Tíminn - 05.03.1959, Síða 7

TÍMIN.N, {immtudaginn 5. marz 1059.
7
Bezta kjördæraaskipunin er sú, sem
markar hreinar línur í
KjördæmamálitJ
Sjálfstæðisfjokkurinn hefir nú
forgöngu um það, að kjördæma-
skipun landsins sé bréytt.
Ekki er nerna eðlilegt að kjör-
dæmaskipun í landinu sé endur-
skoðuð og hefði vel mátt ræða
meira um þau efni á rólégum
itímum. Hér er sá háttur hafður
á, að fremur fátt er um málið
rætt og ritaö, nema helzt í hita
,'bardagans þegar einhver flokkur
gerir upphlaup til að knýja fram
einhverjar hagsbætur fvrir sig.
Tækif ærissinniið
hentisemi
Það er tækifærissinnuð henti-
semi, sem er einkennandi fyrir af-
stöðu og viðhorf Sjálfstæðisflokks-
ins' í kjördæmamálinu. Sú kjör-
dæmaskipun, sem nú er í gildi,
ei hans verk.
Nú er það hvort tveggja, að
menn sjá ekki alltaf fyrir, hvernig
ný tilhögun muni reynast og á-
stæður breytast, svo að ekki er
vxst að það eigi við í dag, sem
einu sinni var gott. Auk þess er
öllum frjálst að skipta um skoðun
<og hverfa frá fyrri afstöðu. Það
er því engin ástæða til að deila á
SjálfstæSismenn fyrir það eitt,
að þeir vilja nú breyta sinni eig-
in kjördæmaskipun.
Fyrir örfáum árum virtist Sjálf
stæðismönnum ekki vanta nema
herzlutakið til þess að þeir næðu
hreinumj meirihluta á Alþingi með
40% kjósenda. Þá mátti lesa í
Mbl. -hvatningar og hughreys'ting-
arorð þar sem bent var á að lið-
lega 300 atkvæða viðbót nægði til
að tryggja flokknum öll völd á Al-
þingi, ef þessi atkvæði féllu til
í réttum kjördæmum. Þau voru
neínd og öll gögnin lögð á borðið.
Dæmið var svo sem rétt reiknað.
Og í bjarma þessarar vonar var
kjördæmaskipunin góð.
Sjálfstæðisflokkurinn átti á sín-1
um tíma góðan hlut að því að inn-
leiða hér uppbótarkerfið danska.
Það þótti honum lengi gott fyrir-
komulag. En svo komu kosning-
arnar 1953 og Sjálfstæðis’flokkur-
inn fékk engan uppbótarmann.
Þá var kerfið ekki lengur gott.
Þá mátti lesa i Mbl. greinar um
það, að þetta vaari ónáttúrlegt,
að falinir menn kæmu á þing með
öllum réttindum eins og þeir, sem
komnir hefðu verið.
Þetta sýnir aiveg hvað fyrir
Sjálfstæðisflokknum vakir. Upp-
hótarkerfið er gott, þegar það
fjöigar Sjálfstæðismönnum á
þingi, en það er ekki heppilegt,
þegar það veikir hlut Sjálfstæðis-
marnia á þinginu.
Sjáifstæðisflokkurinn er að leita
eftir kjördæmaskipun, sem geti
veitt honum meirihluta á Alþingi
þó að hann sé í minnihluta með
þjóðinni.
Dcildu og drottnaftu
Sjálfstæðisflokkurinn veit það,
að völd hans í þjóðfélaginu eru
við það bundin, að andstæðingarn-
ir séu nógu sundraðir. Þess vegna
voru einmenningskjördæmin góð
ef.treysta mátti því að andstæð-
ingarnrr byðu livarvetna fram í
þrennu lagi. En svo gerðist hið
eina hræðilega í kosningunum
1956. Fi'amsóknarflokkurinn og
Alþýðufiokkurinn gerðu kosninga
bandalag móti Sjálfstæðisflokkn-
um líkt og Sjálfstæðismenn gerðu
við Bændaflokkinn 1934 þegar
þeir mynduðu „Breiðfylkingu ís-
lendinga.“
Nú segir formaður Sjálfstæðis-
flokksins í áramótaþönkum sín-,
unn að þessi samstaða óvinanna
hafi verið svo skelfileg að síðan
geti enginn Sjálfstséðismaður ver-
ið íylgjandi einmenningskjöi'dæm-
um.
