Tíminn - 08.03.1959, Blaðsíða 6

6
T I M I N N, sunmidaginn 8. marz 1959.
Útgefandl : FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda M. Simi eftir kl. 18: 13948
„Áætlunarbóskapur' íhaldsins
Úrval þýzkra bóka um vísindi og
listir á þýzku bókasýningunni
Sýmngin í ÞióSminjasafninu gefur greinargott
yfirlit um þýzka bókaútgáfustarfsemi á síSustu
árum
Forseti íslands, herra Ásgeir Ásgeirsson, skoðaði nýlega þýzku bókasýn-
inguna í Þjóðminjasafninu. Hér á myndinni sést hann ásamt sendiherra
Vestur-Þýzkalands, Hans-Richard Hirschfeld.
SKAMMSYNT og eigin-
gjarnt foringjalið tveggja
stjórnmálaflokka hefur á-
kveðið að efna til byltingar
á íslandi. Það hyggst varpa
fyrir borð þeirri kjördæma-
skipun, sem þjóðin hefur
búið við frá því hún endur-
heimti Alþingi fyrir 116 ár-
um og sem hvílir að veru-
legu leyti á 1000 ára gömlum
grunni. Mönnum þykir þetta
furðulegt tiltækj og fjar-
stæðukennt. En þegar betur
er skyggnzt um bekki verður
samt ljóst, að það á sér eðli-
legar rætur í hugarfari og
baráttuaðferðum þeirra
manna, sem raunverulega
ráða gerðum þeirrar rikis-
stjórnar, sem talin er vera
við völd þessa vetrarmánuði.
Það er aðeins áfangi á leið
að takmarki, sem sett var
fyrir meira en tveimur ára-
tugum. Að því hefur síðan
ávallt verið stefnt, þó að hent
ara hafi þótt og vænlegra til
árangurs, að þokast í áttina
eftir ýmsum kynlegum króka
leiðum. í þessari grein og
öðrum, sem á eftir fara mun
leitast við að rekja rætur
þeirra byltingaáforma, sem
nokkrir mistækir og lán-
litlir stjórnmálamenn gera
sér vonir um að geta íklætt
búningi veruleikans nálægt
læstu sólstöðum.
Sjálfstæðisflokkurinn var
upphaflega stofnaður af
kaupmönnum, stóratvinnu-
rekendum og öðrum fésýslu
mönnum og hét þá íhalds-
flokkur. Honum var ætlað
að vera hvorttveggja í senn:
tæki þessara manna i baráttu
þeirra fyrir auknum völdum
og áhrifum í landinu og varn
armúr gegn brimsogi harðn-
andi sóknar bænda, verka-
manna og annars vinnandi
fólks fyrir bættum kjörum og
aukinni hlutdeild í þeirri
hamingju, sem efnahagsleg
velmegun, menntun og félags
legt réttlæti getur veitt.
Alllengi framan af var
Framsóknarflokkurinn
því nær eini andstæðingur
íhaldsins. Að vísu var einnig
til verkamannaflokkur en
fremur fámennur og áhrifa-
lítill einn sér. Á þessum árum
skildu báðir þessir flokkar,
að þeim bar að standa sam-
an gegn sameiginlegum and
stæðingi og gerðu það líka
oftast sem einn maður væri.
Meðan því fór fram, var íhald
ið á stöðugu undanhaldi. Því
varð smám saman ljóst, að til
þess að stöðva flóttann, var
aðeins ein leið til: sú, að
reyna að sundra andstæðing
unum.
Um 1930 klofnaöi Alþýðu-
flokkurinn og myndaður vaí
Kommúnistaflokkur eftir
rússneskri forskrift. Það var
mikið áfall fyrir Alþýðuflokk
inn en þó ekki lífshættulegt
að svo komnu. Skömmu síðar
kvarnaðist utan úr Framsókn
arflokknum og þá var Bænda
flokkurinn myndaður. Hann
varð þegar við fæðingu kjör
barn íhaldsins. í honum hélt
það sig eygja von um ao geta
sundrað Framsóknarflokkn-
um. Sú von brást. Bænda-
flokkinn skorti jarðveg til að
geta lifað til langframa og j
lauk hans skömmu ævi með
því, að íhaldið kæfði hann
undir sér. Voru það aum
endalok og ófrægileg en svo
mun þeim flokkum fara, er
íhaldið leggur ást á.
