Tíminn - 06.01.1959, Blaðsíða 5

í M I N N, þriðjudaginn 6. janúar 1959.
5
Það hefir nú siceð, að tveir
stjórnmálaflokkar á Alþingi okk-
ar íslendinga hafa tekið að sér
— sem aðalsameiningartákn sitt
— að leysa hið svonefnda kjör-
dæmamál, eftir því sem þeir
sjálfir segja.
Það má því buast við að þetta
mál verði mikið á dagskrá á
næstu tímum. Áreiðanlega verða
skoðanir s'kiptar í málinu og hætt
við að gömul og ný flokksblinda
dapri mörgum sýn, þegar mynda
á sér. skoðanir á fyrirkomulagi
kosninga til löggjafarþings þjóð-
arinnar í framtíðinni.
Iteynt er að halda fram þeirri
firrukenndu fjarstæðu: að brýn
nauðsyn sé að gjörbrcyta kjör-
dæmaskipuninni og fjölga þing-
mönnum þegar í st.að með tvenn-
um nýjum kosningum — jafnvel
vetrarkosningum, til þess' að fá
„starfhæft" AlþingiH
Alþingi það, er nú situr, var
þó kosið á löglegan hátt og eftir
þeim iögum og reglum, sem þeir
flokkar hafa ráðið og einkum
gengið frá, sem nú eru frum-
kvöðlar að umræddri kosninga-
lagabreytingu.
Þetta verkar þvi allt nokkuð
einkennilega og það ekki sízt, þeg-
ar allir stjórnmálaflokkarnir hafa
virzt sammála um að endurskoða
beri kosningalöggjöfina og lag-
færa á ýmsan hátt um leið og
reglulegar Alþingiskosningar eiga
að fara fram 1960.
Þessi bráða nauðsyn á gjör-
breyttri kjördæmaskipun er eink-
um rökstudd með þeim miklu
fólksflutningum, sem átt hafa sér
stað undanfarin ár í landinu. En
þeir hafa mikið verið vegna þess
peningastraums, sem veittur hef-
ir verið á alþjóðarkostnað og er-
lendis frá í byggðirnar við sunn-
anverðan Faxaflóa. Og þessari á-
stæðu er einmitt hampað um leið
og reynt er með talsverðum ár-
angiri, að styðja lað jafnvægi i
byggð landsins, og þar með lík-
um fyrir að fólki fjölgi að mun
á ýmsum stöðum þar sem því
hefir fækkað á síðustu árum.
„ICast“ kjördæmabreytingar-
manna, vegna fjölbýlisins við
sunnanverðan Faxaflóa, virðist m.
a. einkennilegra fyrir það, að þeir
eru margir sérstaklega miklir að-
dáendur margs konar fyrirkomu-
iags hinna voldugu Bandaríkja
Nórður-Ameríku, sem sá skal sízt
lasta, er þessar línur skrifar. En
éins og flestir vita, er þar m.a.
kosningafyrirkomunlagið ■ til ann-
arar deildar löggjafarþingsins
þannig, að öll sambandsríkin 49,
kjósa tvo þingmenn hvert þeirra,
sama hvorl þau eru fárnenn eða
fjölmenn. Fámennustu ríkin,
Neyada og Alaska kjósa jafn-
marga og fjölmennustu ríkin, t. d.
Kalifomía og New York-ríki. Og
verður mismunur atkvæða þar sízt
minni hlutfallslega heldur en t.d.
á milli Dalasýslu og Gullbringu-
sýslu hér á íslandi, svo að eitt-
hvað sé nefnt.
En það er víðar en. í kosninga-
fyrirkomulagi Bandarík.ianna, sarh
smáar sjálfstæðar heildir eru. vío-
ttrkenndar. Þannig er t.d. í hihu
stærsta félagi þjóða heimsins,
Sameinuðu þjóðuntim. Þar er jafn
atkvæðisréttur okkar liíin. ís-
lenzku þjóðar og mestn stórþjóða
veraldar.