Eftir Halldór Kristjánsson, Kirkjubóli
Flokknum er bað lifsnauðsyn,
að kjördæmaskipun og kosninga-
lög stuðli að því að halda andstæð-
ingunum sundruðum.
Hvatí liggu
r a
Margir spyrja nú hvað valdi því,
at' svo mjög þurfi að hraða kjör-
dæmabreytingu. Sjálfstæðisflokkn
um liggur svo mikið á að honum
er það fyrir öllu að kjördæma-
breyting verði s'amþykkt í vet-
ur og síðan tvennar kosningar í
sumiar. Honum er það aukaatriði
þó að efnahagsmálunum sé stefnt
í tvísýnu, svo að vægilega sé að
orði kveðið. Kjöi'dæmabreyting í
vetur er honum svo mikils virði
að hann ljær ekki máls á allra
flokka samstarfi til að levsa efna-
hagsmálin.
Hverju breytir það hvort kjör-
dæmabi-eyting er samþykkt nú
eða næsta vetur?
Hvaða tækifæri er Sjálfstæðis-
fiokkui'inn hræddur við að missa?.
Er hann kannske hræddur um
r.ð samkómuiag gæti orðið um
kjördæmamáiið líka, ef samstai-f
skyldi takast um efnahagsmálin?
Er Iandsbyggftin svo
sterk?
Tillögur Sjálfstæðismanna mið-
ast í fyrsta lagi við það, að veikja
áhrif landsbyggðarinnar, en ei'la
þéttbýlið við Faxaflóa. Segja má
að þetta sé eðlileg afieiðing þeii-r-
ar þróunar, sem orðin er. En þá
má spyi'ja:
Er landsbyggðin svo sterk og á-
hrifamikil að það þoli ekki frest
til næsta árs' að hnekkja áhrifa-
\ aldi hennar?
Vofir þar svo hröð og geigvæn-
leg hætta yfir þjóðinni, að einu
megi gilda um efnahagsmálin
meðan háð er tvöföld kosninga-
barátta til að veikja sýslui'nar?
Réttur N-Ísfiríinga
Mér verður oft, þegar rætt er
um rétt manna og réttlætismál í
þessu sambandi, hugsað til ná-
granna minna, Norður-ísfirðinga.
Þeim hefir fækkað liðlega um
helming um mína daga en jafn-
framt hefir þjóðinni fjölgað að
sama skapi, svo að hún er nú tvö-
falt fjölmennari. Ég hef aldrei
getað áttað mig á þvi, að þessi
þróun þýði það, að réttur Norður-
ísfirðinga til áhrifa á þjóðmál og
iöggjafarstarf eigi ekki að vera
nema fjórði hluti þess sem var.
Ég held að þeir hafi sömu þörf
fyrir sórstakan alþingismann fyrir
sig og þeir höfðu áður.
nytjað nema fólk búi í dreifðum
sveitum og þorpum. Bcrið saman
lilutdeild Bolvikinga, Súgfirðihga
og Ólafsvíkinga til dæmis við
Revkvíkinga í gjaldeyrisöflun og
framleiðslu.
Er ekki rökrétt að sýna í verki
að þjóðfélagið metur þaö fólk, sem
mes't reynir á og hörðust eru á-
tökin í hinni rauriverulegu lífs-
baráttu og sjálfstæðisbaráttu okk-
ar með þvi að láta það halda
pólitískum rétli og áhrifavaldi ó-
skertu?
