Tíminn - 20.01.1959, Blaðsíða 7

r í M I X \\ þriðjudagiim 20. janúar 1959.
7
Þegar ekið er í gegnum1
Hafnarskóg í björtu veðri,
sést gíampa á húsin í Borg-
arnesi, hvit og rauð og græn,
hinum megin fjarðarins milli
klettaborganna, sem gefa
landinu svo sérstæðan og
fagran svip. Þeíta kyrrláta
þorp virðist vera svo pasturs
lítið þarna af veginum undir'
Hafnarf jalli. Þaðan sést
aldrei til mannaferða, og
kirkjan, sem gnæfir yfir,
gertr manni í hugarlund, að
fólkið í þorpinu iðki aðeins
bænabókalestur og sálma-
söng, og jafnvel flýgur veg-
farandanum í hug það, sem
eitt sinn var sagt um Borg-
nestnga, að þeir lifðu hver
á öðrum.
Vel má vera að á fyrstu árum
þessarar ■aldar hafi viðhorf manna
tii þessa pláss á Digranesinu vcrið
á einn og sama vanfrúarveginn,
því að vLssulega var þar elcki
björgulegt um að litast, Á utan-
verðu nesinu var sjávarsandurinn
gróðurlaus, sem rauk upp í stormi
en ofar tóku við klettaborgirnar,
og á milli rennblautar fúamýrar,
sem engum datt í hug að mættu
nokkru sinni verða til nokkurs nýt
ar. I>au fáu hús, sem þarna voru
um aldamófin, voru verzlunar-
'hús erlendra kaupmanna auk
nokkurra kumbalda þurrabúðar-,
manna.
Þetta þorp hafði ekki upp á
margt að bjóða fremur en önnur
sjávarþorp þeirra tíma, útræði lít'-
ið sem ekkert og landbúnaðarígild
ið, sem þarna þreifst var ekki ann
að en örlitil garðrækt.
En nú er öldin önnur í Borgar
nesi og skyldi engum detta í hug, I
að Borgnesingar lifi hver á öðrum. j
Þetía kauptún er í hröðum vexti
og ‘býður þegnum sínum örugga
atvinnu, og samhent og sístarfandi
fólk hefur breytt nesinu úr örfoka
sandeyri í fagurt og sérkennilegt
þorp með gróskumikla trjágarða,
sem ekki eiga sína líka margs stað
ar annars staðar á landinu.
Undanfari byggðar
í Borgarnesi
Borgarnes á sér ekki langa sögu
-sem verzlunarstaður og þorp.
Fyrstu 'húsin, sem þar rísa, eru
verzlunarhús og íbúðarhús, sem
Jón Jónsson frá Ökrum á Mýrum
byggði árið 1877, og þar verzlaði
hann um nokkurt skeið, en seldi
síðan norskúm manni. Utan um
þessa verzlun og aðrar, sem á’eftir
koma, rísa þarna upp nokkur hús.
Það má því segja, að verzlunin sé
orsök til foyggðar í Borgarnesi og
því ekki úr vegi að renna augun
am yíir sögu verzlunarinnar í
sveitum Borgarfjarðar, sem er for-
saga þeirrar sögu, sem hér skal
segja.
A Söguöld og lengur eru kaup-
stefnur haidnar á Hvítárvöllum
við Hvntá, ert að bökkum þassara
valla, sem eru harðir og auðveld-
ár vfirferðar; var hægt að leggja
skipum þeirra tíma. Margs staðar
í bókum okkar má finna sagnir
BORGARNES
um kaupsísfnur þessar, sem voru .
einkenni þeirra tíma.
Síðar þegar siglingar og verzlun
in komast í henrtur erlendra
manna, breytist þetta og í aldir er
hagur landsmanna að versna
vegna e f.ðleika við verzlunina, og
hoilar sveitir þola sult og seyru
mann fram af manni einvörðungu
vegna verzlunarkúguna.'innar.
