Tíminn - 13.01.1959, Blaðsíða 5

T í MIN N, þriðjudaginn 13. janúar 1959.
5
Ekfci verður farið svo um veg-
inn um þessar mundir, að rabb
dagsins ibeinist ekki að kjördæma-
breytingunni, eða leiðréttingu á
kjördæmaskipun landsins, sem svo
er jafnan nefnt, þótt svonefnd
kjördæmabreyting sé í rauninni
einn þáttur væntanlegra breytinga
á stjómarskrá lýðveldis vors. —
Ýmsir virðast ímynda sér, að það
sé fremur vandalítið verk að skipta
landinu í kjörsvæði og sumir telja
að þar sé varla annars að gæta en
að jafna metin í íbúatölu kjör-
dæmanna. Hér kemur þó márgt
annað fil greina, eins og vikið
verður að hér á ef-tir.
Og af því breytingar á stjórnár-
skránni geta ekki, nema að litlu
Íeyti talizt flokksmál, heldur álita-
mál einstaklinganna, er ekki ur
vegi, að hinn almenni kjósandi
láti í Ijós skoðun sina á málinu.
Ég ætla að leggja hér nokkur orð
í umræðubelg stjórnarski'ármáls-
ins og vænti þess að fleiri komi
þar á eftir. — Skjóta vil ég því
fram hér, að tiihlýðilegt virðist að
útvarpið efndi til umræðufimdar
um stjórnarskrármá'lið, ellegar
spurningaþáttar um það, er málið
kemur fram á Alþingi.
.Þegar um breytingar á stjórnar-
skránni er að ræða, verður í'yrst
fyrir forsetadæmið og hversu los-
aralega er þar um hnútana búið
í núgildandi stjórnarskrá. í raun-
inni er hér um stjórnarskrá kon-
ungsríkis að ræöa, hina sörnu og
gilti meðan við vorum í konungs-
sambandi við Danmörku.
Það er eitt af höfuðatriðum í
stjórnarskrá hvers ríkis, að búa
skynsamlega að valdi æðsta manns
ríkisins. í konungsrikjum er þetta
vandaminna, þar sem eldgamlar
erfðavenjur skapa fordæmið. En í
ungu og örfámennu lýðveldi verð-
ur vandinn meiri. Hið fyrsta, sem
folasir við í þessu efni er, að ekki
cr gert ráð fyrir varaforseta, ef
forsetinn forfallast alvarlega eða
fellur frá. Það virðist þó sjálfsagt,
að ekki ætti að koma til forseta-
kosninga í slíkum tilfellum. Það
yrði alltof mikil fyrirhöfn og þjóð-
in oft óu.ndirbúin kosninguna. Auk
þess getur það í mörgum tilfellum
verið heppilegt að hafa nafn til að
foalda sér við, jafnt hvort varafor-
seti er í kjöri aftur, ellegar að
hann yrði fráskrifaður. Það hnígur
ékki að því, að um hann þurfi
endilega að vera þjóðareining,
heldur ábending um forseta.
Þá þarf að veita forsetantim
meira vald til skipunar rikis.-
stjórna. Hafi Alþingi ekki komið
á fót meirihlutastjórn, eða stjórn,
sem njóti hlutleysis meiriMuta
þingsins, innan tveggja vikna
mest, frá því fyrrv. stjórn baðst
lausnar, skuli forseta skylt að skipa
ríkisstjóm, án íhlutunar Alþingis.
Nú getur það oft hent að ríkis-
stjórn segir af sér, ef hón kénnir
ekki ákveðnu máli fram og vill
þá rjúfa þing í þvi skyni að skjóta
málinu til þjóðarinnar. Stundum
getur slík kfafa fráfarandi stjórn-
ar verið réttmæt, en stundum get-
ur hun nálgazt'gerræði, cf þing-
meirihluti er fj’rir hendi til að
mynda stxax stjóm á ný: Sjáif-
sagt er að láta forsetann hafá
þarna þingrofsvaldið, en ekki for-
sætisráðherrann.