Hér er raunverulega umj það
að ræða hvört við eigum að eyða
lanidsbyggðina eða ekki: Ef við
viljum láta Norður-ísafjarðarsýslu
eyðast til falls þá skulum við láta
höfðatöluna ráða öllu. En ef við
teljurn hitt þjóðarnauðsyn að Norð
ur-ísfirðingar nái sinni gömlu tölu
eða jafnvel sínu garnla hlutfalli í
þjóðfélaginu, þá skulum við var-
ast að skerða áhrifavald þeix-ra,
þó að þau mistök hafi orðiö í
bili að mönnum hafa verið gerð
Uiskjörin glæsilegri annars stað-
ar og jafnvel þar, sem minna ligg
ur eftir þá.
Breytileg átt
Dæmi Sameinuðu
bjóíanna
Ég veit ekki betur en á þingi
Sameinuðu þjóðanna hafi hver
þjóð eitt atkvæði hvort sem hún
pr fjölmenn eða fámenn. Eigum
við íslendingar að mótmæla þeim
hugsunarhætti, sem þar Iiggur til
•grundyallar með því að telja
hann brot á jafnréttishugsjón í
n'annfélagsskipun okkar?
Nú segja menn að hver þjóð
sé sjálfstæð eining innan S.Þ. Það
er að visu rétt, en sýslurnar okk-
ar eru líka einingar og sérstakar
heildir innan okkar mannfélags'.
Þeir, sem mest reynir á
Á það má minna, að siðferði-
legur réttur okkar til að eiga
þetta land og ráða því, byggist á
því að við séum menn til að
nytja það. Landið sjálft og fiski-
í miðin kringum það verður ekki
inu. Og hver ábyrgist þá að þessi
15 Va fái fulltrúa á þtngi?
Það er ekki mest um vert að
„leysa kjósenáur upp“, í sem
ajlra xlest brot og gera þingflokk-
ana sem fiesta. Þegar til kemur
þarf formið að- véra stjórnhæft.
Smáum flokkunx og mörgum fylg-
ir það, að eftir kosningar verður
samið urn stjórnarsamstarf. Bein
áhrif kjósenda verða því minni,
sem flökkarnir eru fleiri.
Ilitt er meira vert að sameina
kjósendur um höfuðstefnu stjórn-
málanna svo að línur verði hreinni
og menn viti betur um hv.að er
verið að bei-jast.
Meira flokksvald eía ekki
Nu munu Sjálfstæðismenn segja
að tillögur þciri’a i þelta sinn
miði ekki að því að fækka þing-
mönnutn héi’aðanna. Það er satt,
að þeir leggja nú til grundvallar
að mun fieiri atkvæði séu bak við
hvern þingmann fjölmennustu
staðanna en strjálbýlisins, og ælla
þeir þó Reykjanesskaganum að
ráða helmingi þingsæta. Hins veg-
ar er svo mikið um það talað að
höfðatalan eigi að ráða, að ástæða
er til að ræða þá hlið málsins,
þó að tiilögur Sjálfstæðismanna
nú séu ekki algjörlega við það
íniðaðar.
Ekki skal ég rengja það, að til-
lögur Sjálfstæðismanna séu boi’n-
ar fram af fullum heilindum og
án allrar undirhyggju. Hins vegar
er ekki hægt að gleyrna því eða
láta senij menn viti ekki, að ýmsir
sömu mennirnir og nú vilja leggja
einmenningskjördæmin niður, —
eða hafa á þeim hópgiftingu svo
að fylgt sé samlíkingu Bjarna
Benediktssonar, — sóru fyrir allt
slíkt þegar þeir voru að berjast
fyrir næst.u breytingu á undan.
Það kynpi þvi áð fara eftir því
hvern hag Sjálfstæðisflokkux’inn
hefir af þessu, ef samþykkt yrði,
hvað lengi sú skipun þætti góð.
Þurfum vií fleiri flokka?
Eitt af því fyrsta, sem menn
verða að ráða við sig áður en þeir
taka afstöðu til einstakra tillagna
. í kjördæmamálinu er það, hvort
þeir óska eftir mörgum stjórn-
málaflokkum eða fáum. Það er
nefnilega staðreynd að hlutfalls-
kosningar stuðla að fjölgun flokka
| en einmenningskjördæmi hamla
! þar á móti. Þess vegna eru Frakk-
| at að revna að bjarga þingræðinu
hjá sér með því að leggja niður
hlutfallskosningar en taka upp ein
raenningskjördæmi. Ýmsir búast
við að írar nmni líka fara að dæmi
þeirra.