Á einokunartímabllinu er Borg-
firðingum gert að sækja kaupstaö
til Reykjavikur. Margar dagleiðir
þurftu menn aö fara til að nálgast
JV* * > *
Úr Skallagrímsgarði
maðkað mjöl kaupmannanna og
um leið þola svik og svivirðingar
Þegar verzlunin er gefin frjáls
öllum þegnum Danakonungs árið
1787, fara Borgfirðingar að sækja
verzlanir á Borðeyri eða í Stykkis
hólmi og verður þá auðveldara um
alla aðdrætti, þó að enn megi
menn búa við illa verzlun.
Borgarnes fær
verzlunarréttindi
Borgarnes fær löggildingu sem
verzlunarstaður árið 1887, og þá
Sogar far” " ’ n,,íku’-vau'v’-'enn
að senda skip til Borg3rness með
nauðsynjavarning. Lágu skipin þá
á Brákarpolli, se;n er innanvert
við Brákareyjuna oft nokkur sam
an og var varningi róið til og frá
skipi. Var oít glait á hjalla á uían
verðu nesinu, í Sandvíkinni og við
Erákarsundið, þegar iangþyrstir
og þreyttir bændur kotnust í
brennivjn kaupmannanna. Eru
enn sagðar sögur frá þessum tíma,
margar hinar skemmtilegustu.
Það er s»’6 árið 1877, að Akra-
Jón reisir fyrstu húsin í Borgar-
nesi, sem standa enn þann dag í
dag.
Smám saman fjalgar í Borgar-
nesi og byggðin evkst og framfar-
u aukast. Fyrstu árin bjuggu fjór-
ar til sex márneskjur í Borgarnesi
en nú er nokkuð á níunda lmndr
að íbúar þar.
Kaupfélag Borgfirðinga
stofnað
Á seinu.- ai árum aldarinnar sem :
eið fór að hera á áhuga bænda j
iyrir að stofna innkaupa og afurða j
ölusambönd i líkingu við þau,
em á þeim árum risu upp annars
taðar á landinu. Fundir voru
.aldnir og áskriftalistar gengu um
veitirnar, en ekkert varð úr fram
.væmd fyrr en árið 1904.
Það var í Deildartungu fjórða
anúar, sem Kaupfélag Borgfirð-
nga var stofnað af nokkrum
hugamönnum og varð vegur
jessa kaupfélags fljótt allmikill
jg jókst jafnt og þétí. Má með
,anni segja, að með stofnun kaup-
iélagsins sé brotið blað í verzlun-
arsögu svcitanna og auk þess
nenningar og framfaramálum, því
íð alla tjð hefir Kaupfélag Borg
iirðinga verið meginsíoð alls fé-
.ags og framfaralífs í sveitum
3orgarfjarðar.
Með stofnun kauplelagsins eru
traumar fjármagnsins stöðvaðir
jð miklu levti úr héraðinu og það
ié, sem annað hvort hefði runnið
:il innlendra kaupmanna eða þá
út úr landinu, notað til uppbygg-
ngar atvinnuveya þeirra, sem orð-
:3 hafa til hagsbóta fyrir alla íbúa
þessara sveita. Á þ.ann hátt hefir
mátt skapa öflugt atvinnulíf i
Borgarnesi, sem um leið og það
skapar fjölda fólks atvinnu bætir
á ýmsa lund afkomumöguleika
sveitanna, og væri aíkoma og hag
ur almennings í sveitum Borgar-
fjarðar allur annar og verri, ef í
Borgarnesi verzluðu enn erlendir
kaupmenn eða kaupmenn ein-
göngu.