Vilja máeke andAæðingar
litlu, gömlu, sjálfgtæáu.'kj.irdæm-
anna hér á landi, hai'.ia upp bar-
áttu mieðal Sameirm .u p.uðanna
fyrir því að isiend.ngar nafi þar
aðeins atkvæðisrétt í íilutfalli við
fólksfjölda í Bandjaríkjunum og
Rússlandi?
Og hvernig er það hér heima
á okkar litla landi? Er höfðalalan
áíls staðar hér ráðandi, nema á
bak við hvern alþingismann? Til
dæmis þar sem um hreppa og
sýslur er að ræða, sem eru á ýms-
an hátt sjáJfs'tæðir aðilar -innaft.
þjóðfélagsins, og ælti þó að vera
það meira.
í þeirri sýslu, sent sá er þetta
ritar á heima, er t.d. einn hrepp-
nrinn álíka fjölmennur og allir
hinir sjö hreppar sýslunnar sam-
anlagt. Þó kýs hver hreppur að-
eins einn fulltrúa, en síðar koma
nllir saman (8) á sýslufund og
ráða þar allir jafnréttháir, mál-
efnum sýslunnar. Og ber ekkert
á að sýslunefndin sc ekki „starf-
hæf.“
Vigfús Guðimmdsson
Orðið er frjálst
KJÖRDÆMAMÁLIÐ
kjördæmi, sem yrði þar svo sam-
anlágt eitt kjördæffii. En alltaf
þannig að s'é sem auðveldast aS
mynda eina sjálfstæða heild. Einni
ig væri því nær sjálfsagt aS
mynda ný kjördæmi, verði ekki
fáánleg fækkun þingmanna — og
þá í stað uppbótarsætanna, t.d.
Svona mætti halda áfram að haldið uppi sjalfstæðu byggðar- allra versta fyrtrbngðið til þess kl-ú£a stærstu kaupstaðina í tvo
teljia upp ótal dæmi utan lands lagi og nú á síðustti árum aukið að auka á vaxandi flokkastref,
og innan, þar sem þykir heppi- þar mjög ræktun ög margs konar sem alveg er þó til nóg af áður.
legt að viss landssvæði, meira og framkvæmdir, sem varna því að Með nýja fyrirkomulaginu væri
minna sjálfstæð, eigi sína sér- landið okkar smækki með því að mjög lyft undir innsta kjarn-a
stöku ákveðnu fulltrúa við lög- byggðir leggist í eyði, eins og flokksklíknanna. Þær fengju þar þingflókka **kerfi T'laíldimi"Tvi£
gjöf og margs konar ráðstafanir ýmsir landeyðingairmenn hafa blásandi byr til að ráða mestu ag n£( „erist t helztii þingræðis-
fyrir nútíð og framtíð, án tillits talið eftirsóknarvert nú á síðari eða öllu við uppstillingu lisianna jgndum “heimsins. Skiptir þá
+ : i «*„ +:i rtr. ónnm C\r( KA o>\' -t'tvtcir* ViTnlfollc'- irift f r*n ro V»r»?ii n oftir* Hxrí mpipi ,
minnstu hvað þessir flokkar kall-
minnihluta úr t.d. tveggjá manna
kjördæmi.
Með einmenningskjördæmum
er líklegt að myndaðist tveggja
til fólksmergðar eða tilflutnings árum. Og þó að ýmsir hlutfalls- við framboðin — eftir því meiri
fólks frá einu svæði til annars kosningamenn Séu ekki vitandi ráð sem kjördæmin væru stærri.
sem oft eru aðeins dmabundin sjálfir af því að vera landeyðing- Hætt við að þar kæmust aðeins
stundarfyrirbrigði. armenn, þá eru þeir á þeirri línu í vonarsætin þægir þjónar hæst-
Auðvitað er sjálfsagt við ýms með því að ætla að láta fulltrúa ráðendanna í flokktmum, sem
tækifæri að taka tillit íil íjol- strjálu byggðanna hverfa undir
mennis á vissttm stagum. Og þetta Itraðvaxand^ kauptún og kappr
„kast“ í kjöfdæmiabreytingamönn staði, sem víðast yfirgnæfa í hin-
um nú, mun einkum eiga sér ræt rtm hugsuðu nýju kjardæmum,
ui í hinum miklu fólksflutning- nú strax og þó sennilega meira
um af öllu landinu til Reykjavík- seinna.
ast.