Ýmsir munu ælla, að engi þörf
sé að skiíta Alþingi i tvær deildir,
einkanlega þar sem veigamesta
málið, sem Alþingi hefrr til með-
íerðar, sjálf fjárlög..,, aru. lögð
fyrir sameinað þing og ufkijáð
þar. Á það ma og be..,.,«, aö saffa
mál hafa síðari árin vcnð stoovuð
í efri deild, helzt cru það m.sini-
háttar fljótræðismál svo sem n.sk-
epskosnmgafmmvarpið, sem kafn-
að hafa þar. — Því er heldur ekki
að nmta, að þar sem þing er tví-
iskipt, er venjulega kosið til þess
í tvennu lagi og kosningaréttur til
efri málstoiu frabrugðinn og nokk-
urri íhaldssamari, en til þeirrar
meðri. Þó raun sami háttur í Nor-
egi i þessu efni og hér. Ekki hygg
ég að ástæða sé til að afnema her
tveggja deilda fyrirkomulagið, né
að taxa upp þann hátt að láta kjósa
til efri deildar sér í lagi. Slikt
rnyndi ekki stuðla að stoðvun eða
gætm í lagastarfi Alþingis, heldur
líklega efla reipdrátt milli deild-
inna, sem þættust þá hvor í sínu
lagi góðar fyrir sinn hatt.
Sjálfsagt virðist líka að vara-
Kristján Jónsson frá Garðsstöðum
Orðið er frjálst
Stjómarskráin og kosningaskipulagið
þingmenn yrðu kosnir í einmenn-
ingskjördæmum, ef þau verða
ekki jöfnuð við jörðu, úr því vara-
þingmenn fylgja hlutfaliskjörnum
þingmönnum og uppbótarþing-
mönnum. Undarlegf er það að sá
amböguhátlur skyldi vera í núgild-
andi kosningalögum, að kjördæma-.
kosnir þingmenn skuli settir skör
lægra en uppbótarþingmennirnir.
Hafi þeir brugðið sér frá um
stutta stund, eru varaþingmenn-
irnir óðar setztir í sæti þeirra, en
stólar kjördæmaþingmannanna
hafa orðið að standa auðir, þótt
þeir hafi orðið að hverfa af þingi
vegna brýnna erinda um lengri
eða skemmri tíma.
Þá hefir þvi verið hreyft að ráð-
h-errar skyldu láta varamenn sína
taka sæti sitt á Alþingi, er þeir
tækju við ráðherraembætti. —
Þessi skipan er í lögum í Noregi
og þykir víst vel gefast. Það er
vitaskuld að ráðherrar geta lítt
sinnt þingstörfum, og ætti því að
vera kærkomið að varamenn
tækju.að sér störf þeirra á þingi.
Auk þess myndi þessi skipan
styrkja til muna aðstöðu ríkis-
stjórnarinnar á Alþingi. Myndi
sízf veita af því, er um ríkisstjórn
fámenns þingflokks væri að ræða,
svo sem nú er.
Þá skal minnzt á það ákvæði
stjórnarskrárinnar, að Alþingi
skeri úr um gildi kosninga þing-
manna og úrskurði kærur út af
kosningum til Alþavgis.
Þetta ákvæði hefir yfirleitt gef-
izt illa og skapað þinginu vanda og
oft mikil ámæli. — Kosningar hafa
oft verið meingallaðar, kjörstjórn-
ir hafa oft átt þar sök á, oftar þó
frambjóðendur eða fylgismenn
þeirra.
Einungis tvö skipti hygg ég Al-
þingi hafa ónýtt þingmannskosn-
ingit. í fyrra skiptið á ráðgjafar-
þinginu 1865j kjör Sveinbjarnar
Jakobssen, en þá tók vara-
maður hans tafarlaust þingsaiti.