Atvirmugrundvöílur
Borgarness
íbúar Borgarness byggja af-
komu sína á verzlun, iðnaði og
flutningum ýmiss konar, sem svo
aftur grundvallas't á lar.dbúnaði
hinna blómlegu sveita- Borgar-
fjarðar, en Sveinn Pálsson segir í
íerðabók sinni, þegar hann lítur
yfrr Borgarfjiirð af norðurbrún
Skarðsheiðar, að vafalaust sé Borg
arfjörður „stærsta. og bezta hérað
á öllu íslándi“. enda cvns .og áður
er sagt standa þessar sveitir undir
iönaði Borgiiesjnga og' enn bíða
óleýsf. verkefni, serti' veitt geta
fjölda fólks örugga og arðbæra
atvinnu.
Frá Borgarnesi hef:r alfa tið
verið lftil sem en-gifa útgerð, énda
eyu aðs.tæðtir tiL siiks síæmar. þar
sem Borgarfýörðurinn, er bæði
grunnur o? fullur af smáeyjum og
sker.jum, endá verður að sæta
sjávarföllum til að komast til hafn
ár í Borgar.nesi. Mun Borgarnes
vera eitt af miög fátim eða jafn-
vél e:na sjávarþorpið, sem á eng-
an hátt byggir afkontu sína á sjáv
arútvegi.
Lengi var þ'ví haldið frarn af
fjölda.fólks og trúáð af enn fleira
fóiki, að kauptún þessa lands
gætu ekki þrifizt án útgerðar, en
nú hefir það sýnt sig og sannað,
að þetfá er alrangt, því að Borgar
nes og fleiri sveitakauptún hafa á
undanförnum árum risið úþp og
stækkað og eflzt eingöngu á at-
vinnuvegum, sem býggjast að
rniklu eða öllu leyti á landbúnaði
þessa lands.
Hafnargerð í Borgarnesi
Brákarpollurinn, sent lengi fram
eftir var skipalægi, grynntist og
grynnist enn og að því kom í
Borgarnesi, að brýna nauðsyn bar
til þess að byggja höfn. Var hcnni
valinn s'taður í Brákareynni vest-
anverðri. Bygging hennar hófst
sumarið 1928 og lauk árið éftir.
Margir aðilar lögðust á eilt um
að koma höfninni upp og má
nefna tíl Kaupfélag Borgfirðinga
og af einstaklingum lagði Thor
heitinn Je'nsen íil einn drýgsta
skerfinn.
Öll aðstaða til aðdrátta bafnaði
mjög við tilkomu hafnarinnar, en
að bryggju í Borgarnesi geta iagzt
stórskip, en eins og áður getur,
verður að sæta sjávarföllum í
Borgarfirðinum og háir það mikið
eins og augljórf er.
Digranes og saga þess
geta þess, að nes það, ssm kaup-
túnio Borgarnes stendur nú á,
heitir i Eglu Digran'es og lengi
fram eftir öldum er nesið aldrei
nefnt annað en Digranes, en það
mun vera á ofanverðri nítjándu
öld, sem i'arið er að kalla það
Borgares,
Fyrsta heimild um bvggð í
Digranesinu er að finna í Egils
sögu, en þar segir frá }>ví, þegar
Skalla-Grímur gaf land mönnum
sínum, bjó i Digranesinu mað-
ur sá, er Grani hét á Granastöð-
um. Líklegt má telja, að þessi frá
sögn Eglu sé sönn, en aft Grana-
Sé3 yflr Borgarnes út í Brákare y
Á víðavangi
„Þor í vyrstu atlögu"
í Degi 14. þ. ni. birtist eftirfar-
andi forustugrein:
„Það var ivvrlmennska og þor
í fyrstu atlögu nýju ríkisstjórn-
arinnar gegn dýrtíðarófreskj-
unni. ... Mönnum kom það fyrsfc
og freinst á óvart, að hægt skyídj
vera að lækka vöruverð og þar
með vísitöluna. ...“ Þctta og
niargt fleira sagð'i Alþýðublaðió
um þá ákvö ðun stjórnarinnar
að greiffa niffur vísitöluvörur.