SUMIR af foringjum Al-
þýðuflokksins hugðu á skjót-
ari frama flokki sínum til
handa en efni og aðstæður
leyfðu. Upp af þeim óraun-
hæfu draumum óx það til-
tæki þeirra, að gera samning
við höfuöandstæðing sinn
um breytingar á kosningalög
unum 1931. En Alþýðuflokk-
urinn var of innviðavéikur til
þess að þola að opna dyr fyrir
íhaldinu. Hann klofnaði aft-
ur 1937. Þrátt fyrir þessar
hremmingar, sem öðrum
þræði voru sjálfskaparvíti,
var flokkurinn þó enn nógu
sterkur til þess, að með sam-
vinnu hans og Framsóknar-
flokksins var ekki aðeins
unnt að halda íhaldinu í
skefjum, heldur bentu allar
líkur til þess, að auðvelt ætti
að vera að hefja gegn því á-
líka árangursríka sókn og á
Árunum frá 1924—1931.
íhaldið skildi réttilega, að
eina valda lífsvon þess var að
takast mætti að sundra sam-
tökum vinstri manna. Það
hafði reynt þann leik við
Frams.menn, en aðeins upp-
skorið gremju og vonbrigði.
Alþýðuflokkurinn var allur
lausari í sniðum en Fram-
sóknarflokkurinn og við
hann hafði tilræðið tekizt tví
vegis. Verkalýðsflokkarnir
höfðu ekki áttað sig á þeim
sannleika, að —
„vættirnar verða gramar
vogi menn sér framar
en eðli leyfa og lög“.
Það var og er gagnstætt
öllu eðli og lögmálum, að
verkamannaflokkur eigi
nokkurt samneyti við íhalds
flokk. Út úr myrkviði þvílíkr
ar sambúöar hlaut Alþýðu-
flokkurinn ávallt að koma
blóð- og merglausari en
hann var, er hann hvarf í
djúpið.
SJÁLFSTÆÐISFLOKK-
URINN var framan af árum
heiðarlegur íhaldsflokkur líkt
og þvílíkir flokkar yfirleitt
eru annars staðar í þingræð-
islöndum. Foringjar hans
voru raunverulegir íhalds-
menn á gamla og góða vísu,
vildu vera það og lögðu metn
að sinn í að verja flokkinn
öllum annarlegum blæbrigð-
um. Þeir voru á móti sam-
vinnusamtökunum og verka
mannasamtökunum af því
að þoir trúðu að þau væru
til tjóns fyrir þá sjálfa og
þjóðina alla. En þegar þessir
gömlu íhaldsmenn hurfu af
sviðinu tóku nýir menn við.
Þeir innleiddu nýja siði og
nýjar baráttuaðferðir. Þeir
voru og eru íhaldsmenn en
þeir höfðu á hinn bóginn til-
einkað sér allt það versta úr
íhaldsstefnunni en ekkert af
því skárra. Þeir voru lærðir
Þýzka bókasýningin í Þjóð
minjasafninu verður opin
alla þessa viku. Þar eru sýnd
1820 nýútgefin rit, 2754
bindi, frá Sambandslýðveld-
inu Þýzkalandi, — lítið,
greinargott sýnishorn þýzkr-
ar útgáfustarfsemi. 244
hinna merkustu útgáfufyrir-
tækja Þjóðverja eiga hlut að
sýningunni, þar af eru 15
með meira en 20 titla. Helztu
útgáfufyrirtæki á sviði vís-
inda og fagurra bókmennta
sýna hér úrval framleiðslu
sinnar.
Sá efnisflokkur, sem mest er
af í safninu, er flokkur tækni, iðn
aður og handiðnir (278 titlar),
þar næst er læknisfræði (268 titl-
ar), í þriðja lagi eru fagrar bók-
menntir með 228 rit, að frá töld
um hinum mörgu vasaútgáfu.n, er
einnig njóta mikilla vinsælda í
Þýzkalandi, en að þeim meðtöld
um eru ritin í þessum flokki 478.
Næst í röðinni eru bókmenntarit
(154fitlar) og náttúrufræði (146).