Líklegt er þá að annan flokk-
inn skipuðu aðallega fyrst. og
,,,,, . , , „ , . fremst sérhagsmunamenn, t. d.
værtt ohklegtr að þora að hafa kaupsýsluln€n.n> stórcignamenn og
sjalfstæðar eigin skooantr og þvi
síður að rétta upp hendina gagn-
stætt því, sem þeir hæstráðend-
ur óýkuðu eftir. Sjálfstæðum
mönnum með sjálfstæðum skoð-
fjöldi þeirra, sem, telja sig æðri
verur en allur almenningur. Og
svo talsverður fjöldi aftan í þess-
um af skoðanaleysingjttm og
margs konar vesalmennum.
Hinn flokkurinn (eða samfylk-
ur. Víst er lika rétt að höfuðstað- Skal nú vikið nánar að hinni unum yrði ýtt til hliðar við upp-
urinn, með sinni hlutfallslcga nýju ráðgerðu kjördæmaskipun, stillingu ennþá meira en nú tíðk- inguna) ““s‘kjp“gu‘ aðallega 'laun-
miklu ibúatölu, eigi að vera mik- eins og hún hefir verið túlkuð í ast.
ils ráðandi í þjóðfélagmu, en ekki aðalmálgagni hinnar nýju iríkiis- Þetta yrði því nýr vonaakur
samt allsráðandi. Og það er stjórnar. fyrir flokkaþæg skussamenni, að
skammsýni, og ekki rétt að ala á Þar eru höfuðatriðin, að hætta komast inn á Alþingi og sfzt til
óvild til höfuðstaðar þjóðarinnar. við hina gömlu kjördæmaskipttn bóta frá því sem nú er. Eins og
Hann á að vera ölíum landsmönn- yfirleitt og koma upp í hennar nú er eiga þó kjósendur einstakra
um kær. stað fáeinum stórum kjördæmum kjördæma miklu hægara með að
En er hann afskiptur með völd? með hlutfallskosningum, fjölga til
Því fer rnjög fjarri. Hann mun muna þingmönnum og dreifa upp-
ráða meiru í þjóðfélaginu heldur bótarsætum á flokkana.
en allt ísland samanlagt utan Allt þetta er mjög varhugavert.
ilai}s- Stóru kjördæmin minnka sjálf
I Reykjavík er búsettur um stæði einstakra landssvæða, sern
helmingur alþingismanna þjóðar- jafnan áður hafa haft talsvert
innar, þar er Alþingi, ríkisstjórn- sjálfsforræði og sem takmarkazt
in og ríkisstjórnarskrifstofurnar, hefir að stærð af legu þeirra,
allir aðalbankarnir og fjöldi ann- sögu, er þau hafa myndað, margs
arra stofnana og starfsmanna, sem konar aðstæðum, samhjálp og
heyra til beint eð óbeint öllu samvinnu íbúanna, sem hefir skap
landinu. Þetta eru hlunnindi azt á liðnum tímum og á eftir að
Reykjavíkur, sem hún hefir fram þróast í framtíðinni. Það þarf
yfir aðrar byggðir landsins. Af svo ekki að lýsa því hve fámenn-
þessu hefir hún áhrifamátt, auð- um og strjálbýhim héruðum er
legð og margs konar stuðning, þægilegt og mikils virði að éiga
sem erfitt er að meta til fulls. fulltrúa á löggjafarþinginu, sem
Þessi eða svipuð aðstaða höfuð- er sérstalcur fulltrúi héraðsins um
staða ýmsra ríkja er svo hátt virt, leið og. hann er fulltrúi alls lands-
að íbúar þeirra hafa stundum ekki ins meðal annarra fulltrúa á Al-
einu sinni kosningarétt til löggjaf þingi.
arþingsins og því síður að þeir Eintómar hliitfailskosni.ugar í
eigi nokkurn sérstakan fulltrúa stórum kjördæmum gefa m. a.