Ástæðan var talin vafi á kjörgengi
þingmannsins. — Ári'ð 1920 ónýtti
Alþingi kosningu Jakobs Möllers,
2. þingmanns Iteykvíkinga. Þá var
Jakob Möller talinn kosinn, ásanjt
Sveini Björnssyni, mcð 1442 atkv.,
en Jón . Mágnússon, forsætisráð-
herra, fékk 1437 atkv. Kosninga-
kæran byggðist á þvi að 14 m.enn.
vofu taldiT' hafa neytt atkvæðis-
•rétt'ar, en áttu ekki að vera á. kjör-
skrá. — Þá var talið rétt .að ónýta
kjör Jakobs þar sem'ekki var nema
5 atkv. munur á þcim Jalcobi og
Jóni. Kosning, fór , ekkj frai.n,- þar
eð Jón Magnússon neitnði áð v'era
aftur i kjöri, sv.o Jakob varð sjálf-.
kjörinn. - :
Kosningaúrslit þessi voru al-
mennl talin bera bágan vo.tt um
stjórnmálaþroska rcykvfekra kjós-
enda um þessar mundir, Jón Magn-
ússon bafði þá að allra dómi unnið
mikið þrekvirki, sem seint mun
fyrnast, við að koma fullveldis-
maliyóru í böfn 1919. Á milli bar
ckki stjórnmálaágreining svo
neinu næmi, lieldur smánart uin
jmsar rtjórnárathafnjr Jóns Magn-
sonar,
Kjörstjórnir hafa oftast skipzt
cftir flokkspóliíískum* línum, er
til ágreinings út aí' gildi atkvæða
og kjörbréfs hefir komið'. —
Eitl sinn rcðu ncoklnrir fjór-
brotnir atkvæðaseðlar úrsUium
við þingmannskpsuingú í Vestur-
Xsafjaröarsýslu, sem meirihluti
kjerítjórnar maf ógiida. .— Al-
þingi gat- rauir.ir ekki ónýtt þann
úrikufð, því kosningalögjn sagðu
berum órðúni að 'tvibrjóta skýldi
kjörseðla, er þeir væru látnir i
átkvaé'ðaicassahn. — Eínn gallaður
kjörseðill var'.ei-tt.’sinn. látinn ráða
kóshíngaúr'slltum, en aðrir tveir
seðlar mótframbjóða'ndans svipað
gallaðir, voru teknir gilclir. Al-
þingi hefir nær ávallt úrskurðað
kóshihgakærur efti-r fiokksþoii-
tízkum iínum.
Nýjasta dæmið um báttalag kjör-
stjórnanna ér framferði minni
hluta landSkjörstjórnarinnar i ut-
hlutun uppbóiarþingsætanna til
Alþýðuflokksi.ns 1956.
Þar vari Ura þáð að tcfla, hvbrt
telja ætti þau atkvæði, sem Al-
þýðuflokksins, eða frambjóðend-
um hans hlotnaðist frá öðrum
flokki, Framsóknarflokknum, seni
þó var í kosningahandalagi við. Al-
þýðuflokkinn og jafnan nefnt
manna á milli „Hræsðlubandalag-
ið“, til uppbótaratkvæða Alþýðu-
fl. Engin fyrirmæli voru í kosn-
ingalögum, sem studdu málstúlk-
un minnihl. kjörstjórnarinnar í
þessu efni, heldur einhvers konar
óskhyggja studd orðavaðli um það,
að kosningalögin ætluðust ekki til
þess, að flokkar gætu á þenna
hátt safnað atkvæðum til úthlut-
'mar uppbótarþingsæta, og ónýta é
þennan hátt kosningabandalag Al-
þýðufloksins og Framsóknar.
Réttlætistiifinning hins. strang-*
heiðarlega hæstaréttardómara
mátti sin hér nveira, en óskhyggja
og hugarórar lagakrókamanna.
Allir þingflokkar ættu að’vera
samraála um að fela hæstarétti að
útkljá hér á eftir kærur úf af al-
þingiskosninguin.
Þá er komið að því ákvæðinu,
sem skyggir nú á alla aðra ann-
marka stjórnarskrár og kosninga-
laganna, kjördæmaskipuninni og.
og tilhögun á kosningum til Al-
þingis. — Fullyrða má, að lands-
menn eru yfirleitt sammála um
það, að hér þurfi gagngerðra
breytinga við, en ‘lengra nær sam-
komulagið ekki enn, sem komið
er. Ýmsir hafa til þessa viljað gera
Iandið að einu hlutfallskjörnu
kjördæmi, en sú hugmynd mun þó
varla láta á sér bera nú. — Aðrir
vilja skipta landinu í stór kjör-
dæmi með 5 og 7 hlutfallskjörnum
þingmönnum og enn aðrir hafa
stungið upp á því, að gera landið
allt að þriggja manna hlutfalls-
kjördæmum og þá sennilega að
skipta Reykjavík líka í þriggja
manna kjördæmi. Er sú hugmynd
skárst og á ýmsán hátt skapfelld-
arí, en hinar — En þá þyrfti sjálf-.