Mönnum hættir mjög við að
miða allt við flokkinn sinn og það
sem virtist koipa honum hezt á
líðandi stundu. Slíkt er þó oftast
lítilsvirði fyrir þjóðarheill og al-
j mannahag. Alþýðuflokksmenn
j segja nú, að kjördæmaskipunin' sé
■ svo fráleit að vera megi að 15%
þjóðarinnar fái engan fulltrúa á
Alþingi. Hinar nýju tillogur eru
þó engin alisherjarlækning við
því. Flokkur, sem i dag telur 15%
þjóðarinnar getur hæglega klofnað
s'vo að T‘,2% verði í hvoru brot-
Þá er vert að gcfa gaum að
því, að sú kjördæmaskipun, sem
Sjálfs'tæðismenn beita sér nú fyrir
hlýtur að stuðla að því að auka
fiokksvaldið. Miðstjórnir flokk- j
snna mvndu ráða meiru eftir en '
áður um íramboð. Þetta er tals-
vert atriði í málinu, því að miklu
skiptir að stjórnmálaflokkarnir
séu í raun og veru félög kjósenda j
sem aðhyllast sörnu lífsskoðun
stjórnfræðilega og þjóðmáialega.
Ii'verjar líkur eru til þess' að svo
geti orðið ef það tekur menn 2—3
daga að skreppa á flokksfund inn-
an kjördæmisins?
Óhætt mun líka að segja, að
þeir ni,enn, sem kosnir eru í ein-
menningskjördæmum séu yfirleitt
sjálfstæðari og óháðari flokksvaldi
en þeir, sem kosnir eru hlutfalls-
kosningu af röðuðum lista.
Fleiri leiíir eru til
Það er hægt að gera breytingar
á kjördæmaskipun án þess að
hverfa alveg írá gömlu kjördæm-
unum. Nýir kaupstaðir seni vaxið
hafa upp á siðustu árum mættu
vel vera sérstök kjördæmi.
Fjölgun þingmanna í Reykjavík
er engan veginn bundin við það,
að önnur kjördæmi séu lögð nið-:
ur.
Nýjar reglur má gera um, upp- j
bótarsæti, og verður að gera, hvað
sern um annað er. Tvímælalaust á
að afnema prósentumennina.
Reynslan hefir sýnt að sú regla
að láta menn komast í uppbót
eftir hlutfalli í kjördæmi veldur
því, að kjqsendur geta oft jog ein-
att enga hugmynd haft uni það I
hvað þeir eru að kjósa. Mua þó
fiestum finnast það nokkru
skipta, en með þessu lagi geta
ír.enn oft ekki vitað hvort beir eru
. að kjósa stjórnarsinna eða "stjórn-
arandstæðing. Og þá er búið aci
I villa rækiiega um fvrir mönnuna
þegar þeir vita ekki sjálfir hvort
þeir eru að greiða alkvæði nied
eða móti ríkisstjórninni.
Prósentumennina á að aí'nenia.
i þess stað má taka upp þá regln
' að uppbótarþingmenn verði úr
fjölmennustu kjördæmunum ein-
göngu.
Réíílæti hluífallskosninga
Enginn þarf að haldá að hlut-
íallskos’ningar tryggi töluíegt jafn
vægi milli flokka, svo að jaJ'n-
íiiargir kjósendur verði bak viiS
hvern þingmann.
1. dæmi:
I kjördæmi, sem á að kjósá 5
þingnienn, eru fiórir listar í kjöri.
A iisti í'ær 42,5% atkvæðá óg
3 menn kjörna.
B listi fær 28% atkvæða og 1
mahn kjörinn. .
C listi fær 15,5% atkvæða og
1 niann kjörinn.
D lisli fær 14% atkvæða og .eng
an kosinn.