þar fyrir höfuðborg sína, Þannig flokkafjölgun mikmn byr í segl-
er f.d. ástatt f.yrir hinni stóay in. Og margir smáflokkar eru sízt
myndarlegu höfuðborg Bandaríkj vel fallnir til farsældar — jafn-
anna Washington. vel að þingræðinu stafi meiri
Höfuðstað eins víðlendasta rik-. hætta af þeim. cn flestu öðru.
tjppbótarsæti á flokká
leitt fyrirkomulag. Það
is heimsins er nú verið að flytja
frá skrautlegri milljónaborg,
langt út í regin óbyggðir, til þess'
ao láta byggjast þar víðáttumikil
framtíðarlönd fytrir áhrif þess
máttar, sem höfuðsíað'ir ríkjanna
veita yfirleitt umliverfinu. Eitt á-
b.erandi dæmi iim 'þetta er frá.
Tyrkjaveldi; þar var iiöfiiðstaður
ríkisins fluttur frá langstærstu
borg þass tyr'.v 33 árum síðan,
auslu'r í bláfátækan smábæ, þar-.
langt úti i cyðimörku í óvistlegu
umhverfi. Nú er þar risin upp
slórmyndarleg. nýtízkuborg méð
nokkur huudruð þúsund íbúa.
■ Hinn mestl metingur var iep'gi i ~
■í s'tærslu b'orgum Ástraiíu, Sidh-' ;
cy og Melboiirné, a.ð yerSa höfuð-
börg bandarjk.ia Astralíu. Loks
várð úr, að hvórúg þerrrk • ya.it
þegar og sjálfstæðir smáatvinnu-
rekendur, er rækju yfirleitt mesr.
atvinnu sína með eigin vinnuafli
og fjölskyldu sinnar. Einnig væru
í þessari fylkigu ýmsir víðsýnir
menn, sem ekki eru þrælbundnir
, .. , ......af sínum eiginhagsmunum. Þessir
yelja sjalfir hverpr eru i kjon i mi.nduðu svo stærri fyrirtæld
kjordæmunum yfmleitt. með samhjálp og samvinnu við
, fJ°lgl'n » flÞmgismonnum er hvern flnnan s.em yrðu þá farsœi
sizt þorf. Miklu mein þorf væri og heilIadrjóg eftir því hve al-
Ifokf3 Þeim- Yfirleitt væri mcnningur í þeim verður félags-
mikil þorf a að gera okkar litla le„a þroskaður
þjóðfélag miklu einfaldara en það eÞessj samfyiking væri svo eink-
er og þar a meðal að fækka starfs um maisvari smælingjanna, auð-
monnum þess opinbeia. jöfnunar og réttlætis í skiptingu
En er þá ekki heppilegt að afraksturs vinnunnar og náttúru-
breyta neinu í kosninga- og kjör- gæða landsins.
dæmamalinu frá því sem nú er? Að vilja gjörbreyta kjördæma-
Jú. Fyrst að afnema öll upp- skipuninni í einum spretti, aðeins
bótarsætin á flokka. Og fáist ekki með þeirri ætlun að einhvei-jr
byr til þess að fækka þingmönn- núverandi stjórnmálaflokkar stór
um á Alþingi, sem hætt er við græði cða síórtapi í svipinn á því,
að verði ekki, þá að fjölga þing- sýnir aðeins róttæka skammsýni
mönnunum í fjölmennustu byggð- og flokksbliiidu þeirra, er fyrir
unum, sem svarar nuverandi upp- því gangast.