sagt nokkuð rúm atkvæði um upp-
bótarþingsæti. -— Loks er svo
fjórða fylking kjósenda, sem vilja
eingöngu einmenningskjördæmiog
verður þá einnig að gera ráð fyrir
uppbótarsætum.'
Það mun hafa verið Páll amt-
maður Briem, sém fyrstur vakti
máls. á hugmyndinni um hlutfalls-
k.iör til Alþingis. Hann flutti fýrir-
lestur um kósningar tíl Alþingis'
um aldamótin og þirtí i Eimreið-
inni árið 1900. Fyrirlestur þessi
er hlaðinn fróðleik um kosninga-
fyrirkomulag í ýmsum löndum.
Fann Páll þáverandi kosningafyr-
irkomuiagi hép ú- Ipndi, allt til íor-
áttu. sem rétimætt var, og komst
helzt að þeirri niðurstöðu, að land-
ið skyldi vera eitt kjördæmi með
hlutfallskjöri. Ritgcrð þessi eða
fyrirlestur er þó. að ýmsu borinn-
uppi a£ of miklu orðatildri og
langsóttnm fróðleik til þess að
geta orðið grundvÖllur að löggjöf
um þetta cfni. Páll Briem gerir
t. d. ráð fyrir þvi að ciilungis tvcir
listar komi fram við, slíkar kosn-
ingar, svo og einn listi utanflokka-
rr.anna. Með því móti fær hann
hreinan meirihluta annars listans
og er þolta upphugsuð reiknings-
leg niðurstaða.
Á Alþingi 1907 bar svo þáver-
andi ráftherra, Hannes Hafstein,
frarn róttækt frumvarp á sinn hátt
til breylinga á kosningalögunum.
Þar var gert ráð fyrir, að landinu
•yrði skipt i 5 og 7 manna hlutfalls-
kjördæmi. — Þéssi hugmynd H.-
•Hafstein hefir verið m-jög lofsung-
in af ýmsurn, siðari árin, og þá oft
af þeim, sem litt virðast haía
kýnnt sér málið. — Einkum er því
hampað, að tveir mikilsvirtir þing-
mcnn, Pétur á Gautlöndum og
Olafur Briem, hafi mælt fast mcð
frumvarpinu. En einmitt þessir
þingmenn voru þá taldir hafa ör-
uggast l'ylgi allra þingmanna i sin-
um kjördæmum, og því verði því
þess vegna ekki haldið fram, að
persónulegir þingmennskuhags-
munir þairra hafi þarna komið til
g. SÍna. — Rétt mun þetta.
En hér þarí þó nokkurrar frek-
ari útiistunar við, Nefndin, senr
kösin var i málið, klofnaði. Minni-
hiutinn, þblr Pétúr ái'Gautlöndum,
Jón frá Múla og Lárus H. Bjarna-
son, mælti með frumvarpinu, og
hafði Pétur franvsögu. Lárus skrif-
aði undir álit minnihlutans með
fyrirvara.
Meirihlutinn, þeir Jón Magnús-
spn, Björn Kristjápsson, sr. Eggert
Pálsson og Ólafur Thorlacius, lagð
ist gegn máiinu, og hafði Jón
Magnússon íramsögu. Auk franr-
sögumaims flutti sr. Ólafur Ólafs-
son, skörulega ræðu gegn frumv.
Reif hann það eiginlega í sundur
og sýndi fram á augljósa galla
þess, eins og þá var háttað sam-
gönguin i lándinu, enda sagði ráð-
heíra í svaTræðu sihni,, að sr. Ól-
afur hefði haldið yfir því útfarar-
ræðuna. Hannes Þorsíeinsson tók
og skarpt í sama strer.g og sr. Ól-
afur, en þeir voru þá báðir þing-
menn Árnesinga. Endalok málsins.
urðu þau að frumv. var feJlt við 2.
umræðu í neðri deild með 14 atkv.
gegn 11.