Og kerling e'n í Morgiuiblað-
inu vitnar og segist nú loksins
skilja hinar raunhæfu aðgérðir i
dýrtíða málunum, því fið hún fái
cinum mjólkurpotti nieira (
áður fýrir sömu peiiirigáuþþlfte'J.
Urn leið og þess er óskáð, affi
nýju stjórninni takist sem bezf;
að feta niður dýrtíðarstigann og
vera öllum góðuin 1 máluin hin
gagnlegasta, verður ekki ko,mizt
hjá því að hryggja hið glaða og
auðtrúa fólk.
í fy sta lagi er það ekkert
nýtfc. að greiða niður vérð á
vísitöluvörum, því að það 'hefur
lengi verið gert. Þa® er leiðin-
legt að þurfa a'ö liryggjá Mórg-
unblaðskerlinguna og aðra < éin-
faida á því, að vísitöluvörnr éru
greiddar niður til þess ,ið-iaekka
kaupið, og að niðurgreiðsia yísi-
tölunnar hefur alltaf verið .ycikn
ingslega óhagstæð launþcgum.
því að kaupiö lækkar. áávinjega
meira vegna niðurgreiðslþanna
en vöruverðið sjálft. Af þessari
orsök fór vinstri stjórnin ekki
lengra inn á þessa leið en raun
ber vitni, og með þetta í huga
má segja, að nýja stjómin liafi
sýnt þor, því að víst þarf þor til
að skerða kjör iaunþega. .Hins
vegar er alveg óvíst að kerling
sú hin breiðleita, sem nijólkira
keypti og aðrir álíka verði .mjög
sælir, þegar þeir hafa reiknaö
dæmið til enda.
í öðru lagi þarf nokkra iriill-
jónatugi í niðurgreiðslu nar yfir
árið. Þá uppliæð verður að taka
úr vasa fólksins á einhvei'ii liátt.
Jafnvel kerVngin verffur látin
borga að sínum hluta.“
Hvernig finnur Aljaýöu-
flokkurinn til?
í leiðara fyrra sunnudag talar
Alþýðublaðið um ,,sá ‘vuikaefni“
útaf ummælum blaðsins „Ðags“
á Akureyri.
Alþýðublaðið segir: „En er þá
ekki sársaukaefni fyrir Alþýðu-
flokkinn, a'ð Framsóknarflokkur-
inn skyldi ekki ljá máls á striðn
ingi við mirmihlutastjórn AI
þýðufloksins eítir að Alþýðu-
bandalagið rauf samstarf fyrr-
verandi ríkisstjórnar?“
Athugum þetta:
Aiþýðuflokkurinn viídi ,* ekki
eiga þátt í neinni stjórnárriiynd-
un, nenia að stvax á þessii ári
yrði gjörbreytt kjördæmaskinun
Iandsins í flausti eítir hans
liöfði. Það var l»ó allra sízt með
í samningUnuin um uinbóta-
bandal. að flaustra a'ð þv.í ipáli.
Meö þessari afstöðu rauf AJþýðu-
Framhald á 8 síðú.
staðir hafi snemma farið i eypi.
Oftlega kemur Digranes... yið
sögu í Eglu og má' með sanni
segja, að Borgarnes ojj .umhv.erfi
þess sé með sögufrségari' stÖSrim
á landinu, enda hafa vmis stór-
menni landsins bú-ið í svéítum
Borgarfjarðar og varnað I.ióma á
héraðið.
Borgarnes í dag
• Á nesi því, sem gengur á inilli
Hvítár og Borgarfjarðar og í :Eglu
er kallað Digranes', stendur í dag
kauptúnið Borgarnes. Þarna’ í
þessu kauptúni hefir skapazj:,bíom
legt atvinnuíif, sem ura margt er
frábrugðið því, sem annars staðar
þékkist. í þessu þorpi eru stund-
aðar þær iðngreinar, sem ekki
hafa enn fest rætur annars siaðar
á landinu, og auk þess á Borgar-
nes yfir ýmsu öðru að búa, sem
gaman væri að kynnast.
(Framhald) T