Aðrir efnisflokkar eru minni að
vöxtum, en nokkra hina merkari
þeirra skal hér minnzt á. í flokkun
um list og listiðnaður (117 titlar),
saga, menningarsaga. Þjóðsagnir
og hættir (114) getur að líta mörg
rit, sem einnig munu aðgengileg
þeim, sem ekki kunna skil á
iþýzkri tungu. Bækur, sem fjala um
nútíma byggingarlist, þýzka nú
tímalist landslagsmyndasöfn, nót-
ur og nokkrar nýjar þýzkar mynda
bækur munu eiga beint erindi til
mikis fjölda sýningargesta. Einn
ig er miki'ð um vísindarit sem
sýnisborn af útgáfustarfsemi Þjó'ð
verja á því sviði.
Sýningargestir fá afhenta bóka
skrá endurgjáldslaust í henni eru,
auk skrár yfir bókatitlana, grein
arkorn um ástand og viðhorf á
þýzka bókamarkaðnum, en inn-
gangsorð rita verndarar sýningar
innar, þeir menntamálaráðherra,
próf. dr. Gylfi Þ. Gíslason, og
ambassador Sambandslýðveldis-
ins Þýzkalands á íslandi, Hans-
Richard Hirschfeld.
Þýzk útgáfstarfsenii eftir 1945.
Frelsun Þýzkalands undan oki
nazismans varð u;n leið upphaf
nýrrar þróunar á sviði þýzkrar
bókaútgáfu. Eftir að bundinn
hafði verið endir á óöld áranna
1933 til 1945, vonuðust þýzkir út
gefendur til að geta tekið aftur til
við sörf sín í samræmi við hin
gömlu frjálsl.vndu stefnumið sín.
Að vísu var þessi nýbyrjun háð
atvikum, sem virtist vera ofar
mannlegum mætti að ráða við.
Þýzkaland var í rústum. Það, sem
' hafði getað staðið af sér undan
farin 13 ár nokkurn veginn ó-
skaddað, var á allan hátt hörmu-
lega á sig komið f járhagslega. Flest
útgáfufyrirtæki og með þeim næst
j um allar prentsmiðjur í 'borgum
höfðu verið lögð í eyði, ótölulegur
jfjöldi bókaverzlana var ekkert
I nema rústir, fólkið, sem eftir lifði,
í skóla Hitlersismans, þar
sem tvö æðstu boöorðin voru:
deildu og drottnaðu og til-
gangurinn helgar meðalið. —
Hvorugt fallegt en bæði hag
nýt fyrir menn, sem höfðu
geð til að nota þau. Hið fyrra
klofmngsáfall Alþýðuflokks-
ins verður ekki skrifað á
reikning þessara manna. Það
var annars eðlis og af ann-
arri rót. En hiö síðara var
fyrsti sýnilegi ávöxtur þess
náms, er hinir nýju foringjar
íhaldsflokksins höfðu sótt
suður í riki Stormsveitanna í
og hugðust nú reyna til
hvers dygði hér norður við
heimskautsbaug.
bjó við sái'an skijft. Villigötur u-id
anfarinna ára höfðu endað í al-
gjöru hruni, og jafnvel hugsjóna-
menn eygðu enga möguleika á því
að komast yfir erfiðleikana, sem
framundan voru, á viðunandi hátt.
Við þessar aðstæður tóku út-
gefendur og bóksalar til starfa ár-
ið 1845. En samfara endurhei.nt
freisisins dró nú aðra bliku á
loft, sem aðeins örlaði á fyrst í
stað, en jókst svo stig af stigi og
grúfði að lokum vfir miklum hluta
Þýzkalands.
Ein afleiðing stríðsins var sú, að
Þýzkalandi var skipt í hernáms-
svæði, sem fyrst vorn vendilega
aðskilin hvert frá öðru, en síðar
greru hernámssvæði Bandaríkja
manna, Breta og Frakka saman,
mjög 'svo á þann 'hátt, sem vonir
bókaverzlunarmanna höfðu staðið
til. En um leið varð aðskilnaður-
inn við hernámssvæði Rússa til-
finnanlegri með hverjum mánuð-
inum, sem leið, og eftir því sem
járntjaldið hækkaði, jókst vissa
manna fyrir því, að valdhöfum í
Leipzig og Austur-Berlín var síður
en svo í mun að endurvekia 'bóka
verzlun í sinni klassísku og frjáls
Iyndu mynd, heldur settu menn
þar allan bókáheiminn undir póli-
tískt ok i þágu ríkisins. í fótspor
eins einræðisins fylgdi annað, ó-
frelsið endurtók sig undir breytt
u:n merkjum.