Hefði átt að kjósa 7 menn i
þessu kjördæmi fengi B listi 2 og
D listi 1. A listi hefir hreinan
meirihluta þegar kosnir eru 5 en
hefði sína sömu 3 fulltrúa þó áð
7 væru kosnir.
2. dæmi: ’ '■
í kjördæmi, seni á að -kjúsa 7
þingménn, eru 6 listar í kjöri:
A listi fær 19% atkvæða pg 1
mann kjörinn.
B listi fær 14% atkvæða, pg 1
mann kjörinn.
C listi fær 9% atkvæða og éng-
an kjörinn. v ■
D listi fær 40% atkvæða' og 4
menn kjörna. ■ —> ■
E listi fær 7,9% -atkvæða -og
engan kjörinn.
F listi fær 10,1% atkvæða -og
1 niann kjörinn. , ,
Þessi dæmi nægja en v.itanjQga
getur hver og einn búið sér til.
fleiri dæmi.
Auðvitað má segja að líkur s.éu,
til að sami flokkur hafi ekld
heppnina með sér í öllum kjör-
dæmum. En hitt er stærðfræði-
legt lögmál sem hver og einn get-
ur sannprófað, að allar líkur eru,
til þess að stærsti flokkurinn
konii bezt út og græði á þessari
tilhögun. líluti'allskosningar leys'a.
því ekki uppbútarkerfið af hólmi
ef menn vilja leggja jafnan. kjós-
cndafjölda til grundvallar. . ,
Hvað vinnst þá við þessa .hreyt-
ingu umfram það. sem haegt er
að ná með öðrum aðferðuni?
Jöfnuður niilli flokka og fjöíg-
un þingmanna fyrir þéttbýlið við
Faxaflóa er engan veginn við' það
(Franihald á 8. síðu)
Styrkir MinningargjafasjóSs Lands*
spítalans nema alls um þúsund kr.
Styrkir nú atíallega sjúklinga, sem leita sér
læknishjálpar erlendis
Aðalfundur Minningagjafa
sjóðs Landspítala íslands var
haldinn 10. febrúar s. ).
Gjaldkeri sjóðsins lagði fram
endurskoðaða reikninga fyr-
ir árið 1958.
Á árinu hafði kr. 52.100.00 verið
varið úr sjóðnum til styrkþega,
sem leituðu sér læknishjálpar er-
lendis.
Fyrsta úthlutún sjóðsins fór
fram árið 1931 og alls hafa sjúkra-
styrkir numið kr. 698,977,50.
Fyrstu árin var styrkveitingum
aðallega varið til stvrktar sjúkling
uni, er dvöldust á Landspítalaiium
og voru ekki í sjúkrasamlagi né
nutu s’tyrkja annars staðar frá. En
er sjúkrasamlögin náðu almennri
úthreiðslu, fækkaði umsóknum.
Stjórnarnefnd minningagjafasjóðs-
ins íékk því árið 1952 stáðfestan
viðauka við 5. gr. skipulagsskrár
sjóðsins, þar sem lieimilt er að
styrkja til sjúkradvalar eríendis
þá sjúklinga, sem ekki geta fengið
fullnægjandi læknishjálp hérlend-
is að dómi yíirlækna Landáþítal-
ans, enda mæli heir með styrkunv
sókn sjúklings'ins. Síðan hefir
styrkjum að mestu. leyti verið út-
hiutað samkvæmt þessu ákvæði.
Minningarspjöld sjóðsins cru af-
greidd á þessum stöðum: Land-
síma íslands, Verzl. Vík, Laugav.
j 52, Bókum og ritföngum. Austur-
: stræti 1, og á skrifstofu forstöðu-
konu Landspítalans.
Umisóknir skulu sendar íil for-
I nianns sjóðsins' frú Láru Árna-
[ dóttur, Laufásvegi 73, er gefur
' nánari upplýsingar.
j Sjóðsstjórnin færir ölluni þeiiri,
! sem stuðiað hafa að velgengn:
sjóðsins og gert styrkveitingarnar
mögulégar, alúöarfyllstu 'þakkir.