bótarsætum. Gera svo öll kjcur- Okkar litlu þjóð er nú meiri
dæmi að einmenningskjördæmum, þörf á einhverju öðru en slíku
nema ekki alveg víst með Reykja- fálmi út í loftið i viðbó. við önn-
vík, þar sem hún er sérstakt af- ur mistök, sem framin hafa verið
brigði í byggð landsins. Ætti hún i þjóðfélaginu síðan í stríðslök,
að vera vel s'ett að hafa 10—12 meðan peningastraumurinn iiefir
alþingismenn, er hún sjálf kysi. flætt að okkar landi meira en
Tvímtsnningskjördæmin ætti að nokkru sinni áður og blindað alit-
kljúfa í sundur í sjálfstæð ein- of marga fyrir heilbrigðri þróun,
menningskjördæmi. Á stöku stað þrátt fyrir margar nauðsynlegar
sem þó hafa verið
er af-j mætti færa saman smákjördæmi í framkvæmdir
er eittleitt eða hluta úr kjördæmi við gerðar.
ÁSaSínedur Knattspyrniidómara-
ags
\ A.SaIfun.dur KvB.R. fyrir k'tarfs- auk nokkurra aukaleikja, er fram
árið 1958 var halidnn í féíagsheim- fóru. Þá störíuðu dómarar félags-
ili Vals að Hliðarenda 8. febrúar. ins viða 'um landið' á vegum Dóm-
í .stjórn voru kjornír éftirtaldir aranefndar K.S.Í.
menn: Eih'ar
on varai'or- breytni, að einn af meðlimuni
muður, Grétar Norðfjörð ritari, hennar ásamt ei-num dómara, voru
., . . >( J'áil Péturssoh gj,aldkeri, Bjarni ætíð lil staðar á íþróttavellinum
- f h' ux s, lng , Jensson meðstjórnandi. . c. h. á laugardögum og f. h. á
a laggjatar, mgiö, ne eigi y,arasyónt: Hélgi H. Helgason, sunnudögum til að fylgjast með
Guðbjörn Jónsson. þeim dómurum, er áttu að starfa
Aðalverkefnið ér lá fyrir hinni hverju sinni, og dæma fyrir þá,
dæma víðrvegar um heiininn, a'ð nýkjörnu stjórn var að koma er brugðust.
höfuðstaðirný njóta margs konar dómaravandamálinu í sent fastast Einnig var tekinn upp fastur
stórhlunnindá írá öðrum lands- form> ög var þegar hafizt handa þáttur í nokkrum dagblöðum
hlutum ríkjanna, sem verður til ,um að undirbúa starfið fyrir sum- borgarinnar, sem var skrá yfir þá
þess að þc.r benjast ut að fólks- arið> var meðal annarrs ákveðið dómara, er áttu að slarfa í hverri
f.jölda, án beíivlínis fyrir atvinnu - - ■ -■
Falíegt jólablað Vals
Blaðinu hefir borizf Valsblaðið,
jólablað 1958. Blaðið hefir marg-
víslegan fróðleik að geyma vjm
íþróttamál og félagsmál Vals, og
blaðið er sérlega vel úr garði gert.
Forsíðu og baksíðu hefir Sigfús
Halldórsson, hinn kunni listam.að-
ur, gert af mikill smekkvísi. Af
efni blaðsins má nefna: jólahíig-
vekju eftir séra Friðrik Friðriks-
son. Aðalfundur Vals 1958. Nokkr-
ir eldri félagar svara spurningu
um hvað sé helzt athugavert hjá
meistara- og 1. flokki félagsins i
knattspyrnu. Þá er grein um braz-
b ið. en n ■. r Iioí uðst iður var reist v.. , , ... _ . . , . . , ,,,,,
1 / ; . ; ..., .„. . menn • Emar Hiaríarson formað- Þa tok sljormn upp a þeirn ny- .
ui- ’mgt'ú Pá avð landi mdliiþsss „ ■ . v , . , .' , . J ■ c *,. íliska knattspyrnumannmn Gar-
, , - , ur, Gunnar Aðalsteinsson varafor- breytni, að einn af - -
tra storborga. og þar þytur nu
upp borg. éh þeás. að ■ íbúarnir
hafi atkvæð'isrétf til
menn á loggjafarþiftgið, né
þar sérstaka fulltrúa.