Þessi þróun varð hin örlagarík-
asta fyrir þýzka bókaútgáfu eftir
stríð. Burtséð frá hinu mikla órétt
læti, sem með þessu var búið mörg
um útgefendum og bóksölum, er
.störfuðu við hinar erfiðustu að-
stæðnr, varð hinn þýzki bókamark
aður með þessu móti viðskila við
þann hluta sinn, sem verið (hafði
miðdepill hans. Hann glataði Leip
z'g, sem um aldaraðir hafðið verið
miðstöð þýzkrar "oókaverzlunar, og
málið, sem þar er talað nú, er
orðið annað, honum framandi.
Af þessu spratt sú nauðsyn, að
stofna varð tii nýrra. mynda þýzks
samstarfs á sviði bókaverzlunar,
en sú viðleitni náði um síðir !há-
mark. í stofnun þýzka útgefenda-
og bókasalasambandsins, „Börsen
verein des Deutschen Buchhand-
els“, í Frankfurt a,m Main, sem
leitast við að halda á loftij and-
stætt ,,Börsenverein“ í Leipzig,
viðteknum hefðum, þar sem virð
ing er borin fyrir gildi einstaklings
ins.
Mikil og skjót endurreisn.
Það, sem ýtti undir þessa þróun,
var undraverður hraði í endur-
reisn allrar þýzku bókaverzlunar-
innar. Nokkrar tölur kunna að
varpa ljósi á þetta: Bókaútgáfan í
Sam’candslýðveldinu að meðtal-
inni Vestur-Berlín jókst árlega úr
engu upp 1 nokkur þúsund titla.
Árið 1951 var heildarbókaútgáfan
komin upp í meira en 14.000 titia
á ári. Árið 1957 var hún 16.690
titíar. Sanfbandjlýðveldið Þýzka-
land er í dag í fjórða sæti i heiin
inum í bókaútgáfu, á eftir Sovét
ríkjunum, Japan og Stóra Bret-
landi. Leslrarhneigð almennings
er meiri en áður, og ef ekkert
(Framhald a 8 síðul.
Söíimnardagnr ekknasjáos
Ekknasjóður íslands var stofn
aður árið 1943. Þa ðvar sjó-
mannskona, sem lét af hendi
rakna eitt þúsund krónur af á-
hættuþóknun mannsins síns og
var það stofnfé sjóðsins. Síðan
hefir sjóðnum vaxið ásmegin
með gjöfum, áheitum, sölu
merkja og minningarspjalda. —
Prestar landsins hafa undanfar
in ár tekið á móti gjöfum til
sjóðsins og selt merki. Biskup
íslands, herra Ásmundur Guð-
mundsson er formaður sjóðs-
stjórnar og hefur unnið þessu
málefni mikið.
Enda þótt þegar hafi aflast
allmikið fé í sjóðinn. Þa:f þó
enn stór átök til þess aö hann
komí að tilætluðum notum.
Reykvíkingar eru löngu þekktir
aö : ausn og höfðingsskap, þegar
leitað er til þeirra um frjáls
f miög til fátækra og bág-
stddra. Vegna góðra undir-
tek+a er þegar byrjað að út-
hi H úr sjóðnum. Foreldrar eru
beinir að leyfa börnum sínum
að selja merki á götum Reykja-
víkiir. Merkin verða afhent í dag
( onudaginn 8. marz) kl. 9,30
f.h. í Sjálfstæðishúsinu í litla
Minningarspjöld eru
sr'd á eftirtöldum stöðum: Hjá
f ó Gi’ðnýju Gísladóttur, Freyju
gct” 24; Holtsapóteki: skrifstofu
B ;k' ps Islands; Sparisjóði Rvik
v og nágrennis: Kaphellunni í
F )'-"-vogi; Barnaskclanvm á Sel
t; narnesi og bókaverzlun Þor-
v' Bjarnasonar. Hafnarfirðl,