Siðan liafa hlutfallskosningar
verið lögleiddar í mörgum þing-
stjórnarlöndum, með misjöfnum
árangrier óhætt að segja. — Eftir-
takanlegt og átakanlegt er það, að
sjálft móðurland hlutfallskosning-.
anna, Frakkland, hefir nú orðið að
grípa tjl þess ráðs að takmarka
þingræðið stórkostlega, cins og
kunnugt er. — Hlufallskosnmgarn-
ar höfðu skapað þar mýmarga smá-
flokka, og við það þróaðist höfuð-
laust lýðræði, eða þó öllu heldur-
botnlaitst þingræði, sem endaði i
algel'ri upplausn síðastliðið vor.
Er að vísu of snemmt' að dæma
um hvernig hið nýja og hálf-
stý.fða þingræði Frakka gefst, en
greinileg uppgjöf er þetta á hinu
forna hefðbundna þingræði.
HUUfallskosningar til þjóðþinga
hafa einn kost, og að margra áliti-
stóran, þann að gera flokkum og
skoðanahópum í landsmálum sem
jafnast undii' höfði með að eignast
fulltrxja á löggjafarþingunum í því
skyni að korna þar skoðununx sín-
um og. stefnumálum á framfæri.
En lengra nær þetta réttlæt'i oft
ekki. — Til þess að koma ein-
hverju fram af áliugamálum flokks
ins, vérður að. gera hrossakaup.
við aðra flokka. Við að stíga eitt
spor franx, þarf að stíga annað
aftur á bak. Ávallt verður að-slá
af til þcss að koma rnáli fram. Þóf
um smáatriði verða langvinn og
þreytandi. Þingin verða löng, þing
menn þreytast á stappiðju, i'áð*
herrarnir ekki síður og þjóðiit
verður óþolinmóð og hefir óvirð*
ingarorð á reiðum höndum un’.
þingmenn og ríkisstjórnir.
Þessir ágal'lar eru að vísu gömul
mein löggjafarþinganna. Og þau
verða seint að fullu læktiuð, eii
hlutfallskosningar gera þesss
agnúa ennþá ferlegri.
Eftirtektarvert. er það, að hin
stóru þingstjói'narlönd, Bandarik’
in og Bretland, taka ekki í mál,
að innleiða hjá sér hluthfallskosii'
ingar.
Hin stóru félagasamtök eru ger-
samlega mótfallin því, að innleiðí:
hjá sér hlutfallskosningar, sve
sem verkalýðssamtökin.
Sannleikurinn er sá, að þessí.
kosningaaðferð dugir allvel í kosn-
ingum til bæja- og sveitastjórna,
en miður i þixigkosningum. M;.
rekja til þessa kosningafyrirkomu-
lags margvíslegar veilur í stjórn-
arfari okkar síðari árin og hafa
þó hlutfallskosningar ekki verið
við hafðar til Alþingis nema að>
mjög litlu leyti ennþá. — AÍlar
mótbárur gegn þessari kosninga-
aðferð hafa verið' kveðnar niðui
með þeirri fullyrðingu, að án hhú
fallskosninga væri óklciff að kom;
, á sanngjörnum jöfnuði þingsæt,,
þjóðnxálaflokkanna.
Einnig þetta mun reynast firra.
ef annar réttur háttur er hér vif
hafðui', eins og hér' mun sýnt
vex'ða. — Því má x'aunar bæla héi
við, að réti útkoma kjörinna full-
tx'úa í hluti’alli, við atkvæðatölui
fæst ekki með hlutfallskjöri.
Benda nxá á það í þvi sambandi
að Sjálf-stæðisflokkurinn hafix'
nokkrum sinnum fengið meiri-
hluta fulltrúa í bæjarstjórn Reykj;;
víkur, en liaft þó minni lilut;.
greiddra atkvæða bak við sig. ,
— Það, sem nú ber að gera/, er
að skipta landinu í sinnxennings-
kjördæmi. — Þrjú sjálfstæð kjör
dæmi bætast að sjálfsögðu við:
Akranes, Keflavík og Kópavogur
— Neskaupstaður yrði líklega lát-
inn fylga kauptúnum Suður-Múla-
sýslu.
