
um. Var hann bæði skotfimur með
aíbrigðum og laxveiðimaður mik-
ill. Var Karl mjnnugur kynna
sinna af Jóni, sem þá var á bezta
aldrei og einn glæsile.gastur
manna þar um slóðir. KaiT gerðist
snemma grenjaskytta í Miðfirði.
Hafði hann byrjað á því starfi, á
meðan haim var enn i föðurgarði.
Fór oft drjúgur hluti vorsins í
grenjaleit og grenjavinnslu. —
Venjuleiga leið skammt frá því að
grenjavinnslu var lokið og þang-
að lil laxveiði hófst í Miðfjarðará.
Stunduðu þeir veiðarnar jafnan
saman nágrannarnir Karl á Bjargi,
Ásmundur á Brekkulæk, faðir
Friðriks heitins Brekkans og
þeirra sysíkina og Sigfús á Króks
stöðum, faðir Jóns Bergmans
skálds. Laxinn lögðu þeir inn á
Borðey’í, Hann yar í háu verði,
miðað Yið aðrar íslenzkar afuiði?
og því til nokkurs að vinna. Þá
var oft þörf á að láta „guðaveig-
ar lifga sálaryl" eftir vökur og
veiðivolk. Oft varð veiðikappi®
yfirsterkara áhuganum fyrir öfiuai
heyjanna og hefir slíkt hent áðus
á landi hér.
Búhagur Bjargshjóna var frem«
ur þröngur öðru hvoru um og efi>
ir aldamótin. Árferði misjafnt,
heimilið þungt og gestanauil
mikil. Svo 'komust synirnir á legg.
Þeir voru bá'ðir efni í búmenn, 6-
bældir og þrótj,miklir. Og ekki vae
hætt við, að þeir væru beittir of«
ríki eða dregið úr kappi þeirra og
umbótaáhuga. Þeir voru studdii"
með ráðurn og dáð. Báðir unn.'i
þeir foreldrum sínum af alhug,
Hlý bros þeirra og viðurkenning-
arorð, þegar vel tókst, voru þeim
ærin laun og hvataspori til frek-
ari dáða. Þetta bar hinn glæsileg-
asta árangur, sem orðið getur af:
góðri samvinnu eldri kynslóöar og
yngri. Bjarg var góð jörð á garnl,
vísu. Karl lifði það að sjá þar rísY
upp tvö nýtízkubýli sem hvort uia
sig er margfalt verðmætara, hel i
ur en jörðin var öll áður.
Og gamli heimilisandinn ríkrl
áfram á Bjargi. Fyrir nokkrum á;r
um var ég að þakka syni Karls og
tengdadóttur og dótturdóttur fyrij
ágætar móttökur. „Þú mátt lík.
þakka afa fyrir. Það er frá honunr;
eins og okkur“, varð henni a T
orði. Þannig var hugsunarháttui'-
inn á heimilinu því.
Karl var mikill gæfumaðœ?
þrátt fyrir ýmsar raunir, sera
mættu honum eins og flestum öðr
um á langri leið. I-Iann nauú
hvers manns hylli, sem honun.v
kynntist frá upphafi til síðastrj
dags. Hann eignaðist eiginkonu'p
sem unni honum, virti hann o.;
var honum eins samhent og bezí;
verður á kosið. Börnin, lengda-
dóttirin, sem flutti inn á 10601101?
ásamt öllum barnabörnunum, —
allf þetta fólk kepptist hvað vi ■
annað um að gera honum elliár ■
in sem ánægjulegust.
Árið 1920 brá Karl sér vestu.
um haf að heimsækja föður sin.i
og sex systkini, scm þar voru bú-
sett. Dvaldist hann þar einn vet-
ur. Varð sú för honum til mikil.»
ar ánægju og upplyftingar.
Karl var allra nianna óhneigff.
astur fyrir að blanda sér í annar .
sakir eða opinber mál uinframj
það, sem nauðsyn krafði. Og þú
var hann rnanna sjálfstæðastur .
skoðunum. Hann hafði ekki
frammi áróður gagnvart öðruu.
en það þýddi heldur ekki að haf»,
í frammi áróður við hann. Skal
aðeins eitt dæmi nefnt þessu ti'.
sönnunar. Þegar átökin urðu pn,
símamálið 1905, fer'ðaöist elnn ai'
vinsælustu og áhrifamestu mönn-
um héraðsins um sveilina og safv,
aði undirskriftum gegn símaaum.
Munu flestir eða allir bændu:
hafa skrifað undir, nerna Karl
Þangað þýddi ekki að koma í þain
erindum og var þó einn af bezti
vinum hans hór á ferð.
Karl var mikill trúmaður aí:
beztu gerð. Hann trúði á sigui
góðra málefna I þessum heimi og
öðrum. Skoðanir hans á hverji
máli voru í fyllsta samræmi vic
lífsskoðanir hans og lífsskoðanirE.
ar voru í órófa tengslum vi@
innsta eðli hans sjálfs. Þess vegní,
gat aldrei komið til árekstra. Slíkt
innra jafnvægi er sennilega mesta
hamingja, sem nokkrum mann',
getur hlotnast.
Það cr ekkert hryggðarefni. acl
Karl er horfinn yfir landamæriu
Sá er vegur okkar allra og þv
fyrst og fromst þeirra, sem náii’
hafa jafn háum aldri og hann.
Og þó er liann syrgður bæði aí
vinum og vandamönnum. Mes'c
mun hans þó saknað af yngst'u kyrj
slóðinni á Bjargi, enda hafa ííj
börn átt því láni að fagna að eigi.
slíkan afa .
Eg hefi verið svo lánssamur a»'
kynnast miklum fjölda ágætiv
manna og kvénna. Mörg iumdruffl
þeirra eru horfin yfir landamærir.
Eigi maður að fá að njóta þeirr
ar náðar að „Vakna upp aftur ein
hvern daginn með eilífð glað..
kringum sig“, þá man ég ekki efi
ir neinum vandalausum manni.
seni ég kvsi fremur að mæta íyrs
um á hlaðinu í Ilimnaiíki, heldu
en Karli á Bjargi.
Bjiiiii K. Jéiis.soi ,