Svona mæ'tti felja upp fjölda
rincha eftir Grim Gunnarsson.
Andrés Bergmann skrifar um för
Vals til Færevja. Reidar Söi*en-
sen skrifar um félagslíf og flokks-
anda. Þá eru greinar um unglinga-
starfið, Hver er Valsmaðurinn? og
ýmislegt fleira efni.
leikjum, sem K.D.R. skipað'i dóm-
ara á, þurfti ekki að fresta einum
. ... . a. ., einasta, vegna þess að dómari
að skipa domara a leiki aðems í viku og annaðist nlari felagsins , , . „r
eða framleiðslii; er stai'i af iðju- mánuð í senn, en ekki yfir allt har.n. Vill stjórnin nota tækifærið n 1 1Uo< 1
semi eða dugnaði ibúanna. held'- keppnistímabilið í einu eins og og þakka íþróttafréttariturum
ur eru það. mergs Konar þræðirv tiðkazt hefur undanfarin ár. Einn- dagblaðanna fyrir mjög ánægju-
utan úr þjóðíel-agmy, sem liggja ig var ákveðið að nota heimild í legt samstarf á árinu. . . .* « £, .*
til höfuðAaðanna, sem veita lögum til handa stjórn K.D.R., að Þá um leið vill stjórnin nota ° ’
jieim n'argvísieg híunniiidi og svipta dómava er vanræktu tækifærið og þakka stjórn K.R.R.
vaxtarskilyrði. .. starfið, dómaraskírteini sínu um fyrir þá ómetanlegu aðstoð er hún
Allir sanngjarnir menn, — þó.tt lengri eða: skemmri tíma, og einn- veitti dómarafélaginu á liðnu
þe'r unni ReykjaVík' ájls hms ig, að notfæra réfct K.R.R. í lögum starfsári.
bezta — hljóta a'ð geia falLzt á íiB.R. um frímiða, með áð ■ svipta Hér á eftir fer smá útdráttur úr
að henni beri ekki að kjósa svo dómara þeim, er missa skírteini skýrslu .KR.R, um dómaravanda-
marga alþingismenn,. : :að álíka sín einnig frímiða sínum. máli’ð, og starfsemi fráfarandi1
margir kjósendur séu þar á bak Eins og fyrr segir, var aðalverk- stjórnar K.D.R.
við hvcrn þingmann og úti í.fjar-i efni stjórnar að arða dómurum . . munu störf stjórnar K.D.R.
lægu og. sitrjálbýlu héraði, þar niður á leiki i héraði, raðað var ekki orðlengd hér ... en árangur-i
sem íbúarnir haía frá .fyrs.tu tið íiiður 56. dómurum á 232 leiki, inn varð næsta ótrúlegur. Af 232 (Framh. á 8. siðuÁ
Enda þótt mörg verkcfni knatt-
spyrnudómara séu enn óleyst, má
telja að þessi árangur út af fyrir
í
knattspyrnusögu höfuðstaðarins
hafi ekki verið lyft stærra Grettis-
taki á einu ári. Mættu komandi
stjórnir K.D.R. bera gæfu til að
viðhalda þeirri braut, sem þessi
stjórn hefir rutt á liðnu ári.
Stjórn K.R.R. vill þakka for-
manni dómarafélagsins Einari
Hjartarsyni og stjórn hans, fyrir
ómctanleg störf reykvískri knatt-