Uppbótarþingsætunum á að
halda, en úthlutun þeirra fari
fram eftir allt öðrum reglunx ei:
þeim, senx gilt hafa til þessa. >—
Reglurnar um úthlutun uppbótar-
þingsælanná eru nú svo ankanna-
legar aö furðu sætir, og hafa géi".
kosningaaðferð þessa mjög óvin-
(Framh á 8 síðuA
Enska knattspyrnan
Síðastliðinn laugardag fór. fram
3. umfei'ð bikarkeppninnar cnsku,
cn i þeirri umferð hefja liðin i 1-
og 2. deild keppni. Þegar að þess
ari umferð kemur hefir keppnin
staðið yfir í marga mánuði og
hundruð liða hafa fallið úr henni,
cn sem kunnugt er þá er bikai'-
keppnin útsláttarkeppni.
Þó cr þa'ð svo, að áhugi alrnenn-
ings fyrir keppninni hefst ekki, að.
ncinu ráði fyrr en a'ð þessari um-
ferð' keftiúr, enda hefja Þá stærstu
og þekktustu liðin keppni.
Úrslit í umferðinni urðu cins
og ávallt áður, nokkuð með öðrum
hætti, en búizt hafði verið við
fyrirfram, og nú eru það einkum
þrír leikir, senx vekja mikla at-
hygli. Maftch. Uld., sem komizt
hefir i úrslit i bikarkeppninni tvö
síðustu árin, og tapað í bæði skipt-
in, lék í þessari umíerð gegn 3.
deildar-liðinu Norwich. Þar sem
Maneh. Utd. hafði fyrir leikinn
unnift' átta leiki í röð í deildar-
keppninni, var búizt við léttum
sigri liðsins í Nonvich. En þetta
fór á aðra leið. 3. deildai'-liðið
hafði yfirburði i leiknum og skor-
aði þrjú mörk, en foinum frægu
leikmönnum Manch. Utd. tókst
aldrei a'ð konxa knetlinum framhjá
nxarkmanni Norwich. Undarleg úr-
slit, en þó það sé til vill en
undarlegra, þá auka þessi úrslit
á‘ möguleika Mápeh. Utcl. til að.
sigra i deildarkeppninni. LiðiS
hefir þar aðeins einu stigi minna
en Úlfarnir, scm eru í efsta sæti,
og getur nú einbeitt sér að þeirri
keppni en hins vegar cru öll önnui’
efstu liðin í 1. deild ennþá í bar-
áttu bikarkeppninnar og kann það
að kosta óvænt stig í deildarkeppn
inni.
Tvö lið utan deildanxia komust
í 3. umferð, áhugamannaliðið To.ot-
ing og Peterborough. Tooting lék
heima gegn 1. deildarliðinu Nottm.
Forest og var óheppið, að fá ekki
meira en jafntcíli úr leiknum. —-
Nottm. Forest jafnaði úr vjta-
spyrnu, þegar 10 mín voru eftjr
af leik. Peterborough mætti Lund
únaliðinu Fulham, sem er í 2. d.,
í Lundúnum og skoraði hvox-ugt
liðið rnark í leiknum. Macido,
markmaíur Fulham (frá Gíbrait-
ar) sýndi frábæran leik.
Af úrslitum í ö'ðrum leikjum má
nefna, að Arsenal, eitt bezt,, liðið
í 1. dcild, sigraði kunningja okkar
í Bury (í 3. deild) með eina mai-k-
inu í leiknum. Leikurinn var háð-
ur í Bui’V. Tottingham sigraði Wes'
Ham með 2—0, en um jólin mætt-
ust þessi iið tvívegis í 1. deild og
sigraði West Ham þá í bæði skipt-
in. Liðin eru bæði frá Lundúnuni-
Þrjú lið úr 1. deild voru siegýi
út, Manch. Utd., West Hanx og
Leeds, cn nokkur xxáðu jafntefji
(Framh. á 8. síðu.)